ABOUT THE SPEAKER
Manu Prakash - Physicist, inventor
TED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health.

Why you should listen

An assistant professor of bioengineering at Stanford University, Manu Prakash is a physicist working at the molecular scale to try and understand no less than how the world really works. As he told BusinessWeek in 2010, he is humbled and inspired by nature’s own solutions to the world's biggest problems. "I build and design tools to uncover how and why biological systems so often outsmart us. 

I believe one day we will be able to understand the physical design principles of life on Earth, leading to a new way to look at the world we live in."

Born in Meerut, India, Prakash earned a BTech in computer science and engineering from the Indian Institute of Technology in Kanpur before moving to the United States. He did his master’s and PhD in applied physics at MIT before founding the Prakash Lab at Stanford.

Prakash's ultra-low-cost, "print-and-fold" paper microscope won a $100,000 grant from the Gates Foundaton in 2012.

More profile about the speaker
Manu Prakash | Speaker | TED.com
TED2017

Manu Prakash: Lifesaving scientific tools made of paper

Manu Prakash: စက္ကူဖြင့် ထုတ်လုပ်ထားတဲ့ အသက်ကယ်ရေး သိပ္ပံပညာဆိုင်ရာ ကိရိယာများ။

Filmed:
1,431,573 views

တီထွင်ပညာရှင် Manu Prakash ဟာ နေ့စဉ်နေ့တိုင်း၊ ပစ္စည်းတွေမျိုးစုံကို စက္ကူ အဏုကြည့် ကိရိယာမှအစ ခြင်ကောင်ကို ခြေရာခံရေး လိမ္မာတဲ့ ကိရိယာအဆုံး သိပ္ပံပညာဆိုင်ရာ ကိရိယာများ အဖြစ် ​ပြောင်းလဲ ထုတ်လုပ်ပေးနေသူပါ။ TED Fellows အဆင့်မှစတင်ခဲ့တဲ့ သူဟာ Paperfuge လို့ခေါ်တဲ့ လက်ရဲ့အားဖြင့် အလုပ်လုပ်တဲ့ ကိရိယာတစ်ခုကို ဆင့် ၂၀ မျှသာ ဈေးရှိတဲ့ ကစားစရာထဲက အတွေးအခေါ်ကို ယူပြီး ဖန်တီးခဲ့ရာ $1,000 တန်တဲ့ စက်ရဲ့ အလုပ်မျိုးကို လုပ်ပေးနိုင်ပြီး လျှပ်စစ်တောင် မလိုပါ။
- Physicist, inventor
TED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

