TEDGlobal 2009
Garik Israelian: How spectroscopy could reveal alien life
Գարիկ Իսրաելյան. Ի՞նչ է աստղի ներսում
Filmed:
Readability: 4.5
659,672 views
Գարիկ Իսրաելյանը սպեկտրասկոպիայի մասնագետ է, ուսումնասիրում է աստղի արձակած սպեկտրը, որպեսզի պարզի, թե ինչից է այն բաղկացած և ինչպես է իրեն դրսևորում: Սա գիտության այս ճյուղի մի հազվագյուտ և հասանելի հայացք է հանդիսանում, ինչը մոտեցնում է մեզ կյանքի համար նպաստավոր մոլորակ գտնելուն։
Garik Israelian - Astrophysicist
Garik Israelian's stargazing on the Canary Islands has led to high-profile discoveries about space's big disasters -- including the first evidence that supernova explosions make black holes. Full bio
Garik Israelian's stargazing on the Canary Islands has led to high-profile discoveries about space's big disasters -- including the first evidence that supernova explosions make black holes. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
I have a very difficult task.
0
0
3000
Ես մի շատ բարդ խնդիր ունեմ։
00:21
I'm a spectroscopist.
1
3000
3000
Ես սպեկտրասկոպիայի մասնագետ եմ
00:24
I have to talk about astronomy without showing you
2
6000
2000
Ես պետք է խոսեմ աստղագիտությունից առանց ցույց տալու
00:26
any single image of nebulae or galaxies, etc.
3
8000
4000
որևէ միգամածության կամ գալակտիկայի նկարն,
00:30
because my job is spectroscopy.
4
12000
2000
քանի որ իմ գործը սպեկտրասկոպիան է։
00:32
I never deal with images.
5
14000
3000
Ես նկարների հետ գործ չեմ ունենում։
00:35
But I'll try to convince you
6
17000
2000
Սակայն ես կփորձեմ ձեզ համոզել,
00:37
that spectroscopy is actually something which can
7
19000
2000
որ սպեկտրասկոպիան մի բան է,
00:39
change this world.
8
21000
3000
որն իրականում կարող է փոխել այս աշխարհը։
00:42
Spectroscopy can probably answer the question,
9
24000
3000
Սպեկտրասկոպիան հավանաբար կարող է պատասխանել այն հարցին, թե
00:45
"Is there anybody out there?"
10
27000
2000
«Արդյո՞ք այնտեղ որևէ մեկը կա»։
00:47
Are we alone? SETI.
11
29000
2000
Արդյո՞ք մենք միայնակ ենք։ SETI (այլմոլորակային բանականության փնտրում)։
00:49
It's not very fun to do spectroscopy.
12
31000
3000
Սպեկտրասկոպիան այնքան ել ուրախ զբաղմունք չէ։
00:52
One of my colleagues in Bulgaria,
13
34000
2000
Բուլղարացի իմ կոլեգաներից մեկը
00:54
Nevena Markova, spent about 20 years
14
36000
2000
Նևիանա Մարկովան մոտ 20 տարի է անցկացրել
00:56
studying these profiles.
15
38000
3000
այս ուրվագծերը ուսումնասիրելով։
00:59
And she published 42 articles
16
41000
2000
Նա 42 հոդված է հրապարակել,
01:01
just dedicated to the subject.
17
43000
2000
որոնք նվիրված են միայն այդ թեմային։
01:03
Can you imagine? Day and night, thinking,
18
45000
2000
Կարո՞ղ եք պատկերացնել։ Օր ու գիշել մտածել,
01:05
observing, the same star for 20 years
19
47000
3000
20 տարի շարունակ ուսումնասիրել միևնույն աստղը.
01:08
is incredible.
20
50000
2000
անհավատալի է։
01:10
But we are crazy. We do these things.
21
52000
2000
Սակայն մենք խենթ ենք: Մենք այսպիսի բաներ անում ենք։
01:12
(Laughter)
22
54000
2000
(Ծիծաղ)
01:14
And I'm not that far.
23
56000
2000
Ես էլ պակասը չեմ։
01:16
I spent about eight months working on these profiles.
24
58000
3000
Ես մոտ ութ ամիս եմ անցկացրել այս ուրվագծերի վրա աշխատելով։
01:19
Because I've noticed
25
61000
2000
Պատճառն այն էր, որ ես մի փոքր
01:21
a very small symmetry
26
63000
2000
համաչափություն էի նկատել
01:23
in the profile of one of the planet host stars.
27
65000
2000
մոլորակներ ունեցող աստղերի ուրվագծերում։
01:25
And I thought, well maybe there is Lithium-6 in this star,
28
67000
4000
Ես մտածում էի` դե, երևի այս աստղում Լիթիում-6 կա
01:29
which is an indication that this star
29
71000
2000
ինչը նշան է, որ այդ աստղը
01:31
has swallowed a planet.
30
73000
2000
մոլորակ է կլանել։
01:33
Because apparently you can't have this fragile isotope
31
75000
3000
Քանի որ, ըստ երևույթին, հնարավոր չէ ունենալ այդպիսի փխրուն իզոտոպ,
01:36
of Lithium-6 in the atmospheres of sun-like stars.
32
78000
4000
ինչպիսին Լիթիում-6-ն է արևի նման աստղերի մթնոլորտներում։
01:40
But you have it in planets and asteroids.
33
82000
3000
Դրանք առկա են մոլորակներում և աստերոիդների վրա։
01:43
So if you engulf planet or large number of asteroids,
34
85000
6000
Այսպիսով, կլանելով մոլորակ կամ մի քանի աստերոիդներ,
01:49
you will have this Lithium-6 isotope
35
91000
3000
աստղի սպեկտրում կարելի է ստանալ
01:52
in the spectrum of the star.
36
94000
2000
այս Լիթիում-6 իզոտոպը։
01:54
So I invested more than eight months
37
96000
4000
Այսպիսով ես անցկացրեցի ավելի քան ութ ամիս
01:58
just studying the profile of this star.
38
100000
2000
ուսումնասիրելով միայն այս աստղի սպեկտրում լիթիումի գիծը։
02:00
And actually it's amazing,
39
102000
2000
Դա իրականում զարմանալի է,
02:02
because I got phone calls from many reporters asking,
40
104000
2000
քանի որ ես շատ լրագրողներից զանգեր էի ստանում, որ հարցնում էին`
02:04
"Have you actually seen the planet going into a star?"
41
106000
3000
«Դուք իրականում տեսե՞լ եք, թե ինչպես է մոլորակը կլանվում աստղի կողմից»։
02:07
Because they thought that if you are having a telescope,
42
109000
4000
Քանի որ նրանք կարծում են, թե աստղադիտակ ունենալով,
02:11
you are an astronomer so what you are doing
43
113000
2000
աստղագետները իրականում հենց միայն զբաղված են
02:13
is actually looking in a telescope.
44
115000
2000
երկինքը աստղադիտակով դիտելով։
02:15
And you might have seen the planet going into a star.
45
117000
4000
Եվ հնարավոր է, մոլորակի` աստղի մեջ մտնելու պահ տեսնել։
02:19
And I was saying, "No, excuse me.
46
121000
2000
Ես ասում էի. «Ոչ, ներեցեք:
02:21
What I see is this one."
47
123000
2000
Ես միայն այսպիսի բան եմ տեսնում»
02:23
(Laughter)
48
125000
1000
(Ծիծաղ)
02:24
It's just incredible. Because nobody understood really.
49
126000
3000
Դա ուղղակի անհավատալի է: Ոչ ոք չէր հասկանում։
02:27
I bet that there were very few people
50
129000
2000
Վստահ եմ, որ շատ քչերը կային,
02:29
who really understood what I'm talking about.
51
131000
3000
ովքեր իսկապես հասկանում էին, թե ես ինչի մասին եմ խոսում։
02:32
Because this is the indication that the planet went into the star.
52
134000
4000
Քանի որ, հենց սա է այն ցուցիչը, որ մոլորակը մտել է աստղի մեջ։
02:36
It's amazing.
53
138000
3000
Սա զարմանալի է:
02:39
The power of spectroscopy
54
141000
2000
Սպեկտրասկոպիայի ուժը
02:41
was actually realized
55
143000
2000
դեռևս 1973 թվականին
02:43
by Pink Floyd already in 1973.
56
145000
4000
ըմբռնել էր Pink Floyd խումբը։
02:47
(Laughter)
57
149000
1000
(Ծիծաղ)
02:48
Because they actually said that
58
150000
3000
Քանի որ նրանք ասացին,
02:51
you can get any color you like
59
153000
2000
որ կարելի է ցանկացած գույն ստանալ
02:53
in a spectrum.
60
155000
2000
սպեկտրի մեջ։
02:55
And all you need is time and money
61
157000
2000
Սեփական սպեկտրոգրաֆը ստեղծելու համար
02:57
to make your spectrograph.
62
159000
2000
միայն ժամանակ և փող է հարկավոր։
02:59
This is the number one high resolution,
63
161000
3000
Սա բարձր թույլտվությամբ
03:02
most precise spectrograph on this planet, called HARPS,
64
164000
3000
ամենաճշգրիտ սպեկտրոգրաֆն է մեր մոլորակի վրա և կոչվում է HARPS,
03:05
which is actually used to detect
65
167000
2000
և այն օգտագործվել է արեգակնային համակարգից դուրս գտնվող
03:07
extrasolar planets and sound waves
66
169000
2000
աստղերի մթնոլորտներում մոլորակներ և ձայնային ալիքներ
03:09
in the atmospheres of stars.
67
171000
2000
հայտնաբերելու համար։
03:11
How we get spectra?
68
173000
3000
Ինչպե՞ս ենք ստանում սպեկտրը։
03:14
I'm sure most of you know from school physics
69
176000
3000
Վստահ եմ, ձեզանից շատերը դպրոցական ֆիզիկայից գիտեն,
03:17
that it's basically splitting a white light
70
179000
4000
որ դա ուղղակի սպիտակ լույսի
03:21
into colors.
71
183000
2000
տրոհումն է գույների։
03:23
And if you have a liquid hot mass,
72
185000
3000
Եվ եթե տաք հեղուկ զանգված ունեք՝
03:26
it will produce something which we call a continuous spectrum.
73
188000
4000
այն կստեղծի մի բան, որը մենք անվանում ենք շարունակական սպեկտր։
03:30
A hot gas is producing emission lines only,
74
192000
3000
Տաք գազը միայն արտադրում է արտանետման գծեր,
03:33
no continuum.
75
195000
2000
շարունակականություն չկա։
03:35
And if you place a cool gas in front of a
76
197000
4000
Իսկ եթե սառը գազ տեղադրեք
03:39
hot source,
77
201000
2000
տաք աղբյուրի դիմաց,
03:41
you will see certain patterns
78
203000
2000
ապա կարելի է որոշակի կաղապարներ տեսնել,
03:43
which we call absorption lines.
79
205000
2000
որոնց մենք անվանում ենք կլանման գծեր։
03:45
Which is used actually to identify chemical elements
80
207000
3000
Այն օգտագործվում է սառը նյութերում
03:48
in a cool matter,
81
210000
2000
քիմիական տարրեր ճանաչելու համար
03:50
which is absorbing exactly at those frequencies.
82
212000
3000
որոնք կլանում ճիշտ այդ հաճախականությունները։
03:53
Now, what we can do with the spectra?
83
215000
3000
Այժմ, ի՞նչ ենք մենք կարող անել այդ սպեկտրների հետ.
03:56
We can actually study line-of-sight velocities
84
218000
3000
մենք կարող ենք ուսումնասիրել տիեզերական մարմինների
03:59
of cosmic objects.
85
221000
2000
ճառագայթային (ռադիալ) արագությունները։
04:01
And we can also study chemical composition
86
223000
3000
Մենք կարող ենք նաև ուսումնասիրել
04:04
and physical parameters of stars,
87
226000
2000
աստղերի, գալակտիկաների և միգամածությունների
04:06
galaxies, nebulae.
88
228000
2000
քիմիական բաղադրությունը և ֆիզիկական հատկությունները։
04:08
A star is the most simple object.
89
230000
2000
Աստղը ամենապարզ օբյեկտն է։
04:10
In the core, we have thermonuclear reactions going on,
90
232000
4000
Միջուկում տեղի են ունենում ջերմամիջուկային ռեակցիաներ,
04:14
creating chemical elements.
91
236000
2000
որոնք ստեղծում են քիմիական տարրեր։
04:16
And we have a cool atmosphere.
92
238000
2000
Եվ ունենք սառը մթնոլորտը։
04:18
It's cool for me.
93
240000
2000
Ինձ համար դա սառն է։
04:20
Cool in my terms is three or four or five thousand degrees.
94
242000
4000
Սառը ասելով, նկատի ունեմ երեք, չորս կամ հինգ հազար աստիճան։
04:24
My colleagues in infra-red astronomy
95
246000
2000
Ինֆրակարմիր աստղիագիտությամբ զբաղվող իմ գործընկերները
04:26
call minus 200 Kelvin is cool for them.
96
248000
5000
մինուս 200 Կելվինն են անվանում սառը։
04:31
But you know, everything is relative.
97
253000
2000
Սակայն ինչպես գիտեք, ամեն ինչ հարաբերական է։
04:33
So for me 5,000 degrees is pretty cool.
98
255000
3000
Դե ինձ համար 5000 աստիճանը բավականին սառը։
04:36
(Laughter)
99
258000
1000
(Ծիծաղ)
04:37
This is the spectrum of the Sun --
100
259000
3000
Սա Արևի սպեկտրն է։
04:40
24,000 spectral lines,
101
262000
3000
24 հազար սպեկտրալ գծեր,
04:43
and about 15 percent of these lines is not yet identified.
102
265000
4000
և այս գծերի մոտ 15 տոկոսը դեռևս ճանաչված չէ։
04:47
It is amazing. So we are in the 21st century,
103
269000
3000
Դա զարմանալի է։ Լինելով 21-րդ դարում,
04:50
and we still cannot properly understand
104
272000
2000
մենք դեռևս չենք կարողանում նորմալ հասկանալ
04:52
the spectrum of the sun.
105
274000
2000
արևի սպեկտրը։
04:54
Sometimes we have to deal with
106
276000
2000
Երբեմն մենք պետք է հիմնվենք
04:56
just one tiny, weak spectral line
107
278000
3000
միայն մեկ փոքր, թույլ սպեկտրալ գծի վրա,
04:59
to measure the composition of that chemical element in the atmosphere.
108
281000
4000
մթնոլորտում որոշակի քիմիական տարրի բաղադրությունը չափելու համար։
05:03
For instance, you see the spectral line of the gold
109
285000
3000
Օրինակ, տեսնում եք ոսկու սպեկտրալ գիծը
05:06
is the only spectral line in the spectrum of the Sun.
110
288000
3000
այն միակ սպեկտրալ գիծն է Արեգակի սպեկտրում:
05:09
And we use this weak feature
111
291000
2000
Եվ այս թույլ առանձնահատկությունն օգտագործելով
05:11
to measure the composition
112
293000
2000
մենք չափում ենք Արևի մթնոլորտում
05:13
of gold in the atmosphere of the Sun.
113
295000
3000
ոսկու բաղադրությունը։
05:16
And now this is a work in progress.
114
298000
3000
Այժմ սա ընթացիկ աշխատանք է
05:19
We have been dealing with a similarly very weak feature,
115
301000
4000
Մենք արդեն գործ ունեցել ենք նման թույլ առանձնահատկության հետ,
05:23
which belongs to osmium.
116
305000
2000
որը պատկանում է օսմիումին։
05:25
It's a heavy element produced in thermonuclear
117
307000
4000
Դա մի ծանր տարր է, որը ստեղծվում է գերնոր աստղերի
05:29
explosions of supernovae.
118
311000
2000
ջերմամիջուկային պայթյուններում։
05:31
It's the only place where you can produce, actually, osmium.
119
313000
3000
Դա միակ տեղն է, որտեղ օսմիում է արտադրվում:
05:34
Just comparing the composition of osmium
120
316000
4000
Համեմատելով օսմիումի բաղադրությունը
05:38
in one of the planet host stars,
121
320000
2000
մոլորակներ ունեցող աստղերի հետ,
05:40
we want to understand why there is so much
122
322000
2000
մենք փորձում ենք հասկանալ, թե ինչու է այնտեղ
05:42
of this element.
123
324000
2000
այդ տարրից այդքան շատ պարունակվում։
05:44
Perhaps we even think that maybe
124
326000
3000
Թերևս, մենք նույնիսկ մտածում ենք, որ գուցե
05:47
supernova explosions trigger formations of planets and stars.
125
329000
4000
գերնոր աստղերի պայթյունները մոլորակների և աստղերի ձևավորման խթան են հանդիսանում:
05:51
It can be an indication.
126
333000
3000
Դա կարող է այդպիսի նշան լինել։
05:54
The other day, my colleague from Berkeley,
127
336000
2000
Վերջերս Բերկլիի համալսարանից իմ գործընկերը,
05:56
Gibor Basri, emailed me
128
338000
2000
Գիբոր Բասրին ինձ ուղարկեց
05:58
a very interesting spectrum,
129
340000
2000
մի շատ հետաքրքիր սպեկտր և ասաց`
06:00
asking me, "Can you have a look at this?"
130
342000
2000
«Կդիտե՞ք սա»։
06:02
And I couldn't sleep, next two weeks,
131
344000
4000
Հաջորդող երկու շաբաթների ընթացքում ես չէի կարողանում քնել,
06:06
when I saw the huge amount of oxygen
132
348000
3000
երբ տեսա թթվածնի և այլ տարրերի այն ահռելի քանակը,
06:09
and other elements in the spectrum of the stars.
133
351000
2000
որոնք երևում էին աստղերի սպեկտրում։
06:11
I knew that there is nothing like that observed in the galaxy.
134
353000
4000
Ես գիտեի, որ նման ոչինչ չի դիտարկվում գալակտիկայում։
06:15
It was incredible. The only conclusion we could make from this
135
357000
4000
Դա անհավատալի էր: Միակ հետևությունը որ կարողացանք անել դրանից
06:19
is clear evidence that there was a supernova explosion
136
361000
3000
որ դա պարզ վկայությունն էր նրա, որ այս համակարգում
06:22
in this system, which polluted the atmosphere
137
364000
3000
մի գերնոր պայթյուն էր տեղի ունեցել, ինչը «կեղտոտել» էր
06:25
of this star.
138
367000
2000
այս աստղի մթնոլորտը։
06:27
And later a black hole was formed
139
369000
2000
Հետագայում կազմավորվել էր սև անցք
06:29
in a binary system,
140
371000
2000
կրկնակի համակարգում,
06:31
which is still there with a mass of about
141
373000
2000
որը դեռևս կա և որի զանգվածը մոտ հինգ
06:33
five solar masses.
142
375000
2000
արեգակնային զանգվածների չափ է։
06:35
This was considered as first evidence that actually black holes
143
377000
3000
Սա համարվեց առաջին ապացույցը, որ սև անցքերն իրականում
06:38
come from supernovae explosions.
144
380000
4000
առաջանում են գերնորերի պայթյուններից։
06:42
My colleagues, comparing composition of chemical elements
145
384000
2000
Տարբեր գալակտիկական աստղերի քիմիական տարրերի
06:44
in different galactic stars,
146
386000
2000
բաղադրությունը համեմատելով՝ իմ գործընկերները
06:46
actually discovered alien stars in our galaxy.
147
388000
4000
բացահայտեցին մեր գալակտիկայում գտնվող օտար աստղեր։
06:50
It's amazing that you can go so far
148
392000
3000
Ուղղակի զարմանալի է, թե որքան հեռու կարելի է հասնել
06:53
simply studying the chemical composition of stars.
149
395000
4000
ընդամենրը աստղերի քիմիական բաղադրությունը ուսումնասիրելով։
06:57
They actually said that one of the stars you see in the spectra
150
399000
3000
Պարզվեց, որ սպեկտրերում երևացող աստղերից մեկըն
07:00
is an alien. It comes from a different galaxy.
151
402000
3000
իրականում օտար է։ Այն ուրիշ գալակտիկայից է եկել։
07:03
There is interaction of galaxies. We know this.
152
405000
3000
Գալակտիկաները միմյանց հետ փոխազդում են։ Մենք դա գիտենք։
07:06
And sometimes they just capture stars.
153
408000
5000
Երբեմն դրանք ուղղակի կլանում են աստղերը։
07:11
You've heard about solar flares.
154
413000
3000
Դուք լսել եք արեգակնային բռնկումների մասին։
07:14
We were very surprised to discover
155
416000
2000
Մենք բավականին զարմացել էինք հայտնաբերելով
07:16
a super flare,
156
418000
2000
գեր-բռնկումներ,
07:18
a flare which is thousands of millions of times
157
420000
4000
այնպիսի բռնկում, որոնք հազարավոր անգամներ
07:22
more powerful than those we see in the Sun.
158
424000
2000
ավելի հզոր են, քան նրանք, որ մենք տեսնում ենք Արևի վրա։
07:24
In one of the binary stars in our galaxy
159
426000
3000
Մեր մոլորակի կրկնակի աստղերից մեկի՝
07:27
called FH Leo,
160
429000
2000
FH Leo-յի վրա
07:29
we discovered the super flare.
161
431000
2000
մենք գեր-բռնկում հայտնաբերեցինք։
07:31
And later we went to study the spectral stars
162
433000
4000
Հետագայում մենք ուսումնասիրեցինք սպեկտրալ գծերը,
07:35
to see is there anything strange with these objects.
163
437000
2000
որպեսզի տեսնենք, թե արդյոք այդ օբյեկտների հետ ինչ-որ բան այն չէ։
07:37
And we found that everything is normal.
164
439000
3000
Մենք գտանք, որ ամեն ինչ նորմալ է։
07:40
These stars are normal like the Sun. Age, everything was normal.
165
442000
3000
Այս աստղերը Արևի նման նորմալ են։ Տարիքը, ամեն ինչ սովորական էր։
07:43
So this is a mystery.
166
445000
2000
Այսպիսով սա առեղծված է։
07:45
It's one of the mysteries we still have, super flares.
167
447000
3000
Գեր-բռնկումները դեռևս առեղծված են մեզ համար։
07:48
And there are six or seven similar cases
168
450000
3000
Ու գրականության մեջ նշվում է
07:51
reported in the literature.
169
453000
2000
վեց կամ յոթ նման դեպք։
07:53
Now to go ahead with this,
170
455000
2000
Այժմ, շարունակելով,
07:55
we really need to understand chemical evolution of the universe.
171
457000
4000
մենք պետք է հասկանանք տիեզերքի քիմիական զարգացումը։
07:59
It's very complicated. I don't really want you to
172
461000
2000
Սա շատ բարդ է։ Ես չեմ ուզում, որպեսզի դուք
08:01
try to understand what is here.
173
463000
4000
փորձեք սա հասկանալ։
08:05
(Laughter)
174
467000
1000
(Ծիծաղ)
08:06
But it's to show you how complicated is the whole story
175
468000
3000
Սակայն, որպեսզի ցույց տամ, թե որքան խառն է քիմիական տարրերի
08:09
of the production of chemical elements.
176
471000
2000
արտադրման այս ամբողջ պատմությունը։
08:11
You have two channels --
177
473000
2000
Կա երկու ուղի`
08:13
the massive stars and low-mass stars --
178
475000
2000
մեծազանգված և փոքրազանգված աստղերը,
08:15
producing and recycling matter and chemical elements in the universe.
179
477000
3000
որոնք տրեզերքում արտադրում և վերամշակում են նյութեր և քիմիական տարրեր։
08:18
And doing this for 14 billion years,
180
480000
3000
Անելով դա 14 միլիարդ տարի շարունակ,
08:21
we end up with this picture,
181
483000
2000
մենք ստանում ենք հետևյալ պատկերը։
08:23
which is a very important graph,
182
485000
2000
Ինչը մի շատ կարևոր գրաֆիկ է,
08:25
showing relative abundances of chemical elements
183
487000
3000
այն ցույց է տալիս արեգականման աստղերում
08:28
in sun-like stars
184
490000
2000
և միջաստղային տարածություններում
08:30
and in the interstellar medium.
185
492000
3000
քիմիական տարրերի առատությունը։
08:33
So which means that it's really impossible
186
495000
2000
Սա նշանակում է, որ իսկապես անհնար է
08:35
to find an object where you find about 10 times more sulfur than silicon,
187
497000
5000
գտնել մի օբյեկտ, որում 10 անգամ ավելի շատ ծծումբ լինի քան սիլիցիում,
08:40
five times more calcium than oxygen. It's just impossible.
188
502000
4000
հինգ անգամ ավելի շատ կալցիում քան թթվածին: Դա ուղղակի անհնար է:
08:44
And if you find one, I will say that
189
506000
2000
Եվ եթե գտնեք այդպիսինը՝ ես կասեմ՝
08:46
this is something related to SETI,
190
508000
3000
SETI-ի հետ կապված մի բան կա։
08:49
because naturally you can't do it.
191
511000
4000
Քանի որ դա բնական ճանապարհով հեշտ չէ անել։
08:53
Doppler Effect is something very important
192
515000
2000
Դոպլերի էֆեկտը շատ կարևոր է
08:55
from fundamental physics.
193
517000
2000
ֆունդամենտալ ֆիզիկայում։
08:57
And this is related to the change of the frequency
194
519000
2000
Այն կապված է շարժվող աղբյուրի հաճախականության
08:59
of a moving source.
195
521000
2000
փոփոխության հետ։
09:01
The Doppler Effect is used to discover extrasolar planets.
196
523000
5000
Դոպլերի էֆեկտն օգտագործում են արտաարեգակնային մոլորակներ գտնելու համար։
09:06
The precision which we need
197
528000
2000
Այն ճշգրտությունը, որն անհրաժեշտ է
09:08
to discover a Jupiter-like planet
198
530000
2000
Յուպիտերի նման մոլորակ հայտնաբերելու համար
09:10
around a sun-like star
199
532000
2000
Արևի նման աստղի շուրջը,
09:12
is something like 28.4 meters per second.
200
534000
4000
մոտ 28.4 մետր/վարկյան է:
09:16
And we need nine centimeters per second
201
538000
2000
Մեզ հարկավոր է վայրկյանում 9 սանտիմետր,
09:18
to detect an Earth-like planet.
202
540000
3000
Երկրի պես մոլորակ հայտնաբերելու համար։
09:21
This can be done with the future spectrographs.
203
543000
3000
Դա հնարավոր կլինի անել ապագա սպեկտրոգրաֆներով։
09:24
I, myself, I'm actually involved in the team
204
546000
4000
Ես ինքս հիմա ներգրավված եմ մի թիմում,
09:28
which is developing a CODEX,
205
550000
2000
որը մշակում է CODEX,
09:30
high resolution, future generation spectrograph
206
552000
2000
բարձր թույլատրությամբ ապագա սերնդի սպեկտրոգրաֆ,
09:32
for the 42 meter E-ELT telescope.
207
554000
4000
42 մետրանոց E-ELT աստղադիտակի համար։
09:36
And this is going to be an instrument
208
558000
3000
Սա հանդիսանալու է այն գործիքը,
09:39
to detect Earth-like planets
209
561000
2000
որը թույլ կտա հայտնաբերել Երկրանման մոլորակներ
09:41
around sun-like stars.
210
563000
2000
արեգակնանման աստղերի շուրջ։
09:43
It is an amazing tool called astroseismology
211
565000
3000
Դա մի հրաշալի գործիք է, որը կոչվում է աստղասեյսմոլոգիա,
09:46
where we can detect sound waves
212
568000
3000
որի շնորհիվ մենք կարող ենք աստղերի մթնորոլորտում
09:49
in the atmospheres of stars.
213
571000
2000
հայտնաբերել ձայնային ալիքներ։
09:51
This is the sound of an Alpha Cen.
214
573000
3000
Սա Ալֆա Կենտավրի ձայնն է։
09:54
We can detect sound waves
215
576000
2000
Մենք կարող ենք հայտնաբերել արեգականման աստղերի
09:56
in the atmospheres of sun-like stars.
216
578000
2000
մթնոլորտերի ձայնային ալիքները։
09:58
Those waves have frequencies
217
580000
3000
Այդ ալիքներն ունեն հաճախականութուններ
10:01
in infrasound domain, the sound actually nobody knows, domain.
218
583000
4000
ինֆրաձայնի տիրույթում, «ձայներ, որոնց ոչ մեկ չի ճանաչում» տիրույթում:
10:05
Coming back to the most important question,
219
587000
2000
Վերադառնալով ամենակարևոր հարցին, թե
10:07
"Is there anybody out there?"
220
589000
2000
«Արդյո՞ք այնտեղ ինչ-որ մեկը կա».
10:09
This is closely related
221
591000
2000
սա սերտորեն կապված է
10:11
to tectonic and volcanic activity of planets.
222
593000
4000
մոլորակների տեկտոնական և հրաբխային ակտիվությունների հետ։
10:15
Connection between life
223
597000
2000
Կյանքի և ռադիոակտիվ միջուկների
10:17
and radioactive nuclei
224
599000
2000
միջև կապը
10:19
is straightforward.
225
601000
2000
ակնհայտ է։
10:21
No life without tectonic activity,
226
603000
3000
Չի կարող կյանք լինել առանց տեկտոնական
10:24
without volcanic activity.
227
606000
2000
կամ հրաբխային ակտիվության։
10:26
And we know very well that geothermal energy
228
608000
2000
Մենք շատ լավ գիտենք, որ գեոջերմային էներգիան
10:28
is mostly produced by decay of uranium, thorium, and potassium.
229
610000
5000
առավելապես արտադրվում է ուրանի, թորիումի և կալիումի քայքայումից։
10:33
How to measure, if we have planets
230
615000
4000
Այն, թե ինչպես չափել, թե արդյոք կան մոլորակներ,
10:37
where the amount of those elements is small,
231
619000
4000
որտեղ այս տարրերի պարունակությունը փոքր է,
10:41
so those planets are tectonically dead,
232
623000
3000
այսպես, այս մոլորակները տեկտոնապես մեռած են,
10:44
there cannot be life.
233
626000
2000
այնտեղ կյանք լինել չի կարող։
10:46
If there is too much uranium or potassium or thorium,
234
628000
3000
Եթե չափից շատ ուրան, կալիում կամ թորիում կա,
10:49
probably, again, there would be no life.
235
631000
3000
ապա կրկին, հավանաբար կյանք չի կարող լինել:
10:52
Because can you imagine everything boiling?
236
634000
2000
Քանի որ... կարո՞ղ եք պատկերացնել, որ շուրջն ամեն ինչ եռալիս լինի:
10:54
It's too much energy on a planet.
237
636000
2000
Մոլորակի վրա չափից շատ էներգիա կա:
10:56
Now, we have been measuring abundance
238
638000
2000
Մենք չափում էինք թորիումի ավելցուկը,
10:58
of thorium in one of the stars with extrasolar planets.
239
640000
4000
արտաարեգակնային մոլորակներ ունեցող աստղերից մեկի վրա։
11:02
It's exactly the same game. A very tiny feature.
240
644000
4000
Դա ճիշտ նույն պատմությունն է: Շատ չնչին արտահայտում:
11:06
We are actually trying to measure this profile
241
648000
2000
Մենք փորձում ենք չափել այս ուրվագիծը,
11:08
and to detect thorium.
242
650000
2000
և հարտնաբերել թորիում։
11:10
It's very tough. It's very tough.
243
652000
2000
Դա շատ-շատ բարդ է։
11:12
And you have to, first you have to convince yourself.
244
654000
2000
Առաջին հերթին հարկավոր է ինքդ քեզ համոզել,
11:14
Then you have to convince your colleagues.
245
656000
2000
ապա հարկավոր է համոզել գործընկերներին։
11:16
And then you have to convince the whole world
246
658000
3000
Ապա հարկավոր է համոզել ողջ աշխարհին
11:19
that you have actually detected something like this
247
661000
3000
որ արտաարեգակնային մոլորակի մթնոլորտում
11:22
in the atmosphere of an extrasolar planet
248
664000
2000
հայտնաբերել ես այսպիսի մի բան,
11:24
host star somewhere in 100 parsec away from here.
249
666000
3000
այստեղից 100 պարսեկ հեռու գտնվող մի ընդունող աստղ։
11:27
It's really difficult.
250
669000
2000
Շատ դժվար է։
11:29
But if you want to know about a life on extrasolar planets,
251
671000
5000
Սակայն, եթե ցանկանում եք իմանալ արտաարեգակնային մոլորակների վրա կյանքի մասին,
11:34
you have to do this job.
252
676000
2000
պետք է սա անեք։
11:36
Because you have to know how much of radioactive element you have
253
678000
3000
Քանի որ պետք է իմանալ, թե որքան ռադիոակտիվ տարրեր կան,
11:39
in those systems.
254
681000
2000
այդ համակարգերում։
11:41
The one way to discover about aliens
255
683000
3000
Այլմոլորակայիններ հայտնաբերելու միակ ճանապարհը,
11:44
is to tune your radio telescope and listen to the signals.
256
686000
4000
ռադիոաստղադիտակ տեղադրել ու ազդանշաններ լսելն է։
11:48
If you receive something interesting,
257
690000
3000
Եթե որևէ հետաքրքիր բան եք ստանում,
11:51
well that's what SETI does actually,
258
693000
2000
հենց այն է, ինչը SETI-ն է անում,
11:53
what SETI has been doing for many years.
259
695000
3000
այն, ինչը որ SETI-ն անում է շատ տարիներ շարունակ։
11:56
I think the most promising way
260
698000
2000
Կարծում եմ, ամենախոստումնալից ճանապարհը,
11:58
is to go for biomarkers.
261
700000
3000
բիոնշիչներին հետևելն է:
12:01
You can see the spectrum of the Earth, this Earthshine spectrum,
262
703000
3000
Այստեղ կարող եք տեսնել Երկրի, այս Երկրափայլի սպեկտրը,
12:04
and that is a very clear signal.
263
706000
3000
և սա շատ պարզ ազդանշան է։
12:07
The slope which is coming, which we call a Red Edge,
264
709000
3000
Այն թեքությունը, որ գալիս է, և որը մենք անվանում ենք Կարմիր Սահման,
12:10
is a detection of vegetated area.
265
712000
4000
հանդիսանում է վեգետացված տարածություն:
12:14
It's amazing that we can detect vegetation
266
716000
4000
Զարմանալի է, որ մենք կարող ենք բուսականություն հայտնաբերել
12:18
from a spectrum.
267
720000
2000
սպեկտրի միջոցով։
12:20
Now imagine doing this test
268
722000
2000
Այժմ փորձեք կրկնել այս թեստը
12:22
for other planets.
269
724000
3000
այլ մոլորակների համար։
12:25
Now very recently, very recently,
270
727000
3000
Այժմ, բավականին վերջերս,
12:28
I'm talking about last six, seven, eight months,
271
730000
3000
նկատի ունեմ վերջին վեց, յոթ, ութ ամիսներին,
12:31
water, methane, carbon dioxide
272
733000
4000
ջուր, մեթան, ածխաթթու գազ են հայտանբերվել
12:35
have been detected in the spectrum
273
737000
2000
մի մոլորակի սպեկտրում, որը գտնվում է
12:37
of a planet outside the solar system.
274
739000
3000
արեգակնային համակարգից դուրս։
12:40
It's amazing. So this is the power of spectroscopy.
275
742000
4000
Սա հրաշալի է։ Սա է սպեկտրասկոպիայի ուժը։
12:44
You can actually go and detect
276
746000
3000
Կարելի է հայտնաբերել
12:47
and study a chemical composition of planets
277
749000
3000
և ուսումնասիրել մոլորակների քիմիական բաղադրությունը,
12:50
far, far, far from solar system.
278
752000
3000
արեգակնային համակարգից հեռու, հեռավոր տարածություններում։
12:53
We have to detect oxygen or ozone
279
755000
3000
Հարկավոր է թթվածին կամ օզոն հայտնաբերել,
12:56
to make sure that we have all necessary conditions
280
758000
3000
վստահ լինելու համար, որ առկա են
12:59
to have life.
281
761000
4000
կյանքի համար բոլոր անհրաժեշտ պայմանները։
13:03
Cosmic miracles are something
282
765000
2000
Տիեզերական հրաշքները
13:05
which can be related to SETI.
283
767000
2000
կարելի է կապել SETI-ի հետ։
13:07
Now imagine an object, amazing object,
284
769000
2000
Այժմ պատկերացրեք մի օբյեկտ, հրաշալի օբյեկտ,
13:09
or something which we cannot explain
285
771000
2000
կամ մի բան, ինչը չենք կարող բացատրել,
13:11
when we just stand up and say,
286
773000
2000
ուղղակի վեր կենանք ու ասենք.
13:13
"Look, we give up. Physics doesn't work."
287
775000
2000
«Վերջ, մենք հանձնվում ենք։ Ֆիզիկան չի աշխատում»։
13:15
So it's something which you can always refer to SETI and say,
288
777000
3000
Դա մի բան է, ինչը միշտ կարելի է վերագրել SETI-ին և ասել.
13:18
"Well, somebody must be doing this, somehow."
289
780000
5000
«Դե, ինչ-որ մեկը ինչ-որ կերպ պետք է որ անի սա»։
13:23
And with the known physics etc,
290
785000
2000
Եվ մեզ հայտնի ֆիզիկայի համաձայն,
13:25
it's something actually which has been pointed out
291
787000
2000
դա մի բան է, որը մատնանշել էր
13:27
by Frank Drake,
292
789000
2000
Ֆրենք Դրեյքը,
13:29
many years ago, and Shklovsky.
293
791000
2000
շատ տարիներ առաջ։
13:31
If you see, in the spectrum of a planet host star,
294
793000
3000
Եթե աստղի սպեկտրում տեսնում եք
13:34
if you see strange chemical elements,
295
796000
4000
տարօրինակ քիմիական տարրեր՝
13:38
it can be a signal from a civilization
296
800000
3000
դա կարող է մի քաղաքակրթության կողմից ազդանշան լինել,
13:41
which is there and they want to signal about it.
297
803000
3000
որն այնտեղ է և ցանկանում է դրա մասին հայտնել։
13:44
They want to actually signal their presence
298
806000
4000
Նրանք հենց ցանկանում են հայտնել իրենց գոյության մասին,
13:48
through these spectral lines,
299
810000
2000
այդ սպեկտրալ գծերի միջոցով,
13:50
in the spectrum of a star, in different ways.
300
812000
3000
աստղի սպեկտրում, տարբեր միջոցներով։
13:53
There can be different ways doing this.
301
815000
2000
Տարբեր եղանակներ կան սա անելու համար։
13:55
One is, for instance, technetium
302
817000
2000
Մեկն օրինակ տեխնիցիումն է,
13:57
is a radioactive element
303
819000
2000
որը ռադիոակտիվ տարր է,
13:59
with a decay time of 4.2 million years.
304
821000
3000
մոտ 4.2 միլիոն տարի կիսատրոհման ժամանակով։
14:02
If you suddenly observe technetium
305
824000
3000
Եթե հանկարծ տեխնիցիում դիտարկվի
14:05
in a sun-like star,
306
827000
2000
արեգականման աստղի վրա,
14:07
you can be sure that somebody has put this
307
829000
2000
կարելի է վստահ լինել, որ ինչ-որ մեկն
14:09
element in the atmosphere,
308
831000
2000
այդ տարրն այնտեղ ստեղծել է,
14:11
because in a natural way it is impossible to do this.
309
833000
4000
քանզի բնական ճանապարհով դա հնարավոր չէ։
14:15
Now we are reviewing the spectra of about
310
837000
3000
Ներկայումս մենք զննում ենք արտաարեգակնային
14:18
300 stars with extrasolar planets.
311
840000
3000
մոլորակներ ունեցող մոտ 300 աստղերի սպեկտրները։
14:21
And we are doing this job since 2000
312
843000
4000
Մենք դա անում ենք 2000 թ.-ից սկսած
14:25
and it's a very heavy project.
313
847000
3000
և սա շատ ծանրակշիռ նախագիծ է։
14:28
We have been working very hard.
314
850000
2000
Մենք քրտնաջան աշխատանք ենք կատարում։
14:30
And we have some interesting cases,
315
852000
4000
Մի քանի բավականին հետաքրքիր դեպքեր կան,
14:34
candidates, so on, things which we can't really explain.
316
856000
4000
թեկնածուներ և այլն, այնպիսի բաների, որոնք մենք չենք կարող բացատրել։
14:38
And I hope in the near future
317
860000
3000
Հուսով եմ, որ մոտ ապագայում
14:41
we can confirm this.
318
863000
2000
մենք կկարողանանք հաստատել սա։
14:43
So the main question: "Are we alone?"
319
865000
2000
Այսպիսով հիմնական հարցը․ «Արդյո՞ք մենք մենակ ենք»։
14:45
I think it will not come from UFOs.
320
867000
3000
Կարծում եմ, որ ՉԹՕ-ից չի լինի։
14:48
It will not come from radio signals.
321
870000
4000
Եվ ոչ էլ ռադիոազդանշաններից կլինի։
14:52
I think it will come from a spectrum like this.
322
874000
4000
Կարծում եմ դա մի այսպիսի սպեկտրից կգա։
14:56
It is the spectrum of a planet like Earth,
323
878000
5000
Երկրի նման մոլորակի սպեկտրում,
15:01
showing a presence of nitrogen dioxide,
324
883000
3000
ազոտի օքսիդի առկայությունը
15:04
as a clear signal of life,
325
886000
3000
կյանքի առկայության պարզ ազդանշան է,
15:07
and oxygen and ozone.
326
889000
2000
ինչպես նաև թթվածինը և օզոնը։
15:09
If, one day, and I think it will be
327
891000
2000
Եթե լինի, կարծում եմ դա կլինի սրանից
15:11
within 15 years from now, or 20 years.
328
893000
3000
15 կամ 20 տարի հետո...
15:14
If we discover a spectrum like this
329
896000
3000
Եթե մենք այսպիսի մի սպեկտր հայտնաբերենք
15:17
we can be sure that there is life on that planet.
330
899000
2000
մենք կարող ենք վստահ լինել, որ այդ մոլորակի վրա կյանք կա։
15:19
In about five years we will discover
331
901000
3000
Մոտ հինգ տարուց մենք կհայտնաբերենք
15:22
planets like Earth, around sun-like stars,
332
904000
3000
արեգականման աստղերի շուրջը Երկրի նման մոլորակներ,
15:25
the same distance as the Earth from the Sun.
333
907000
3000
որոնք կգտնվեն նույնպիսի հեռավորության վրա, ինչ Երկիրը և Արևը։
15:28
It will take about five years.
334
910000
2000
Դա մոտ հինգ տարի կտևի։
15:30
And then we will need another 10, 15 years
335
912000
2000
Ապա մեզ հարկավոր կլինի ևս 10, 15 տարի
15:32
with space projects
336
914000
2000
տիեզերական նախագծերով
15:34
to get the spectra of Earth-like planets like the one I showed you.
337
916000
3000
որպեսզի ստանանք Երկրի նման մոլորակների այնպիսի սպեկտր, ինչպես ցույց տվեցի։
15:37
And if we see the nitrogen dioxide
338
919000
2000
Եվ եթե մենք ազոտի օքսիդ տեսնենք
15:39
and oxygen,
339
921000
2000
և թթվածին,
15:41
I think we have the perfect E.T.
340
923000
2000
կարծում եմ մենք կունենանք մի կատարյալ այլմոլորակային։
15:43
Thank you very much.
341
925000
2000
Շատ շնորհակալություն:
15:45
(Applause)
342
927000
4000
(Ծափահարություններ)
ABOUT THE SPEAKER
Garik Israelian - AstrophysicistGarik Israelian's stargazing on the Canary Islands has led to high-profile discoveries about space's big disasters -- including the first evidence that supernova explosions make black holes.
Why you should listen
Garik Israelian studies the spectral signatures of stars and other bodies as an astrophysicist at the Gran Telescopio Canarias, home of the world's largest optical-infrared telescope mirror, part of the Institute of Astrophysics on the Canary Islands. He has published more than 150 articles on topics such as extra-solar planets and black hole binary systems, and his observational work -- poring over the spectral data that points to the composition of distant stars -- has led to the discovery of a lithium signature that suggests Sun-sized stars gobble up their planets.
In 1999, Israelian led a collaboration that found the first observational evidence that supernova explosions are responsible for the formation of black holes. He's on the verge of announcing more big news. (And he is one of the astronomers whom Brian May, the guitarist of Queen, credits with persuading him to finish his PhD after 30 years as a rock star.)
Garik Israelian | Speaker | TED.com