ABOUT THE SPEAKER
Melati and Isabel Wijsen - Activists
Sisters Melati and Isabel Wijsen are on a mission to ban plastic bags in Bali.

Why you should listen
Inspired by similar measures in other parts of the world, Melati and Isabel Wijsen launched the campaign Bye Bye Plastic Bags in 2013, which received worldwide support -- and recently succeeded in getting the island’s governor to commit to a ban by 2018. The two sisters, who frequent the environmentally minded Green School along with a crew of likely motivated kids, continue to ask the question: How can they make a difference in the world?
More profile about the speaker
Melati and Isabel Wijsen | Speaker | TED.com
TEDGlobal>London

Melati and Isabel Wijsen: Our campaign to ban plastic bags in Bali

Melati and Isabel Wijsen: ဘာလီကျွန်းမှာ ပလပ်စတစ်အိတ် တားမြစ်ရေးလှုံ့ဆော်ပွဲ။

Filmed:
1,581,556 views

ပလပ်စတစ်အိတ်တွေကို တကယ်တော့ ဖျက်ဆီးမရနိုင်ပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ ဒါတွကိုသုံးပြီးရင် အဆင်ခြင်မဲ့စွာ စွန့်ပစ်ကြပါတယ်။ အများစုဟာ သမုဒ္ဒရာထဲမှာ အဆုံးသတ်သွာကြကာ အဲဒီမှာရှိတဲ့ ရေကို ညစ်ညမ်းစေပြီး ရေသတ္တဝါတွေကို ဥပါဒ်ပေးပါတယ်။ ကျန်တာတွေကို အမှိုက်ပုံတွေမှာ မီးရှို့လိုက်တော့ လေထုထဲကို ဘေးဥပါဒ်ဖြစ်စေတဲ့ အဆိပ်ဖြစ်နိုင်တဲ့ ဓာတုပစ္စည်း ဒိုင်အောက်ဇင်ကို ထုတ်လွှင့်ပါတယ်။ Melati နဲ့ Isabel Wijsen ဟာ ပလပ်စတစ်အိတ်တွေကို သူတို့ရဲ့ နေအိမ် လှပတဲ့ကျွန်း ဘာလီကို မွန်းကျပ်ခြင်းကနေ တားဆီးဖို့ အထူးတာဝန်တစ်ခုထဲတွင် ပါဝင်လုပ်ကိုင်နေကြပါတယ်။ နောက်ဆုံး အုပ်ချုပ်ရေးမှူးကို ၂၀၁၈ ခုနှစ် မတိုင်ခင်မှာ ပလပ်စတစ်ကင်းမဲ့တဲ့ ဘာလီကို ရည်စူးလုပ်ဆောင်ဖို့ လက်ခံယုံကြည်အောင်လုပ်ပြီးတဲ့အခါမှာ အသနားခံစာတွေ၊ ကမ်းခြေရှင်းလင်းတာတွေ၊ အစာငတ်ခံ ဆန္ဒပြတာတောင် အပါအဝင် သူတို့ရဲ့ အားထုတ်မှုတွေဟာ လုပ်ဆောင်ရကျိုးနပ်ခဲ့ပါတယ်။ "မင်းဟာ အသက်ငယ်လွန်းတယ်၊ ဒါမှမဟုတ် မင်းဘာမှ နားမလည်ဘူးလို့ ဘယ်သူ့ကိုမှ ပြောခွင့်မပေးလိုက်ပါနဲ့" လို့ Isabel က အခြားသော လှုံ့ဆော်မှုထဲက လှုပ်ရှားသူတွေကို ပြောပါတယ်။ "ဒါဟာ လွယ်ကူမယ်လို့ ကျွန်မတို့က ရှင်တို့ကို ပြောနေတာမဟုတ်ဘူး၊ ဒါကို လုပ်ထိုက်တယ်လို့ ပြောနေတာပါ။"
- Activists
Sisters Melati and Isabel Wijsen are on a mission to ban plastic bags in Bali. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
Melati Wijsen: Bali -- island of gods.
0
580
3474
Melati Wijsen: ဘာလီ
နတ်ဘုရားများရဲ့ ကျွန်း။
00:17
Isabel Wijsen: A green paradise.
1
5301
2341
Isabel Wijsen: စိမ်းလန်းတဲ့ ကောင်းကင်ဘုံ။
00:21
MW: Or ...
2
9139
1413
MW: ဒါမှမဟုတ်..
00:22
a paradise lost.
3
10576
1817
ပျောက်ဆုံးနေတဲ့ ကောင်းကင်ဘုံ။
00:25
Bali:
4
13075
1159
ဘာလီ၊
00:26
island of garbage.
5
14696
1943
အမှိုက်တွေရဲ့ ကျွန်း။
00:29
IW: In Bali,
6
17707
1152
IW: ဘာလီမှာ
00:30
we generate 680 cubic meters
of plastic garbage a day.
7
18883
5951
တစ်နေ့ကို ပလပ်စတစ်အမှိုက်
ကုဗမီတာ ၆၈၀ ထွက်တယ်။
00:37
That's about a 14-story building.
8
25801
2856
ဒါက ၁၄ ထပ်တိုက်လောက် ရှိပါတယ်။
00:41
And when it comes to plastic bags,
9
29205
2221
ပလပ်စတစ်အိတ်တွေကျတော့
00:43
less than five percent gets recycled.
10
31450
2568
ပြန်သုံးဖို့ လုပ်နိုင်တာက
ငါးရာခိုင်နှုန်းထက်နည်းတယ်။
00:46
MW: We know that changes the image
you may have of our island.
11
34900
3306
MW: ဒါက ကျွန်မတို့ကျွန်းဆိုင်ရာ
ပုံရိပ်ကို ပြောင်းလဲတာ သိတယ်
00:50
It changed ours, too,
when we learned about it,
12
38666
2484
ဒါက ကျွန်မတို့ကိုလည်း
ပြောင်းပစ်ခဲ့တယ်၊ ဒါကိုသိတော့
00:53
when we learned that almost all
plastic bags in Bali end up in our drains
13
41174
4561
ပလပ်စတစ်အိတ် အားလုံးနီးပါးဟာ
ရေမြောင်းတွေထဲမှာ ပြီးတော့ မြစ်တွေထဲမှာ
00:57
and then in our rivers
14
45759
1250
ပြီးတော့ သမုဒ္ဒရာထဲမှာ
00:59
and then in our ocean.
15
47033
1371
အဆုံးသတ်တာ သိရတဲ့အခါမှာပါ။
01:00
And those that don't even
make it to the ocean,
16
48900
2464
သမုဒ္ဒရာထဲ မရောက်ဘူးဆိုတာတောင်
01:03
they're either burned or littered.
17
51388
2113
ဒါတွေကို မီးရှို့တယ် (သို့)
လျှောက်ပစ်တယ်လေ။
01:06
IW: So we decided
to do something about it.
18
54183
2258
IW: ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး
တစ်ခုခုလုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်တယ်
01:08
And we've been working
for almost three years now
19
56812
2499
ကျွန်မတို့ နေအိမ် ကျွန်းပေါ်မှာ
ပလပ်စတစ်အိတ်
01:11
to try to say no to plastic bags
on our home island.
20
59335
3352
မသုံးကြဖို့ ကြိုးပမ်း လုပ်ဆောင်တာ
သုံးနှစ်နီးပါးရှိပါပြီ။
01:14
And we have had
some significant successes.
21
62711
2464
ထင်ရှားတဲ့ အောင်မြင်မှုတစ်ချို့လည်း
ရထားပါတယ်။
01:18
MW: We are sisters,
22
66835
2032
MW: ကျွန်မတို့ဟာ ညီအစ်မတွေပါ၊
01:20
and we go to the best school on earth:
23
68891
2567
ကမ္ဘာပေါ်က အကောင်းဆုံးကျောင်းမှာ
တက်ကြပါတယ်၊
01:24
Green School, Bali.
24
72061
1525
Green School Bali ပါ။
01:25
Green School is not only different
in the way that it is built out of bamboo,
25
73610
4623
Green School ဟာ ဝါးနဲ့ဆောက်ထား
တဲ့ နည်းကြောင့်သာ ထူးခြားတာမကပဲ
01:30
but also in the way that it teaches.
26
78257
1963
သင်ပုံသင်နည်းကြောင့်လည်း ထင်ရှားပါတယ်။
01:32
We are taught to become leaders of today,
27
80864
2687
ကျွန်မတို့ကို ယနေ့ခေတ်ရဲ့ ခေါင်းဆောင်တွေ
ဖြစ်လာအောင်
01:36
something a normal textbook cannot match.
28
84518
2433
သင်ပေးတာဟာ သာမန်ပြဌာန်းစာအုပ်တွေ
မယှဉ်နိုင်ကြပါ။
01:39
IW: One day we had a lesson in class
29
87813
2021
IW: တစ်နေ့ ထူးခြားတဲ့ လူတွေအကြောင်း
01:41
where we learned about significant people,
30
89858
2713
အတန်းထဲမှာ သင်ခန်းစာတစ်ခု သင်ခဲ့ရတယ်။
01:44
like Nelson Mandela,
31
92595
1488
ဥပမာ Nelson Mandela
01:46
Lady Diana
32
94107
1151
Lady Diana နဲ့
01:47
and Mahatma Gandhi.
33
95282
1225
Mahatma Gandhi တို့ပေါ့။
01:49
Walking home that day,
34
97244
1157
အဲဒီနေ့ လမ်းလျှောက်ပြီး
01:50
we agreed that we also
wanted to be significant.
35
98425
3308
အိမ်ပြန်တော့ ကျွန်မတို့လည်း ထူးခြားချင်
တယ်လို့ သဘောတူခဲ့ကြတယ်။
01:54
Why should we wait until we were grown up
36
102614
2037
ထူးခြားဖို့ ဘာလို့ အသက်ကြီးလာတဲ့အထိ
01:56
to be significant?
37
104675
1258
စောင့်နေရမှာတုန်း။
01:58
We wanted to do something now.
38
106420
2074
တစ်ခုခု အခုပဲ လုပ်ချင်ခဲ့တယ်။
02:01
MW: Sitting on the sofa that night,
39
109135
1700
MW: အဲဒီညက ဆိုဖာပေါ် ထိုင်နေရင်း
02:02
we brainstormed and thought
of all the issues facing Bali.
40
110859
2836
ဘာလီမှာ ကြုံနေရတဲ့ ပြဿနာတွေကို
ခေါင်းချင်းရိုက် စဉ်းစားတယ်။
02:06
And one thing that stood out
to us the most
41
114332
2064
အထူးခြားဆုံး ပေါ်လာတာတစ်ခုက
02:08
was the plastic garbage.
42
116420
1364
ပလပ်စတစ် အမှိုက်တွေပါ။
02:10
But that is a huge problem.
43
118536
2067
ဒါပေမဲ့ ဒါက ဧရာမ ပြဿနာကြီးပါ။
02:13
So we looked into what was
a realistic target for us kids:
44
121189
3482
ဒီတော့ ကျွန်မတို့ကလေးတွေအတွက် လက်
တွေ့ကျတဲ့ ပစ်မှတ်ကို စစ်ဆေးကြည့်တယ်၊
02:17
plastic bags.
45
125589
1231
ပလပ်စတစ် အိတ်တွေပါ။
02:18
And the idea was born.
46
126844
1393
ဒါနဲ့ စိတ်ကူး ပေါ်လာခဲ့တယ်။
02:20
IW: We started researching,
47
128983
1981
IW: ကျွန်မတို့ သုသေသနစလုပ်ခဲ့ပြီး
02:22
and let's just say, the more we learned,
48
130988
2940
ပြောရရင် ပိုသိလာရတာက
02:25
there was nothing good about plastic bags.
49
133952
3089
ပလပ်စတစ်အိတ်တွေဟာ
ဘာအတွက်မှ မကောင်းဘူးဆိုတာပါ။
02:29
And you know what?
50
137401
1270
ဘာလဲဆိုတာ သိပါလား။
02:30
We don't even need them.
51
138695
1578
ဒါတွေ လိုတောင်မလိုပါဘူး။
02:33
MW: We were really inspired
by the efforts to say no to plastic bags
52
141003
3541
MW: နေရာတော်တော်များများမှာ ပလပ်စတစ်
အိတ်တွေ မသုံးဖို့ အားထုတ်မှုတွေကနေ
02:36
in many other places,
53
144568
1870
တကယ့်ကို စေ့ဆော်မှုတွေရခဲ့ပါတယ်။
02:38
from Hawaii to Rwanda
54
146462
1982
Hawaii ကနေ Rwanda ထိ၊
02:40
and to severals cities
like Oakland and Dublin.
55
148468
2545
ပြီး Oakland နဲ့ Dublin လို
မြို့ကြိးများစွာ အထိပေါ့။
02:43
IW: And so the idea turned into the launch
of "Bye Bye Plastic Bags."
56
151784
5665
IW: ဒီလိုနဲ့ ဒီစိတ်ကူးကနေ "Bye Bye
Plastic Bags" စတင်ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
02:50
MW: In the years
that we have been campaigning,
57
158658
2192
MW: ကျွန်မတို့ လှုံဆော်မှုလုပ်တဲ့
နှစ်တွေမှာ
02:52
we have learned a lot.
58
160874
2562
အများကြီး သိခဲ့ရပါတယ်။
02:55
Lesson number one:
59
163984
1642
သင်ခန်းစာ တစ်။
02:58
you cannot do it all by yourself.
60
166233
2158
ဒါကို ကိုယ်တစ်ယောက်တည်း လုပ်လို့မရဘူး။
03:00
You need a big team of like-minded kids,
61
168415
2192
စိတ်ချင်းတူတဲ့ ကလေး
အဖွဲ့ကြီးတစ်ဖွဲ့ လိုတယ်။
03:02
and so we formed
the Bye Bye Plastic Bags crew.
62
170631
3171
ဒီလိုနဲ့ Bye Bye Plastic Bag
အဖွဲကို ဖွဲ့ခဲ့တာပါ။
03:06
The volunteer team includes
children from all over the island,
63
174459
3115
စေတနာ့ဝန်ထမ်းအသင်းမှာ တစ်ကျွန်းလုံးက
ကလေးတွေ၊ နိုင်ငံတကာနဲ့
03:09
from both international and local schools.
64
177598
2399
ဒေသတွင်းကျောင်းက ကလေးတွေ ပါဝင်ပါတယ်။
03:12
And together with them,
65
180505
1151
သူတို့နဲ့ အတူပေါင်းပြီး
03:13
we started a multi-layered approach,
66
181680
1750
အလွှာစုံပါတဲ့ နည်းကို စတင်ခဲ့တယ်။
03:15
based on an on- and off-line
signature petition,
67
183454
3296
online နဲ့ offline အသနားခံစာ
လက်မှတ်ထိုးတာတွေ၊
03:18
educational and inspirational
presentations at schools
68
186774
3436
ကျောင်းမှာ ပညာပေးနဲ့ လှုံဆော်တဲ့
တင်ဆက်မှုတွေကို အခြေခံပြီး
03:22
and we raise general awareness
at markets, festivals, beach clean-ups.
69
190234
4485
စျေးတွေ၊ ပွဲတော်တွေ၊ ကမ်းခြေရှင်းလင်းမှု
တွေမှာ အများသတိပြုစိတ်ကို မြှင့်ပေးပါတယ်။
03:26
And last but not least,
70
194743
1151
နောက်ဆုံးအနေနဲ့က
03:27
we distribute alternative bags,
71
195918
2046
အခြားရွေးချယ်လို့ရတဲ့ အိတ်တွေကို ဝေပေးတယ်။
03:29
bags like net bags,
72
197988
1724
ဥပမာ ပိုက်ကွန်အိတ်၊
03:31
recycled newspaper bags
73
199736
1322
ပြန်သုံးထားတဲ့ သတင်းစာအိတ်၊
03:33
or 100 percent organic material bags,
74
201082
2720
ကျွန်းပေါ်က ဒေသတွင်းက ရှေ့ဆောင်မှုနဲ့
03:35
all made by local
initiatives on the island.
75
203826
2513
သဘာဝပစ္စည်း ၁၀၀% ပါတဲ့ အိတ်တွေပေါ့။
03:38
IW: We run a pilot village,
76
206898
1394
မိသားစု ၈၀၀ ရှိတဲ့ ရှေ့ပြေး
03:40
home of 800 families.
77
208316
2112
ရွာတစ်ရွာ စမ်းသပ်ကြည့်ခဲ့တယ်။
03:42
The village mayor was our first friend
78
210952
1823
ကျေးရွာ မြို့တော်ဝန်က ပထမဆုံး မိတ်ဆွေ
03:44
and he loved our T-shirts, so that helped.
79
212799
2466
ဖြစ်ပြီး T-shirt တွေကို ကြိုက်တော့
အကူရသွားတယ်။
03:48
We focused on making the customers aware,
80
216077
2668
သုံးစွဲသူတွေ သတိပြုမိအောင်လုပ်တာ
အာရုံစိုက်ပါတယ်။
03:50
because that's where the change
needs to happen.
81
218769
2718
အကြောင်းက ဒီနေရာက အပြောင်းအလဲဖြစ်ဖို့
လိုတဲ့နေရာမို့ပါ။
03:54
The village is already
two-thirds along the way
82
222266
2197
ရွာက ပလပ်စတစ်အိတ် ကင်းတဲ့ရွာဖြစ်ဖို့
03:56
of becoming plastic bag free.
83
224487
2005
သုံးပုံနှစ်ပုံ ရောက်နှင့်ပါပြီ။
03:59
Our first attempts to get the government
of Bali on board failed.
84
227330
4875
ဘာလီက အစိုးရလက်ခံဖို့ ပထမဆုံး
ကြိုးပမ်းမှုတွေက ကျရှုံးခဲ့ပါတယ်။
04:04
So we thought,
85
232696
1150
ဒီတော့ တွေးမိတာက
04:06
"Hmm ... a petition
with one million signatures.
86
234391
4300
အင်း အသနားခံစာ လက်မှတ် တစ်သန်းနဲ့ဆို၊
04:10
They can't ignore us, right?"
87
238715
1993
လျစ်လျှူမရှုနိုင်ပါဘူး၊ ဟုတ်တယ်နော်။
04:12
MW: Right!
88
240732
1163
MM: ဟုတ်တာပေါ့။
04:14
IW: But, who would have guessed
89
242258
1835
IW: ဒါပေမဲ့ လက်မှတ်တစ်သန်းဆိုတာ
04:16
one million signatures is, like,
a thousand times a thousand?
90
244117
4162
တစ်ထောင် အကြိမ်တစ်ထောင်ဆိုတာ
ဘယ်သူခန့်မှန်းမိမှာတုန်း။
04:20
(Laughter)
91
248303
1627
(ရယ်သံများ)
04:22
We got stuck --
92
250270
1565
ကျွန်မတို့ ပိတ်မိနေတယ်။
04:24
till we learned lesson number two:
93
252747
1991
သင်ခန်းစာ နှစ်ကို မသိခင်ထိပေါ့။
04:27
think outside the box.
94
255507
1955
ဖောက်ထွက်ပြီး တွေးပါ။
04:29
Someone mentioned
95
257808
1151
တစ်ယောက်က ပြောတာက
04:30
that the Bali airport handles
16 million arrivals and departures a year.
96
258983
6401
ဘာလီလေဆိပ်ဟာ တစ်နှစ်ကို လူ အဝင်၊အတွက်
၁၆ သန်း ရှိတယ်တဲ့။
04:38
MW: But how do we get into the airport?
97
266294
3316
MW: ဒါပေမဲ့ လေဆိပ်ထဲကို ဘယ်လိုဝင်မလဲ။
04:41
And here comes lesson number three:
98
269993
1693
ဒီမှာ သင်ခန်းစာ သုံးလာပါပြီ။
04:44
persistence.
99
272236
1440
ဇွဲရှိပါ။
04:46
Off we headed to the airport.
100
274141
1627
လေဆိပ်ကို ဦးတည်ခဲ့ကြတယ်။
04:47
We got past the janitor.
101
275792
1652
အစောင့်ကို ဖြတ်ကျော်တယ်။
04:49
And then it was his boss's boss,
102
277819
1886
ပြီးတော့ သူ့အကြီးအကဲရဲ့ အကြီးအကဲ၊
04:51
and then the assistant office manager,
103
279729
2261
ပြီးတော့ ရုံးခန်းလက်ထောက် မန်နေဂျာ၊
04:54
and then the office manager,
104
282014
1385
နောက်ပြီး ရုံးခန်းမန်နေဂျာ၊
04:55
and then ...
105
283423
1171
ပြီးတော့
04:56
we got shuffled down
two levels and thought,
106
284618
2147
အဆင့်နှစ်ဆင့် အပြောင်းအလဲ
လုပ်ပြီး တွေးမိတာက
04:58
well, here comes the janitor again.
107
286789
2165
ကဲ အစောင့်ဆီရောက်လာပြန်ပြီ။
05:01
And after several days knocking on doors
108
289537
2048
ရက်ပေါင်းများစွာ တံခါးတွေခေါက်ပြီးတဲ့နောက်
05:03
and just being kids on a mission,
109
291609
2316
ပြီးတော့ အထူးအဖွဲ့က
ကလေးတွေဖြစ်ခြင်းကြောင့်ပဲ
05:05
we finally got to the commercial
manager of Bali airports.
110
293949
3888
နောက်ဆုံးမှာ ဘာလီလေဆိပ်က
ကုန်သွယ်ရေး မန်နေဂျာဆီ ရောက်ခဲ့တယ်။
05:10
And we gave him the "Bali of plastic bags"
speech, and being a very nice man,
111
298368
3913
သူ့ကို "Bali of plastic" ဟောပြောလိုက်တာ၊
အင်မတန်ကောင်းတဲ့ လူဖြစ်လေတော့
05:14
he said, [imitating the man's voice]
"I cannot believe what I'm about say,
112
302305
3698
သူပြောတာက (ယောက်ျားသံဖြင့်) "ငါတော့
ဘာပြောရမယ်ဆိုတာ မယုံနိုင်ဘူးဟေ့၊
05:18
but I'm going to give authorization
113
306027
2243
ဒါပေမဲ့ အကောက်ခွန်နဲ့
လူဝင်မှုဋ္ဌာနနောက်ကနေ
05:20
to collect signatures
behind customs and immigrations."
114
308294
2957
လက်မှတ်တွေ ကောက်ယူဖို့
အခွင့်ပေးလိုက်ပါမယ်။"တဲ့
05:23
(Laughter)
115
311275
1344
(ရယ်သံများ)
05:24
(Applause)
116
312643
4295
(လက်ခုပ်သံများ)
05:28
IW: In our first hour and a half there,
117
316962
1944
IW: အဲဒီက ပထမ တစ်နာရီခွဲအတွင်းမှာ
05:30
we got almost 1,000 signatures.
118
318930
2675
လက်မှတ်ပေါင်း ၁၀၀၀ နီးပါးရခဲ့တယ်။
05:33
How cool is that?
119
321954
1301
မိုက်တယ်မို့လားရှင်။
05:36
Lesson number four:
120
324340
1511
သင်ခန်းစာ လေး။
05:37
you need champions
at all levels of society,
121
325875
3001
လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အဆင့်အားလုံးမှာ
ချန်ပီယံတွေလိုပါတယ်။
05:41
from students to commercial
managers to famous people.
122
329486
3809
ကျောင်းသားတွေကနေ ကုန်သွယ်ရေး
မန်နေဂျာ၊ နာမည်ကျော်တွေထိပါ။
05:46
And thanks to the attraction
of Green School,
123
334097
2112
Green School ရဲ့ ဆွဲဆောင်အား
ကျေးဇူးကြောင့်
05:48
we had access to a steady
stream of celebrities.
124
336233
2666
အကျော်အမော် တသီကြီးဆီ
ပုံမှန်တွေ့ခွင့်ရခဲ့ပါတယ်။
05:51
Ban Ki Moon taught us
125
339937
1199
Ban Ki Moon သင်ပေးတာက
05:53
that Secretary-Generals
of the United Nations
126
341160
3361
ကုလသမဂ္ဂ အတွင်းရေးမှူးချုပ်တွေက
05:56
don't sign petitions --
127
344545
1651
အသနားခံလွှာတွေကို လက်မှတ်မထိုးဘူး
05:58
(Laughter)
128
346220
1001
(ရယ်သံများ)
05:59
even if kids ask nicely.
129
347245
1837
ကလေးတွေက ချိုသာစွာ တောင်းရင်တောင်နော်၊
06:01
But he promised to spread the word,
130
349106
1685
သတင်းပြန့်ဖို့တော့ ကတိပေးတယ်တဲ့။
06:02
and now we work closely
with the United Nations.
131
350815
2513
အခု ကျွန်မတို့ ကုလသမဂ္ဂနဲ့
အနီးကပ် တွဲလုပ်ပါတယ်။
06:05
MW: Jane Goodall taught us
the power of a people's network.
132
353701
2943
MW: Jane Goodwill က လူထုကွန်ရက်ရဲ့
အစွမ်းကို သင်ပေးခဲ့တယ်။
06:09
She started with just one
Roots & Shoots group
133
357055
3040
သူမဟာ Roots & Shoots အဖွဲ့
တစ်ဖွဲ့တည်းနဲ့ စတင်ခဲ့ပြီး
06:12
and now she has 4,000 groups
around the world.
134
360119
3291
အခု သူမမှာ တစ်ကမ္ဘာလုံး အဖွဲ့
၄၀၀၀ ရှိပါတယ်။ ကျွန်မတို့က
06:15
We are one of them.
135
363434
1173
ဒီထဲက တစ်ဖွဲ့ပါ။
06:16
She's a real inspiration.
136
364631
1442
သူမဟာ တကယ် လှုံ့ဆော်ပေးမှုပါ။
06:18
If you're a fellow Rotarian,
137
366731
1752
ရှင်ဟာ Rotarian အဖွဲ့သားဆိုရင်
06:20
nice to meet you.
138
368507
1290
တွေ့ရတာ ဝမ်းသာပါတယ်။
06:21
We're Interactors,
139
369821
1151
ကျွန်မတို့က Interactors
06:22
the youngest department
of Rotary International.
140
370996
2331
Rotary International က အငယ်ဆုံး ဌာနပါ။
06:26
IW: But we have also learned
much about patience,
141
374573
3243
IW: ဒါပေမဲ့ သည်းခံတာကိုလည်း
အများကြီး သင်ယူထားပါတယ်။
06:29
MW: how to deal with frustrations,
142
377840
2257
MW: စိတ်ပျက်စရာတွေကို
ကိုင်တွယ်နည်း၊
06:32
IW: leadership,
143
380121
1151
IW: ခေါင်းဆောင်မှု၊
06:33
MW: teamwork,
144
381296
1169
MW: ပူပေါင်းလုပ်ဆောင်မှု
06:34
IW: friendship,
145
382489
1151
IW: ခင်မင်မှု၊
06:35
MW: we learned more
about the Balinese and their culture
146
383664
2659
MW: ဘာလီသားတွေနဲ့
သူတို့ရဲ့ယဉ်ကျေးမှုကို ပိုသိခဲ့တယ်။
06:38
IW: and we learned
about the importance of commitment.
147
386347
3158
IW: နှစ်မြှုပ်ထားမှုရဲ့ အရေးပါမှုကို
လည်း သိလာရတယ်။
06:42
MW: It's not always easy.
148
390106
1734
MW: ဒါက အမြဲတမ်းတော့ မလွယ်ဘူးလေ။
06:43
Sometimes it does get
a little bit hard to walk your talk.
149
391864
3465
တစ်ခါတစ်လေ ကိုယ့်ပြောတဲ့အတိုင်း
လုပ်ဖို့ဆိုတာက နည်းနည်းတော့ ခက်တယ်။
06:47
IW: But last year, we did exactly that.
150
395830
2427
IW: ဒါပေမဲ့ မနှစ်က ဒီအတိုင်းလုပ်ခဲ့တယ်။
06:50
We went to India to give a talk,
151
398663
1603
ဟောပြောဖို့ အိန္ဒိယကိုသွားခဲ့ပြီး
06:52
and our parents took us to visit
152
400290
1555
မိဘတွေက Mahatma Gandhi ရဲ့အရင်က
06:53
the former private house
of Mahatma Gandhi.
153
401869
2588
သူပိုင်တဲ့အိမ်ကို အလည်ခေါ်သွားခဲ့တာပါ။
06:57
We learned about the power
of hunger strikes
154
405216
2254
သူ့ ရည်ရွယ်ချက်ရောက်ဖို့
အစာငတ်ခံဆန္ဒပြတာရဲ့
06:59
he did to reach his goals.
155
407494
1276
အစွမ်းကို သိခဲ့ရတယ်။
07:01
Yes, by the end of the tour,
156
409329
1998
ဟုတ်တယ်၊ ခရီးစဉ်အဆုံးမှာ
07:03
when we met our parents again,
157
411351
1651
မိဘတွေနဲ့ ပြန်ဆုံတော့
07:05
we both made a decision and said,
158
413026
1666
ဆုံးဖြတ်ချက်ချပြီး ပြောလိုက်တာက
07:06
"We're going on a hunger strike!"
159
414716
1756
"ကျွန်မတို့ အစာငတ်ခံဆန္ဒပြတော့မယ်"
07:08
(Laughter)
160
416496
1001
(ရယ်သံများ)
07:09
MW: And you can probably
imagine their faces.
161
417521
2899
MW: သူတို့မျက်နှာတွေကို စိတ်ကူးကြည့်လို့
ရနိုင်လောက်တယ်။
07:12
It took a lot of convincing,
162
420444
2278
အရမ်းကို ဘဝင်ကျသွားပြီး
07:14
and not only to our parents
163
422746
1732
မိဘတွေတင်မဟုတ်ပဲ
07:16
but to our friends
and to our teachers as well.
164
424502
2292
သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ ဆရာတွေရောပါ။
07:19
Isabel and I were serious
about doing this.
165
427561
2971
Isabel နဲ့ ကျွန်မဟာ ဒါလုပ်တာကို
အလေးအနက်ထားတာပါ။
07:22
So we met with a nutritionist,
166
430556
1609
ဒီတော့ အဟာရဗေဒပညာရှင်နဲ့ တွေ့ပြီး
07:24
and we came up with a compromise
167
432189
1840
သဘောတူညီမှုရခဲ့တာက ဘာလီ
07:26
of not eating from sunrise
to sunset every day
168
434053
4265
အုပ်ချုပ်ရေးမှူးက ဘာလီမှာ
ပလပ်စတစ်အိတ် သုံးတာရပ်ဖို့
07:30
until the governor of Bali
would agree to meet with us
169
438342
2605
ဆွေးနွေးရန် ကျွန်မတို့ကို တွေ့ဖို့
သဘောမတူမချင်း
07:32
to talk about how to stop
plastic bags on Bali.
170
440971
3487
နေ့တိုင်း နေထွက်ကနေ
နေဝင်တဲ့အထိ မစားပဲနေဖို့ပါ။
07:37
IW: Our "mogak makan,"
as it is called in Bahasa Indonesia,
171
445118
4020
IW: ကျွန်မတို့ Bahasa Indonesia
လိုခေါ်တဲ့ "mogak makan"
07:41
started.
172
449162
1151
စခဲ့တယ်ပေါ့။
07:42
We used social media to support our goal
173
450337
1989
ကျွန်မတို့ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို ထောက်ခံဖို့
07:44
and already on day two,
174
452350
1767
လူမှုရေးမီဒီယာတွေကို သုံးခဲ့ပြီး
07:46
police started to come
to our home and school.
175
454141
2266
နှစ်ရက်မှာပဲ ရဲတွေ အိမ်နဲ့
ကျောင်းကို ရောက်လာကာ
07:48
What were these two girls doing?
176
456724
2197
ဒီကလေးမနှစ်ယောက်က ဘာလုပ်နေတာတုန်းတဲ့။
07:51
We knew we weren't making
the governor look his best
177
459466
2510
ဒီအစာငတ်သပိတ်နဲ့ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးကို
အကောင်းဆုံး
07:54
by doing this food strike --
178
462000
1881
မြင်လာအောင် မလုပ်နိုင်တာ သိပါတယ်။
07:55
we could have gone to jail.
179
463905
1434
အချုပ်တောင်ကျနိုင်တယ်လေ။
07:57
But, hey, it worked.
180
465768
1929
ဒါပေမဲ့ ဟေး အလုပ်ဖြစ်သွားတယ်။
07:59
Twenty-four hours later,
181
467721
1226
နှစ်ဆယ့်လေးနာရီ အကြာမှာ
08:00
we were picked up from school
182
468971
1412
ကျွန်မတို့ကို ကျောင်းကနေ
08:02
and escorted to the office
of the governor.
183
470407
2023
အုပ်ချုပ်ရေးမှူးဆီ စောင့်ကြပ်ခေါ်သွားတယ်။
08:05
MW: And there he was --
184
473283
1513
MW: အဲဒီမှာ သူက..
08:06
(Applause)
185
474820
2209
(လက်ခုပ်သံများ)
08:09
waiting for us to meet and speak,
186
477053
1930
ကျွန်မတို့ကို တွေ့ဖို့ စောင့်နေပြီး
08:11
being all supportive
and thankful for our willingness
187
479007
2550
ပြောတာက ဘာလီရဲ့ အလှနဲ့
ဝန်းကျင်အတွက် ဂရုစိုက်တဲ့
08:13
to care for the beauty
and the environment of Bali.
188
481581
2612
စိတ်ဆန္ဒအတွက် လုံးဝထောက်ခံပြီး
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်တဲ့။
08:16
He signed a promise
189
484812
1151
ဘာလီကလူတွေ ပလတ်စတစ်အိတ်
08:17
to help the people of Bali
say no to plastic bags.
190
485987
2751
မသုံးရေးအတွက် ကူညီဖို့
ကတိလက်မှတ်ရေးထိုးပေးတယ်။
08:20
And we are now friends,
191
488762
1154
အခုတော့ မိတ်ဆွေတွေပါ၊
08:21
and on a regular basis,
192
489940
1396
ပုံမှန်အားဖြင့်တော့
08:23
we remind him and his team
of the promises he has made.
193
491360
3297
သူနဲ့ သူ့အဖွဲ့ကို သူပြုထားတဲ့ ကတိတွေကို
အသိပေးပါတယ်။
08:27
And indeed,
194
495372
1151
တကယ်တမ်းပါပဲ
08:28
recently he stated and committed
195
496547
1906
၂၀၁၈ မတိုင်မီ ဘာလီဟာ
08:30
that Bali will be
plastic bag free by 2018.
196
498477
4643
ပလတ်စတစ်အိတ် ကင်းမဲ့မယ်လို့
သူက မကြာသေးခင်က ထုတ်ဖော် အာမခံခဲ့ပါတယ်။
08:35
(Applause)
197
503144
6836
(လက်ခုပ်သံများ)
08:43
IW: Also, at the International Airport
of Bali, one of our supporters
198
511498
4617
IW: ဘာလီနိုင်ငံတကာလေဆိပ်က
ထောက်ခံသူတစ်ယောက်ကလည်း
08:48
is planning to start
a plastic bag-free policy by 2016.
199
516139
4562
၂၀၁၆ မတိုင်မီ ပလတ်စတစ်အိတ်
ကင်းမဲ့တဲ့ မူဝါဒ စဖို့ စီစဉ်နေပါတယ်။
08:53
MW: Stop handing out free plastic bags
200
521186
1987
MW: ပလတ်စတစ်အိတ်ကမ်းတာကို ရပ်ပြီး
08:55
and bring in your own reusable bag
201
523197
1696
ပြန်သုံးလို့ရတဲ့ ကိုယ့်အိတ်ကိုယူလာ
08:56
is our next message to change
that mindset of the public.
202
524917
3444
ပြည်သူတွေရဲ့ စိတ်သဘောထားကို
ပြောင်းဖို့ လာမယ့် အမှာစကားပါ။
09:01
IW: Our short-term campaign,
203
529405
1697
IW: ကျွန်တို့ရဲ့ ရေတိုလှုံ့ဆော်မှု
09:03
"One Island / One Voice,"
204
531126
1432
"တစ်ကျွန်းတည်း/တစ်သံတည်း"ဟာ
09:04
is all about this.
205
532582
1434
ဒီအကြောင်းပါပဲ။
09:06
We check and recognize
the shops and restaurants
206
534040
2679
ဆိုင်တွေနဲ့ စားသောက်ဆိုင်တွေဟာ
ပလတ်စတစ်အိတ် ကင်းရှင်းတာ
09:08
that have declared themselves
a plastic bag-free zone,
207
536743
2843
သူတို့ကိုယ်တိုင်ကြေညာဖို့
စစ်ဆေး မှတ်သားပြီး
09:11
and we put this sticker at their entrance
208
539610
2373
ဆိုင်ဝမှာ ဒီစတစ်ကာ ကပ်ပါတယ်၊
09:14
and publish their names on social media
209
542007
2318
သူတို့အမည်တွေကို
လူမှုမီဒီယာတွေနဲ့ ဘာလီက
09:16
and some important magazines on Bali.
210
544349
2076
အရေးပါတဲ့ စာစောင်တွေမှာ ပုံနှိပ်တယ်။
09:18
And conversely,
211
546829
1151
ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့
09:20
that highlights those
who do not have the sticker.
212
548004
2825
စတစ်ကာမရှိတဲ့လူတွေကို မှတ်သားထားတယ်။
09:22
(Laughter)
213
550853
1387
(ရယ်သံများ)
09:24
MW: So, why are we actually
telling you all of this?
214
552731
3319
MW: တကယ်က ဘာလို့ဒီအကြောင်း
ရှင်တို့ကို ပြောနေရတာလဲ။
09:28
Well, partly, it is because we are proud
215
556673
1918
တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေနဲ့ ကျွန်မတို့အဖွဲ့
09:30
of the results that,
together with our team,
216
558615
2071
အတူ ဆွတ်ခူးနိုင်ခဲ့တဲ့ အဲဒီရလဒ်ကို
09:32
we have been able to reach.
217
560710
1356
ဂုဏ်ယူမိတာကြောင့်ပါ။
09:34
But also because along the way,
218
562469
2088
နောက်ပြီးတော့ တစ်လျှောက်လုံးမှာ
09:36
we have learned that kids can do things.
219
564581
2840
ကလေးတွေဟာ ကိစ္စတွေကို
လုပ်နိုင်တယ်ဆိုတာ သိလာခဲ့လို့ပါ။
09:39
We can make things happen.
220
567445
1654
အခြေအနေတွေ ဖြစ်အောင် လုပ်နိုင်တယ်။
09:41
Isabel and I were only 10 and 12 years old
221
569891
2427
ဒါကို စလုပ်တုန်း က Isabel နဲ့
ကျွန်မဟာ ၁၀ နှစ်
09:44
when we started this.
222
572342
1559
၁၂ နှစ်ပဲ ရှိသေးပါတယ်။
09:45
We never had a business plan,
223
573925
2053
ကျွန်မတို့မှာ တစ်ခါမှ လုပ်ငန်းစီမံချက်တို့
09:48
nor a fixed strategy,
224
576002
1224
ပုံသေဗျူဟာ၊ လျှို့ဝှက်
09:49
nor any hidden agendas --
225
577250
1919
အစီအစဉ်တို့ မရှိခဲ့ဘူး
09:51
just the idea in front of us
226
579193
2440
ကိုယ့်ရှေ့မှောက်က စိတ်ကူးနဲ့
09:53
and a group of friends working with us.
227
581657
2113
မိတ်ဆွေတစ်စုနဲ့ အတူလုပ်ခဲ့တာပါပဲ။
09:56
All we wanted to do
was stop those plastic bags
228
584195
2246
လုပ်ချင်တာဆိုလို့ လှပတဲ့
နေရာကို ပလပ်စတစ်
09:58
from wrapping and suffocating
our beautiful home.
229
586465
2642
အိတ်တွေနဲ့ရစ်ပတ်၊ မွန်းကျပ်တာကနေ
တားဆီးချင်တာပါ။
10:01
Kids have a boundless energy
230
589933
1708
ကလေးတွေမှာ အကန့်သတ်မဲ့ စွမ်းအင်နဲ့
10:03
and a motivation to be the change
the world needs.
231
591665
4165
ကမ္ဘာ့ကလိုတဲ့ အပြောင်းအလဲဖြစ်ဖို့
စိတ်ပါဝင်စားမှုတစ်ခု ရှိတယ်။
10:08
IW: So to all the kids of this beautiful
but challenging world:
232
596454
4725
IW: ဒီတော့ လှပပေမဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေနဲ့
ပြည့်နေတဲ့ ဒီကမ္ဘာရဲ့ ကလေးအားလုံးတို့ရေ၊
10:13
go for it!
233
601690
1154
အဲဒါကို ကြိုးပမ်းကြပါ။
10:14
Make that difference.
234
602868
1755
အပြောင်းအလဲတစ်ခု လုပ်လိုက်ကြပါ။
10:17
We're not telling you
it's going to be easy.
235
605057
2419
လွယ်မှာပါလို့ ကျွန်မတို့ ပြောနေတာမဟုတ်ဘူး
10:19
We're telling you
it's going to be worth it.
236
607500
2267
ဒါဟာ လုပ်ထိုက်တယ်လို့ ပြောနေတာပါ။"
10:22
Us kids may only be 25 percent
of the world's population,
237
610221
4371
ကျွန်မတို့ ကလေးတွေဟာ
ကမ္ဘာ့လူဦးရေရဲ့ ၂၅% သာရှိပေမဲ့
10:26
but we are 100 percent of the future.
238
614616
3307
အနာဂတ်အတွက်တော့ ရာနှုန်းပြည့်ပါ။
10:31
MW: We still have a lot of work to do,
239
619050
2656
ကျွန်မတို့မှာ လုပ်စရာတွေ
အများကြီး ရှိနေပါသေးတယ်၊
10:33
but know that we still not stop
240
621730
1665
ဘာလီလေဆိပ်ဆွေကို ရောက်လာလာချင်း
10:35
until the first question asked
when arriving at the Bali airports will be
241
623419
4425
ပထမဦးဆုံး မေးမယ့်မေးခွန်းက
ပြိုင်တူ၊ "ဘာလီက ကြိုဆိုပါတယ်
10:40
Both: "Welcome to Bali,
242
628682
1334
ပလပ်စတစ်အိတ်တွေ
ကြေညာဖို့
10:42
do you have nay plastic bags to declare?"
243
630040
2167
ရှိပါသလား" ဖြစ်လာမယ့်အထိ
ဆက်ကြိုးစားကြပါမယ်။
10:44
(Laughter)
244
632231
1413
(ရယ်သံများ)
10:45
Om shanti shanti shanti om.
245
633668
2736
ဥုံ ရှန်တီ၊ ရှန်တီ၊ ရှန်တီ၊ ဥုံ။
10:48
Thank you.
246
636428
1151
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
10:49
(Applause)
247
637603
9793
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by sann tint
Reviewed by Aung Min

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Melati and Isabel Wijsen - Activists
Sisters Melati and Isabel Wijsen are on a mission to ban plastic bags in Bali.

Why you should listen
Inspired by similar measures in other parts of the world, Melati and Isabel Wijsen launched the campaign Bye Bye Plastic Bags in 2013, which received worldwide support -- and recently succeeded in getting the island’s governor to commit to a ban by 2018. The two sisters, who frequent the environmentally minded Green School along with a crew of likely motivated kids, continue to ask the question: How can they make a difference in the world?
More profile about the speaker
Melati and Isabel Wijsen | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM