ABOUT THE SPEAKERS
Lauren Hodge - Science fair winner
Lauren Hodge won the 2011 Google Science Fair in the age 13-14 category.

Why you should listen

Lauren Hodge has been competing in science fair projects since she was 7 years old. For her latest project, she investigated the formation of carcinogens in different methods of preparing chicken -- and found a surprising result. That work won first prize in the Google Science Fair's age 13-14 category.

More profile about the speaker
Lauren Hodge | Speaker | TED.com
Shree Bose - Science fair winner
Shree Bose was the grand prize winner at the 2011 Google Science Fair.

Why you should listen

Shree Bose's school system doesn't officially participate in science fairs, so for ten years she entered herself in as many fairs as she could. In 2011 she presented her latest project: determining the mechanism of chemotherapy resistance in ovarian cancer -- a breakthrough that could improve future treatments. That project earned her the grand prize at the inaugural Google Science Fair.

More profile about the speaker
Shree Bose | Speaker | TED.com
Naomi Shah - Science fair winner
Naomi Shah won the 2011 Google Science Fair in the age 15-16 category.

Why you should listen

Naomi Shah's first word was "why." She went from pestering her parents with questions about organic chemistry and nuclear energy, to a resarch project that developed a novel mathematical model for the effects of air polution on asthmatics. That work won her first place in the Google Science Fair age 15-16 category.