ကျွန်တော်ဟာ ကိရိယာ အမျိုးမျိုးကို
ထုတ်လုပ်ပြီး လူတွေကို မျှဝေပေးချင်ပါတယ်။
00:13
So, I love making tools
and sharing them with people.
0
1150
3135
ကျွန်တော် ငယ်စဉ်တုန်းက အဖြစ်ကို မှတ်မိတယ်။
00:17
I remember as a child,
1
5118
1390
ကျွန်တော် ပထမဦးဆုံး ထုတ်လုပ်လိုက်တဲ့
ကိရိယာဟာ အဏုကြည့်စက် ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်၊
00:18
my first tool I built
was actually a microscope
2
6532
3293
00:21
that I built by stealing lenses
from my brother's eyeglasses.
3
9849
3672
ကျွန်တော့် အစ်ကိုရဲ့ မျက်မှန်ထဲက
မှန်ဘီလူးကို ခိုးယူခဲ့ပြီး ထုတ်လုပ်ခဲ့တာ။
သူဟာ အဲဒါ​ကြောင့်
စိတ်တုန်လုပ်မသွားခဲ့ပါဘူး။
00:26
He wasn't that thrilled.
4
14289
1787
ဒါပေမဲ့၊ အဲဒီဖြစ်ရပ်​ကြောင့်
နှစ်ပေါင်း ၃၀ အကြာ
00:28
But, you know, maybe
because of that moment,
5
16100
2170
00:30
30 years later,
6
18294
1153
ကာလကို ရောက်လာတော့၊
00:31
I'm still making microscopes.
7
19471
1888
ကျွန်တော် အဏုကြည့်စက်တွေ ထုတ်လုပ်နေဆဲပါ။
အဲဒီလို ကိရိယာတွေကို ကျွန်တော် ထုတ်လုပ်ရတာ
ဒီလို အခိုက်အတန့်များအတွက်ပါ။
00:34
And the reason I built these tools
is for moments like this.
8
22359
3299
00:39
(Video) Girl: I have
black things in my hair --
9
27559
2420
(ဗီဒီယို) ကျမဆံပင်တွေထဲ
အမည်းရောင် အရာတွေ ရှိနေတယ်-
00:42
Manu Prakash: This is a school
in the Bay Area.
10
30003
2275
Manu Prakash- ပင်လယ်အော်ဒေသထဲက ကျောင်းပါ။
(ဗီဒီယို) MP- လက်တွေ့ဘဝဟာ တကယ်တော့
ကျွန်တောတို့က အရာတွေ အလုပ်လုပ်ကြပုံကို
00:44
(Video) MP: The living world
far supersedes our imagination
11
32840
4464
စိတ်ကူးစဉ်းစားကြတာထက်ကို ပိုဆန်းကျင်ပါတယ်။
00:49
of how things actually work.
12
37328
1967
00:51
(Video) Boy: Oh my God!
13
39319
2451
(ဗီဒီယို) ယောက်ျားလေးး- အို၊ ဘုရားသခင်!
00:55
MP: Right -- oh my God!
14
43773
2352
MP- အို ဘရားသခင်!
00:58
I hadn't realized this would be
such a universal phrase.
15
46621
3001
ဒီလို စကားလုံးတွေ လူတိုင်း ​
ပြောစရာဖြစ်လာတာ အံ့ဩစရာပါပဲ။
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်နှစ်အတွင်းမှာ၊
01:03
Over the last two years,
16
51123
1800
ကျွန်တော့ ဓာတ်ခွဲခန်းတွင်
01:04
in my lab,
17
52947
1167
01:06
we built 50,000 Foldscopes
18
54138
2075
ကျွန်တော်တို့ဟာ Foldscope
၅၀၀၀၀ ကို ထုတ်လုပ်ခဲ့တယ်၊
01:08
and shipped them
to 130 countries in the world,
19
56237
2910
ကမ္ဘာ့နိုင်ငံ ၁၃၀ ထံ ပို့ပေးခဲ့ကြတယ်၊
01:11
at no cost to the kids we sent them to.
20
59171
2586
ကလေးတွေဟာ ဘာမှပေးဆပ်ရန်
မလိုဘဲ အခမဲ့ ရခဲ့ကြတာပါ။
ဒီတစ်နှစ်တည်းမှာကိုပဲ
01:14
This year alone,
21
62238
1243
ကျွန်တော်တို့
အသိုင်းအဝိုင်းရဲ့ ပံ့ပိုးမှုဖြင့်၊
01:15
with the support of our community,
22
63505
2132
ကျွန်တော်တို့ဟာ အဏုကြည့်စက်
တစ်သန်းကို ပို့ပေးဖို့ စီမံထားပါတယ်။
01:17
we are planning to ship
a million microscopes
23
65661
2480
01:20
to kids around the world.
24
68165
1362
ကမ္ဘာတဝှမ်း ကလေးတွေဆီ ပို့ပေးမယ်။
01:22
What does that do?
25
70034
1570
အဲဒါက ဘာ့အတွက်များပါလိမ့်?
အဲဒါ ကမ္ဘာတဝှမ်း ဉာဏ်ပညာကို အသုံးချကြတဲ့
လူတွေရဲ့ အသိုင်းအဝိုင်းကို ဖန်တီးပေးမယ်၊
01:23
It creates an inspiring community
of people around the world,
26
71628
3756
01:27
learning and teaching each other,
27
75408
1672
အပြန်အလှန် ပို့ချ သင်ယူကြမယ့်
လူတွေ ပေါ်လာကြမယ်၊
01:29
from Kenya to Kampala
to Kathmandu to Kansas.
28
77104
4090
ကင်ညာမှစလျက် ကမ်ပါလာအထိ
ခတ္တမန္ဒူမှ ကန်ရှပ်စ်အထိ လွှမ်းခြုံထားတယ်။
ပြီးတော့ ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျွန်တော်
သိပ်သဘောကျတဲ့ အံ့ဩစရာ အချက်က
01:33
And one of the phenomenal things
that I love about this
29
81218
2645
01:35
is the sense of community.
30
83887
1556
အသိုင်းအဝိုင်းရဲ့ စိတ်ဓာတ်ပါပဲ။
နီကာရာဂွါနိုင်ငံမှာ ကလေး တစ်ယောက်ရှိတယ်
01:37
There's a kid in Nicaragua
31
85871
1392
01:39
teaching others how to identify
mosquito species that carry dengue
32
87287
4194
သွေးလွန်တုပ်ကွေး သယ်ဆောင်နိုင်တဲ့ ခြင်
မျိုးစိတ်ခွဲခြားဖို့ ကလေးတွေကို သင်နေတယ်၊
01:43
by looking at the larva
under a microscope.
33
91505
2418
အဏုကြည့်စက်ကို သုံးပြီး
ဆန်းစစ်ပုံကို သင်ပေးတယ်။
01:45
There's a pharmacologist
who came up with a new way
34
93947
2548
ဆေးပညာရှင် တစ်ဦးက အတုအပ
ဆေးဝါးကို ခွဲခြား ထုတ်ဖေါ်ရေး
01:48
to detect fake drugs anywhere.
35
96519
2243
နည်းလမ်းကို ရှာကြံတင်ပြ ထားတာ ရှိပါတယ်။
ကလေးမလေးက
တလက်လက်တောက်ပမှု ဆိုတာ
01:51
There is a girl who wondered:
36
99402
2059
"ဘယ်လိုများ ဖြစ်ပေါ်လာပါလိမ့်"
မေးခွန်းကို ထုတ်ခဲ့ပြီး
01:53
"How does glitter actually work?"
37
101485
1698
01:55
and discovered the physics
of crystalline formation in glitter.
38
103207
3719
ဝင်းလက်မှု အ​ကြောင်းရင်း ဓာတ်ဆားပွင့်ထဲက
ရူပဗေဒ အခြေခံကို ရှာတွေ့ခဲ့တယ်။
အာဂျင်တီးနား ဆရာဝန်အကြောင်းလည်း
ပြောပြချင်တယ်
01:59
There is an Argentinian doctor
39
107713
1605
02:01
who's trying to do field cervical cancer
screening with this tool.
40
109342
4262
ဒီကိရိယာကို အသုံးပြုပြီး ကွင်းဆင်းလျက်
သားအိမ်ဆိုင်ရာ ကင်ဆာကို ဆန်းစစ်နေသူပါ။
02:05
And yours very truly found
a species of flea
41
113628
3738
ပြီးတော့ ကျွန်တော် ကိုယ်တိုင်တောင်
ခွေးလှေးတစ်မျိုးကို ကျွန်တော့
02:09
that was dug inside my heel in my foot
one centimeter deep.
42
117390
4776
ခြေဖနောင့်တွင် တစ်စင်တီမီတာ နက်တဲ့နေရာမှာ
ရှာတွေ့ခဲ့ပါသေးတယ်။
