TEDGlobal 2013
Michael Sandel: Why we shouldn't trust markets with our civic life
მაიკლ სენდელი: რატომ არ უნდა ვენდოთ ბაზრებს ჩვენ სამოქალაქო ცხოვრებაში
Filmed:
Readability: 3.6
2,044,888 views
გასულ 30 წელიწადში, ამბობს მაიკლ სენდელი, აშშ საბაზრო ეკონომიკიდან საბაზრო საზოგადოებაზე გადავიდა; სამართლიანი იქნება თუ ვიტყვით, რომ ამერიკელების საზოგადოებრივი ცხოვრება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენი ფული აქვთ. (სამი უმნიშვნელოვანესი მაგალითი: ხელმისაწვდომობა განათლებაზე, მართლმსაჯულებაზე, პოლიტიკურ გავლენაზე.) გამოსვლაში და აუდიტორიასთან დისკუსიაში, სენდელი მოგვიწოდებს გულწრფელად დავფიქრდეთ შეკითხვაზე: არის თუ არა გაყიდვაში ზედმეტად ბევრი რამ, ჩვენ ამჟამინდელ დემოკრატიაში?
Michael Sandel - Political philosopher
Michael Sandel teaches political philosophy at Harvard, exploring some of the most hotly contested moral and political issues of our time. Full bio
Michael Sandel teaches political philosophy at Harvard, exploring some of the most hotly contested moral and political issues of our time. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Here's a question we need to rethink together:
0
1459
4227
აი საკითხი, რომელიც ხელმეორედ
უნდა გავიაზროთ:
უნდა გავიაზროთ:
00:17
What should be the role of money
1
5686
2441
რა უნდა იყოს ფულის და ბაზრების როლი
00:20
and markets in our societies?
2
8127
3486
ჩვენს საზოგადოებებში?
00:23
Today, there are very few things
3
11613
2494
დღეს ძალიან ცოტა რამ არსებობს,
00:26
that money can't buy.
4
14107
2688
რისი ყიდვაც ფულით არ შეიძლება.
00:28
If you're sentenced to a jail term
5
16795
1657
თუ თქვენ პატიმრობა მოგისაჯეს
00:30
in Santa Barbara, California,
6
18452
2451
სანტა ბარბარაში, კალიფორნიაში,
00:32
you should know
7
20903
1352
უნდა იცოდეთ,
00:34
that if you don't like the standard accommodations,
8
22255
2715
რომ თუ არ მოგწონთ სტანდარტული კამერა,
00:36
you can buy a prison cell upgrade.
9
24970
4343
შეგიძლიათ შეიძინოთ გაუმჯობესებული პირობები
00:41
It's true. For how much, do you think?
10
29313
2846
ეს მართალია. თქვენი აზრით, რამდენად?
00:44
What would you guess?
11
32159
1941
როგორ ფიქრობთ?
00:46
Five hundred dollars?
12
34100
1705
ხუთასი დოლარი?
00:47
It's not the Ritz-Carlton. It's a jail!
13
35805
3335
ეს რიც-კარლტონი არაა. ეს ციხეა!
00:51
Eighty-two dollars a night.
14
39140
2024
82 დოლარი ღამეში.
00:53
Eighty-two dollars a night.
15
41164
2372
82 დოლარი ღამეში.
00:55
If you go to an amusement park
16
43536
2200
თუ წახვალთ გასართობ პარკში
00:57
and don't want to stand in the long lines
17
45736
2692
და არ გსურთ გრძელ რიგში დგომა
01:00
for the popular rides,
18
48428
1456
პოპულარული ატრაქციონებისთვის,
01:01
there is now a solution.
19
49884
2887
ამჟამად არსებობს გამოსავალი.
01:04
In many theme parks, you can pay extra
20
52771
4264
ბევრ პარკში
შეგიძლიათ გადაიხადოთ დამატებით,
შეგიძლიათ გადაიხადოთ დამატებით,
01:09
to jump to the head of the line.
21
57035
1614
რომ რიგის თავში მოექცეთ.
01:10
They call them Fast Track or VIP tickets.
22
58649
4515
ისინი ამას სწრაფ გზას ან
VIP ბილეთებს უწოდებენ.
VIP ბილეთებს უწოდებენ.
01:15
And this isn't only happening in amusement parks.
23
63164
3589
და ეს მხოლოდ გასართობ პარკებში არ ხდება.
01:18
In Washington, D.C., long lines,
24
66753
3216
ვაშინგტონში
01:21
queues sometimes form
25
69969
1940
ხანდახან გრძელი რიგებია
01:23
for important Congressional hearings.
26
71909
3869
კონგრესის განხილვების დროს.
01:27
Now some people don't like to wait in long queues,
27
75778
3505
ამჟამად ზოგიერთს არ მოსწონს
გრძელ რიგში დგომა,
გრძელ რიგში დგომა,
01:31
maybe overnight, even in the rain.
28
79283
2505
შესაძლებელია მთელი ღამე, წვიმაში.
01:33
So now, for lobbyists and others
29
81788
1997
ამიტომ ახლა ლობისტებისთვის, სხვებისთვის,
01:35
who are very keen to attend these hearings
30
83785
1806
ვისაც უნდა ამ განხილვებზე დასწრება,
01:37
but don't like to wait, there are companies,
31
85591
2719
მაგრამ არ სურთ ლოდინი,
არსებობს კომპანიები,
არსებობს კომპანიები,
01:40
line-standing companies,
32
88310
2043
რიგში დგომის კომპანიები,
01:42
and you can go to them.
33
90353
1863
რომელთაც შეგიძლიათ მიმართოთ.
01:44
You can pay them a certain amount of money,
34
92216
1889
შეგიძლიათ გადაუხადოთ გარკვეული თანხა,
01:46
they hire homeless people and others who need a job
35
94105
3265
ისინი კი ქირაობენ უსახლკაროებს და მათ,
01:49
to stand waiting in the line for as long as it takes,
36
97370
3283
ვისაც სამსახური სჭირდება,
01:52
and the lobbyist, just before the hearing begins,
37
100653
2868
რათა ისინი დადგნენ რიგში იმდენ ხანს,
რამდენიც საჭიროა,
რამდენიც საჭიროა,
01:55
can take his or her place at the head of the line
38
103521
2879
ლობისტი კი სწორედ განხილვამდე დაიკავებს
01:58
and a seat in the front of the room.
39
106400
2745
რიგის თავში საკუთარ ადგილს.
02:01
Paid line standing.
40
109145
3079
ანაზღაურებადი რიგში დგომა.
02:04
It's happening, the recourse to market mechanisms
41
112224
3582
საბაზრო მექანიზმების,
02:07
and market thinking and market solutions,
42
115806
2674
საბაზრო აზროვნების, საბაზრო გადაწყვეტების
გამოყენება,
გამოყენება,
02:10
in bigger arenas.
43
118480
2632
უფრო დიდ მასშტაბშიც ხდება.
02:13
Take the way we fight our wars.
44
121112
2671
დააკვირდით ჩვენს ომებს.
02:15
Did you know that, in Iraq and Afghanistan,
45
123783
3067
იცოდით, რომ ერაყში და ავღანეთში
02:18
there were more private military contractors on the ground
46
126850
4045
უფრო მეტი კერძო სამხედრო კონტრაქტორია,
02:22
than there were U.S. military troops?
47
130895
3820
ვიდრე ამერიკის სამხედრო?
02:26
Now this isn't because we had a public debate
48
134715
3119
ეს არ ხდება იმიტომ, რომ ჩვენ გვქონდა
საჯარო განხილვები იმაზე,
საჯარო განხილვები იმაზე,
02:29
about whether we wanted to outsource war
49
137834
2977
ნამდვილად გვინდა თუ არა მოვახდინოთ
ომის აუთსორსინგი
ომის აუთსორსინგი
02:32
to private companies,
50
140811
2171
კერძო კომპანიებზე,
02:34
but this is what has happened.
51
142982
2707
არამედ ეს არის ის რეალობა, რაც მოხდა.
02:37
Over the past three decades,
52
145689
2428
30 წლის განმავლობაში
02:40
we have lived through a quiet revolution.
53
148117
4098
ჩვენ ვიცხოვრეთ მშვიდ რევოლუციაში.
02:44
We've drifted almost without realizing it
54
152215
4967
ჩვენ თითქმის შეუმჩნევლად გადავედით
02:49
from having a market economy
55
157182
3248
საბაზრო ეკონომიკიდან
02:52
to becoming market societies.
56
160430
3967
საბაზრო საზოგადოებაზე.
02:56
The difference is this: A market economy is a tool,
57
164397
3585
აი განსხვავება:
საბაზრო ეკონომიკა საშუალებაა,
საბაზრო ეკონომიკა საშუალებაა,
02:59
a valuable and effective tool,
58
167982
1662
ძვირფასი და ეფექტური საშუალება,
03:01
for organizing productive activity,
59
169644
3058
პროდუქტიული აქტივობების ორგანიზებისთვის;
03:04
but a market society is a place where
60
172702
3058
მაშინ როცა
საბაზრო საზოგადოება არის ადგილი,
საბაზრო საზოგადოება არის ადგილი,
03:07
almost everything is up for sale.
61
175760
2848
სადაც თითქმის ყველაფერი იყიდება.
03:10
It's a way of life, in which market thinking
62
178608
3452
ეს ცხოვრების წესია,
სადაც საბაზრო აზროვნება
სადაც საბაზრო აზროვნება
03:14
and market values begin to dominate
63
182060
2721
და საბაზრო ღირებულებები
იწყებს დომინირებას
იწყებს დომინირებას
03:16
every aspect of life:
64
184781
3524
ცხოვრების ყველა ასპექტზე:
03:20
personal relations, family life, health, education,
65
188305
4735
პირადი ურთიერთობები, ოჯახი,
ჯანმრთელობა, განათლება,
ჯანმრთელობა, განათლება,
03:25
politics, law, civic life.
66
193040
3299
პოლიტიკა, კანონი, სამოქალაქო ცხოვრება.
03:28
Now, why worry? Why worry about our becoming
67
196339
5491
რატომ ვიდარდოთ იმაზე,
03:33
market societies?
68
201830
2546
რომ საბაზრო საზოგადოება ვხდებით?
03:36
For two reasons, I think.
69
204376
3104
ვფიქრობ, ორი მიზეზის გამო.
03:39
One of them has to do with inequality.
70
207480
4681
პირველი, უთანასწორობაა.
03:44
The more things money can buy,
71
212161
3333
რაც უფრო მეტი რაღაცის ყიდვა შეუძლია ფულს,
03:47
the more affluence, or the lack of it, matters.
72
215494
4294
მით მეტად კრიტიკული ხდება,
მისი ქონა არ ქონის საკითხი.
მისი ქონა არ ქონის საკითხი.
03:51
If the only thing that money determined
73
219788
2857
ფულს რომ მხოლოდ იმის განსაზღვრა შეეძლოს,
03:54
was access to yachts or fancy vacations or BMWs,
74
222645
5689
თუ ვის ექნება წვდომა იახტებზე,
მოდურ დასვენებებზე, BMW-ებზე,
მოდურ დასვენებებზე, BMW-ებზე,
04:00
then inequality wouldn't matter very much.
75
228334
4352
მაშინ უთანასწორობას
დიდი მნიშვნელობა არ ექნებოდა.
დიდი მნიშვნელობა არ ექნებოდა.
04:04
But when money comes increasingly to govern
76
232686
3427
მაგრამ, როცა ფული
გადამწყვეტი ფაქტორი ხდება იმისა,
გადამწყვეტი ფაქტორი ხდება იმისა,
04:08
access to the essentials of the good life --
77
236113
4837
თუ ვის ექნება წვდომა კარგი ცხოვრებისთვის
აუცილებელ საჭიროებებზე:
აუცილებელ საჭიროებებზე:
04:12
decent health care, access to the best education,
78
240950
3926
რიგიანი ჯანდაცვა,
წვდომა საუკეთესო განათლებაზე,
წვდომა საუკეთესო განათლებაზე,
04:16
political voice and influence in campaigns --
79
244876
4870
პოლიტიკური ხმა და
ზეგავლენა კამპანიაზე...
ზეგავლენა კამპანიაზე...
04:21
when money comes to govern all of those things,
80
249746
3580
როცა ფული განკარგავს ამ ყველაფერს,
04:25
inequality matters a great deal.
81
253326
2550
უთანასწორობა მწვავეა.
04:27
And so the marketization of everything
82
255876
2255
ამიტომ ყველაფრის მარკეტიზაცია,
04:30
sharpens the sting of inequality
83
258131
3570
წაწვეტებულს ხდის უთანასწორობის ნესტარს
04:33
and its social and civic consequence.
84
261701
2184
და მის სოციალურ, სამოქალაქო შედეგს.
04:35
That's one reason to worry.
85
263885
2986
ეს შფოთვის ერთი მიზეზია.
04:38
There's a second reason
86
266871
2237
გარდა უთანასწორობაზე დარდისა,
04:41
apart from the worry about inequality,
87
269108
3899
არსებობს მეორე მიზეზი
04:45
and it's this:
88
273007
2319
და აი ისიც:
04:47
with some social goods and practices,
89
275326
3924
ზოგიერთ სოციალურ საქონელთან და
წეს–ჩვეულებასთან მიმართებაში,
წეს–ჩვეულებასთან მიმართებაში,
04:51
when market thinking and market values enter,
90
279250
5466
როცა საბაზრო აზროვნება და
საბაზრო ღირებულებები შემოდის საქმეში,
საბაზრო ღირებულებები შემოდის საქმეში,
04:56
they may change the meaning of those practices
91
284716
2772
ამან შეიძლება გამოიწვიოს მათი ცვლილება
04:59
and crowd out attitudes and norms
92
287488
3349
და განდევნოს ის დამოკიდებულებები, ნორმები,
05:02
worth caring about.
93
290837
1949
რომლეთა გაფრთხილებაც ნამდვილად ღირს.
05:04
I'd like to take an example
94
292786
2624
მსურს მოვიყვანო საკამათო მაგალითი
05:07
of a controversial use of a market mechanism,
95
295410
3726
საბაზრო მექანიზმის გამოყენებისა:
05:11
a cash incentive, and see what you think about it.
96
299136
4745
ესაა ფულადი სტიმული და მოდი ვნახოთ,
თქვენ რას ფიქრობთ ამასთან დაკავშირებით.
თქვენ რას ფიქრობთ ამასთან დაკავშირებით.
05:15
Many schools struggle with the challenge
97
303881
3165
ბევრი სკოლა განიცდის სირთულეს,
05:19
of motivating kids, especially kids
98
307046
2539
რომ მოტივაცია მისცენ ბავშვებს,
განსაკუთრებით პატარებს
განსაკუთრებით პატარებს
05:21
from disadvantaged backgrounds, to study hard,
99
309585
3955
ღარიბი ოჯახებიდან,
რომ მათ კარგად ისწავლონ
რომ მათ კარგად ისწავლონ
05:25
to do well in school, to apply themselves.
100
313540
3039
და წარმატებულები იყვნენ სკოლაში.
05:28
Some economists have proposed a market solution:
101
316579
3488
ზოგიერთმა ეკონომისტმა შემოგვთავაზა
ამ საკითხის საბაზრო გადაწყვეტა:
ამ საკითხის საბაზრო გადაწყვეტა:
05:32
Offer cash incentives to kids for getting good grades
102
320067
4059
ფულადი სტიმული ბავშვებს,
კარგი ნიშნების მისაღებად,
კარგი ნიშნების მისაღებად,
05:36
or high test scores
103
324126
2374
ან მაღალი ქულებისთვის ტესტში,
05:38
or for reading books.
104
326500
1951
ან წიგნების წაკითხვისთვის.
05:40
They've tried this, actually.
105
328451
1782
ეს მიდგომა გამოცადეს კიდევაც.
05:42
They've done some experiments
106
330233
1285
ჩატარდა ექსპერიმენტები
05:43
in some major American cities.
107
331518
3431
ამერიკის რამოდენიმე მთავარ ქალაქში.
05:46
In New York, in Chicago, in Washington, D.C.,
108
334949
3647
ნიუ იორკში, ჩიკაგოში, ვაშინგტონში.
05:50
they've tried this, offering 50 dollars for an A,
109
338596
3711
მათ შესთავაზეს ბავშვებს 50$
A ქულის მიღების შემთხვევაში,
A ქულის მიღების შემთხვევაში,
05:54
35 dollars for a B.
110
342307
2192
35$ B–სთვის.
05:56
In Dallas, Texas, they have a program that offers
111
344499
3174
დალასში, ტეხასში, პროგრამა სთავაზობს
05:59
eight-year-olds two dollars for each book they read.
112
347673
4420
8 წლის ბავშვებს 2$–ს თითო წაკითხულ წიგნში.
06:04
So let's see what -- Some people are in favor,
113
352093
2919
შედეგად – ზოგი ამის მომხრეა,
06:07
some people are opposed to this cash incentive
114
355012
3390
ზოგი კიდევ ეწინააღმდეგება ამ მიდგომას
06:10
to motivate achievement.
115
358402
1698
მიღწევის მოტივირებისთვის.
06:12
Let's see what people here think about it.
116
360100
2637
მოდით ვნახოთ რას ფიქრობთ აქ მყოფი ხალხი.
06:14
Imagine that you are the head of a major school system,
117
362737
4508
წარმოიდგინეთ, რომ ხართ
მთავარი სასკოლო სისტემის ხელმძღვანელი
მთავარი სასკოლო სისტემის ხელმძღვანელი
06:19
and someone comes to you with this proposal.
118
367245
2985
და ვიღაც მოდის თქვენთან ამ შემოთავაზებით.
06:22
And let's say it's a foundation. They will provide the funds.
119
370230
2637
დავუშვათ ეს არის ფონდი,
რომელიც ჩადებს თანხებს პროექტში.
რომელიც ჩადებს თანხებს პროექტში.
06:24
You don't have to take it out of your budget.
120
372867
1866
ანუ თქვენ არ მოგიწევთ ბიუჯეტის ხარჯვა.
06:26
How many would be in favor
121
374733
1282
რამდენი დასთანხმდებოდით
06:28
and how many would be opposed to giving it a try?
122
376015
3594
და რამდენი
არ დაინტერესდებოდით შემოთავაზებით?
არ დაინტერესდებოდით შემოთავაზებით?
06:31
Let's see by a show of hands.
123
379609
1596
აბა დამანახეთ ხელები.
06:33
First, how many think it might at least be worth a try
124
381205
3594
პირველი, რამდენი თქვენგანი
ფიქრობთ რომ შეიძლება ამის ცდა,
ფიქრობთ რომ შეიძლება ამის ცდა,
06:36
to see if it would work? Raise your hand.
125
384799
3896
რათა ვნახოთ გაამართლებს თუ არა?
აიწიეთ ხელი.
აიწიეთ ხელი.
06:40
And how many would be opposed? How many would --
126
388695
2731
და რამდენი იქნებით წინააღმდეგი?
06:43
So the majority here are opposed,
127
391426
2814
მოკლედ, უმრავლესობა აქ მყოფი წინააღმდეგია,
06:46
but a sizable minority are in favor.
128
394240
2982
მაგრამ მნიშვნელოვანი უმცირესობა მომხრეა.
06:49
Let's have a discussion.
129
397222
1569
მოდი გავმართოთ დისკუსია.
06:50
Let's start with those of you who object,
130
398791
3043
დავიწყოთ იდეის მოწინააღმდეგეებით,
06:53
who would rule it out even before trying.
131
401834
2881
რომლებიც საცდელადაც კი არ ჩაატარებდნენ.
06:56
What would be your reason?
132
404715
1621
რა არის თქვენი არგუმენტი?
06:58
Who will get our discussion started? Yes?
133
406336
3872
ვინ დაიწყებს დისკუსიას? დიახ?
07:02
Heike Moses: Hello everyone, I'm Heike,
134
410208
1898
ჰმ: გამარჯობა ყველას, მე ვარ ჰაიკა
07:04
and I think it just kills the intrinsic motivation,
135
412106
2767
და მე ვფიქრობ,
რომ ეს კლავს შინაგან მოტივაციას;
რომ ეს კლავს შინაგან მოტივაციას;
07:06
so in the respect that children, if they would like to read,
136
414873
5148
ბავშვებთან მიმართებაში,
თუ მათ უყვართ კითხვა,
თუ მათ უყვართ კითხვა,
07:12
you just take this incentive away
137
420021
2117
თქვენ ართმევთ ამ სტიმულს
07:14
in just paying them, so it just changes behavior.
138
422138
3452
ფულის გადახდით,
შესაბამისად ეს ცვლის ქცევას.
შესაბამისად ეს ცვლის ქცევას.
07:17
Michael Sandel: Takes the intrinsic incentive away.
139
425590
3418
მს: ართმევს შინაგან მოტივაციას.
07:21
What is, or should be, the intrinsic motivation?
140
429008
4235
რა არის, ან რა უნდა იყოს
შინაგანი მოტივაცია?
შინაგანი მოტივაცია?
07:25
HM: Well, the intrinsic motivation
141
433243
1690
ჰმ: შინაგანი მოტივაცია
07:26
should be to learn.
142
434933
1677
უნდა იყოს სწავლა.
07:28
MS: To learn.
HM: To get to know the world.
HM: To get to know the world.
143
436610
3143
მს: სწავლა.
ჰმ: რომ გაიცნო სამყარო.
ჰმ: რომ გაიცნო სამყარო.
07:31
And then, if you stop paying them, what happens then?
144
439753
2894
და თუ შეწყვეტთ გადახდას,
რა მოხდება შემდეგ?
რა მოხდება შემდეგ?
07:34
Then they stop reading?
145
442647
1747
შემდეგ ისინი შეწყვეტენ კითხვას?
07:36
MS: Now, let's see if there's someone who favors,
146
444394
3000
მს: მოდი ვნახოთ მომხრეების აზრი,
07:39
who thinks it's worth trying this.
147
447394
2348
რომელი ფიქრობთ, რომ ცდა კარგი იდეაა?
07:41
Elizabeth Loftus: I'm Elizabeth Loftus,
148
449742
1972
ელ: მე ვარ ელიზაბეთ ლოფთუსი
07:43
and you said worth a try, so why not try it
149
451714
4130
თქვენ თქვით რომ ცდა ღირს, მაშ
რატომ არ ვცადოთ
რატომ არ ვცადოთ
07:47
and do the experiment and measure things?
150
455844
4123
და ჩავატაროთ ექსპერიმენტი
და გავზომოთ რაღაცეები?
და გავზომოთ რაღაცეები?
07:51
MS: And measure. And what would you measure?
151
459967
2173
მს: და გავზომოთ... და რას გაზომავდით?
07:54
You'd measure how many --
152
462140
1721
თქვენ გაზომავდით რამდენი...
07:55
EL: How many books they read
153
463861
1844
ელ: რამდენი წიგნი წაიკითხეს მათ
07:57
and how many books they continued to read
154
465705
2690
და რამდენის კითხვა განაგრძეს,
08:00
after you stopped paying them.
155
468395
1715
მას შემდეგ რაც აღარ გადაუხადეთ.
08:02
MS: Oh, after you stopped paying.
156
470110
2357
მს: ოჰ, მას შემდეგ რაც აღარ გადაუხადეთ.
08:04
All right, what about that?
157
472467
1354
კარგით, რას იტყვით?
08:05
HM: To be frank, I just think
158
473821
1977
ჰმ: გულახდილად, არავის ეწყინოს,
08:07
this is, not to offend anyone, a very American way.
159
475798
4633
მაგრამ ვფიქრობ
ეს არის ამერიკული აზროვნება.
ეს არის ამერიკული აზროვნება.
08:12
(Laughter) (Applause)
160
480431
6472
(სიცილი)(აპლოდისმენტები)
08:18
MS: All right. What's emerged from this discussion
161
486903
2203
მს: კარგით; რაც გამოჩნდა ამ დისკუსიიდან
08:21
is the following question:
162
489106
2120
არის შემდეგი კითხვა:
08:23
Will the cash incentive drive out or corrupt
163
491226
4251
ფულადი სტიმული გააქრობს, გარყვნის,
08:27
or crowd out the higher motivation,
164
495477
3189
განდევნის უმაღლეს მოტივაციას,
08:30
the intrinsic lesson that we hope to convey,
165
498666
4794
შინაგან გაკვეთილს, რომლის მიწოდებაც გვსურს
08:35
which is to learn to love to learn and to read
166
503460
4087
როც არის ის, რომ ისწავლო
სწავლის სიყვარული და რომ იკითხო
სწავლის სიყვარული და რომ იკითხო
08:39
for their own sakes?
167
507547
2003
საკუთარი თავისთვის?
08:41
And people disagree about what the effect will be,
168
509550
4097
და ადამიანები ვერ თანხმდებიან თუ
რა ეფექტი ექნება ამ ყველაფერს,
რა ეფექტი ექნება ამ ყველაფერს,
08:45
but that seems to be the question,
169
513647
2657
მაგრამ ეჭვის საფუძველს ქმნის ის,
08:48
that somehow a market mechanism
170
516304
2036
რომ რაღაცნაირად საბაზრო მექანიზმი,
08:50
or a cash incentive teaches the wrong lesson,
171
518340
4861
ან ფულადი სტიმული იძლევა ცუდ გაკვეთილს;
08:55
and if it does, what will become of these children later?
172
523201
3607
და თუ ეს მართლა ასეა,
რა ბედი ეწევათ ამ ბავშვებს მოგვიანებით?
რა ბედი ეწევათ ამ ბავშვებს მოგვიანებით?
08:58
I should tell you what's happened with these experiments.
173
526808
3373
მე უნდა გითხრათ რა მოხდა
მსგავს ექსპერიმენტებში.
მსგავს ექსპერიმენტებში.
09:02
The cash for good grades has had very mixed results,
174
530181
4518
ფულს მაღალი ქულებისთვის
ჰქონდა შერეული შედეგები,
ჰქონდა შერეული შედეგები,
09:06
for the most part has not resulted in higher grades.
175
534699
3147
უმეტესმა ნაწილმა არ გამოიწვია
ქულების ამაღლება.
ქულების ამაღლება.
09:09
The two dollars for each book
176
537846
2371
ორმა დოლარმა თითო წაკითხულ წიგნზე,
09:12
did lead those kids to read more books.
177
540217
3301
ნამდვილად უბიძგა პატარებს
წაეკითხათ მეტი წიგნი
წაეკითხათ მეტი წიგნი
09:15
It also led them to read shorter books.
178
543518
2644
და ასევე წაეკითხათ
მცირე მოცულობის წიგნები.
მცირე მოცულობის წიგნები.
09:18
(Laughter)
179
546162
4178
(სიცილი)
09:22
But the real question is,
180
550340
1650
მაგრამ რეალური შეკითხვა არის,
09:23
what will become of these kids later?
181
551990
2572
თუ როგორები იქნებიან
ეს ბავშვები მოგვიანებით?
ეს ბავშვები მოგვიანებით?
09:26
Will they have learned that reading is a chore,
182
554562
2114
ისწავლეს მათ, რომ კითხვა რუტინაა
09:28
a form of piecework to be done for pay, that's the worry,
183
556676
2972
სამუშაოს ნაწილი, რომელიც უნდა შეასრულო
ანაზღაურებისთვის,
ანაზღაურებისთვის,
09:31
or may it lead them to read maybe for the wrong reason initially
184
559648
4617
ან იქნებ ამან უბიძგოს მათ წაიკითხონ
დასაწყისში არასწორი მიზეზით,
დასაწყისში არასწორი მიზეზით,
09:36
but then lead them to fall in love with reading for its own sake?
185
564265
4746
მაგრამ მოგვიანებით შეუყვარდეთ კითხვა?
09:41
Now, what this, even this brief debate, brings out
186
569011
4821
ეს მოკლე დებატებიც კი წამოჭრის იმ საკითხს,
09:45
is something that many economists overlook.
187
573832
3818
რასაც ბევრი ეკონომისტი უგულებელყოფს.
09:49
Economists often assume
188
577650
2096
ეკონომისტებს ხშირად მიაჩნიათ,
09:51
that markets are inert,
189
579746
2624
რომ ბაზრები ინერტულია.
09:54
that they do not touch or taint the goods they exchange.
190
582370
4366
რომ ისინი არ ეხებიან/აფუჭებენ საქონელს,
რომელსაც ისინი ცვლიან.
რომელსაც ისინი ცვლიან.
09:58
Market exchange, they assume,
191
586736
3104
მათი აზრით საბაზრო გაცვლა–გამოცვლა,
10:01
doesn't change the meaning or value
192
589840
2460
არ ცვლის გადაცვლილი საქონლის
10:04
of the goods being exchanged.
193
592300
1283
მნიშვნელობას და ღირებულებას.
10:05
This may be true enough
194
593583
1576
შეიძლება ეს მართალი იყოს,
10:07
if we're talking about material goods.
195
595159
2417
თუ ჩვენ ვსაუბრობთ მატერიალურ საქონელზე.
10:09
If you sell me a flat screen television
196
597576
2506
თუ მომყიდით ბრტყელეკრანიან ტელევიზორს,
10:12
or give me one as a gift,
197
600082
2178
ან მაჩუქებთ მას, ეს იქნება
10:14
it will be the same good.
198
602260
1360
ერთი და იგივე საქონელი.
10:15
It will work the same either way.
199
603620
2486
ის ორივე შემთხვევაში ერთანირად იმუშავებს.
10:18
But the same may not be true
200
606106
2776
მაგრამ ეს შეიძლება არ იყოს ასე,
10:20
if we're talking about nonmaterial goods
201
608882
2332
თუ ვსაუბრობთ არამატერიალურ საქონელზე
10:23
and social practices such as teaching and learning
202
611214
3950
და სოციალურ წესებზე, როგორებიცაა
სწავლება და სწავლა;
სწავლება და სწავლა;
10:27
or engaging together in civic life.
203
615164
3732
ან სამოქალაქო ცხოვრებაში ერთიან ჩაბმაზე.
10:30
In those domains, bringing market mechanisms
204
618896
3421
ამ სფეროებში საბაზრო მექანიზმმა
10:34
and cash incentives may undermine
205
622317
3918
და ფულადმა სტიმულმა შეიძლება დააქვეითოს,
10:38
or crowd out nonmarket values and attitudes
206
626235
4320
ან გააძევოს ის არასაბაზრო ღირებულებები
და დამოკიდებულებები,
და დამოკიდებულებები,
10:42
worth caring about.
207
630555
2359
რომელთა გაფრთხილება მნიშვნელოვანია.
10:44
Once we see
208
632914
2224
როცა ვხედავთ,
10:47
that markets and commerce,
209
635138
3711
რომ ბაზრების და კომერციის
10:50
when extended beyond the material domain,
210
638849
3661
მატერიალური სფეროს მიღმა გავრცელებამ,
10:54
can change the character of the goods themselves,
211
642510
5450
შეიძლება შეცვალოს
საქონლის ნიშან–თვისებები,
საქონლის ნიშან–თვისებები,
10:59
can change the meaning of the social practices,
212
647960
2561
შეიძლება შეცვალოს
სოციალური ჩვევების მნიშვნელობა,
სოციალური ჩვევების მნიშვნელობა,
11:02
as in the example of teaching and learning,
213
650521
3464
როგორც
სწავლება სწავლის მაგალითში ვახსენეთ,
სწავლება სწავლის მაგალითში ვახსენეთ,
11:05
we have to ask where markets belong
214
653985
4646
ჩვენ უნდა დავსვათ კითხვა,
თუ სად არის ბაზრების ადგილი
თუ სად არის ბაზრების ადგილი
11:10
and where they don't,
215
658631
1931
და სად არა.
11:12
where they may actually undermine
216
660562
2373
სად შეიძლება მათ შეასუსტონ
11:14
values and attitudes worth caring about.
217
662935
3003
ღირებულებები, დამოკიდებულებები,
რომელთა გაფრთხილებაც საჭიროა.
რომელთა გაფრთხილებაც საჭიროა.
11:17
But to have this debate,
218
665938
3262
მაგრამ რომ გავმართოთ დისკუსია,
11:21
we have to do something we're not very good at,
219
669200
3498
ჩვენ უნდა გავაკეთოთ ისეთი რამ,
რაშიც მოვიკოჭლებთ,
რაშიც მოვიკოჭლებთ,
11:24
and that is to reason together in public
220
672698
3482
და ესაა ერთიანი საჯარო მსჯელობა
11:28
about the value and the meaning
221
676180
3240
ღირებულებაზე და სოციალური წესების
11:31
of the social practices we prize,
222
679420
4004
მნიშვნელობაზე, რომელთაც დიდად ვაფასებთ.
11:35
from our bodies to family life
223
683424
2505
დაწყებული ჩვენი სხეულებიდან,
საოჯახო ცხოვრებამდე,
საოჯახო ცხოვრებამდე,
11:37
to personal relations to health
224
685929
1953
პირად ურთიერთობებამდე,
ჯანმრთელობამდე
ჯანმრთელობამდე
11:39
to teaching and learning to civic life.
225
687882
3713
სწავლებამდე და სწავლამდე,
სამოქალაქო ცხოვრებამდე.
სამოქალაქო ცხოვრებამდე.
11:43
Now these are controversial questions,
226
691595
2984
ამჟამად ეს გახლავთ საკამათო საკითხები
11:46
and so we tend to shrink from them.
227
694579
2760
და ჩვენ ვცდილობთ მათთვის თავის არიდებას.
11:49
In fact, during the past three decades,
228
697339
2920
მართლაც, სამი ათწლეულის განმავლობაში,
11:52
when market reasoning and market thinking
229
700259
2497
როცა საბაზრო ლოგიკამ და აზროვნებამ
11:54
have gathered force and gained prestige,
230
702756
3488
გააერთიანა ძალები და მოიპოვა პრესტიჟი,
11:58
our public discourse during this time
231
706244
3482
ჩვენი საზოგადოებრივი მსჯელობა
ამ დროის განმავლობაში
ამ დროის განმავლობაში
12:01
has become hollowed out,
232
709726
2235
დაცარიელდა,
12:03
empty of larger moral meaning.
233
711961
3706
მას გამოეცალა მორალური მნიშვნელობა.
12:07
For fear of disagreement, we shrink from these questions.
234
715667
3212
აზრთა სხვადასხვაობის შიშის გამო,
ჩვენ გავურბივართ ამ საკითხებს.
ჩვენ გავურბივართ ამ საკითხებს.
12:10
But once we see that markets
235
718879
3527
მაგრამ როცა ვხედავთ,
12:14
change the character of goods,
236
722406
2173
რომ ბაზრებმა შეცვალეს საქონლის თვისება,
12:16
we have to debate among ourselves
237
724579
4567
ჩვენ უნდა განვიხილოთ ერთმანეთში
12:21
these bigger questions
238
729146
2337
ეს სერიოზული საკითხები,
12:23
about how to value goods.
239
731483
1960
თუ როგორ შევაფასოთ საქონელი.
12:25
One of the most corrosive effects
240
733443
2995
ერთ–ერთი მწვავე ეფექტი,
12:28
of putting a price on everything
241
736438
2787
ყველაფერზე ფასის დადებისა
12:31
is on commonality,
242
739225
2369
არის ერთიანობის დაფასება,
12:33
the sense that we are all in it together.
243
741594
3178
განცდა, რომ ჩვენ ყველანი ერთად ვართ
ამ ამბავში.
ამ ამბავში.
12:36
Against the background of rising inequality,
244
744772
4723
მზარდი უთანასწორობის ფონზე,
12:41
marketizing every aspect of life
245
749495
3867
ცხოვრების ყველა ასპექტის საბაზრო
კანონებზე მორგება,
კანონებზე მორგება,
12:45
leads to a condition where those who are affluent
246
753362
5551
ხელს უწყობს გარემოებას,
12:50
and those who are of modest means
247
758913
1850
სადაც მდიდრები და ღარიბები
12:52
increasingly live separate lives.
248
760763
4382
უფრო და უფრო
განსხვავებული ცხოვრებით ცხოვრობენ.
განსხვავებული ცხოვრებით ცხოვრობენ.
12:57
We live and work and shop and play
249
765145
3219
ჩვენ განსხვავებულ ადგილებში
ვცხოვრობთ, ვმუშაობთ,
ვცხოვრობთ, ვმუშაობთ,
13:00
in different places.
250
768364
1731
ვყიდულობთ, ვთამაშობთ.
13:02
Our children go to different schools.
251
770095
3116
ჩვენი ბავშვები სხვადასხვა სკოლებში დადიან.
13:05
This isn't good for democracy,
252
773211
2549
ეს არ არის კარგი დემოკრატიისთვის
13:07
nor is it a satisfying way to live,
253
775760
2923
და ასევე არ წარმოადგენს
დამაკმაყოფილებელ ცხოვრების სტილს,
დამაკმაყოფილებელ ცხოვრების სტილს,
13:10
even for those of us who can afford
254
778683
3280
იმათთვისაც კი, ვისაც შესაძლებლობა აქვს
13:13
to buy our way to the head of the line.
255
781963
2755
იყიდოს საკუთარი ბილეთი რიგის დასაწყისში.
13:16
Here's why.
256
784718
1773
აი რატომაც,
13:18
Democracy does not require perfect equality,
257
786491
4929
დემოკრატია არ ითხოვს
იდეალურ თანასწორობას,
იდეალურ თანასწორობას,
13:23
but what it does require
258
791420
1763
არამედ ის ითხოვს
13:25
is that citizens share in a common life.
259
793183
3628
მოქალაქეების მიერ
გაზიარებულ თანაცხოვრებას.
გაზიარებულ თანაცხოვრებას.
13:28
What matters is that people
260
796811
2629
მნიშვნელოვანია,
რომ სხვადასხვა სოციალური წარმომავლობის
13:31
of different social backgrounds
261
799440
1769
13:33
and different walks of life
262
801209
1724
და ფენის ადამიანები
13:34
encounter one another,
263
802933
2284
ერთმანეთს ხვდებიან,
13:37
bump up against one another
264
805217
2023
ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდებიან
13:39
in the ordinary course of life,
265
807240
3490
ჩვეულებრივი ცხოვრების გზაზე;
13:42
because this is what teaches us
266
810730
2724
რადგან ეს არის ის, რაც გვასწავლის
13:45
to negotiate and to abide our differences.
267
813454
3672
შეთანხმებას და განსხვავებების მიღებას.
13:49
And this is how we come to care for the common good.
268
817126
4214
ეს არის ის, რატომაც ვიწყებთ
საერთო კეთილდღეობაზე ზრუნვას.
საერთო კეთილდღეობაზე ზრუნვას.
13:53
And so, in the end, the question of markets
269
821340
3350
და ბოლოს, ბაზრების საკითხი
13:56
is not mainly an economic question.
270
824690
4140
არ წარმოადგენს ძირითადად
ეკონომიკურ საკითხს.
ეკონომიკურ საკითხს.
14:00
It's really a question of how we want to live together.
271
828830
4088
ეს არის საკითხი იმაზე,
თუ როგორ გვსურს ერთად ცხოვრება.
თუ როგორ გვსურს ერთად ცხოვრება.
14:04
Do we want a society where everything is up for sale,
272
832918
4540
გვინდა საზოგადოება,
სადაც ყველაფერი იყიდება,
სადაც ყველაფერი იყიდება,
14:09
or are there certain moral and civic goods
273
837458
3512
თუ არსებობს გარკვეული მორალური და
სამოქალაქო საქონელი,
სამოქალაქო საქონელი,
14:12
that markets do not honor
274
840970
1929
რომელსაც ბაზრები არ ითვალისწინებენ
14:14
and money cannot buy?
275
842899
2794
და რომლის ყიდვაც ფულს არ შეუძლია?
14:17
Thank you very much.
276
845693
1462
დიდი მადლობა.
14:19
(Applause)
277
847155
5185
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
Michael Sandel - Political philosopherMichael Sandel teaches political philosophy at Harvard, exploring some of the most hotly contested moral and political issues of our time.
Why you should listen
Michael Sandel is one of the best known American public intellectuals. The London Observer calls him "one of the most popular teachers in the world" and indeed his lectures at Harvard draw thousands of students eager to discuss big questions of modern political life: bioethics, torture, rights versus responsibilities, the value we put on things. Sandel's class is a primer on thinking through the hard choices we face as citizens. The course has been turned into a public TV series with companion website and book: Justice: What’s the Right Thing to Do? In his newest book, What Money Can't Buy, he challenges the idea that markets are morally neutral.
"To understand the importance of his purpose," a Guardian reviewer wrote of the book, "you first have to grasp the full extent of the triumph achieved by market thinking in economics, and the extent to which that thinking has spread to other domains. This school sees economics as a discipline that has nothing to do with morality, and is instead the study of incentives, considered in an ethical vacuum. Sandel's book is, in its calm way, an all-out assault on that idea, and on the influential doctrine that the economic approach to "utility maximisation" explains all human behaviour."
Read more about his thinking on markets and morality: "Lunch with Michael Sandel" on FT.com >>
Michael Sandel | Speaker | TED.com