More profile about the speaker
Naomi Shah | Speaker | TED.com
TEDxWomen 2011

Lauren Hodge, Shree Bose + Naomi Shah: Award-winning teenage science in action

Ang pagkilos ng nagwaging sensya ng mga tinedyer

Filmed:
1,029,643 views

Noong 2011, tatlong batang babae ang naghakot ng matataas na premyo sa kanunaunahang Google Science Fair. Sa TEDxWomen, sina Lauren Hodge, Shree Bose at Naomi Shah ay nagbahagi ng kanilang karanasan sa kanilang ekstraordinaryong proyekto -- at ang kanilang daan tungo sa kanilang pagkahilig sa syensya.
- Science fair winner
Lauren Hodge won the 2011 Google Science Fair in the age 13-14 category. Full bio - Science fair winner
Shree Bose was the grand prize winner at the 2011 Google Science Fair. Full bio - Science fair winner
Naomi Shah won the 2011 Google Science Fair in the age 15-16 category. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
LaurenLauren HodgeHodge: If you were going to a restaurantrestawran and wanted a healthiermas malusog optionopsyon,
0
0
3000
Lauren Hodge: Kung ika'y pupunta sa restawran at papipiliin kung alin ang mas malusog,
00:18
whichna kung saan would you choosePiliin ang, grilledinihaw or friedpinirito chickenmanok?
1
3000
2000
ano ang pipiliin mo, ang inihaw o piniritong manok?
00:20
Now mostKaramihan people would answerang sagot grilledinihaw,
2
5000
2000
Pinipili ng karamihan ang inihaw,
00:22
and it's truetunay na that grilledinihaw chickenmanok does containnaglalaman ng lessmas mababa fattaba and fewermas kaunting caloriescalories.
3
7000
3000
at totoo na ang inihaw na manok ay may kunting taba at calories.
00:25
HoweverGayunman, grilledinihaw chickenmanok posesmga poses a hiddennakatago dangerpanganib.
4
10000
2000
Ngunit, ang inihaw na manok ay may tinatagong panganib.
00:27
The hiddennakatago dangerpanganib is heterocyclicheterocyclic aminesamines --
5
12000
2000
Ang nakatagong panganib ay ang heterocyclic amines --
00:29
specificallylalo na phenomethylimidazopyridinephenomethylimidazopyridine,
6
14000
2000
partikular yung phenomethylimidazopyridine,
00:31
or PhIPPhIP --
7
16000
2000
o PhlP --
00:33
(laughtertawanan)
8
18000
2000
(tawanan)
00:35
whichna kung saan is the immunogenicimmunogenic or carcinogeniccarcinogenic compoundtambalan.
9
20000
3000
na isang compound na immunogenic o carcinogenic.
00:38
A carcinogenpukawin ang kanser is any substancekabuhayan or agentahente
10
23000
2000
Ang carcinogen ay isang substance o agent
00:40
that causesnagiging sanhi ng abnormalabnormal growthpag-unlad of cellsselula,
11
25000
2000
na nagiging sanhi ng abnormal na paglaki ng mga cell,
00:42
whichna kung saan can alsodin causemaging sanhi ng them to metastasizemetastasize or spreadpagkalat.
12
27000
3000
na maaaring magdudulot rin sa paglaki at paglaganap nito.
00:45
They are alsodin organicorganikong compoundscompounds
13
30000
2000
Mayroon ding mga organikong compounds
00:47
in whichna kung saan one or more of the hydrogenshydrogens in ammoniaamonya
14
32000
3000
na isa o marami pang hydrogen sa ammonia
00:50
is replacednapalitan with a more complexmasalimuot groupgrupo.
15
35000
2000
ay napapalitan ng mas masalimoot na grupo.
00:52
StudiesMga pag-aaral showipakita ang that antioxidantsantioxidants
16
37000
2000
Isang pag-aaral ay nagpapakita
00:54
are knownkilala to decreasebawasan ang these heterocyclicheterocyclic aminesamines.
17
39000
2000
na nagpapababa sila ng dami ng mga heterocyclic amines.
00:56
HoweverGayunman, no studiesmga pag-aaral existumiiral yetpa
18
41000
2000
Pero wala pang pag-aaral na
00:58
that showipakita ang how or why.
19
43000
2000
nagpapakita kung papapaano at bakit.
01:00
These here are fivelimang differentiba 't ibang organizationsorganisasyon that classifyuriin carcinogenscarcinogens.
20
45000
3000
Ito ay limang magkakaibang grupo ng mga carcinogens.
01:03
And as you can see, nonewalang sinuman of the organizationsorganisasyon considerisaalang-alang ang the compoundscompounds to be safeligtas,
21
48000
3000
Sa nakikita n'yo, wala sa kanila ang maituturing na ligtas,
01:06
whichna kung saan justifiesnagbibigay-katwiran sa the need to decreasebawasan ang them in our dietpagkain.
22
51000
3000
na nangangahulugan lamang na dapat bawasan sila sa ating dyeta.
01:09
Now you mightmaaaring wondermagtaka how a 13 year-oldtaong gulang girlbatang babae could come up with this ideaideya.
23
54000
3000
Kayo siguro ay nagtataka kung papaano ang isang 13-taong gulang ay nagkaroon ng isang ideya.
01:12
And I was led to it throughsa pamamagitan ng a seriesserye of eventspangyayari.
24
57000
2000
Ito ay naganap sa mga serye ng kaganapan.
01:14
I first learnednatutuhan about it throughsa pamamagitan ng a lawsuitkaso I readBasahin ang about in my doctor'sng doktor officeOpisina --
25
59000
3000
Unang kung nalamat ito sa isang lawsuit nabasa ko sa opisina ng doctor ko --
01:17
(LaughterTawanan)
26
62000
3000
(Tawanan)
01:20
whichna kung saan was betweensa pagitan ng the Physician'sNg manggagamot CommitteeKomite for ResponsibleResponsable MedicineGamot
27
65000
3000
sa pagitan ng "Komite ng mga Doktor para sa Responsabling Pagmedisina"
01:23
and sevenpitong differentiba 't ibang fastmabilis foodpagkain restaurantsmga restawran.
28
68000
2000
at sa pitong magkaiba na fast food restawran.
01:25
They weren'tay hindi suedMakasuhan because there was carcinogenscarcinogens in the chickenmanok,
29
70000
3000
Hindi sila kinasuhan dahil sa mga carcinogens sa kanilang manok,
01:28
but they were suedMakasuhan because of California'sNg California PropositionAng Proposisyon 65,
30
73000
4000
kundi dahil sa Proposisyon bilang 65 ng California,
01:32
whichna kung saan statedNakasaad that if there's anything dangerousmapanganib in the productsmga produkto
31
77000
3000
na nagsasabing anumang produktong may mapanganib na sangkap
01:35
then the companiesmga kumpanya had to give a clearmalinaw na ang warningbabala.
32
80000
2000
ay bibigyan ng babala.
01:37
So I was very surprisedNagulat about this.
33
82000
2000
Nagulat ako dito.
01:39
And I was wonderingnagtataka why nobodywalang sinumang knewAlam more
34
84000
2000
Pinagtatakaan ko lang kung bakit walang isa ang talagang nakakaalam
01:41
about this dangerousmapanganib grilledinihaw chickenmanok,
35
86000
2000
tungkol sa panganib ng inihaw na manok,
01:43
whichna kung saan doesn't seemtila very harmfulmapaminsalang.
36
88000
2000
na mukhang hindi gaano ka delikado.
01:45
But then one night, my momnanay was cookingpagluluto grilledinihaw chickenmanok for dinnerhapunan,
37
90000
3000
Isang gabi, ang aking mommy ay nag-ihaw ng manok para sa hapunan,
01:48
and I noticedNapansin that the edgesang mga gilid of the chickenmanok,
38
93000
2000
at napansin ko na sa gilid ng manok
01:50
whichna kung saan had been marinatedibinabad in lemonLemon juicekatas ng, turnedbumaling whiteputi.
39
95000
3000
na kung saan ang binabad sa lemon juice ay nagiging puti.
01:53
And laterKalaunan in biologybiology classklase, I learnednatutuhan that it's duetakdang to a processproseso calledtinatawag na denaturingdenaturing,
40
98000
3000
At kinamayaan sa aming klase sa biology, nalaman ko na dahil pala ito sa prosesong tinatawag na denaturing,
01:56
whichna kung saan is where the proteinsmga protina will changepagbabago shapehugis
41
101000
2000
na kung saan ang protina ay mag-ibang anyo
01:58
and losemawalan ng theirkanilang abilitykakayahan to chemicallychemically functionfunction na.
42
103000
3000
at mawalan ng kanilang abilidad sa aspetong kemikal.
02:01
So I combinedpinagsama these two ideasideya and I formulatedbinalangkas a hypothesisteorya,
43
106000
3000
Kaya pinag-isa ko ang dalawang ideya para bumou ng hypothesis,
02:04
sayingsinasabing that, could possiblyposibleng
44
109000
2000
na nagsasabing, maaari bang
02:06
the carcinogenscarcinogens be decreasednabawasan duetakdang to a marinadepagbabaligtad
45
111000
3000
ang mga carcinogens ay bababa sa pagbabad
02:09
and could it be duetakdang to the differencesmga pagkakaiba in PHPH?
46
114000
2000
at dahil ba ito sa deperensya sa PH?
02:11
So my ideaideya was bornIsinilang,
47
116000
2000
Kaya nabuo ang aking ideya,
02:13
and I had the projectproyekto setMagtakda ng mga up and a hypothesisteorya,
48
118000
2000
at nakaplantsa na ang aking proyekto at hypothesis,
02:15
so what was my nextsusunod stephakbang?
49
120000
2000
kaya ano ang sunod kung gawin?
02:17
Well obviouslyhalatang I had to find a lablab to work at
50
122000
2000
Natural, kailangan kung maghanap ng lab
02:19
because I didn't have the equipmentkagamitan in my schoolpaaralan.
51
124000
3000
dahil walang kagamitan ang paaralan namin.
02:22
I thought this would be easymadaling,
52
127000
2000
Akala ko madali lang,
02:24
but I emailedNag-email about 200 differentiba 't ibang people
53
129000
2000
pero nag-email ako sa humigit-kumulang 200 ka-tao
02:26
withinsa loob ng a five-hourlimang oras radiusradius of where I livednabuhay,
54
131000
2000
sa loob ng 5 oras na radius sa titirhan ko,
02:28
and I got one positivepositibong responsetugon that said that they could work with me.
55
133000
3000
at nakatanggap ako ng iisang sagot na nagsasabing pwede akong magtrabaho sa kanila.
02:31
MostKaramihan of the othersiba pa eitheralinman never respondedtumugon back,
56
136000
2000
Karamihan sa iba ay hindi sumagot,
02:33
said they didn't have the time
57
138000
2000
o nagsasabing wala silang oras
02:35
or didn't have the equipmentkagamitan and couldn'thindi help me.
58
140000
2000
o wala silang kagamitan at hindi makatutulong sa akin.
02:37
So it was a bigmalaking commitmentkatapatan
59
142000
2000
Kaya iyon ay malaking pag-uukol
02:39
to drivedrive to the lablab to work multiplemaramihang timesbeses.
60
144000
3000
para magbihaye sa lab nang madalas.
02:42
HoweverGayunman, it was a great opportunityoportunidad to work in a realtunay lablab --
61
147000
2000
Pero, iyon ay malaking opurtunidad para magtrabaho sa isang tunay sa laboratoryo --
02:44
so I could finallysa wakas startsimulan ang my projectproyekto.
62
149000
2000
para maumpisahan ko na ang aking proyekto.
02:46
The first stageyugto was completednakumpleto at home,
63
151000
2000
Ang unang hakbang ay nakompleto na sa bahay,
02:48
whichna kung saan consisteday binubuo of marinatingnakababad the chickenmanok,
64
153000
2000
na sa kabuuan ay ang pagbabad ng manok,
02:50
grillingpag-ihaw the chickenmanok, amassingpinapadalhan it
65
155000
2000
pag-ihaw nito, pagtipon
02:52
and preparingpaghahanda it to be transportedihahatid to the lablab.
66
157000
3000
at paghanda nito para ibiyahe patungo sa laboratoryo.
02:55
The secondIkalawang stageyugto was completednakumpleto
67
160000
2000
Ang pangalawang hakbang ay nakompleto
02:57
at the PennPenn StateEstado UniversityUnibersidad mainpangunahing campusCampus lablab,
68
162000
2000
sa loob ng main campus ng Penn State University,
02:59
whichna kung saan is where I extractednakuha the chemicalskemikal,
69
164000
2000
yung pagkuha ng mga kemikal mula sa manok,
03:01
changednagbago the PHPH so I could runtumakbo it throughsa pamamagitan ng the equipmentkagamitan
70
166000
2000
pagiba ng PH nito pra mapasok ko siya a aparato
03:03
and separatedpinaghihiwalay the compoundscompounds I neededkailangan
71
168000
2000
at paghiwalayin ang mga compounds na kailangan ko
03:05
from the restpahinga of the chickenmanok.
72
170000
2000
mula sa manok.
03:07
The finalHuling stagesyugto, when I rantumakbo the samplessample
73
172000
2000
Ang huling hakbang ay yung pagsala ko sa mga sample
03:09
throughsa pamamagitan ng a high-pressurehigh-pressure
74
174000
2000
sa isang high-pressure
03:11
liquidlikido chromatographychromatography massmasa spectrometerspectrometer,
75
176000
3000
na liquid chromatography mass spectrometer,
03:14
whichna kung saan separatedpinaghihiwalay the compoundscompounds and analyzedaralan the chemicalskemikal
76
179000
3000
na naghihiwalay ng mga compounds at suriin ang mga kemikal
03:17
and told me exactlyeksakto how much carcinogenscarcinogens I had
77
182000
2000
at magsasabi sa akin kung gaano talaga karami ang carcinogen
03:19
in my chickenmanok.
78
184000
2000
sa aking manok.
03:21
So when I wentnagpunta throughsa pamamagitan ng the datadatos, I had very surprisingnakakagulat resultsmga resulta,
79
186000
3000
Kaya nung nakuha ko na ang resulta, ikinagulat ko ito,
03:24
because I foundnatagpuan that fourapat na out of the fivelimang marinatingnakababad ingredientsmga sangkap
80
189000
3000
dahil nalaman ko na apat sa limang sangkap sa pagbabad ng manok
03:27
actuallytalagang inhibitedlimitado the carcinogenpukawin ang kanser formationng bituin.
81
192000
2000
ay mayroong pagbubuo ng carcinogen.
03:29
When comparedkumpara with the unmarinatedunmarinated chickenmanok,
82
194000
2000
Nung kinumpara ko sa hindi binabad na manok,
03:31
whichna kung saan is what I used as my controlkontrol,
83
196000
3000
na siyang aking ginamit bilang kontrol,
03:34
I foundnatagpuan that lemonLemon juicekatas ng workednagtrabaho by farmalayo the bestpinakamahusay,
84
199000
2000
nalaman kung ang lemon juice ang pinaka-angat
03:36
whichna kung saan decreasednabawasan the carcinogenscarcinogens
85
201000
2000
na nagpapababa ng cancinogens
03:38
by about 98 percentporsiyento.
86
203000
2000
ng 98 porsyento.
03:40
The saltwatertubig-alat marinadepagbabaligtad and the brownkayumanggi sugarasukal marinadepagbabaligtad
87
205000
3000
Ang pinagbabad din sa saltwater at pula na asukal
03:43
alsodin workednagtrabaho very well,
88
208000
2000
ay mabuti rin,
03:45
decreasingpagpapababa ng the carcinogenscarcinogens by about 60 percentporsiyento.
89
210000
2000
na nagpapababa ng carcinogens ng 60 porseyto.
03:47
OliveOlive oillangis slightlybahagyang decreasednabawasan the PhIPPhIP formationng bituin,
90
212000
3000
Ang olive oil ay nagpapababa nang bahagya sa pagbuo ng PHlP,
03:50
but it was nearlyhalos negligiblebale-wala.
91
215000
2000
ngunit ito ay bale-wala lang.
03:52
And the soytoyo saucesawsawan resultsmga resulta were inconclusivewalang tiyak na hatol
92
217000
2000
At ang resulta naman sa toyo ay hindi depinitibo
03:54
because of the largemalaking datadatos rangehanay,
93
219000
2000
dahil sa laki ng lawak ng mga datos,
03:56
but it seemstila like soytoyo saucesawsawan
94
221000
2000
dahil mukhang sa toyo
03:58
actuallytalagang increasednadagdagan ang the potentialpotensyal carcinogenscarcinogens.
95
223000
2000
ay nagpapataas pa sa dami ng carcinogens.
04:00
AnotherIsa pang importantmahalagang factorsalik that I didn't take into accounttala initiallynoong una
96
225000
2000
Isa pang importanting salik na hindi pinagtutuonan nung una
04:02
was the time cookedluto.
97
227000
2000
ay ang katagalan ng pagluluto.
04:04
And I foundnatagpuan that if you increasedagdagan the time cookedluto,
98
229000
2000
Nalaman ko kung tatagalan mo ang pagluluto,
04:06
the amounthalaga of carcinogenscarcinogens rapidlymabilis increasespagtaas ng.
99
231000
3000
ang dami ng mga carcinogens ay tataas nang mabilis.
04:09
So the bestpinakamahusay way to marinateIbabad chickenmanok, basedbatay on this,
100
234000
3000
Kaya ang pinakamainam na pagbabad ng manok, base dito,
04:12
is to, not under-cookbatang cook,
101
237000
2000
ay hindi ang pagluto nang hilaw nito,
04:14
but definitelytalagang don't over-cooklabis na cook and charchar the chickenmanok,
102
239000
2000
pero hindi naman yung pag-over-cook at pagsunog nito,
04:16
and marinateIbabad in eitheralinman lemonLemon juicekatas ng, brownkayumanggi sugarasukal or saltwatertubig-alat.
103
241000
4000
at pagbabad sa lemon juice, pulang asukal o saltwater.
04:21
(ApplausePalakpakan)
104
246000
5000
(Palakpakan)
04:26
BasedBatay on these findingsmga natuklasan, I have a questiontanong for you.
105
251000
3000
Base dito, mayroon akong isang katanungan sa inyo.
04:29
Would you be willinghanda to make a simplesimpleng changepagbabago in your dietpagkain
106
254000
3000
Payag ba kayong magkaroon ng kunting pagbabago sa inyong dyeta
04:32
that could potentiallyposibleng savemaliban kung your life?
107
257000
2000
na may potensyal na makapagligtas ng iyong buhay?
04:34
Now I'm not sayingsinasabing that if you eatkumain ng grilledinihaw chickenmanok that's not marinatedibinabad,
108
259000
2000
Hindi ko sinasabing kung kakain ka ng inihaw na manok na hindi binabad,
04:36
you're definitelytalagang going to catchmahuli cancerkanser and diemamatay.
109
261000
2000
ay magkakaroon ka ng cancer at mamatay.
04:38
HoweverGayunman, anything you can do
110
263000
2000
Kaya lang, kung gagawa ka ng isang bagay
04:40
to decreasebawasan ang the riskpanganib of potentialpotensyal carcinogenscarcinogens
111
265000
2000
na nagpapababa sa risgo ng carcinogens
04:42
can definitelytalagang increasedagdagan the qualitykalidad of lifestyleuri ng pamumuhay.
112
267000
3000
ay talagang magpapataas ng kwalidad ng iyong buhay.
04:45
Is it worthsulit it to you?
113
270000
2000
Mahalaga ba iyan sa iyo?
04:47
How will you cookmagluto your chickenmanok now?
114
272000
2000
Kaya, paano mo na lulutuin ang manok ngayon?
04:49
(ApplausePalakpakan)
115
274000
16000
(Palakpakan)
05:05
ShreeShree BoseBose: HiHi everyonelahat ng tao. I'm ShreeShree BoseBose.
116
290000
2000
Shree Bose: Hi sa inyo. Ako si Shree Bose.
05:07
I was the 17-18 year-oldtaong gulang ageedad categoryKategorya winnernagwagi
117
292000
2000
Ako yung nanalo sa 17-18 na taong gulang na kategorya
05:09
and then the grandGrand prizepremyo winnernagwagi.
118
294000
3000
at ang grand prize.
05:12
And I want all of you
119
297000
2000
Gustong kong
05:14
to imagineKunwari a little girlbatang babae
120
299000
2000
magimagin kayo ng isang batang babae
05:16
holdingmay hawak na a deadpatay blueasul spinachkangkong planthalaman.
121
301000
3000
na may hawak na isang patay na bughaw na espinadas.
05:19
And she's standingnakatayo in frontharap of you and she's explainingpagpapaliwanag to you
122
304000
3000
At nakatayo siya sa harap niyo na nag-uunawa
05:22
that little kidsmga bata will eatkumain ng theirkanilang vegetablesgulay
123
307000
2000
na ang maliliit na bata ay kakain ng kanilang gulay
05:24
if they're differentiba 't ibang colorskulay.
124
309000
2000
kung ang kulay nila ay iba.
05:26
SoundsMga tunog ridiculouskatawa-tawa, right.
125
311000
2000
Nakakatawa, hindi ba.
05:28
But that was me yearstaon agoang nakalipas.
126
313000
2000
Pero ako yun sa nakalipas na panahon.
05:30
And that was my first scienceagham fairmakatarungang projectproyekto.
127
315000
3000
At yun ang kauna-unahan kong proyekto sa science fair.
05:33
It got a bitkaunti more complicatedkumplikado from there.
128
318000
3000
Naging mas masalimot ito mula doon.
05:36
My oldermas matanda brothersi Brother PanakiPanaki BoseBose
129
321000
2000
Ang aking kuya na si Panaki Bose
05:38
spentginastos hoursoras of his time explainingpagpapaliwanag atomsatomo to me
130
323000
3000
ay nag-gugol ng kanyang panahon para ipaliwanag ang atom sa akin
05:41
when I barelyhalos hindi understoodnaunawaan basicpangunahing algebraalgebra.
131
326000
3000
noong hindi ko pa lubusang maintindihan ang algebra.
05:44
My parentsmga magulang sufferednagdusa throughsa pamamagitan ng manymaraming more of my scienceagham fairmakatarungang projectsmga proyekto,
132
329000
3000
Nagdusa ang aking mga magulang sa marami ko pang proyekto sa science fair,
05:47
includingkabilang ang mga a remotemalayong controlledkontrolado garbagebasura can.
133
332000
2000
kasama na ang basurahan na remote controlled.
05:49
(LaughterTawanan)
134
334000
2000
(Tawanan)
05:51
And then camedumating the summertag-init after my freshmanfreshman yeartaon,
135
336000
3000
At pagsapit ng summer pagkatapos freshman year,
05:54
when my grandfatherlolo passedlumipas ang away duetakdang to cancerkanser.
136
339000
3000
namatay ang aking lolo sa cancer.
05:57
And I rememberAlalahanin watchingpanonood ng my familypamilya go throughsa pamamagitan ng that
137
342000
2000
At natatandaan ko kung paano ito nalusutan ng aming pamilya
05:59
and thinkingpag-iisip that I never wanted anotherisa pang familypamilya
138
344000
3000
at nagpagtanto na wala ng iba pang pamilya dapat
06:02
to feel that kinduri of losspagkawala.
139
347000
3000
ang makaranas ng ganuong kawalan.
06:05
So, armedarmado with all the wisdomkarunungan
140
350000
2000
Kaya, naka-armas sa lahat ng aking karunungan
06:07
of freshmanfreshman yeartaon biologybiology,
141
352000
2000
sa biolohiya nung ako'y first year,
06:09
I decidedNagpasiya I wanted to do cancerkanser researchpananaliksik
142
354000
3000
napagdesisyunan kong magsagawa ng pagsaliksik sa cancer
06:12
at 15.
143
357000
2000
nung ako'y 15.
06:14
Good planplano.
144
359000
2000
Magandang plano.
06:16
So I startednagsimula emailingpag-email all of these professorspropesor in my arealugar
145
361000
2000
Kaya inumpisahan kong mag-email sa lahat ng mga propesor sa amin
06:18
askingpagtatanong to work undersa ilalim ng theirkanilang supervisionpangangasiwa in a lablab.
146
363000
4000
para magtrabaho sa kanilang superbisyon sa kanilang laboratoryo.
06:22
Got rejectedtinanggihan by all exceptmaliban sa one.
147
367000
2000
Tinangihan ako ng lahat maliban sa isa.
06:24
And then wentnagpunta on, my nextsusunod summertag-init,
148
369000
2000
Kaya natuloy iyon, sa sunod na summer,
06:26
to work undersa ilalim ng DrDr. BasuBasu
149
371000
2000
nagtrabaho ako sa ilalim ni Dr. Basu
06:28
at the UNTKITA HealthKalusugan CenterCenter at FortFort WorthNagkakahalaga, TexasTexas.
150
373000
3000
sa UNT Health Center sa Fort Worth, Texas.
06:31
And that is where the researchpananaliksik begannagsimulang.
151
376000
3000
At dun nagumpisa ang pagsaliksik ko.
06:34
So ovarianovarian cancerkanser
152
379000
2000
Ang ovarian cancer
06:36
is one of those cancersmga kanser that mostKaramihan people don't know about,
153
381000
3000
ay isang klase ng cancer na bihira lang ang may alam,
06:39
or at leasthindi bababa sa don't paymagbayad ng that much attentionpansin to.
154
384000
3000
o kunti lang ang nagbigay ng atensyon.
06:42
But yetpa, it's the fifthikalimang leadingpamumuno causemaging sanhi ng of cancerkanser deathspagkamatay
155
387000
3000
Pero, ito and panglima sa pangunahing sanhi ng pagkamatay dahil sa cancer
06:45
amongsa womenkababaihan in the UnitedNagkakaisa StatesUnidos.
156
390000
3000
sa mga kababaihan sa Estados Unidos.
06:48
In factkatotohanan, one in 70 womenkababaihan
157
393000
2000
Sa katunayan, isa sa 70 na babae
06:50
will be diagnosednasuri with ovarianovarian cancerkanser.
158
395000
2000
ay napagalamang may ovarian cancer.
06:52
One in 100
159
397000
2000
Isa sa bawat 100
06:54
will diemamatay from it.
160
399000
2000
ay namamatay dito.
06:56
ChemotherapyArtipisyal na kasukasuan, one of the mostKaramihan effectiveepektibong waysparaan
161
401000
2000
Chemotherapy, isa sa pinaka-epiktibong paraan
06:58
used to treatgamutin ang cancerkanser todayngayon,
162
403000
2000
para gamutin ang cancer sa panahon ngayon,
07:00
involvesnagsasangkot ng givingpagbibigay patientsmga pasyente really highmataas dosesdosis of chemicalskemikal
163
405000
2000
ay naglalakip ng pagbibigay sa mga pasyente ng matatas na dosis ng mga kemikal
07:02
to try and killpatayin ang off cancerkanser cellsselula.
164
407000
3000
para patayin ang mga cancer cells.
07:05
CisplatinCisplatin is a relativelyrelatibong commonkaraniwang
165
410000
2000
Cisplatin ay isang komon
07:07
ovarianovarian cancerkanser chemotherapyartipisyal na kasukasuan drugbawal na gamot --
166
412000
3000
na ovarian cancer chemotheraphy na gamot --
07:10
a relativelyrelatibong simplesimpleng moleculeMolekyul madeginawa in the lablab
167
415000
3000
isang simpleng molecule na ginawa sa laboratoryo
07:13
that messesmasaktan with the DNADNA of cancerkanser cellsselula
168
418000
2000
na ginugulo ang DNA ng mga cancer cell
07:15
and causesnagiging sanhi ng them to killpatayin ang themselveskanilang sarili.
169
420000
2000
at magiging dahilan para sila mamatay.
07:17
SoundsMga tunog great, right?
170
422000
2000
Parang nakakamamangha, di ba?
07:19
But here'sNarito ang the problemproblema:
171
424000
2000
Pero ito ang problema:
07:21
sometimeskung minsan patientsmga pasyente becomemaging resistantlumalaban to the drugbawal na gamot,
172
426000
3000
kadalasan, masasanay na ang pasyente sa gamot,
07:24
and then yearstaon after they'vepo sila been declaredIpinahayag to be cancerkanser freeLibreng,
173
429000
3000
at pagkatapos ng sila'y madeklarang wala ng cancer,
07:27
they come back.
174
432000
2000
babalik sila.
07:29
And this time, they no longermas mahaba respondtumugon to the drugbawal na gamot.
175
434000
2000
At dito, hindi sa sila matablan sa gamot.
07:31
It's a hugemalaking problemproblema.
176
436000
2000
Isa itong malaking problema.
07:33
In factkatotohanan, it's one of the biggestpinakamalaking problemsmga problema
177
438000
2000
Sa katunayan, ito ay isa sa malalaking problema
07:35
with chemotherapyartipisyal na kasukasuan todayngayon.
178
440000
2000
ng chemotheraphy ngayon.
07:37
So we wanted to figureFigure out
179
442000
2000
Kaya gusto naming malaman
07:39
how these ovarianovarian cancerkanser cellsselula are becomingpagiging resistantlumalaban
180
444000
3000
kung papaano naging malakas ang mga ovarian cancer cells
07:42
to this drugbawal na gamot calledtinatawag na CisplatinCisplatin.
181
447000
2000
laban sa gamot na tinawag nating Cisplatin.
07:44
And we wanted to figureFigure this out,
182
449000
2000
At gusto naming malaman,
07:46
because if we could figureFigure that out,
183
451000
2000
dahil kung malalaman namin yun,
07:48
then we mightmaaaring be ablemagagawang to preventmaiwasan ang that resistancepaglaban from ever happeningnangyayari.
184
453000
3000
ay maaaring matigil ang paglakas nito.
07:51
So that's what we setMagtakda ng mga out to do.
185
456000
2000
Kaya yun ang ginawa namin.
07:53
And we thought it had something to do with this proteinprotina calledtinatawag na AMPAMP kinasekinase,
186
458000
3000
At sa tingin namin ay may kinalaman ang isang protina na tinawag na AMP kinase,
07:56
an energyenerhiya proteinprotina.
187
461000
2000
isang enerhiyang protina.
07:58
So we rantumakbo all of these testsmga pagsusuri blockingnakaharang the proteinprotina,
188
463000
3000
Kaya nagsagawa kami ng mga test para pigilan ang protinang ito,
08:01
and we saw this hugemalaking shiftShift.
189
466000
2000
at nakita namin ang malaking paggalaw.
08:03
I mean, on the slideslide, you can see
190
468000
2000
Ang ibig kong sabihin, sa slide na ito, makikita niyo
08:05
that on our sensitivesensitibo sidemga bahagi,
191
470000
2000
na sa ating sensitibong panig,
08:07
these cellsselula that are respondingpagtugon to the drugbawal na gamot,
192
472000
2000
ang mga cell na ito ay nagreact sa gamot,
08:09
when we startsimulan ang blockingnakaharang the proteinprotina,
193
474000
2000
nung pinigilan na namin ang mga protina,
08:11
the numbernumero ng of dyingnamamatay cellsselula -- those coloredkulay dotstuldok --
194
476000
3000
ang bilang ng mga namamatay na cells -- yung mga nakakulay na tolduk --
08:14
they're going down.
195
479000
2000
ay bumababa.
08:16
But then on this sidemga bahagi, with the sameparehong treatmentpaggamot,
196
481000
3000
Pero sa bahaging ito, sa parehong paraan,
08:19
they're going up -- interestingkawili-wiling.
197
484000
3000
sila'y umaakyat -- napakainteresante.
08:22
But those are dotstuldok on a screenscreen for you;
198
487000
2000
Pero ang mga tuldok na nasa screen, sa inyong palagay;
08:24
what exactlyeksakto does that mean?
199
489000
2000
ano ang talagang ibig sabihin nito?
08:26
Well basicallytalaga that meansibig sabihin ay
200
491000
2000
Ang talagang ibig sabihin nyan
08:28
that this proteinprotina is changingpagbabago ng
201
493000
2000
ang protinang ito ay nagbabago
08:30
from the sensitivesensitibo cellcell to the resistantlumalaban cellcell.
202
495000
2000
mula sa sensitibo tungo sa di tinatablan na cell
08:32
And in factkatotohanan, it mightmaaaring be changingpagbabago ng the cellsselula themselveskanilang sarili
203
497000
4000
At sa katunayan, binabago nila ang iba pang cells
08:36
to make the cellsselula resistantlumalaban.
204
501000
3000
para maging resistant din.
08:39
And that's hugemalaking.
205
504000
2000
At iyan ay napakalaki.
08:41
In factkatotohanan, it meansibig sabihin ay that if a patientpasyente comesay nagmumula in
206
506000
2000
Sa katunayan, kung ang isang pasyente ay dumating
08:43
and they're resistantlumalaban to this drugbawal na gamot,
207
508000
2000
at sila'y di tinatablan sa druga na ito,
08:45
then if we give them a chemicalkemikal to blockblock this proteinprotina,
208
510000
3000
at bibigyan namin sila ng kemikal para mapigil ang protinang ito,
08:48
then we can treatgamutin ang them again
209
513000
2000
ay mapapagaling din namin sila ulit
08:50
with the sameparehong drugbawal na gamot.
210
515000
2000
sa parehong gamot.
08:52
And that's hugemalaking for chemotherapyartipisyal na kasukasuan effectivenesspagiging epektibo --
211
517000
3000
At iyan ay malaking tagumpay para sa chemotheraphy --
08:55
possiblyposibleng for manymaraming differentiba 't ibang typesmga uri of cancerkanser.
212
520000
4000
na posible rin para sa iba pang tipo ng kanser.
08:59
So that was my work,
213
524000
2000
Kaya yun ang aking nagawa,
09:01
and it was my way of reimaginingreimagining the futurehinaharap
214
526000
3000
at yun ang aking paraan para baguhin ang kinabukasan
09:04
for futurehinaharap researchpananaliksik, with figuringpag-iisip out exactlyeksakto what this proteinprotina does,
215
529000
4000
para sa hinaharap na pagsaliksik, para malaman kung ano talaga ang ginagawa ng protinang ito,
09:08
but alsodin for the futurehinaharap of chemotherapyartipisyal na kasukasuan effectivenesspagiging epektibo --
216
533000
3000
pero para rin sa kinabukasan ng pagiging epektibo ng chemotheraphy --
09:11
so maybe all grandfatherslolo with cancerkanser
217
536000
3000
para lahat ng ating mga lolo na may kanser
09:14
have a little bitkaunti more time to spendgastusin with theirkanilang grandchildrenapo.
218
539000
3000
ay mayroon pang kukunting panahon para igugol sa kanilang mga apo.
09:17
But my work wasn'thindi just about the researchpananaliksik.
219
542000
4000
Pero ang ginawa ko ay hindi lang para sa pagsaliksik.
09:21
It was about findingpaghahanap ng mga my passionsimbuyo ng damdamin.
220
546000
3000
Yun ay ang paghahanap ng aking pasyon.
09:24
That's why beingang pagiging the grandGrand prizepremyo winnernagwagi
221
549000
2000
At kaya ako nanalo ng grand prize
09:26
of the GoogleGoogle GlobalPandaigdigang ScienceAgham FairMakatarungang --
222
551000
2000
sa Google Global Science Fair --
09:28
cutecute picturelarawan, right --
223
553000
2000
nakakatutuwang litrato, di ba --
09:30
it was so excitingkapana-panabik to me and it was suchgayong an amazingkamangha-manghang honorkarangalan.
224
555000
3000
iyun ay nakakatuwa para sa akin at isang malaking karangalan.
09:33
And ever sincesimula noong then,
225
558000
2000
At mula doon,
09:35
I've gottennakuha ang to do some prettymedyo coolcool na stuffmga bagay-bagay --
226
560000
2000
Kailangan kong gumawa na mga cool na bagay --
09:37
from gettingpagkuha ng mga to meetmatugunan ang the presidentni Pangulong
227
562000
2000
mula sa pakikipagtagpo ko sa presidente
09:39
to gettingpagkuha ng mga to be on this stageyugto
228
564000
2000
hanggang pagtungtong ko sa entabladong ito
09:41
to talk to all of you guys.
229
566000
2000
para magsalita sa inyong lahat.
09:43
But like I said, my journeypaglalakbay wasn'thindi just about the researchpananaliksik,
230
568000
3000
Pero gaya ng sabi ko, ang aking paglalakbay ay hindi tungkol sa pagsaliksik,
09:46
it was about findingpaghahanap ng mga my passionsimbuyo ng damdamin,
231
571000
2000
yun ay ang paghahanap ng aking pasyon,
09:48
and it was about makingpaggawa ng my ownsariling opportunitiesmga pagkakataong
232
573000
2000
at iyon ay tungkol sa paggawa ng sariling kong opurtunidad
09:50
when I didn't even know what I was doing.
233
575000
3000
kahit na hindi ko alam kung ano ang aking ginagawa.
09:53
It was about inspirationinspirasyon
234
578000
2000
Iyon ay tungkol sa inspirasyon
09:55
and determinationdeterminasyon
235
580000
2000
at determinasyon
09:57
and never givingpagbibigay up on my interestinteres
236
582000
2000
at hindi pagsuko ng aking interes
09:59
for scienceagham and learningpagkatuto and growinglumalaki.
237
584000
3000
para sa syensya at pagkatuto at paglaki.
10:02
After all, my storykuwento beginsay nagsisimula
238
587000
3000
Sa bandang huli, ang aking estorya ay nagsisimula
10:05
with a driedtuyo, witheredtuyo ang spinachkangkong planthalaman
239
590000
2000
sa isang tuyo, at patay na halamang spinach
10:07
and it's only gettingpagkuha ng mga better from there.
240
592000
2000
at iyun ay magiging mabuti pa lamang mula doon.
10:09
Thank you.
241
594000
2000
Salamat.
10:11
(ApplausePalakpakan)
242
596000
10000
(Palakpakan)
10:23
NaomiNAOMI ShahPanginoong maylupa: HiHi everyonelahat ng tao. I'm NaomiNAOMI ShahPanginoong maylupa,
243
608000
3000
Naomi Shah: Hi sa inyong lahat. Ako si Naomi Shah,
10:26
and todayngayon I'll be talkingpakikipag-usap to you about my researchpananaliksik
244
611000
2000
at ngayon ay magsasalita ako tungko sa ang aking pagsaliksik
10:28
involvingkinasasangkutan ng indoorpanloob airhangin qualitykalidad
245
613000
2000
na may kinalaman sa kwalidad ng hangin sa loob
10:30
and asthmaticasthmatic patientsmga pasyente.
246
615000
2000
at ng pasyente ng hika.
10:32
1.6 millionmilyon deathspagkamatay worldwidepandaigdigang.
247
617000
3000
1.6 na milyon ang namamatay sa boung daigdig.
10:35
One deathkamatayan everybawat 20 secondssegundo.
248
620000
3000
Isa ang patay sa bawat 20 na segundo.
10:38
People spendgastusin over 90 percentporsiyento of theirkanilang livesbuhay indoorsloob ng bahay.
249
623000
4000
May mga taong 90 porsyento sa kanilang buhay ay ginugol sa loob ng bahay.
10:42
And the economicpangkabuhayan burdenpasanin of asthmahika
250
627000
2000
At ang pang-ekonomiyang pasanin sa hika
10:44
exceedsay lampas that of HIVHIV and tuberculosistuberculosis combinedpinagsama.
251
629000
3000
ay humigit pa sa pinagsamang HIV at tuberculosis.
10:47
Now these statisticsIstatistika had a hugemalaking impactepekto on me,
252
632000
3000
Itong istatistikang ito ay may malaking epekto sa akin,
10:50
but what really sparkedsumindi my interestinteres in my researchpananaliksik
253
635000
3000
pero ang talagang naging dahilan ng aking interes sa pagsaliksik nito
10:53
was watchingpanonood ng bothkapwa sila my dadItay and my brothersi Brother
254
638000
2000
ay masaksihan ang aking ama at kapatid
10:55
suffermagdusa from chronictalamak allergiesallergy year-roundbuong taon.
255
640000
2000
na magdusa sa hindi magaling-galing na allegy taon-taon.
10:57
It confusednalilito me;
256
642000
2000
Nakakalito para sa akin;
10:59
why did these allergyallergy symptomsmga sintomas persistay magpupumilit
257
644000
2000
bakit nariyan itong mga simtoma ng allergy
11:01
well pastnakaraan the pollenpolen seasonpanahon?
258
646000
2000
kahit hindi na pollen season?
11:03
With this questiontanong in mindisip, I startednagsimula researchingsa pagsasaliksik,
259
648000
3000
Dala ang tanong na ito, inumpisahan ko ang aking pagsaliksik,
11:06
and I soonHindi nagtagal foundnatagpuan that indoorpanloob airhangin pollutantspollutants were the culpritsalarin.
260
651000
3000
at nalaman ko na ang dahilan nito ay ang indoor air pollutants.
11:09
As soonHindi nagtagal as I realizedNatanto this,
261
654000
2000
Sa sandaling nalaman ko ito,
11:11
I investigatedinimbestigahan the underlyingbatayan ng relationshiprelasyon
262
656000
2000
inembistigahan ko ang pinagsaligang relasyon
11:13
betweensa pagitan ng fourapat na prevalentlaganap airhangin pollutantspollutants
263
658000
2000
sa apat na laganap na air pollutants
11:15
and theirkanilang affectnakakaapekto sa on the lungbaga healthkalusugan of asthmaticasthmatic patientsmga pasyente.
264
660000
3000
at ang epekto nito sa kalusugan ng baga sa mgapasyente ng hika.
11:18
At first, I just wanted to figureFigure out
265
663000
3000
Nung una, gusto ko lang malaman
11:21
whichna kung saan of these fourapat na pollutantspollutants have the largestpinakamalaking negativenegatibong healthkalusugan impactepekto
266
666000
3000
kung alin sa apat na pollutants ang may malaking negatibong epektong pangkalusugan
11:24
on the lungbaga healthkalusugan of asthmaticasthmatic patientsmga pasyente.
267
669000
3000
sa baga ng mga pasyente sa hika.
11:27
But soonHindi nagtagal after, I developednakabuo ng a novelnobela mathematicalmatematika modelmodelo
268
672000
3000
Pero pagkatapos ng maikling panahon ay nakabuo ng bagong matematikong modelo
11:30
that essentiallyesensya quantifiesquantifies the effectepekto
269
675000
2000
na mahalagang nabigay ng kwantipikadong epekto
11:32
of these environmentalkapaligiran pollutantspollutants
270
677000
3000
sa mga environmental pollutants na ito
11:35
on the lungbaga healthkalusugan of asthmaticasthmatic patientsmga pasyente.
271
680000
2000
sa kalusugan ng baga ng mga pasyente ng hika.
11:37
And it surprisessorpresa me
272
682000
2000
At ikinagugulat ko
11:39
that no modelmodelo currentlysa kasalukuyan existsumiiral na
273
684000
2000
na walng modelo ang mayroon ngayon
11:41
that quantifiesquantifies the effectepekto of environmentalkapaligiran factorsmga kadahilanan
274
686000
2000
na nagkukwenta sa epekto ng mga salik sa kapaligiran
11:43
on humantao lungbaga healthkalusugan,
275
688000
2000
sa kalusugan ng ating baga,
11:45
because that relationshiprelasyon seemstila so importantmahalagang.
276
690000
3000
dahil ang relasyong iyan ay talagang importante.
11:48
So with that in mindisip,
277
693000
2000
Kaya dahil dyan,
11:50
I startednagsimula researchingsa pagsasaliksik more, I startednagsimula investigatingsinisiyasat more,
278
695000
2000
ininumpisahan kong magsaliksik ng mas maigi,
11:52
and I becameay naging very passionatemadamdamin.
279
697000
2000
at maging mas maragasa.
11:54
Because I realizedNatanto
280
699000
2000
Dahil natantuhan ko
11:56
that if we could find a way to targettarget remediationPanlunas,
281
701000
2000
na kung gugustuhin nating maghanap ng gamot dito,
11:58
we could alsodin find a way
282
703000
2000
makakakita tayo ng paraan
12:00
to treatgamutin ang asthmaticasthmatic patientsmga pasyente more effectivelyepektibong.
283
705000
4000
para gamutin ang mga may hika ng mas ma-igi.
12:04
For examplehalimbawa, volatilepabagu-bago ng isip organicorganikong compoundscompounds
284
709000
2000
Halimbawa, ang mga madaling masunog na mga compounds
12:06
are chemicalkemikal pollutantspollutants
285
711000
2000
ay mga kemikal na pollutants
12:08
that are foundnatagpuan in our schoolspaaralan, homestahanan and workplaceslugar ng trabaho.
286
713000
2000
na makikita natin sa ating paaralan, bahay, at pinagtatrabahuan.
12:10
They're everywherelahat ng dako.
287
715000
2000
Yan ay kahit saan.
12:12
These chemicalkemikal pollutantspollutants
288
717000
2000
Ito ay mga kemikal na pollutants
12:14
are currentlysa kasalukuyan not a criteriapamantayan airhangin pollutantduming galing,
289
719000
2000
na hindi ngayon kasama sa itinuring na air pollutant,
12:16
as definedNilinaw by the U.S. CleanMalinis na AirHangin ActKumilos.
290
721000
2000
sa listahan ng U.S. Clean Air Act.
12:18
WhichNa kung saan is surprisingnakakagulat to me,
291
723000
2000
Ito ay ikinagulat ko,
12:20
because these chemicalkemikal pollutantspollutants, throughsa pamamagitan ng my researchpananaliksik,
292
725000
2000
dahil ang mga kemikal pollutants na ito, sa aking pagsaliksik,
12:22
I showipakita ang that they had a very largemalaking negativenegatibong impactepekto
293
727000
3000
ay nakita kong may malaking negatibong epekto
12:25
on the lungbaga healthkalusugan of asthmaticasthmatic patientsmga pasyente
294
730000
2000
sa kalusugan ng mga may hikang pasyente
12:27
and thusgayon should be regulatedregulated.
295
732000
2000
at kaya dapat sila ma-kontrol ng batas.
12:29
So todayngayon I want to showipakita ang you
296
734000
2000
Kaya ngayon gusto kong ipapakita sa inyo
12:31
my interactiveinteractive softwaresoftware modelmodelo that I creatednilikha.
297
736000
3000
ang isang interaktibong software model na ginawa ko.
12:34
I'm going to showipakita ang it to you on my laptoplaptop.
298
739000
2000
Ipapakita ko siya sa inyo sa pamamagitan ng aking laptop.
12:36
And I have a volunteerboluntaryong subjectpaksa in the audiencemambabasa todayngayon,
299
741000
2000
At may boluntaryo ako mula sa audience ngayon,
12:38
JulieJulie.
300
743000
2000
si Julie.
12:40
And all of Julie'sNi Julie datadatos has been pre-enteredbago pumasok
301
745000
3000
At lahat ng mga datos mula kay Julie ay ipinasok
12:43
into my interactiveinteractive softwaresoftware modelmodelo.
302
748000
2000
sa aking interaktibong software model.
12:45
And this can be used by anyonekahit sino.
303
750000
2000
At sinuman sa inyo ay makakagamit nito.
12:47
So I want you to imagineKunwari that you're in Julie'sNi Julie shoessapatos,
304
752000
2000
Kaya gusto kong ilagay ang inyong sarili kay Julie,
12:49
or someoneisang tao who'sSino ang really closeisara ang to you
305
754000
2000
o sa sinumang malapit sa inyo
12:51
who suffersay nagdurusa from asthmahika or anotherisa pang lungbaga disorderdisorder.
306
756000
3000
na may hika o nagdusa na isa pang sakit sa baga.
12:54
So Julie'sNi Julie going to her doctor'sng doktor officeOpisina
307
759000
2000
Si Julie ay papunta sa opisina ng kanyang doktor
12:56
to get treatedginagamot for her asthmahika.
308
761000
2000
para magamot ang kanyang hika.
12:58
And the doctordoktor has her situmupo down,
309
763000
2000
At sinabihan siya ng doktor na umupo,
13:00
and he takes her peakpeak expiratoryukol flowdaloy raterate --
310
765000
3000
at kinuhaan siya ng pinakamataas na expiratory flow rate --
13:03
whichna kung saan is essentiallyesensya her exhalationexhalation raterate,
311
768000
2000
na kailangan sa kanyang exhalation rate,
13:05
or the amounthalaga of airhangin that she can breathehuminga out in one breathhininga.
312
770000
3000
o ang dami ng hangin na mabuga niya sa iisang paghinga.
13:08
So that peakpeak expiratoryukol flowdaloy raterate,
313
773000
2000
Kaya ang peak expiratory flow rate,
13:10
I've enteredpumasok it up into the interactiveinteractive softwaresoftware modelmodelo.
314
775000
2000
ipinasok ko siya sa aking interaktobong software model.
13:12
I've alsodin enteredpumasok in her ageedad, her genderkasarian and her heighttaas.
315
777000
3000
Ipinasok ko rin ang kanyang edad, kasarian, at kanyang taas.
13:15
I've assumedipinapalagay that she livesbuhay in an averageaverage na householdsambahayan
316
780000
2000
Ipinagpalagay ko na nakatira sya sa isang karaniwang bahay
13:17
with averageaverage na airhangin pollutantduming galing levelsmga antas ng.
317
782000
2000
na may pamantayang lebel ng air pollutants.
13:19
So any usergumagamit can come in here
318
784000
2000
Kaya sinuman sa inyo ay lalapit dito
13:21
and clicki-click ang on "lungbaga functionfunction na reportReport"
319
786000
2000
at mag-click sa "lung function report"
13:23
and it'llito ay makikita take them to this reportReport that I creatednilikha.
320
788000
2000
at makakarating sila sa report na ginawa ko.
13:25
And this reportReport really drivesdrive home the cruxcrux of my researchpananaliksik.
321
790000
4000
At ang report na ito ay ang talagang pinakabuod ng aking pagsaliksik.
13:29
So what it showsnagpapakita ng -- if you want to focuspokus on that toptuktok graphGraph in the right-handkanang cornersulok --
322
794000
4000
Kaya kung ano ang pinakikita nito -- kung mapapansin niyo sa graf na iyan sa kanang bahagi --
13:33
it showsnagpapakita ng Julie'sNi Julie actualaktuwal peakpeak expiratoryukol flowdaloy raterate
323
798000
2000
ay pinapakita ang aktwal na pinakamataas na expiratory flow rate
13:35
in the yellowdilaw barbar.
324
800000
2000
sa dilaw na bar.
13:37
This is the measurementpagsukat that she tookKinuha ang in her doctor'sng doktor officeOpisina.
325
802000
3000
Ito ang sukat na kinuha niya sa opisina ng kanyang doktor.
13:40
In the blueasul barbar at the bottomibaba of the graphGraph,
326
805000
2000
Sa bughaw na bar sa ilalim ng graf,
13:42
it showsnagpapakita ng what her peakpeak expiratoryukol flowdaloy raterate,
327
807000
3000
ay nagpapakita ng kanyang pinakamataas na expiratory flow rate,
13:45
what her exhalationexhalation raterate or lungbaga healthkalusugan, should be
328
810000
2000
kung ano dapat ang kanyang exhalation rate o kalusugan ng kanyang baga
13:47
basedbatay on her ageedad, genderkasarian and heighttaas.
329
812000
3000
base sa kanyang edad, kasarian, at taas.
13:50
So the doctordoktor seesnakita ang this differencepagkakaiba betweensa pagitan ng the yellowdilaw barbar and the blueasul barbar,
330
815000
3000
Kaya makikita ng doktor ang pagkakaiba sa dilaw at bughaw na bar,
13:53
and he saysSabi ni, "WowWow, we need to give her steroidssteroid,
331
818000
3000
at sabi niya, "Wow, dapat bigyan natin siya ng steroids,
13:56
medicationgamot and inhalersinhale."
332
821000
3000
medikasyon at inhalers."
13:59
But I want everyonelahat ng tao here to reimaginereimagine a worldmundo
333
824000
3000
Pero gustong kong ibahin ang inyong pananaw
14:02
where insteadsa halip of prescribingprescribing steroidssteroid,
334
827000
2000
na sa halip na maresita ng steroids,
14:04
inhalersinhale and medicationgamot,
335
829000
2000
inhalers at medikasyon,
14:06
the doctordoktor turnslumiliko to JulieJulie and saysSabi ni,
336
831000
2000
ang doktor ay lilingon kay Julie at magsabi,
14:08
"Why don't you go home and cleanmalinis na out your airhangin filtersfilter.
337
833000
2000
"Bakit di ka bumalik sa inyo at linisin ang air filters.
14:10
CleanMalinis na out the airhangin ductsducts in your home,
338
835000
2000
Linisin mo dapat ang mga air ducts sa inyong bahay,
14:12
in your workplacelugar ng trabaho, in your schoolpaaralan.
339
837000
2000
pinagtatrabahuan, at sa inying paaralan.
14:14
Stop the use of incensekamangyan and candleskandila.
340
839000
3000
Pigilang mong gumamit ng insenso at kandila.
14:17
And if you're remodelingRemodeling your housebahay,
341
842000
2000
At kung nagplanong kang ibahin ang bahay mo,
14:19
take out all the carpetingcarpeting and put in hardwoodmatigas na kahoy flooringsahig."
342
844000
3000
alisin mo na ang carpet at lagyan mo ng kahoy na sahig."
14:22
Because these solutionsmga solusyon are naturallikas na,
343
847000
2000
Dahil ang solusyon na ito ay natural,
14:24
these solutionsmga solusyon are sustainabletuloy tuloy,
344
849000
2000
ang solusyon na ito ay sustainable,
14:26
and these solutionsmga solusyon are long-termpangmatagalang investmentspamumuhunan --
345
851000
3000
ang mga solusyon na ito ay pangmatagalan --
14:29
long-termpangmatagalang investmentspamumuhunan that we're makingpaggawa ng
346
854000
2000
ginagawa natin ang pangmatagalan puhunan na ito
14:31
for our generationna henerasyon and for futurehinaharap generationsmga henerasyon.
347
856000
2000
para sa ating henerasyon at darating pa.
14:33
Because these environmentalkapaligiran solutionsmga solusyon
348
858000
3000
Dahil ang solusyong pang-kalikasan
14:36
that JulieJulie can make in her home, her workplacelugar ng trabaho and her schoolpaaralan
349
861000
3000
na kayang magawa ni Julie sa kanyang bahay, pinagtatrabahuan at paaralan
14:39
are impactingnakakaapekto sa everyonelahat ng tao that livesbuhay around her.
350
864000
3000
ay makakaepekto sa lahat ng tao sa paligid niya.
14:42
So I'm very passionatemadamdamin about this researchpananaliksik
351
867000
2000
Napakamaragasa ako sa pagsaliksik na ito
14:44
and I really want to continuemagpatuloy it
352
869000
2000
at gusto ko pang ipagpatuloy
14:46
and expandpalawakin ang it to more disordersdisorder besidesBukod sa asthmahika,
353
871000
3000
at palawakin pa hangang sa mga sakit liban sa hika,
14:49
more respiratorypaghinga disordersdisorder, as well as more pollutantspollutants.
354
874000
3000
marami pang sakit sa baga at mga pollutants.
14:52
But before I endkatapusan my talk todayngayon,
355
877000
2000
Bago ko tapusin ang aking pagsasalita,
14:54
I want to leaveiwanan ang you with one sayingsinasabing.
356
879000
2000
gusto kong liban kayo sa isang pahayag.
14:56
And that sayingsinasabing is that geneticsgenetika loadsNaglo-load the gunmga baril,
357
881000
3000
At ang pahayag ay yun genetics ang naglagay ng bala sa baril,
14:59
but the environmentkapaligiran pullskinukuha the triggergatilyo.
358
884000
2000
pero ang kapaligiran ang kablit nito.
15:01
And that madeginawa a hugemalaking impactepekto on me
359
886000
2000
At iyan ay may malaking epekto sa akin
15:03
when I was doing this researchpananaliksik.
360
888000
2000
nung aking ginawa ang pagsaliksik.
15:05
Because what I feel, is a lot of us think
361
890000
2000
Dahil naisip ko na karamihan sa atin ay nag-iisip
15:07
that the environmentkapaligiran is at a macromacro levelantas,
362
892000
3000
na ang kapaligiran ay nasa malawak na lebel,
15:10
that we can't do anything to changepagbabago our airhangin qualitykalidad
363
895000
2000
na wala tayong magagawa para baguhin natin ang kwalidad ng ating hangin
15:12
or to changepagbabago the climateklima or anything.
364
897000
3000
o para baguhin ang klima o anuman.
15:15
But if eachbawat one of us takes initiativeinisyatiba in our ownsariling home,
365
900000
3000
Pero kung bawat isa sa atin ay gumawa ng inisyatibo sa ating bahay,
15:18
in our ownsariling schoolpaaralan and in our ownsariling workplacelugar ng trabaho,
366
903000
3000
paaralan at pinagtatrabahuan,
15:21
we can make a hugemalaking differencepagkakaiba in airhangin qualitykalidad.
367
906000
2000
makakagawa tayo ng malaking epekto sa kwalidad ng ating hangin.
15:23
Because rememberAlalahanin, we spendgastusin 90 percentporsiyento of our livesbuhay indoorsloob ng bahay.
368
908000
4000
Dahil tandaan niyo, 90 porsyento ng ating buhay ay ginugol natin sa ating bahay
15:27
And airhangin qualitykalidad and airhangin pollutantspollutants
369
912000
3000
At ang kwalidad ng ating hangin at air pollutants
15:30
have a hugemalaking impactepekto on the lungbaga healthkalusugan of asthmaticasthmatic patientsmga pasyente,
370
915000
3000
ay may malaking epekto sa kalusugan ng may hikang pasyente,
15:33
anyonekahit sino with a respiratorypaghinga disorderdisorder
371
918000
2000
sinumang may sakit sa baga
15:35
and really all of us in generalpangkalahatang.
372
920000
2000
at lahat naman tayo.
15:37
So I want you to reimaginereimagine a worldmundo
373
922000
2000
Kaya gusto kong mag-isip kayo ng panibagong mundo
15:39
with better airhangin qualitykalidad,
374
924000
2000
na may mas mabuting kwalidad ng hangin
15:41
better qualitykalidad of life
375
926000
2000
mas mabuting buhay
15:43
and better qualitykalidad of livingpamumuhay for everyonelahat ng tao
376
928000
2000
at mas mabuting pamumuhay sa ating lahat
15:45
includingkabilang ang mga our futurehinaharap generationsmga henerasyon.
377
930000
2000
lakip na sa sunod na henerasyon.
15:47
Thank you.
378
932000
2000
Salamat.
15:49
(ApplausePalakpakan)
379
934000
7000
(Palakpakan)
15:56
LisaLisa LingLing: Right.
380
941000
2000
Lisa Ling: Tama.
15:58
Can I have ShreeShree and LaurenLauren come up really quicklymabilis?
381
943000
5000
Pwede bang umakyat sina Shree at Laureen ng mabilis?
16:03
Your GoogleGoogle ScienceAgham FairMakatarungang championsChampions.
382
948000
2000
Ang inyong mga kampyon sa Google Science Fair.
16:05
Your winnersmga nanalo.
383
950000
2000
Ang mga nanalo.
16:07
(ApplausePalakpakan)
384
952000
3000
(Palakpakan)
Translated by Aries Eroles
Reviewed by Polimar Balatbat

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKERS
Lauren Hodge - Science fair winner
Lauren Hodge won the 2011 Google Science Fair in the age 13-14 category.

Why you should listen

Lauren Hodge has been competing in science fair projects since she was 7 years old. For her latest project, she investigated the formation of carcinogens in different methods of preparing chicken -- and found a surprising result. That work won first prize in the Google Science Fair's age 13-14 category.

More profile about the speaker
Lauren Hodge | Speaker | TED.com
Shree Bose - Science fair winner
Shree Bose was the grand prize winner at the 2011 Google Science Fair.

Why you should listen

Shree Bose's school system doesn't officially participate in science fairs, so for ten years she entered herself in as many fairs as she could. In 2011 she presented her latest project: determining the mechanism of chemotherapy resistance in ovarian cancer -- a breakthrough that could improve future treatments. That project earned her the grand prize at the inaugural Google Science Fair.

More profile about the speaker
Shree Bose | Speaker | TED.com
Naomi Shah - Science fair winner
Naomi Shah won the 2011 Google Science Fair in the age 15-16 category.

Why you should listen

Naomi Shah's first word was "why." She went from pestering her parents with questions about organic chemistry and nuclear energy, to a resarch project that developed a novel mathematical model for the effects of air polution on asthmatics. That work won her first place in the Google Science Fair age 15-16 category.

More profile about the speaker
Naomi Shah | Speaker | TED.com