02:15
Now, you might think
of these as anomalies.
43
123321
4257
ဒါတွေဟာ အားလုံးဟာ ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ်
မဟုတ်ဘူးလို့ ထင်ချင်ထင်နိုင်ကြပါတယ်။
02:19
But there is a method to this madness.
44
127975
2020
ဒါပေမဲ့ အခုလိုရူးရမှုက အကြောင်းရှိပါတယ်။
ကျွန်တော်က အဲဒါကို
"ချွေတာရေးသိပ္ပံ"လို့ ခေါ်ပါတယ်-
02:22
I call this "frugal science" --
45
130617
2230
02:24
the idea of sharing
the experience of science,
46
132871
3852
သိပ္ပံပညာဆိုင်ရာ အတွေ့အကြုံတွေကို
မျှဝေပေးရေး စိတ်ကူးပါ၊
02:28
and not just the information.
47
136747
1715
အချက်အလက်တွေ သက်သက်ပေးရုံ မဟုတ်ပါ။
သိဖို့ ထောက်ပြချင်တာက-
02:31
To remind you:
48
139011
1215
ကျွန်တော်တို့ဂြိုဟ်ပေါ်မှာ တစ်ဘီလီယံအထိ
ရှိကြတဲ့ ပြည်သူတွေဟာ
02:32
there are a billion people on this planet
49
140250
2084
02:34
who live with absolutely
no infrastructure:
50
142358
2515
ဘယ်လို အခြေခံအဆောက်အအုံတွေ
မရှိဘဲ နေထိုင်နေကြရပါတယ်-
02:36
no roads,
51
144897
1614
လမ်းပန်းဆက်သွယ်မှုမရှိ၊
02:38
no electricity
52
146535
1382
လျှပ်စစ်ဓါတ်အားမရှိ၊
02:39
and thus, no health care.
53
147941
1786
ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုလည်း မရှိပါ။
ဒါ့အပြင် ဆင်းဆင်းရဲရဲ နေထိုင်နေကြရတဲ့
ကလေးတွေ တစ်ဘီလီယံ ရှိကြပါသေးတယ်။
02:42
Also, there a billion kids
on this planet that live in poverty.
54
150967
4236
ကျွန်တော်တို့က ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်း
ပေးရမယ့် အနာဂတ်မျိုးဆက်ကို
02:47
How are we supposed to inspire them
55
155700
1668
သူတို့ကို ဘယ်လိုလုပ်ပြီး
လှုံ့ဆော်ပေးကြမလဲ၊။
02:49
for the next generation
of solution makers?
56
157392
2322
ကျနော်တို့ တာဝန်တွေပေးထားတဲ့ ကျန်းမာရေး
စောင့်ရှောက်ပေးကြတဲ့ လုပ်သားတွေရှိကြပါတယ်
02:52
There are health care workers
that we put on the line
57
160264
2748
02:55
to fight infectious diseases,
58
163036
1918
ကူးစက်ရောဂါတွေ တိုက်ဖျက်ဖို့၊
02:56
to protect us with absolutely
bare-minimum tools and resources.
59
164978
4457
အနည်းဆုံးမျှသာ ဖြစ်ကြတဲ့ ကိရိယာတွေ
ရင်းမြစ်တွေနဲ့ ကာကွယ်ပေးဖို့အတွက်ပါ။
ဥပမာ၊ စတန်းဖို့ဒ်က
ဓာတ်ခွဲခန်းကိုဆိုပါစို့၊
03:02
So as a lab at Stanford,
60
170584
1594
03:04
I think of this from a context
of frugal science
61
172202
3937
ချွေတာရေး သိပ္ပံပညာရှုထောင့်မှ ကြည့်​လျက်
ဒီလူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွေအတွက် ဖြေရှင်း
နည်းတွေကို ချမှတ်ပေးလိုပါတယ်။
03:08
and building solutions
for these communities.
62
176163
2585
03:10
Often we think about being able to do
diagnosis under a tree, off-grid.
63
178772
4582
မကြာခဏ ကျွန်တော်တို့က သစ်ပင်တစ်ပင်ရဲ့
အောက်၌ ရောဂါရှာဖွေရေးကို လုပ်ကိုင်လိုတယ်။
ကျွန်တော်ဟာ ကိရိယာသစ်တွေ အ​ကြောင်း
သာဓက နှစ်ခုကို ဒီနေ့ ​ပြောပြချင်တယ်။
03:15
I'll tell you two examples
today of new tools.
64
183816
2729
03:18
One of them starts in Uganda.
65
186569
1805
တစ်ခုကို ယူဂန်ဒါနိုင်ငံမှာ စတင်ခဲ့ကြတယ်။
03:20
In 2013,
66
188751
1529
၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင်၊
03:22
on a field trip to detect
schistosomiasis with Foldscopes,
67
190304
4046
Foldscope တွေကိုသုံးပြီး schistosomiasis
ကို ရှာဖွေရန် ကွင်းဆင်းခဲ့စဉ်၊
03:26
I made a minor observation.
68
194374
2558
ကျွန်တော် အသေးအဖွဲတစ်ခုကို သတိထားမိတယ်။
03:28
In a clinic,
69
196956
1577
ဆေးခန်းတစ်ခုမှာ၊
03:30
in a far, remote area,
70
198557
1339
ဝေးလံတဲ့ တစ်နေရာမှာ၊
03:31
I saw a centrifuge
being used as a doorstop.
71
199920
3588
centrifuge စက်ကို တံခါးကို ခုပေးဖို့
သုံးနေခဲ့တာ မြင်ခဲ့ရတယ်။
03:36
I mean -- quite literally, the doorstop.
72
204192
2391
တကယ့်ကို တံခါးမပိတ်မိဖို့
ခံခုပေးဖို့ သုံးခဲ့တာပါ။
03:38
And I asked them and they said,
73
206607
1726
အဲဒီအ​ကြောင်း သူတို့ကိုမေးကြည့်တော့၊
"အိုး၊ ကျွန်ုပ်တို့ဆီမှာ
လျှပ်စစ်မှ မရှိတာ၊
03:40
"Oh, we don't actually have electricity,
74
208357
2027
03:42
so this piece of junk
is good as a doorstop."
75
210408
3529
ဒီတော့ ဒီလေးလံတဲ့ စက်ကြီးဟာ
တံခါးကို ခုခံပေးဖို့ အကောင်းဆုံးပါပဲ။ "
03:46
Centrifuges, for some of you
who don't know,
76
214624
2702
ခင်ဗျားတို့ အားလုံး သိချင်မှသိကြမှာက၊
03:49
are the pinnacle tool to be able
to do sample processing.
77
217350
3224
နမူနာ အမျိုးအစားကို စီမံစမ်းသပ်ရာတွင်
အခရာအကျဆုံး ကိရိယာကြီးပါပဲ။
03:52
You separate components
of blood or body fluids
78
220598
2742
ကိုယ်က သွေး ဒါမှမဟုတ် ခန္ဓာကိုယ်
အရည်တွေကို ပိုင်းခြားပြီးရင်
03:55
to be able to detect
and identify pathogens.
79
223364
2460
ရောဂါပိုးတွေကို ရှာကြည့်ချင်ရင်
သုံးရတဲ့ စက်ပါ။
03:58
But centrifuges are bulky, expensive --
80
226419
2834
တကယ်တော့ အဲဒီ centrifuge ကြီးလေးပြီး
ဈေးအရမ်းကြီးကြတယ်--
04:01
cost around 1,000 dollars --
81
229277
2194
ဒေါ်လာ ၁၀၀၀ ဝန်းကျင် တန်တယ်--
ပြီးတော့ အဲဒါကို ကွင်းဆင်းရာတွင်
သယ်ယူရန် မလွယ်လှပါ။
04:03
and really hard to carry out in the field.
82
231495
2006
04:05
And of course,
83
233525
1157
ပြီးတော့ ၎င်းတို့ဟာ
လျှပ်စစ်မရှိရင် အလုပ်မလုပ်နိုင်ကြဘူး။
04:06
they don't work without power.
84
234706
1434
04:08
Sound familiar?
85
236164
1392
ဖြစ်နေကျ ကိစ္စပဲ မဟုတ်လား။
04:09
So we started thinking
about solving this problem,
86
237580
2548
အဲဒီပြဿနာ ဖြေရှင်းရေးကို
ကျွန်ုပ်တို့ စစဉ်းစားလာခဲ့ကြတယ်၊
04:12
and I came back --
87
240152
1550
ကျွန်တော် ပြန်လာခဲ့ရတယ်--
04:13
kept thinking about toys.
88
241726
1666
ကစားစရာတွေ အကြောင်းကို စဉ်းစားနေရင်းပါ။
04:15
Now ...
89
243818
1164
အခုတော့ ...
ကျွန်တော့နဲ့အတူ ဒီမှာ တချို့ပါလာပါတယ်။
04:18
I have a few with me here.
90
246030
1758
04:19
I first started with yo-yos ...
91
247812
2107
ကျွန်မပထမဦးဆုံး
စတင်ခဲ့တာက yo-yos နဲ့ပါ ...
04:21
and I'm a terrible yo-yo thrower.
92
249943
2631
ကျွန်တော်ဟာ yo-yo ကို ပစ်ရာတွင်
အရမ်းကို တော်သူပါ။
04:24
Because these objects spin,
93
252923
1681
အဲဒီကစားစရာတွေက လည်ကြတော့
04:26
we wondered,
94
254628
1162
ကျွန်တော်တို့ တွေးမိတာက၊
04:27
could we actually use
the physics of these objects
95
255814
2357
အဲဒီအရာတွေရဲ့ ရူပဗေဒသဘာဝကို အသုံးချပြီး
04:30
to be able to build centrifuges?
96
258195
1709
centrifuge တွေ တည်ဆောက်နိုင်မလား။
04:33
This was possibly the worst
throw I could make.
97
261257
2490
ဒီတချီ လုပ်ပြခဲ့တာက ကျွန်တော့အတွက်
အဆိုးဆုံး တစ်ခုပါ။
ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့ တွေးမိတာက၊
04:36
But you might start realizing,
98
264436
1493
04:37
if you start exploring
the safe space of toys --
99
265953
2839
ဒီလို ကစားစရာအမျိုးမျိုးကို စမ်းသပ်
စူးစမ်းကြည့်မယ်ဆိုရင်--
04:40
we tried these spinning tops,
100
268816
2605
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒီလို
လည်တဲ့ဟာကို စမ်းကြည့်ခဲ့တယ်၊
04:43
and then in the lab,
101
271445
1882
အဲဒီနောက် ဓာတ်ခွဲခန်းထဲမှာ
04:45
we stumbled upon this wonder.
102
273351
2082
ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ဒီအံ့အားသင့်စရာဟာကို
သတိထားမိကြတယ်။
04:47
It's the whirligig,
or a buzzer, or a rundle.
103
275770
3486
အဲဒါကို နာမည်အမျိုးမျိုးဖြင့် ခေါ်ကြပါတယ်။
04:51
A couple of strings and a little disk,
104
279280
2417
ကြိုးနှစ်ချောင်းပါပြီး
အပြားလေး တစ်ခုပါတယ်၊
04:53
and if I push, it spins.
105
281721
2207
ကျွန်တော်က အခုလို တွန်းလိုက်ရင် လည်ပါတယ်။
ကလေးဘဝမှာ ခင်ဗျားတို့ထဲက
ဘယ်နှစ်ယောက်များ ကစားခဲ့ဘူးကြလဲ။
04:56
How many of you have played
with this as a kid?
106
284350
2344
ဒါကိုတော့
button-on-a-string လို့ ခေါ်ပါတယ်။
04:58
This is called a button-on-a-string.
107
286718
1848
05:00
OK, maybe 50 percent of you.
108
288590
1636
ကောင်းပြီ၊ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်း
ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
05:02
What you didn't realize --
109
290250
1558
ခင်ဗျားတို့ နားမလည်မိတဲ့ အချက်က--
05:03
that this little object
110
291832
2313
ဒီကစားစရာ အသေးလေးဟာ
05:06
is the oldest toy
in the history of mankind ...
111
294169
4363
လူသားသမိုင်းထဲက ရှေးအကျဆုံး
ကစားစရာပါပဲ ...
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၅၀၀၀ တုန်းကပါ။
05:11
5,000 years ago.
112
299007
1645
05:12
We have found relics of this object
hidden around on our planet.
113
300676
3699
ကျွန်တော်တို့ဟာ ကမ္ဘာကြီး နေရာအနှံ့မှာ
အဲဒါရဲ့ အကြွင်းအကျန်တွေ ရှာတွေ့ခဲ့တယ်။
ဒါပေမဲ့ ရယ်စရာကောင်းတာက၊
05:17
Now the irony is,
114
305104
1941
အဲဒါ ဘယ်လို အလုပ်လုပ်မှန်းကို
ကျွန်တော်တို့ မသိကြခြင်းပါပဲ။
05:19
we actually don't understand
how this little thing works.
115
307069
3735
အဲဒါကမှ ကျွန်တော့ကို
စိတ်လှုပ်ရှားစရာ ဖြစ်လာပါတယ်။
05:22
That's when I get excited.
116
310828
1403
05:24
So we got back to work,
117
312797
2081
အဲဒါနဲ့ စပြီး စမ်းသပ်ကြိုးစားရပါတယ်။
05:26
wrote down a couple of equations.
118
314902
1790
ညီမျှခြင်း နှစ်ခုလောက်ကို ချရေးလိုက်ကြတယ်။
05:29
If you take the input torque
that you put in,
119
317056
3313
ကျွန်တော်တို့က ထည့်သွင်းပေးလိုက်တဲ့
လိမ်အားကို ယူကြည့်မယ်ဆိုရင်၊
05:32
you take the drag on this disc,
120
320393
2104
ကိုယ်က ဒီအပြားကို ဆွဲလှည့်ပေးလိုက်ရတယ်၊
တဖန် အဲဒီလိမ်အားက
ကြိုးတွေကို ထပ်ပြီးလိမ်ပေးတယ်၊
05:34
and the twist drag on these strings,
121
322521
1905
05:36
you should be able
to mathematically solve this.
122
324450
2489
ဒါကို သင်္ချာနည်းနဲ့ တွက်လို့ ရနိုင်ပါတယ်။
ဒီနေ့​ပြောချင်တာက အဲဒီညီမျှခြင်း
တစ်ခုတည်း အကြောင်းမကပါ။
05:38
This is not the only equation in my talk.
123
326963
2808
တွက်ချက်ခဲ့ရတာ စာမျက်နှာ
တစ်ဆယ်လောက် ရှိပါတယ်။
05:41
Ten pages of math later,
124
329795
1832
05:43
we could actually write down
the complete analytical solution
125
331651
2859
ဒီလိုလည်ပတ် လှုပ်ရှုားနေတဲ့
စနစ်ကြီးအတွက် ဆန်းစစ်မှု ဖေါ်မြူလာတွေ
05:46
for this dynamic system.
126
334534
1274
အားလုံးကို ရေးချနိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။
05:48
And out comes what we call "Paperfuge."
127
336388
3611
အဲဒါအားလုံးရဲ့ နောက်ဆုံးရလဒ်ကတော့
"Paperfuge"ပါပဲ။
05:52
That's my postdoc Saad Bhamla,
128
340023
2544
ဒါက ကျွန်တော့တပည့် ဘွဲ့လွန်ကျောင်းသား
Saad Bhamla ပါ၊
Paperfuge ကို ပူးတွဲတီထွင်ပေးခဲ့သူပါ။
05:54
who's the co-inventor of Paperfuge.
129
342591
1667
05:56
And to the left, you see
all the centrifuges
130
344282
2245
ဒီဘယ်ဘက်မှာ တွေ့ကြရတာက
centrifuge စက်ကြီးတွေပါ
05:58
that we're trying to replace.
131
346551
1427
ကျနော်တို့အစားထိုးဖို့ ကြိုးစားနေတဲ့ဟာပါ။
06:00
This little object that you see right here
132
348002
3707
ခင်ဗျားတို့ ဒီမှာ မြင်နေရတဲ့
ပစ္စည်းလေးက
06:04
is a disc, a couple
of strings and a handle.
133
352939
3245
ချပ်ပြားတစ်ခု၊
ကြိုးနှစ်ချောင်းနဲ့ လက်ကိုင်ပါ။
06:08
And when I spin
134
356208
1174
ဒါကို လှည့်လိမ်ပေးလိုက်ရင်
ပြီးတော့ ဆွဲဆန့်လိုက်ရင်၊
06:09
and I push,
135
357940
1153
06:11
it starts to spin.
136
359117
1152
အဲဒါ စပြီး လည်ပါတော့တယ်။
06:12
Now, when you realize,
137
360293
2085
ဒီတော့ ဒါကို သိနားလည်လိုက်တော့၊
06:14
when you do the math,
138
362950
1395
အဲဒါကို တွက်ချက် ကြည့်လိုက်တော့၊
06:17
when we calculate the rpm for this object,
139
365579
2490
ဒီအရာလေးအတွက် rpm လည်ပတ်နှုန်းကို
တွက်ကြည့်ရင်၊
06:20
mathematically, we should be able
to go all the way to a million rpm.
140
368093
4732
သင်္ချာသဘောအရ ကျွန်တော်တို့ဟာ rpm
တစ်သန်းအထကို သွားနိုင်မှာပါ။
ဒီမှာ လူသားရဲ့ ခန္ဓာဗေဒဆိုင်ရာ
စဉ်းစားစရာ တစ်ခု ရှိနေတယ်၊
06:24
Now, there is a little twist
in human anatomy,
141
372849
2193
06:27
because the resonant frequency
of this object is about 10 hertz,
142
375066
3075
ဒီအရာရဲ့ တုန်ခါမှု ကြိမ်နှုန်းဟာ 10 hertz
ဝန်းကျင်မှာ ရှိနေလို့၊
ခင်ဗျားတို့ စန္ဒရားကို တီးခဲ့ဘူးရင်၊
06:30
and if you've ever played the piano,
143
378165
1804
နှစ် သို့မဟုတ် သုံး hertz
ထက် ပိုပြီး တီးမရနိုင်ပါ၊
06:31
you can't go higher
than two or three hertz.
144
379993
2094
06:34
The maximum speed we've been able
to achieve with this object
145
382111
3264
ကျွန်တော်တို့က ဒီဟာလေးနဲ့ ရယူနိုင်ခဲ့ကြတဲ့
အမြင့်ဆုံးနှု်းက
06:37
is not 10,000 rpm,
146
385399
1929
rpm ၁၀၀၀၀ မဟုတ်ပါ၊
06:39
not 50,000 rpm --
147
387352
1604
rpm ၅၀၀၀၀ လည်းမဟုတ်ပါ၊
06:40
120,000 rpm.
148
388980
1925
rpm ၁၂၀၀၀၀ ပါ။
06:42
That's equal to 30,000 g-forces.
149
390929
2804
အဲဒါဟာ ကမ္ဘာ့ဆွဲအား g ရဲ့ အဆ ၃၀၀၀ ပါ။
06:45
If I was to stick you right here
and have it spin,
150
393757
3207
တကယ်လိုများ ခင်ဗျားတို့ကို ဒီမှာ
ကပ်ပေးလိုက်ပြီး လှည့်ပေးလိုက်ရင်၊
06:48
you would think about the types
of forces you would experience.
151
396988
3429
ခင်ဗျားတို့ ခံစားရမယ့် အားတွေကို
စိတ်ကူးသာ ကြည့်ကြပေတော့။
06:52
One of the factors of a tool like this
152
400441
2238
ဒီလို ကိရိယာရဲ့
အကျိုးသက်ရောက်မှု တစ်ခုက
06:54
is to be able to do diagnosis with this.
153
402703
2994
အဲဒါနဲ့ ရောဂါကို ရှာဖွေနိုင်တော့မှာပါ။
06:57
So, I'm going to do
a quick demo here, where --
154
405721
4280
ဒီတော့ ကျွန်တော်ဟာ လက်တွေ့
ဒီနေရာမှာကို စမ်းသပ်ပြပါ့မယ်--
07:02
this is a moment where I'm going
to make a little finger prick,
155
410442
3595
အဲဒါ့အတွက် ကျွန်တော်ဟာ ကျွန်တော့
လက်ချောင်းကို ဖောက်ဖို့ လိုပါမယ်၊
07:06
and a tiny drop of blood
is going to come out.
156
414061
2275
အဲဒါ​ကြောင့် သွေးစက် သေးသေးလေး
ထွက်လာပါမယ်။
07:08
If you don't like blood,
you don't have to look at it.
157
416360
2621
သွေးလန့်တဲ့သူဆိုရင်
ဒါကို ကြည့်ရန် မလိုပါဘူး။
ဒါက ဖောက်ပေးတဲ့ lancet အချွန်ပါ။
07:11
Here is a little lancet.
158
419005
1339
အဲဒီ lancet တွေကို နေရာတိုင်းမှာ
ဝယ်ရနိုင်ပါတယ်။
07:12
These lancets are available everywhere,
159
420368
1870
07:14
completely passive.
160
422262
1523
လုံးဝ အန္တရာယ်မရှိကြပါ။
07:15
And if I've had breakfast today ...
161
423809
3586
ကိုယ်က ဒီနေ့ မနက်စာ စားထားရင် ...
07:22
That didn't hurt at all.
162
430047
1487
လုံးဝ နာမှာ မဟုတ်ပါဘူး။
07:23
OK, I take a little capillary
with a drop of blood --
163
431558
3984
ကောင်းပြီ၊ အခုတော့ ပြွန်လေး တစ်ခုနဲ့
သွေးကို စုပ်ယူမယ်--
အခုတော့ အဲဒီသွေးတစ်စက်က
အဖြေတွေကို ပေးနိုင်မှာပါ၊
07:27
now this drop of blood has answers,
164
435566
2259
အဲဒါ​ကြောင့် ဒါတွေကို လုပ်လာခဲ့တာပါ။
07:29
that's why I'm interested in it.
165
437849
1679
07:31
It might actually tell me whether
I have malaria right now or not.
166
439910
3467
အဲဒါက ကျွန်တော့ဆီတွင် ငှက်ဖျားရှိမရှိကို
ချက်ချင်း ဖြေပေးနိုင်တယ်။
07:35
I take a little capillary,
167
443401
1832
ကျွန်တော်ဟာ ပြွန်သေးသေးကို ယူထားတယ်၊
07:37
and you see it starts wicking in.
168
445257
2125
အဲဒါက စပြီး စုပ်ယူနေတာ မြင်ရပါတယ်။
07:39
I'm going to draw a little more blood.
169
447888
2268
ကျွန်တော် နောက်ထပ် နည်းနည်း စုပ်ယူဦးမယ်။
07:44
And that's good enough for right now.
170
452782
2243
အဲဒါကြည့်ရတာ လုံလောက်ပါပြီ။
07:47
Now, I just seal this capillary
by putting it in clay.
171
455519
4130
အဲဒီပြွန်လေးကို ဒီလိုနည်းဖြင့်
အလုံပိတ်လိုက်ပါမယ်။
07:55
And now that's sealed the sample.
172
463492
2280
ဒီလိုနည်းဖြင့် နမူနာကို
အလုံပိတ်လိုက်ပါပြီ။
07:57
We're going to take the sample,
173
465796
2129
ကျွန်တော်တို့ဟာ အဲဒီနမူနာကို ယူပြီး
07:59
mount it on Paperfuge.
174
467949
1964
Paperfuge ပေါ်မှာ တပ်ဆင်ပေးမယ်။
08:09
A little piece of tape
to make a sealed cavity.
175
477092
3388
တိပ်အနည်းငယ်ဖြင့် အလုံပိတ်ပေးပါမယ်။
08:12
So now the sample is completely enclosed.
176
480975
2895
အဲဒီတော့ နမူနာဟာ လုံးဝကို
အလုံပိတ်ပြီးနေပြီ။
08:19
And we are ready for a spin.
177
487107
2293
ကျွန်တော်တို့ အဲဒါကို
လှည့်ပေးရန် အသင့်ရှိနေပြီ။
ကျွန်တော်ဟာ ဒါကို ဆွဲယူလိုက် တွန်းလိုက်
လုပ်ပေးရပါမယ်။
08:23
I'm pushing and pulling with this object.
178
491019
2041
08:25
I'm going to load this up ...
179
493084
1699
ကျွန်တော် ဒါကို ဒီလို တင်ပေးလိုက်မယ် ...
08:28
And you see the object starts spinning.
180
496277
2283
ဒီအရာဟာ စပြီး လည်ပတ်လာတာ မြင်နိုင်ကြပါတယ်။
08:30
Unlike a regular centrifuge,
181
498584
2014
ပုံမှန် centrifuge တွေနဲ့မတူဘဲ၊
08:32
this is a counter-rotating centrifuge.
182
500622
3779
ကျွန်တော်တို့ဟာက တန်ြပန်
လှည့်ပေးတဲ့ စနစ်ပါ။
08:36
It goes back and forth, back and forth ...
183
504425
2336
နောက်ကို လည်လိုက်၊ ရှေ့ကိုလည်လိုက်ပါ ...
အခုတော့ ကျွန်တော်ဟာ
အရှိန်ရအောင် လုပ်ပေးတော့မယ်။
08:39
And now I'm charging it up,
184
507221
2128
08:41
and you see it builds momentum.
185
509373
1828
အရှိန်အဟုန် ရလာတာ မြင်နိုင်ကြမှာပါ။
အခုတော့ -- ခင်ဗျားတို့ ဒါကို
ကြားကြရဲ့လား ကျွန်တော် မသိပါ--
08:44
And now -- I don't know
if you can hear this --
186
512185
2612
08:46
30 seconds of this,
187
514821
1539
ဒီလိုနည်းနဲ့ စက္ကန့် ၃၀ အကြာမှာ၊
08:48
and I should be able to separate
all the blood cells with the plasma.
188
516989
4325
ကျွန်တော်ဟာ သွေးဆဲလ်တွေကို ပလာစမာနဲ့
ခွဲခြားပေးနိုင်တော့မှာပါ။
08:53
And the ratio of those blood
cells to plasma --
189
521938
2813
အဲဒီသွေးဆဲလ်များနဲ့ ပလာစမာရဲ့
အချိုးအစားဟာဖြင့်--
08:56
(Applause)
190
524775
2014
(လက်ခုပ်သံများ)
09:00
Already, if you see right here,
191
528439
2335
ခင်ဗျား အခုဒီမှာ မြင်နေကြရသလို၊
ကျွန်တော်တို့က အဲဒါကို ဂရုစိုက်လေ့လာရင်၊
09:04
if you focus on this,
192
532206
1624
09:05
you should be able to see
a separated volume
193
533854
2545
သီးခြား ခွဲထွက်သွားတဲ့
ထုထယ်ကို မြင်နိုင်ကြမှာပါ
09:09
of blood and plasma.
194
537272
1858
သွေးနှင့် ပလာစမာပါပဲ။
09:11
And the ratio of that actually tells me
whether I might be anemic.
195
539154
3923
အဲဒီအချိုးအစားက ကျွန်တော်ဟာ သွေးအား
နည်းသူလား ဆိုတာကို ထောက်ြပနိုင်တယ်။
09:15
One the of aspects of this is,
we build many types of Paperfuges.
196
543101
4037
လက်ရှိ Paperfuges အမျိုးမျိုး ဆောက်
နိုင်ြခင်းဟာ စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းပါတယ်။
09:19
This one allows us to identify
malaria parasites
197
547162
4466
ဒါဆိုရင် နည်းနည်းလေး ပိုကြာအောင်
လှည့်ပေးခြင်းဖြင့်
ငှက်ဖျားကပ်ပါးကောင်ကို
ဖေါ်ထုတ်ပေးနိုင်တယ်၊
09:23
by running them for a little longer,
198
551652
1817
09:25
and we can identify malaria parasites
that are in the blood
199
553493
3566
သွေးထဲမှာ ရှိနေကြတဲ့ ငှက်ဖျား
ကပ်ပါးကောင်တွေကို ခွဲခြားနိုင်ပါတယ်
centrifuge ကို သုံးပြီး သွေးထဲရှိနေကြတဲ့
ငှက်ဖျား ကပ်ပါးတွေကို ခွဲခြားသိရနိုင်သလို
09:29
that we can separate out and detect
with something like a centrifuge.
200
557083
3574
09:32
Another version of this allows me
to separate nucleic acids
201
560681
4480
ခုနက ပြခဲ့သလို ကျွန်တောတို့ရဲ့ နည်းနဲ့
ခွဲခြားလျက် သိရှိလာနိုင်ပါတယ်။
09:37
to be able to do nucleic acid tests
out in the field itself.
202
565185
3557
နောက်ပုံစံ တစ်ခုကျတော့ nucleic acid ကို
စမ်းသပ်မှုလို့ ရမှာမို့လို့
09:41
Here is another version that allows me
to separate bulk samples,
203
569573
4344
ကွင်းဆင်းနေချိန်မှာကိုပဲ nucleic acid
စမ်းသပ်မှုတွေ တစ်ပြုံကြီး လုပ်နိုင်မှာပါ။
09:45
and then, finally,
204
573941
1570
ပြီးတော့ နောက်ဆုံးတွင်၊
09:47
something new that we've been working on
205
575535
2000
ကျွန်တော်တို့ ဆက်ပြီး လုပ်ကိုင်နေကြတာက
09:49
to be able to implement the entire
multiplex test on an object like this.
206
577559
4795
စမ်းသပ်မှုတွေ အမျိုးမျိုးကို ဒီလို
တစ်ခုတည်းနဲ့ လုပ်လို့ရဖို့အတွက်ပါ။
09:54
So where you do the sample preparation
and the chemistry in the same object.
207
582378
4337
အဲဒီလိုနည်းဖြင့် နမူနာ ယူတဲ့အလုပ်ကိုရော
ဓာတုဗေဒ အလုပ်ကိုပါ လုပ်နိုင်ပါ့မယ်။
09:59
Now ...
208
587540
1286
အခုတော့ ...
10:00
this is all good,
209
588850
1270
ဒါတွေ အားလုံး ကောင်းပါတယ်၊
10:02
but when you start thinking about this,
210
590144
1907
ဒါပေမဲ့၊ ဒါတွေကို စဉ်းစားကြည့်ရင်၊
10:04
you have to share these tools with people.
211
592075
2089
ဒီကိရိယာတွေ လူတွေ အများကြီးအား
ဝေမျှပေးရေးကို စဉ်းစားရတယ်။
10:06
And one of the things we did is --
we just got back from Madagascar;
212
594188
3382
ကျွန်တော်တို့ ခုလေးတင်
မဒါဂါစကာမှ ပြန်လာခဲ့ကြတာပါ၊
ငှက်ဖျားများအတွက် လက်တွေ့စမ်းသပ်မှုက
ဒီလို ပုံစံမျိုးပါ--
10:09
this is what clinical trials
for malaria look like --
213
597594
2578
10:12
(Laughter)
214
600196
1003
(ရယ်သံများ)
10:13
You can do this while having coffee.
215
601223
2357
ဒါကို ကော်ဖီသောက်နေရင်း လုပ်နိုင်တယ်။
10:15
But most importantly,
216
603604
1873
ဒါပေမဲ့ တကယ် အရေးကြီးတာက၊
10:17
this is a village six hours from any road.
217
605501
4062
ဒီရွာဟာ လမ်းမကြီးတွေနဲ့ ​​ခြောက်နာရီ ခရီး
အဝေးမှာ ရှိတဲ့ ရွာပါ။
10:22
We are in a room with one of the senior
members of the community
218
610036
4563
အခန်းထဲတွင် အဲဒီက အသိုင်းအဝုိင်းထဲက
သက်ကြီးတစ်ယောက်နဲ့
ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်ပေးတဲ့
လုပ်သား ရှိနေပါတယ်။
10:26
and a health care worker.
219
614623
1513
ဒီလို အားထုတ်မှုရဲ့ ဒီအပိုင်းလေးဟာဖြင့်
ကျွန်တော့အတွက် စိတ်အလှုပ်ရှားရဆုံးပါ--
10:28
It really is this portion of the work
that excites me the most --
220
616160
3497
အဲဒီအပြုံးလေး၊
10:31
that smile,
221
619681
1158
10:32
to be able to share simple but powerful
tools with people around the world.
222
620863
3874
ရိုးရိုးလေးနဲ့ အားကောင်းကြတဲ့ ကိရိယာတွေကို
ကမ္ဘာတဝှမ်းက လူတွေကို မျှဝေရကျိုး နပ်တယ်။
ဒါနဲ့ ခင်ဗျားတို့ ပြောဖို့
မေ့သွားတဲ့ တစ်ချက်က၊
10:37
Now, I forgot to tell you this,
223
625479
2302
10:39
that all of that cost me 20 cents to make.
224
627805
2403
အဲဒါတွေ အားလုံးကို ထုတ်လုပ်ပေးဖို့
ဆင့် ၂၀ သာ လိုတာကိုပါ။
ကောင်းပါပြီ၊ စိတ်မဝင်စားစရာတွေကို
နောက်မှာ ချန်ထားခဲ့ရင်း၊
10:43
OK, in the negative time I have left,
225
631510
2882
နောက်ဆုံး မကြာမီလေးတင်က တစ်ခု
အကြောင်းကို ပြောပြမယ်--
10:46
I'll tell you about the most recent --
226
634416
2066
10:48
(Laughter)
227
636506
1120
(ရယ်သံများ)
10:49
invention from our lab.
228
637650
1870
ကျွန်တော်တို့ဓာတ်ခွဲခန်းရဲ့ တီထွင်မှုပါ။
10:51
It's called Abuzz --
229
639544
1353
Abuzz ဆိုပြီး နာမည်ပေးထားတယ်--
10:53
the idea that all of you
could help us fight mosquitoes;
230
641618
4134
ခင်ဗျားတို့ အားလုံးနဲ့အတူ ခြင်တွေကို
တိုက်ပွဲဝင်ရေး စိတ်ကူးနဲ့ပါ။
ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ရန်သူခြင်တွေကို
ခြေရာခံရန် အတွက်ပါ။
10:57
you could all help us track our enemies.
231
645776
2267
11:00
These are enemies because they cause
malaria, Zika, chikungunya, dengue.
232
648067
3988
၎င်းတို့က ငှက်ဖျား၊ Zika၊ chikungunya၊
သွေးလွန်တုပ်ကွေး စ်ပွားစေတဲ့ ရန်သူတွေပါ။
11:04
But the challenge is that we actually
don't know where our enemies are.
233
652079
4784
ဒါပေမဲ့ ပြဿနာက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ရန်သူတွေ
ဘယ်မှာ ရှိကြမှန်းကို မသိကြပါ။
11:08
The world map for where
mosquitoes are is missing.
234
656887
2979
ခြင်တွေဆိုင်ရာ
ကမ္ဘာ့မြေပုံတွေ မရှိသေးပါဘူး။
အဲဒါနဲ့ အဲဒီအ​ကြောင်းကို စဉ်းစားလာရတယ်။
11:12
So we started thinking about this.
235
660303
1743
ခြင်တွေဟာ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၃၅၀၀ ရှိကြတယ်။
11:14
There are 3,500 species of mosquitoes,
236
662070
2035
ပြီးတော့ ၎င်းတို့ဟာ ဆင်တူရိုးမှားတွေပါ။
11:16
and they're all very similar.
237
664129
1403
11:17
Some of them are so identical
238
665556
1439
တချို့ဘယ်လောက်တောင် တူသလဲဆိုတော့
11:19
that even an entomologist cannot
identify them under a microscope.
239
667019
3388
ပိုးမွှားပညာရှင်ကြီးတွေ အဏုကြည့်စက်နဲ့
ကြည့်တောင် မခွဲခြားနိုင်ကြဘူး။
ဒါပေမဲ့ သူတို့ဆီမှာ
အားနည်းချက် တစ်ခု ရှိပါတယ်။
11:23
But they have an Achilles' heel.
240
671096
1785
11:24
This is what mosquitoes flirting
with each other looks like.
241
672905
3200
ဒါက ခြင်တွေ ရည်စားလိုက်ကြပုံကို
မြင်နေကြရတာပါ။
ဟောဒါက အမျိုးသမီးကို
လိုက်ဖမ်းချင်တဲ့ အထီးကောင်ပါ။
11:28
That's a male chasing a female.
242
676129
2229
11:30
They're actually talking to each other
with their wingbeat frequencies.
243
678382
3821
သူတို့ဟာ သူတို့ရဲ့ အတောင်ပံ ရိုက်ခတ်
နှုန်းဖြင့် အပြန်အလှန် စကား​ပြောနေကြတာပါ။
11:34
(Buzzing sound)
244
682227
1040
(ခြင်ပျံသန်းမှု အသံ)
11:35
And thus, they have a signature.
245
683291
2357
အဲဒါက သူတို့ရဲ့ လက်မှတ်နဲ့ တူပါတယ်။
11:38
We realized that using a regular phone,
246
686652
3364
အဲဒါနဲ့ ကျွန်တော်တို့ နားလည်လိုက်တာက
သာမန်ဖုန်းကို သုံးပြီး၊
11:42
a $5-10 flip phone --
247
690040
2541
$ ၅-၁၀ တန်တဲ့ ဖုန်းနဲ့--
11:44
how many remember what this object is?
248
692605
2102
ဒီလိုဖုန်းမျိုးကို မှတ်မီကြသေးရဲ့လား။
11:46
(Laughter)
249
694731
1060
(ရယ်သံများ)
11:47
We can record these acoustic
signatures from mosquitoes.
250
695815
4161
ကျွန်တော်တို့ဟာ ခြင်တွေရဲ့ အသံနှုန်း
လက်မှတ်ကို မှတ်တမ် းတင်နိုင်ပါတယ်။
ဘယ်လို လုပ်ရမှာကို အတိအကျ
ကျွန်တော် ​ပြောပြမယ်။
11:52
I'll tell you exactly how to do this.
251
700000
1936
ကျွန်တော်ဟာ ခြင်တချို့ကို
အပြင်မှာ ဖမ်းယူလာခဲ့တယ်။
11:53
I caught some mosquitoes outside.
252
701960
1691
11:55
Unlike Bill [Gates], I'm not
going to release them.
253
703675
2388
Bill [Gates] လိုမဟုတ်ဘဲ ကျွန်တော်
သူတို့ကို လွှတ်မပေးဘူး။
11:58
(Laughter)
254
706087
1040
(ရယ်သံများ)
11:59
But I will tell you how
to record from this.
255
707151
2575
ဒါပေမဲ့ ဒါနဲ့ အသံဖမ်းဖို့ကို ပြောပြပါမယ်။
12:01
All you do is tap them and they fly.
256
709750
2442
လုပ်ရမှာက ဒီလိုခေါက်လိုက်ရင်
သူတို့ပျံသန်းတော့မှာ။
12:04
You can first test --
257
712216
1341
အစတွင် စမ်းသပ် ကြည့်ကြပါ--
12:05
I can actually hear that.
258
713581
1752
ကျွန်တော်ကတော့ ဒီမှာ ကြားနေရပြီ။
မိုက်ခရိုဖုန်းပါတဲ့ ကိုယ့်ဖုန်းကို
သူတို့နားကို ယူလာပါ--
12:07
And you bring your phone,
which has microphones --
259
715357
2454
12:09
it turns out the mics
are so damn good already,
260
717835
2366
၎င်းတို့ထဲက မိုက်တွေ အရမ်းကို ကောင်းကြတယ်၊
12:12
even on regular phones,
261
720225
1240
သာမန် ဖုန်းတွေထဲမှာတောင်၊
12:13
that you can pick up
this near-field signature.
262
721489
2433
ဒီလို လက်တွေ့ အသံတွေကို
မှတ်တမ်းတင်လို့ ရနိုင်ပါတယ်။
12:15
And since I'm out of time,
263
723946
2138
အချိန် သိပ်မကျန်တော့တဲ့အတွက်၊
12:18
let me just play the recording
that I made a day ago.
264
726108
3692
အရင်တစ်နေ့က သွင်းယူခဲ့တဲ့ အသံကို
ဖွင့်ပြပါရစေ။
12:21
(Mosquitoes buzz)
265
729824
2540
(ခြင်ရဲ့ ပျံသန်းမှု အသံ)
12:24
This is all the charming sound
that you heard before
266
732388
2928
ဒီလို စွဲမက်စရာ အသံကို ခင်ဗျားတို့
ကြားခဲ့ဘူးကြမှာပါ၊
12:27
that you all love.
267
735340
1184
အားလုံး သိပ်ကြိုက်ကြတဲ့ အသံပါ။
ဒီလို လုပ်လို့ ရနိုင်ြခင်းကြောင့်
12:30
One of the contexts of this
268
738786
1421
12:32
is that being able to do this
with a regular cell phone
269
740231
3214
သာမန် ဆဲလ်ဖုန်းနဲ့ ဒီလို
လုပ်ရနိုင်တယ်ဆိုတော့
12:35
allows us to map mosquito species.
270
743469
3160
ကျွန်တော်တို့ဟာ ခြင်မျိုးစိတ် ​မြေပုံကို
ရွေးဆွဲနိုင်လာမယ်။
ခေါက်ဖုန်းကို အသုံးပြုပြီး
12:39
Using a flip phone,
271
747657
1692
ကျွန်တော်တို့ဟာ အကြီးမားဆုံး အသံဒေတာဘေ့စ်
တစ်ခုကို မြေပုံပေါ် တင်ပေးခဲ့ကြရာ
12:41
we mapped one of the largest
acoustic databases
272
749373
2978
12:44
with 25 to 20 species of mosquitoes
that carry human pathogens.
273
752375
5228
လူ့တွေအတွက် ရောဂါပိုးကို သယ်ဆောင်ပေးကြတဲ့
ခြင်မျိုးစိတ် ၂၅ မှ ၂၀ ဖေါ်ထုတ်နိုင်တယ်။
အဲဒါကို စက်ပစ္စည်းတွေရဲ့ သင်ယူမှုနဲ့
တွဲသုံးလိုက်ရင်၊
12:49
And from this and machine learning,
274
757627
1679
အဲဒီလို ဒေတာကို မည်သူမဆို
အပ်လုဒ် လုပ်ပေးရင်၊
12:51
anybody who uploads this data,
275
759330
1784
12:53
we can identify and tell the probability
276
761138
1988
ခင်ဗျားတို့ဝန်းကျင်က ခြင်တွေက
ဘယ်လိုဟာမျိုးဆိုတာကို
12:55
of what species of mosquitoes
you're actually working with.
277
763150
2834
ကျွန်တော်တို့က ရှာဖွေ
ဖေါ်ထုတ်ပေးနိုင်ကြမှာပါ။
12:58
We call this Abuzz,
and if any of you want to sign up,
278
766008
2815
Abuzz လို့ နာမည်ပေးထားရာ
ခင်ဗျားတို့ အဲဒီထဲပါချင်ရင်၊
13:00
just go to the website.
279
768847
1218
ဝဘ်ဆိုက်ကို သွားကြပါ။
ကျွန်တော့အတွက် သိပ်ကို အရေးကြီးပြီး
နှလုံးသားနဲ့ နီးစပ်တဲ့
13:02
Let me close with something
280
770523
1642
13:04
that's very important
and dear to my heart.
281
772189
2301
အရာတစ်ခုဖြင့် ကျွန်တော် နီဂုံးချုပ်ပါရစေ။
13:07
One of the challenges of today
is we have terrible problems.
282
775504
3947
ဒီနေ့တွင် ကျွန်တော်တို့ဆီမှာ ကြောက်မက်ဘွယ်
ပြဿနာများ ရှိနေခြင်းဟာ စိန်ခေါ်မှုကြီးပါ။
13:11
We have a billion people
with absolutely no health care,
283
779475
2898
ကမ္ဘာကြီးမှာ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု
ဘာမှမရှိသူ တစ်ဘီလီယံ ရှိကြတယ်၊
13:14
climate change, biodiversity loss,
284
782397
2125
ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု၊ ဇီဝမျိုးကွဲ
ပျောက်ဆုံးလာနေခြင်း၊
13:16
on and on and on.
285
784546
1185
စသဖြင့် အများကြီးပါ။
13:18
And we hope that science
is going to provide the answer.
286
786226
2950
သိပ္ပံပညာက အဲဒါတွေအတွက် အဖြေ
ပေးမှာ ကျွန်တော်တို့ မျှော်လင့်ကြပါတယ်။
13:21
But before you leave this theatre today,
287
789590
2148
ခင်ဗျားတို့ အားလုံး ဒီခန်းမကြီးမှ
ထွက်မသွားကြခင်၊
13:23
I want you to promise one thing.
288
791762
1754
ခင်ဗျားတို့ကို ကတိ တစ်ခုပေးချင်ပါတယ်။
13:25
We're going to make science accessible --
289
793925
2378
ကျွန်တော်တို့ဟာ သိပ္ပံပညာကို
သုံးရနိုင်အောင် လုပ်ပေးကြမယ်--
13:29
not just to the people who can afford it,
290
797066
2139
အဲဒါကို တတ်နိုင်တဲ့ သူတွေအတွက်သာမက၊
13:31
but a billion others who can't.
291
799229
1882
မတတ်နိုင်ကြတဲ့ တစ်ဘီလီယံအတွက်ပါ
စီစဉ်ပေးပါမယ်။
13:33
Let's make science and scientific
literacy a human right.
292
801761
4016
သိပ္ပံပညာနှင့် သိပ္ပံအသုံးလုံးကျေမှုကို
လူသားရဲ့ ရပိုင်ခွင့်အဖြစ် ဖန်တီးပေးကြစို့။
13:39
The moment that you pass the tingling
feeling of making a discovery
293
807564
4675
သိပ္ပံရှာကြံရေး မီးပွားဆိုတဲ့ ခံစားမှုကို
အခြားကလေးတစ်ဦးအား လွှဲပြောင်းပေးလိုက်တဲ့
13:44
to another child,
294
812263
1511
တဒင်္ဂလေးမှ၊
အဲဒီလို ပြဿနာတွေကို လက်တွေ့မှာ
ဖြေရှင်းပေးကြမယ့်
13:46
you're enabling them to be
the next group of people
295
814443
3792
အနာဂတ်မျိုးဆက်ကို ကျွန်တော်တို့က
ပျိုးထောင်ပေးလာမှုပဲ ဖြစ်ပါလိမ့်မည်။
13:50
who will actually solve these problems.
296
818259
2108
13:52
Thank you.
297
820391
1175
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
13:53
(Applause)
298
821590
3378
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by Myo Aung
Reviewed by sann tint

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Manu Prakash - Physicist, inventor
TED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health.

Why you should listen

An assistant professor of bioengineering at Stanford University, Manu Prakash is a physicist working at the molecular scale to try and understand no less than how the world really works. As he told BusinessWeek in 2010, he is humbled and inspired by nature’s own solutions to the world's biggest problems. "I build and design tools to uncover how and why biological systems so often outsmart us. 

I believe one day we will be able to understand the physical design principles of life on Earth, leading to a new way to look at the world we live in."

Born in Meerut, India, Prakash earned a BTech in computer science and engineering from the Indian Institute of Technology in Kanpur before moving to the United States. He did his master’s and PhD in applied physics at MIT before founding the Prakash Lab at Stanford.

Prakash's ultra-low-cost, "print-and-fold" paper microscope won a $100,000 grant from the Gates Foundaton in 2012.

More profile about the speaker
Manu Prakash | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM