ABOUT THE SPEAKER
Emmanuel Jal - Hip-hop artist
Emmanuel Jal's hypnotic voice rises from hellish origins as a beacon of hope for those caught in seemingly endless cycles of war and despair.

Why you should listen

Hip-hop star Emmanuel Jal first exploded into dance halls with Gua in 2005. His music has energized music lovers of all ethnicities and nations. But Jal's life story is far darker. Swept up into the Sudanese rebel army at age seven, he finally escaped with 400 fellow soldiers, 16 of whom survived, the rest succumbing to starvation, ambush and animal attacks. Rather than resort to cannibalism, Jal ate snails and vultures until he arrived at a refugee camp, where he was adopted by aid worker Emma McCune and later sent to England.

Jal found an outlet for his turbulent life story in music. His lyrics tell moving and disturbing stories, but wrap them into hope and love. He is active in charity work across Africa, fighting against poverty and child warfare. War Child, his biography, was released in early 2009 along with a documentary film.

More profile about the speaker
Emmanuel Jal | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2009

Emmanuel Jal: The music of a war child

Эммануал Жэл: Дайны хүүгийн хөгжим

Filmed:
956,109 views

Таван жилийн турш, бяцхан хүү Эммануал Жэл Суданд цэрэг байсан юм. Тусламжийн газрын ажилтны ачаар тэр хүү олон улсын Хип-Хоп од болоод зогсоогүй бас дайны аюулд байгаа хүүхдүүдийн төлөө тэмцэгч болсон. Тэрээр өөрийн илтгэл болон дууныхаа үгээр өөрийн гайхамшигтай амьдралын түүхийг ярьж байна.
- Hip-hop artist
Emmanuel Jal's hypnotic voice rises from hellish origins as a beacon of hope for those caught in seemingly endless cycles of war and despair. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
I just want to say my name is Emmanuel Jal.
0
0
4000
Миний нэрийг Эммануэл Жэл
гэдгийг хэлмээр байна.
00:16
And I come from a long way.
1
4000
3000
Би маш урт замыг туулж ирсэн.
00:19
I've been telling a story that has been so painful for me.
2
7000
4000
Надад бол маш зовиур авч ирэх
энэхүү түүхийг би үргэлж ярьдаг.
00:23
It's been a tough journey for me, traveling the world,
3
11000
3000
Дэлхийгээр аялан,
энэ түүхийг ном хэлбэрээр
00:26
telling my story in form of a book.
4
14000
4000
мөн энэ удаагийнх шиг ингэж
00:30
And also telling it like now.
5
18000
4000
ярьж явах нь надад бол
адал явдал шиг л байдаг.
00:34
And also, the easiest one was
6
22000
2000
Мөн хүмүүст хүргэх хамгийн хялбар зам нь
00:36
when I was doing it in form of a music.
7
24000
2000
хөгжмийн хэлээр ярих байдаг.
00:38
So I have branded myself as a war child.
8
26000
6000
Тиймээс ч би өөрийгөө
дайны хүү гэх болсон.
00:44
I'm doing this
9
32000
3000
Би үүнийг тосгонд минь байдаг
00:47
because of an old lady in my village now,
10
35000
4000
хүүхдүүдээ алдсан
00:51
who have lost her children.
11
39000
3000
эхийн төлөө хийж байна.
00:54
There is no newspaper to cover her pain,
12
42000
3000
Түүний сэтгэлийн шарх болон
энэ нийгэмд юуг өөрчлөхийг
00:57
and what she wants to change in this society.
13
45000
3000
хүсэж байгаа талаар дуу хоолойг нь
хүргэх сонин гэж байхгүй.
01:00
And I'm doing it for a young man
14
48000
3000
Өөрчлөлт хийхийг
хүсэж байгаа боловч
01:03
who want to create a change and has no way to project his voice
15
51000
4000
бичиж чадахгүйнхээ улмаас
дуу хоолойгоо
01:07
because he can't write.
16
55000
2000
хүргэж чадахгүй байгаа
залуугийн төлөө.
01:09
Or there is no Internet, like Facebook, MySpace,
17
57000
3000
Тэдэнд хоорондоо ярилцах ямар ч интернэт,
01:12
YouTube, for them to talk.
18
60000
6000
Facebook, MySpace, YouTube гэж байхгүй.
01:18
Also one thing that kept me pushing this story,
19
66000
3000
Бас нэг зүйл намайг энэ түүхийг,
энэ бүх сэтгэл өвтгөм
01:21
this painful stories out, the dreams I have,
20
69000
4000
түүхийг ярихад хүргэсэн нь
надад байдаг мөрөөдлүүд юм.
01:25
sometimes, is like the voices of the dead,
21
73000
4000
Заримдаа энэ миний харсан үхэгсдийн
01:29
that I have seen
22
77000
3000
дуу хоолой надад
01:32
would tell me, "Don't give up. Keep on going."
23
80000
2000
"Хэзээ ч бүү бууж өг. Шантралгүй зүтгээд бай"
гэж хэлэх шиг санагддаг.
01:34
Because sometime I feel like stopping and not doing it,
24
82000
3000
Заримдаа би энийг болиод,
хийхгүй байх шиг санагддаг.
01:37
because I didn't know what I was putting myself into.
25
85000
4000
Учир нь заримдаа би өөрийгөө юунд
орооцолдуулснаа мэдэхээ байчихдаг.
01:41
Well I was born in the most difficult time,
26
89000
5000
Тийм ээ, би маш хэцүү цаг үед
01:46
when my country was at war.
27
94000
3000
эх орны дайны үед төрсөн.
01:49
I saw my village burned down.
28
97000
3000
Төрсөн тосгон минь шатаж байхыг
би нүдээрээ харсан.
01:52
The world that meant a lot to me, I saw it
29
100000
2000
Надад их үнэ цэнэтэй тэр ертөнц
01:54
vanish in my face.
30
102000
4000
нүдний минь өмнө үгүй
болохыг нь би харсан.
01:58
I saw my aunt in rape when I was only five.
31
106000
4000
Би тавхан настай байхдаа авга эгчээ
хүчиндүүлж байхыг харж байсан.
02:02
My mother was claimed by the war.
32
110000
2000
Ээж минь дайнд үрэгдэж,
02:04
My brothers and sisters were scattered.
33
112000
4000
ах дүү нар маань салан одсон.
02:08
And up to now, me and my father
34
116000
2000
Өнөөг хүртэл ааваасаа
02:10
were detached and I still have issues with him.
35
118000
5000
салан, түүнийг олохыг
хүсэж байгаа ч чадахгүй л явна.
02:15
Seeing people die every day,
36
123000
2000
Өдөр бүр үхэж байгаа хүнийг харан,
02:17
my mother crying,
37
125000
2000
ээжийнхээ уйлж байгааг сонсон,
02:19
it's like I was raised in a violence.
38
127000
5000
би хүчирхийлэл дунд торнисон.
02:24
And that made me call myself a war child.
39
132000
5000
Энэ бүгд намайг өөрийгөө
дайны хүү гэж нэрлэхэд хүргэсэн.
02:29
And not only that, when I was eight
40
137000
2000
Зөвхөн ингээд ч зогсоогүй,
найман нас хүрэхдээ
02:31
I became a child soldier.
41
139000
4000
би цэрэг хүү болсон.
02:35
I didn't know what was the war for.
42
143000
3000
Би юуны төлөө дайтаад
байгаагаа ч мэддэггүй байсан.
02:38
But one thing I knew
43
146000
2000
Мэдэж байсан ганц зүйл гэвэл нь
02:40
was an image that I saw that stuck in my head.
44
148000
3000
миний толгойнд үлдэж хоцорсон
тэр зураглал л байсан.
02:43
When I went to the training camp I say,
45
151000
3000
Би сургуулилтын байранд байхдаа
хэлдэг байсан
02:46
"I want to kill as many Muslims,
46
154000
2000
"Аль болох олон Мусалмануудыг,
02:48
and as many Arabs, as possible."
47
156000
3000
бас Арабуудыг алахыг хүсэж байна" гэж.
02:51
The training wasn't easy, but that was the driving force,
48
159000
3000
Сургуулилт тийм ч амар байгаагүй.
Гэсэн ч намайг зоригжуулсан.
02:54
because I wanted to revenge for my family.
49
162000
3000
Учир нь би гэр бүлийнхнийхээ
өшөөг авахыг хүссэн.
02:57
I wanted to revenge for my village.
50
165000
6000
Би тосгоныхныхоо өшөөг авахыг хүссэн юм.
03:03
Luckily now things have changed
51
171000
2000
Аз болоход одоо бүх зүйл өөрчлөгдсөн.
03:05
because I came to discover the truth.
52
173000
4000
Яагаад гэвэл би үнэнийг олж мэдсэн юм.
03:09
What was actually killing us wasn't the Muslims,
53
177000
3000
Биднийг хөнөөгчид нь
Мусалманчууд биш байсныг
03:12
wasn't the Arabs.
54
180000
2000
Арабчууд ч биш болохыг мэдэж авсан юм.
03:14
It was somebody sitting somewhere manipulating the system,
55
182000
6000
Тэр нь хаа нэгтээ суугаад
тогтолцоог удирдан, биднээс хүссэнээ
03:20
and using religion to get what they want to get out of us,
56
188000
4000
авахын тулд шашиныг
ашиглаж байсан этгээдүүд байсан юм.
03:24
which is the oil, the diamond,
57
192000
3000
Авахыг хүссэн зүйл нь газрын тос, алмааз,
03:27
the gold and the land.
58
195000
4000
алт болон газар нутаг байсныг нь мэдсэн.
03:31
So realizing the truth gave me a position to choose:
59
199000
5000
Бүгдийг ухаарсныхаа дараа
би сонголт хийх хэрэгтэй болсон.
03:36
should I continue to hate, or let it go?
60
204000
3000
Үргэлжлүүлэн үзэн ядах уу,
эсвэл зүгээр л орхих уу?
03:39
So I happened to forgive. Now I sing
61
207000
3000
Би өршөөхөөр шийдсэн. Би одоо
03:42
music with the Muslims. I dance with them.
62
210000
2000
Мусалманчуудтай хамт дуулж байна.
Тэдэнтэй цуг бүжиглэж байна.
03:44
I even had a movie out called "War Child,"
63
212000
2000
"Дайны хүү" нэртэй кино гаргахдаа ч
03:46
funded by Muslim people.
64
214000
3000
Мусалманчуудаар ивээн тэтгүүлсэн.
03:49
So that pain has gone out.
65
217000
4000
Тиймээс тэр сэтгэлийн мин
шарх одоо арилсан.
03:53
But my story is huge.
66
221000
2000
Гэхдээ миний түүх бол агуу их.
03:55
So I'm just going to go into a different step now,
67
223000
4000
Тиймээс би арай өөр замаар хиймээр байна.
03:59
which is easier for me.
68
227000
2000
Надад хамгийн хялбар байхаар.
04:01
I'm going to give you poem
69
229000
2000
Би та бүхэнд
04:03
called "Forced to Sin,"
70
231000
4000
"Хүчээр хийлгэсэн хилэнц"
нэртэй шүлэг зориулъя.
04:07
which is from my album "War Child."
71
235000
2000
Миний "Дайны Хүү" нэртэй
альбомын нэг хэсэг.
04:09
I talk about my story.
72
237000
2000
Би өөрийнхөө тухай түүхийг хэлнэ ээ.
04:11
One of the journey that I tread
73
239000
2000
Миний хийсэн тэр зүйл бол
04:13
when I was tempted to eat my friend because we had no food
74
241000
3000
бид хоолгүй байснаасаа болоод
найзуудаа идэж байсан.
04:16
and we were like around 400.
75
244000
2000
Бид ойролцоогоор 400-уулаа байсан.
04:18
And only 16 people survived that journey.
76
246000
3000
Гэхдээ биднээс 16 нь л дөнгөж амьд үлдсэн
04:21
So I hope you're going to hear this.
77
249000
2000
Таныг анхаарлаа хандуулан
сонсоно гэдэгт итгэж байна.
04:23
My dreams are like torment.
78
251000
4000
Миний зүүд миний тарчлал.
04:27
My every moment.
79
255000
2000
Миний алхам бүр.
04:29
Voices in my brain, of friends that was slain.
80
257000
5000
Тарчилж буй найзын минь тархинд хадах дуу.
04:34
Friends like Lual who died by my side,
81
262000
2000
Дэргэд минь өлбөрч үхсэн
04:36
of starvation.
82
264000
2000
Луал шиг найзууд минь.
04:38
In the burning jungle, and the desert plain.
83
266000
5000
Шатаж буй ширэнгэн ой, хоосон цөлд.
04:43
Next was I, but Jesus heard my cry.
84
271000
3000
Дараачийнх нь би байсан,
04:46
As I was tempted to eat the rotten flesh
85
274000
4000
Гэхдээ андынхаа илжирсэн биеийг идэх
04:50
of my comrade,
86
278000
2000
Миний гунигийг Есүс сонссон.
04:52
he gave me comfort.
87
280000
2000
Тэр надад боломж өгсөн.
04:54
We used to raid villages,
88
282000
2000
Бид тосгонуудыг дайран орж
дээрэмддэг байсан.
04:56
stealing chickens, goats and sheeps,
89
284000
3000
Тахиа, ямаа, хонинуудыг нь хулгайлж,
04:59
anything we could eat.
90
287000
2000
идэж болох бүхнийг л иддэг байлаа.
05:01
I knew it was rude, but we needed food.
91
289000
3000
"Ингэж болохгүйг мэддэг байсан ч,
хоолноос өөр юм хэрэггүй байсан."
05:04
And therefore I was forced to sin,
92
292000
3000
Энэ бол хүчээр хийсэн хилэнц,
05:07
forced to sin to make a living,
93
295000
3000
Хүчээр хийсэн амьдрах хилэнц.
05:10
forced to sin to make a living.
94
298000
3000
Хүчээр хийсэн амьдрах хилэнц.
05:13
Sometimes you gotta lose to win.
95
301000
3000
Заримдаа хожихын тулд алдах хэрэгтэй.
05:16
Never give up. Never give in.
96
304000
3000
Бүү бууж өг, бүү зүгээр өг.
05:19
Left home at the age of seven.
97
307000
3000
Долоохон настайдаа гэрээ орхисон,
05:22
One year later, live with an AK-47 by my side.
98
310000
4000
Жилийн дараа, АК-47 үүрээд
05:26
Slept with one eye open wide.
99
314000
2000
Нэг нүд хараастай унтаж,
05:28
Run, duck, play dead and hide.
100
316000
4000
Гүйж, зугтаж, үхэж тоглон, нуугдаж байлаа.
05:32
I've seen my people die like flies.
101
320000
3000
Ялаа мэт хүмүүс хиаран үхэж байсан ч
05:35
But I've never seen a dead body,
102
323000
2000
Ядаж ганцыг ч
05:37
at least one that I've killed.
103
325000
3000
Би л лав алаагүй.
05:40
But still as I wonder, I won't go under.
104
328000
3000
Одоо ч би гайхдаг,
дахиад тийшээ явмааргүй.
05:43
Guns barking like lightning and thunder.
105
331000
3000
Аянга цахилгаан мэт нүргэлэх буун дуу,
05:46
As a child so young and tender,
106
334000
3000
Залуу цагаахан хүүхэд насандаа
05:49
Words I can't forget I still remember.
107
337000
3000
Сонссон үгсийг мартаж чаддаггүй,
би одоо ч санадаг.
05:52
I saw sergeant command raising his hand,
108
340000
2000
Гараа өргөх түрүүчийн тушаал,
05:54
no retreat, no surrender.
109
342000
2000
Ухарч болохгүй, татгалзаж ч болохгүй.
05:56
I carry the banner of the trauma.
110
344000
3000
Гамшигийн лоозонг би одоо ч
өөртэйгөө тээж явдаг.
05:59
War child, child without a mama,
111
347000
3000
Дайны хүү, ээжгүй хүү
06:02
still fighting in the saga.
112
350000
2000
Баатарлаг үйлсийн туульд
одоо ч хүртэл тулалдсаар.
06:04
Yet as I wage this new war I'm not alone in this drama.
113
352000
3000
Шинэ дайнд орохдоо би ганцаараа биш.
06:07
No sit or stop, as I reach for the top
114
355000
3000
Суух ч үгүй, зогсох ч үгүй
би оргилд нь хүрнэ
06:10
I'm fully dedicated like a patriotic cop.
115
358000
3000
Бүх сэтгэлээсээ эх оронч
цагдаа шиг би шулуудсан
06:13
I'm on a fight, day and night.
116
361000
3000
Өдөр ч шөнө ч би тэмцэнэ.
06:16
Sometime I do wrong in order to make things right.
117
364000
5000
Заримдаа би зөвийн төлөө бурууг хийдэг.
06:21
It's like I'm living a dream.
118
369000
2000
Энэ яг л би зүүдэлж байх шиг.
06:23
First time I'm feeling like a human being.
119
371000
3000
Анх удаа л би хүн болж
төрсөнөө мэдэрч байна.
06:26
Ah! The children of Darfur.
120
374000
4000
Аа! Дарфурын хүүхдүүд ээ!
06:30
Your empty bellies on the telly and now it's you
121
378000
2000
Зурагтаар гарах хоосон ходоод
06:32
that I'm fighting for.
122
380000
3000
Энэ бол чи бидний тэмцэх зүйл
06:35
Left home.
123
383000
2000
Гэрээ орхисон,
06:37
Don't even know the day I'll ever return.
124
385000
4000
Хэзээ эргэж очихоо ч мэдэхгүй.
06:41
My country is war-torn.
125
389000
2000
Миний эх орон-Дайны ноорхой
06:43
Music I used to hear was bombs and fire of guns.
126
391000
5000
Миний сонсож өссөн хөгжим бол
буун дуу, дэлбэрэлт тэсрэлт
06:48
So many people die that I don't even cry no more.
127
396000
4000
Олон хүн үхэж би одоо уйлахаа ч больсон.
06:52
Ask God question, what am I here for.
128
400000
3000
Бурханаас асууя, би энд
юуны төлөө байгаа юм?
06:55
And why are my people poor.
129
403000
2000
Бид яагаад ядуу тарчиг байгаа юм?
06:57
And why, why when the rest of the children were learning how to read and write,
130
405000
5000
Яагаад.. яагаад бусад хүүхдүүд
уншиж, бичиж сурч байхад
07:02
I was learning how to fight.
131
410000
2000
би байлдахыг сурч байсныг.
07:04
I ate snails, vultures, rabbits,
132
412000
3000
Дун, элээ, туулай,
07:07
snakes, and anything that had life.
133
415000
3000
могой гээд амьтай бүгдийг би идэж байсныг.
07:10
I was ready to eat.
134
418000
2000
Би идэхэд бэлэн байсан.
07:12
I know it's a shame. But who is to be blamed?
135
420000
3000
Ичгүүртэйг би мэдэх ч
хэнд бурууг тохох юм бэ.
07:15
That's my story shared in the form of a lesson.
136
423000
3000
Энэ бол миний ярихыг хүсэж байгаа зүйл.
07:18
(Applause)
137
426000
6000
(Алга ташилт)
07:24
Thank you.
138
432000
2000
Баярлалаа.
07:26
(Applause)
139
434000
6000
(Алга ташилт)
07:32
What energized me and kept me going is the music I do.
140
440000
4000
Намайг зоригжуулж, цааш явахад
дэм өгсөн зүйл бол хөгжим.
07:36
I never saw anybody
141
444000
3000
Өөрийн түүхээ хэлж,
07:39
to tell my story to them
142
447000
2000
надад дэм өгөн зөвлөх
07:41
so they could advise me or do therapy.
143
449000
2000
хүнийг би хайж байгаагүй.
07:43
So the music had been my therapy for me.
144
451000
4000
Хөгжим миний дэм байсаар ирсэн.
07:47
It's been where I actually see heaven,
145
455000
4000
Энэ л миний харсан диваажин байсан.
07:51
where I can be happy,
146
459000
2000
Би хөгжмийн аянд л баярлаж,
07:53
where I can be a child again, in dances, through music.
147
461000
4000
хөгжмийн аянд, бүжгэнд л би
дахиад хүүхэд байж чаддаг.
07:57
So one thing I know about music:
148
465000
2000
Хөгжмийн талаар миний мэдэх нэг зүйл бол
07:59
music is the only thing that has power
149
467000
3000
хөгжим бол хамгийн
хүчирхэг цор ганц зэвсэг,
08:02
to enter your cell system,
150
470000
2000
чиний эсэд,
08:04
your mind, your heart,
151
472000
3000
чиний зүрхэнд, чиний сэтгэлд нэвтэрч чадах
08:07
influence your soul and your spirit,
152
475000
2000
сүнс сэтгэл оюунд чинь нөлөөлж,
08:09
and can even influence the way you live
153
477000
3000
чамайг өрөө ч мэдээгүй байхад
08:12
without even you knowing.
154
480000
3000
хэрхэн амьдарч байгааг чинь өөрчилж чадна.
08:15
Music is the only thing that can
155
483000
2000
Хөгжим гээч л ганцхан зүйл
08:17
make you want to wake up your bed
156
485000
2000
чи өөрөө хэдий хүсээгүй ч
08:19
and shake your leg,
157
487000
3000
орноос чинь босгож,
08:22
without even wanting to do it.
158
490000
2000
бас хөлийг чинь хөдөлгөж чадна.
08:24
And so the power music has
159
492000
3000
Тиймээс хөгжмийн хүчийг
08:27
I normally compare to the power love
160
495000
3000
хайрын хүчтэй зүйрлэж болох юм.
08:30
when love doesn't see a color.
161
498000
2000
Хайр хөгжим хоёр хэнийг ч ялгадаггүй.
08:32
You know, if you fall in love with a frog, that's it.
162
500000
2000
Чи мэлхийд нэг дурласан л бол
тэгээд гүйцээ.
08:34
One testimony about how I find music
163
502000
2000
Хөгжим яагаад ийм хүчирхэг байдгийг
08:36
is powerful is when
164
504000
3000
мэдэрсэн нэг зүйл бол
08:39
I was still a soldier back then.
165
507000
3000
би цэрэг байх тэр үед.
08:42
I hated the people in the north.
166
510000
3000
Би хойд газрын хүмүүсийг
үзэн яддаг байлаа.
08:45
But I don't know why I don't hate their music.
167
513000
4000
Гэхдээ би тэдний хөгжмийг яагаад
үзэн яддаггүйгээ ойлгодоггүй байсан юм.
08:49
So we party and dance to their music.
168
517000
3000
Бид тэдний хөгжмийн аянд
зугаацан бүждэг байлаа.
08:52
And one thing that shocked me is one day
169
520000
2000
Нэгэн өдөр намайг мэл гайхуулсан зүйл бол
08:54
they brought an Arab musician
170
522000
3000
цэргүүдэд тоглохоор ирсэн
08:57
to come and entertain the soldiers.
171
525000
2000
Араб хөгжимчин байсан.
08:59
And I almost broke my leg dancing to his music.
172
527000
3000
Би түүний хөгжмийн аянд
бараг л хөлөө хугартал бүжсэн.
09:02
But I had this question.
173
530000
2000
Гэхдээ надад нэг асуух зүйл байсан.
09:04
So now I'm doing music so I know what the power of music is.
174
532000
4000
Би одоо хөг хөглөж явна, тиймээс ч
би хөгжмийн хүчийг мэдэрч явна.
09:08
So what's happening here?
175
536000
2000
Энд яг юу болоод байна вэ?
09:10
I've been in a painful journey.
176
538000
3000
Би маш хүнд хэцүү цагийг туулж ирсэн.
09:13
Today is day number 233
177
541000
3000
Өнөөдөр бол оройн хоол идэж байгаа
09:16
in which I only eat dinner.
178
544000
2000
233-аар өдөр.
09:18
I don't eat breakfast. No lunch.
179
546000
3000
Би өглөөний цай, өдрийн хоол иддэггүй.
09:21
And I've done a campaign called
180
549000
2000
Би "Хожихын Тулд Хожигд" гэдэг
09:23
Lose to Win.
181
551000
2000
аян зохиогоод байгаа.
09:25
Where I'm losing so that I could win
182
553000
2000
Би одоо хоол алдсанаараа
09:27
the battle that I'm fighting now.
183
555000
2000
тулалдаж байгаа энэ тулаандаа ялж чадна.
09:29
So my breakfast, my lunch,
184
557000
4000
Тиймээс өдрийн хоол, өглөөний цайгаа
би үүсгэн байгуулсан
09:33
I donate it to a charity that I founded
185
561000
2000
хүмүүнлэгийн байгууллагадаа хандивладаг.
09:35
because we want to build a school in Sudan.
186
563000
3000
Яагаад гэвэл бид Суданд сургууль
байгуулахыг хүсэж байна.
09:38
And I'm doing this because also
187
566000
3000
Миний өссөн газар
09:41
it's a normal thing in my home, people eat one meal a day.
188
569000
4000
хүмүүс өдөртөө нэг хооллох нь
хэвийн л үзэгдэл.
09:45
Here I am in the West. I choose not to.
189
573000
3000
Би энд баруунд адилхан л
олон хоол иддэггүй.
09:48
So in my village now, kids there,
190
576000
2000
Манай сууринд хүүхдүүд
09:50
they normally listen to BBC, or any radio,
191
578000
3000
ВВС эсвэл өөр радиогоор
09:53
and they are waiting to know,
192
581000
2000
Эммануэл өглөөний цайгаа уух
09:55
the day Emmanuel will eat his breakfast
193
583000
2000
өдрийг чагнан хүлээж суугаа.
09:57
it means he got the money to build our school.
194
585000
2000
Сургууль барих мөнгөө олчихвол
цайгаа уух учраас.
09:59
And so I made a commitment. I say,
195
587000
2000
Тиймээс би сэтгэл шулуудсан,
10:01
"I'm gonna not eat my breakfast."
196
589000
3000
"Би өглөөний цай уухгүй".
10:04
I thought I was famous enough that I would raise the money within one month,
197
592000
3000
Би өөрийгөө сарын дотор
хангалттай мөнгө олж чадах
10:07
but I've been humbled.
198
595000
2000
алдартай гэж бодож явлаа.
Би гэхдээ ухаарсаан.
10:09
(Laughter)
199
597000
3000
(Инээд)
10:12
So it's taken me 232 days.
200
600000
2000
Тиймээс би 232 өдрийг зарцуулж байна.
10:14
And I said, "No stop until we get it."
201
602000
3000
Тэгээд би "Зорьсондоо хүрэх
хүртлээ зогсохгүй" гэж хэлсэн.
10:17
And like it's been done on Facebook, MySpace.
202
605000
3000
Facebook, MySpace-ээр дамжуулан зарласан.
10:20
The people are giving three dollars.
203
608000
2000
Хүмүүс гурван доллар өгцгөөж байна.
10:22
The lowest amount we ever got was 20 cents.
204
610000
3000
Бидний хүлээж авсан
хамгийн бага хандив 20 цент.
10:25
Somebody donated 20 cents online.
205
613000
2000
Хэн нэг нь онлайнаар 20 цент хандивласан.
10:27
I don't know how they did it.
206
615000
2000
Яаж ингэснийг би мэдэхгүй.
10:29
(Laughter)
207
617000
1000
(Инээд)
10:30
But that moved me.
208
618000
2000
Гэхдээ энэ сэтгэлийг минь их хөдөлгөсөн.
10:32
And so, the importance of education to me
209
620000
7000
Боловсролын төлөө би
10:39
is what I'm willing to die for.
210
627000
2000
үхсэн ч буцахгүй.
10:41
I'm willing to die for this,
211
629000
2000
Би энэний төлөө үхсэн ч буцахгүй.
10:43
because I know what it can do to my people.
212
631000
3000
Яагаад гэвэл боловсрол манай
хүмүүст юу авч ирэхийг би мэднэ.
10:46
Education enlighten your brain,
213
634000
2000
Боловсрол оюуныг чинь хурцлан,
10:48
give you so many chances,
214
636000
2000
чамд илүү их боломжийг олгосноор
10:50
and you're able to survive.
215
638000
3000
чи амьд үлдэх боломжтой болно.
10:53
As a nation we have been crippled.
216
641000
2000
Үндэстний хувьд бид эрэмдэг улс.
10:55
For so many years we have fed on aid.
217
643000
2000
Маш олон жилийн турш
тусламжаар борлуулсаар ирсэн.
10:57
You see a 20-years-old, 30-years-old
218
645000
2000
Дүрвэгсэдийн баазад 20 жил, 30 жил
10:59
families in a refugee camps.
219
647000
2000
болж байгаа гэр бүлийг харж болно.
11:01
They only get the food that drops from the sky, from the U.N.
220
649000
5000
НҮБ-ээс илгээсэн тэнгэрээс
унах хоолоор тэд амьдардаг.
11:06
So these people,
221
654000
2000
Тэдгээр хүмүүсийг, бүтэн нэг үеийнхнийг
11:08
you're killing a whole generation if you just give them aid.
222
656000
4000
бэлэн тусламж өгснөөр та хөнөөж байна.
11:12
If anybody want to help us
223
660000
3000
Хэрэв хэн нэгэн нь бидэнд туслахыг хүсвэл
11:15
this is what we need.
224
663000
2000
бидэнд хэрэгтэй зүйл энэ байна.
11:17
Give us tools. Give the farmers tools.
225
665000
3000
Бидэнд багаж өг. Тариачинд
хэрэглэх багаж өг л дөө.
11:20
It's rain. Africa is fertile. They can grow the crops.
226
668000
4000
Африкын хөрс үржил шим сайтай,
бороо ордог, ургац сайн авах боломжтой.
11:24
(Applause)
227
672000
3000
(Алга ташилт)
11:27
Invest in education.
228
675000
4000
Боловсролд хөрөнгө оруулцгаая.
11:31
Education so that we have strong institution
229
679000
4000
Боловсрол. Тэндээс л бид бүгдийг өөрчилж
11:35
that can create a revolution to change everything.
230
683000
2000
хувьсал хийх салбартай болж чадна.
11:37
Because we have all those old men
231
685000
3000
Африкт дайн дэгдээж байгаа хөгшид
11:40
that are creating wars in Africa. They will die soon.
232
688000
3000
удахгүй өнгөрөөд өгнө.
11:43
But if you invest in education
233
691000
3000
Хэрэв та боловсролд
хөрөнгө оруулалт хийвэл
11:46
then we'll be able to change Africa.
234
694000
2000
бид Африкийг өөрчилж чадах чадалтай болно.
11:48
That's what I'm asking.
235
696000
2000
Энэ л миний гуйж байгаа зүйл.
11:50
(Applause)
236
698000
6000
(Алга ташилт)
11:56
So in order to do that,
237
704000
3000
Үүнийг хийхийн тулд
11:59
I founded a charter called Gua Africa,
238
707000
2000
Гуа Африка байгууллагыг
үүсгэн байгуулсан.
12:01
where we put kids in school.
239
709000
3000
Хүүхдүүдийг сургаж болох
тийм зүйлийг санаачилсан.
12:04
And now we have a couple in university.
240
712000
2000
Тэднээс хоёр нь их сургуульд сурч байгаа.
12:06
We have like 40 kids, ex-child soldiers
241
714000
3000
Цэрэг байсан дөчин хүүхэд
12:09
mixed with anybody that we feel like we want to support.
242
717000
3000
хүмүүсийн дунд орж бид
тэднийг дэмжихийг хүсч байна.
12:12
And I said "I'm going to put it in practice."
243
720000
3000
Бас би "Бодит байдал дээр
аваачмаар байна" гэж хэлсэн.
12:15
And with the people that are going to follow me and help me do things.
244
723000
3000
Хийх ажилд минь туслан, намайг дагаж,
дэмжих хүмүүстэй цуг энэ бүхнийг хиймээр байна.
12:18
That's what I want to do to change,
245
726000
2000
Дэлхий дээр өөрчлөлт хийхийн тулд
12:20
to make a difference in the world.
246
728000
2000
энэ л миний хийхийг хүсээд байгаа зүйл.
12:22
Well now, my time is going,
247
730000
2000
Одоо цаг ч нилээн явчлаа,
12:24
so I want to sing a song.
248
732000
2000
тиймээс би дуу дуулмаар байна.
12:26
But I'll ask you guys to stand up
249
734000
2000
Гэхдээ залуусаа би та нараас
босохыг хүсэж байна.
12:28
so we celebrate the life of a British aid worker
250
736000
3000
Тэгээд бид Англи тусламжийн ажилтан,
12:31
called Emma McCune
251
739000
2000
надад энд байх боломжийг олгосон
12:33
that made it possible for me to be here.
252
741000
3000
Эмма МакКюн гэдэг бүсгүйн төлөө дуулцгаая.
12:36
I'm gonna sing this song,
253
744000
3000
Би энэ дууг дуулна.
12:39
just to inspire you how this woman has made a difference.
254
747000
3000
Энэ эмэгтэй гаргасан өөрчлөлт
та бүгдэд урам өгөх тийм дуу.
12:42
She came to my country and saw the importance
255
750000
5000
Эмма манай оронд ирээд,
боловсрол ямар чухал
12:47
of education.
256
755000
2000
хэрэгтэй байгааг олж харсан.
12:49
She said the only way to help Sudan
257
757000
2000
Тэр хэлэхдээ Суданд туслах
цорын ганц арга зам бол
12:51
is to invest in the women, educating them,
258
759000
3000
эмэгтэйчүүдийн боловсролд хөрөнгө оруулж,
12:54
educating the children,
259
762000
2000
хүүхдүүдийг боловсролтой болгох гэсэн юм.
12:56
so that they could come and create a revolution
260
764000
2000
Ингэснээр тэд ийм ээдрээт нийгэмд
12:58
in this complex society.
261
766000
3000
хувьсгал хийж чадна.
13:01
So she even ended up marrying a commander
262
769000
3000
Тэр бүр цаашлаад Судан
Ардын Ардчилсан Арми
13:04
from the SPLA.
263
772000
3000
Хөдөлгөөний толгойлогчтой гэрлэсэн.
13:07
And she rescued over 150 child soldiers.
264
775000
3000
Тэр бүсгүй 150 цэрэг хүүхдийг аварсан юм.
13:10
One of them happened to be me now.
265
778000
2000
Тэдний нэг нь би.
13:12
And so at this moment I want to ask to celebrate Emma with me.
266
780000
5000
Тиймээс энэ цаг мөчид би
Эммаг онцлохыг хүсэх байна.
13:17
Are you guys ready to celebrate Emma?
267
785000
2000
Та бүхэн ч Эммаг тэмдэглэхэд бэлэн үү?
13:19
Audience: Yes!
268
787000
1000
Үзэгчид: Тийм ээ!
13:20
Emmanuel Jal: All right.
269
788000
2000
Эммануал Жэл: За тэгвэл.
13:26
♫ This one goes to Emma McCune ♫
270
794000
3000
♫Энэ дуу Эмма-ийн төлөө♫
13:29
♫ Angel to rescue came one afternoon ♫
271
797000
3000
♫Нэгэн үдэш аврахаар ирсэн бурханы илч♫
13:32
♫ I'm here because you rescued me ♫
272
800000
3000
♫Та намайг аварсан болохоор
би одоо энд байна♫
13:35
♫ I'm proud to carry your legacy ♫
273
803000
4000
♫Таны үйлийг залгамжилж
байгаадаа би бахдалтай♫
13:39
♫ Thank you. Bless you. R.I.P. ♫
274
807000
6000
♫Баярлалаа танд. Бурхан адислаг. R-I-P♫
13:45
♫ What would I be? Me! ♫
275
813000
2000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
13:47
♫ If Emma never rescued me? What would I be? ♫
276
815000
4000
♫Эмма намайг хэзээ ч авраагүй бол
би хэн байх байсан бол оо♫
13:51
♫ What would I be? Me! ♫
277
819000
2000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
13:53
♫ Another starving refugee ♫
278
821000
2000
♫Бас л нэг өлсгөлөн
дүрвэгч байх байсан бол уу♫
13:55
♫ What would I be? ♫
279
823000
2000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
13:57
♫ What would I be? Me! ♫
280
825000
2000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
13:59
♫ If Emma never rescued me? Yeah! ♫
281
827000
2000
♫Эмма намайг хэзээ ч авраагүй бол, Еээ♫
14:01
♫ Yeah! Yeah! ♫
282
829000
5000
♫Еээ Еээ♫
14:06
♫ You would have seen my face on the telly ♫
283
834000
3000
♫Та миний дүрийг зурагтаар
харах л байсан биз♫
14:09
♫ Fat hungry belly ♫
284
837000
2000
♫Том тураалтай гэдэс♫
14:11
♫ Flies in my eyes, head too big for my size ♫
285
839000
3000
♫Нүдэнд нь ялаа орчихсон,
биендээ томдсон толгойтой♫
14:14
♫ Just another little starving child ♫
286
842000
3000
♫Бас л нэг өлсгөлөн жаалыг
харах байсан биз♫
14:17
♫ Running around in Africa, born to be wild ♫
287
845000
3000
♫Африкаар таварган,
ширэнгэнд байхаар төрсөн♫
14:20
♫ Praise God, praise the Almighty ♫
288
848000
3000
♫Бурханыг магтъя, Аврагчийг дуулъя♫
14:23
♫ for sending an angel to rescue me ♫
289
851000
3000
♫Намайг аврахаар тэнгэрийн илч
явуулсных нь төлөө♫
14:26
♫ I got a reason for being on this Earth ♫
290
854000
3000
♫Надад энэ ертөнц дээр
амьдрах зорилго байна♫
14:29
♫ 'Cause I know more than many what a life is worth ♫
291
857000
2000
♫Амьдрал ямар үнэтэйг
би одоо хэнээс ч илүү мэднэ♫
14:31
♫ Now that I got a chance to stand my ground ♫
292
859000
3000
♫Өөрийнхөө газар дээр зогсох
боломж одоо надад байна♫
14:34
♫ I'm gonna run over mountains, leaps and bounds ♫
293
862000
4000
♫Уул өөд авирч уруугаа гүймээр байна♫
14:38
♫ I ain't an angel, hope I'll be one soon ♫
294
866000
2000
♫Би бурханы илч биш ч удахгүй
болно гэж найдаж байна♫
14:40
♫ And if I am, I wanna be like Emma McCune ♫
295
868000
3000
♫Хэрэв би болж чадвал,
Эмма шиг л илч болох болно.♫
14:43
♫ Me! What would I be? Me! ♫
296
871000
4000
♫Би ямар байх байсан бол оо♫
14:47
♫ If Emma never rescued me? ♫
297
875000
2000
♫Эмма намайг хэзээ ч авраагүй бол♫
14:49
♫ What would I be? ♫
298
877000
2000
♫Би ямар байх байсан бол оо♫
14:51
♫ What would I be? Me! ♫
299
879000
2000
♫Ямар байх байсан бол оо♫
14:53
♫ Another starving refugee ♫
300
881000
2000
♫Бас л нэг өлсгөлөн
дүрвэгч байх байсан бол уу♫
14:55
♫ What would I be? ♫
301
883000
2000
♫Би ямар байх байсан бол оо♫
14:57
♫ What would I be? Me! ♫
302
885000
2000
♫Би ямар байх байсан бол оо♫
14:59
♫ If Emma never rescued me? Yeah! Yeah!♫
303
887000
2000
♫Эмма намайг хэзээ ч
авраагүй бол, Еээ Еээ♫
15:01
♫ Yeah, Yeah! ♫
304
889000
6000
♫Еээ Еээ♫
15:07
♫ I would have probably died from starvation ♫
305
895000
3000
♫Би өлсөөд үхчихсэн л байх байсан биз♫
15:10
♫ Or some other wretched disease ♫
306
898000
4000
♫Эсвэл ямар нэгэн
халдварт өвчинд баригдаад♫
15:14
♫ I would have grown up with no education ♫
307
902000
3000
♫Ямар ч боловсролгүй өсөх л байсан биз♫
15:17
♫ Just another refugee ♫
308
905000
3000
♫Зүгээр л нэг дүрвэгч байх байсан биз♫
15:20
♫ I stand here because somebody cared ♫
309
908000
3000
♫Надад тусалсан болохоор
би энд байгаа юм.♫
15:23
♫ I stand here because somebody dared ♫
310
911000
3000
♫Хэн нэг нь зүрхэлсэн болохоор
би энд байна♫
15:26
♫ I know there is a lot of Emmas out there ♫
311
914000
2000
♫Маш олон Эмма энд тэндгүй байгааг
би мэдэж байна♫
15:28
♫ Who is willing and trying to save a life of a child ♫
312
916000
4000
♫Хүүхдийн амийг аврахаар
хэн хүсч, оролдож байна вэ♫
15:32
♫ What would I be? Me! ♫
313
920000
2000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
15:34
♫ If Emma never rescued me? ♫
314
922000
3000
♫Эмма намайг хэзээ ч авраагүй бол♫
15:37
♫ What would I be? ♫
315
925000
2000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
15:39
♫ What would I be? ♫
316
927000
2000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
15:41
♫ Another starving refugee ♫
317
929000
2000
♫Зүгээр л нэг дүрвэгч байх байсан биз♫
15:43
♫ I remember the time when I was small ♫
318
931000
3000
♫Би бяцхаан байснаа санаж байна♫
15:46
♫ When I couldn't read or write at all ♫
319
934000
3000
♫Би уншиж ч чадахгүй,
бичиж ч чадахгүй байснаа♫
15:49
♫ Now I'm all grown up, I got my education ♫
320
937000
3000
♫Би одоо өсөж, боловсрол эзэмшсээн.♫
15:52
♫ The sky is the limit and I can't be stopped by no one ♫
321
940000
3000
♫Хязгаар нь тэнгэрт тулна,
хэн ч намайг зогсоож чадахгүй♫
15:55
♫ How I prayed for this day to come ♫
322
943000
4000
♫Энэ өдөр ирнэ гэж залбирсан шигээ♫
15:59
♫ And I pray that the world find wisdom ♫
323
947000
3000
♫Дэлхий ертөнц ухаарлыг олно гэж залбиръя♫
16:02
♫ To give the poor in need some assistance ♫
324
950000
3000
♫Сөрөг хүчин босгохын оронд♫
16:05
♫ Instead of putting up resistance, yeah ♫
325
953000
3000
♫Тусламж хүссэн ядууд гар сунган
туслах цаг ирнэ гэж, Еээ♫
16:08
♫ Sitting and waiting for the politics to fix this ♫
326
956000
4000
♫Улс төрчид энийг засах байх
гэж суугаад хүлээнэ♫
16:12
♫ It ain't gonna happen ♫
327
960000
2000
♫Тэд хэзээ ч тэгэхгүй ээ♫
16:14
♫ They're all sitting on they asses ♫
328
962000
3000
♫Тэд татвар яаж нэмэх гээд л сууж байгаа♫
16:17
♫ Popping champagne and sponging off the masses ♫
329
965000
3000
♫Шампанск задлан бас массын
анхаарлыг татаж байгаа♫
16:20
♫ Coming from a refugee boy-soldier ♫
330
968000
3000
♫Дүрвэсэн цэрэг хүү ч гэл ээ би ♫
16:23
♫ But I still got my dignity ♫
331
971000
3000
♫ Бардам сэтгэлээ гээгээгүй шүү, харин ч♫
16:26
♫ I gotta say it again ♫
332
974000
2000
♫Би үүнийг дахиад л хэлье♫
16:28
♫ If Emma never rescued me ♫
333
976000
2000
♫Эмма намайг хэзээ ч авраагүй бол♫
16:30
♫ I'd be a corpse on the African plain ♫
334
978000
3000
♫Африкийн хөрсөн дээр бордоо болоод
байж байх байсан биз♫
16:33
Is there anybody who's here in the back, some love.
335
981000
3000
♫Хэрэв энд хэн нэгний хайраар байгаа бол♫
16:36
Big scream for Emma everybody.
336
984000
2000
♫Бүгдээрээ Эмма гээд орилоорой♫
16:38
Yeah! I'm gonna get crazy now.
337
986000
3000
♫Еээ Би яг одоо галзуурах нь ээ♫
16:45
♫ What would I be? ♫
338
993000
2000
♫Би ямар байх байсан бол оо♫
16:47
♫ If Emma never rescued me? ♫
339
995000
3000
♫Эмма намайг хэзээ ч авраагүй байсан бол♫
16:50
♫ What would I be? ♫
340
998000
3000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
16:53
♫ Another starving refugee ♫
341
1001000
2000
♫Бас л нэг өлсгөлөн
дүрвэгч байх байсан бол уу♫
16:55
♫ What would I be? ♫
342
1003000
4000
♫Би хэн байх байсан бол оо♫
16:59
♫ If Emma never rescued me? ♫
343
1007000
2000
♫Эмма намайг авраагүй бол♫
17:01
♫ Yeah, Yeah ♫
344
1009000
4000
♫Еээ еээ♫
17:09
♫ Yeah, I would have probably died from starvation ♫
345
1017000
4000
♫Би өлсөөд үхэх л байсан биз♫
17:13
♫ Or some other wretched disease ♫
346
1021000
4000
♫Эсвэл өөр нэг халдварт өвчинд баригдаад♫
17:17
♫ I would have grown up with no education ♫
347
1025000
3000
♫Би ямар ч боловсролгүй
нэгэн болж өсөх байсан♫
17:20
♫ Just another refugee ♫
348
1028000
3000
♫Бас л нэг өлсгөлөн
дүрвэгч байх байсан бол уу♫
17:31
(Applause)
349
1039000
5000
(Алга ташилт)
17:36
Thank you.
350
1044000
2000
Баярлалаа.
17:38
(Applause)
351
1046000
2000
(Алга ташилт)
17:40
Go save a life of a child.
352
1048000
2000
Явж хүүхдүүдийг аварцгаая!
17:42
(Applause)
353
1050000
15000
(Алга ташилт)
Translated by Oyun-Erdene Namsrai
Reviewed by Tuya Erdenejargal

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Emmanuel Jal - Hip-hop artist
Emmanuel Jal's hypnotic voice rises from hellish origins as a beacon of hope for those caught in seemingly endless cycles of war and despair.

Why you should listen

Hip-hop star Emmanuel Jal first exploded into dance halls with Gua in 2005. His music has energized music lovers of all ethnicities and nations. But Jal's life story is far darker. Swept up into the Sudanese rebel army at age seven, he finally escaped with 400 fellow soldiers, 16 of whom survived, the rest succumbing to starvation, ambush and animal attacks. Rather than resort to cannibalism, Jal ate snails and vultures until he arrived at a refugee camp, where he was adopted by aid worker Emma McCune and later sent to England.

Jal found an outlet for his turbulent life story in music. His lyrics tell moving and disturbing stories, but wrap them into hope and love. He is active in charity work across Africa, fighting against poverty and child warfare. War Child, his biography, was released in early 2009 along with a documentary film.

More profile about the speaker
Emmanuel Jal | Speaker | TED.com