TED2003
Jane Goodall: What separates us from chimpanzees?
Jane Goodall over het verschil tussen ons en de apen.
Filmed:
Readability: 3.7
2,039,247 views
Jane Goodall heeft de ontbrekende schakel niet gevonden, maar ze is dichterbij gekomen dan wie dan ook. De primatologe zegt dat onze complexe taal het enige echte verschil is tussen mensen en chimpansees. Ze spoort ons aan ze te gebruiken om de wereld te veranderen.
Jane Goodall - Primatologist; environmentalist
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:26
Good morning everyone. First of all, it's been fantastic
0
1000
4000
Goedemorgen iedereen. Allereerst, het was fantastisch
00:30
being here over these past few days.
1
5000
3000
hier te zijn, de afgelopen dagen.
00:33
And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up
2
8000
4000
Ik vind het een eer deze uitzonderlijke bijeenkomst
00:37
this extraordinary gathering of people,
3
12000
2000
van mensen af te sluiten --
00:39
these amazing talks that we've had.
4
14000
3000
de geweldige talks die we hebben gehad.
00:42
I feel that I've fitted in, in many ways,
5
17000
3000
Ik heb het gevoel dat ik, in verschillende opzichten,
00:45
to some of the things that I've heard.
6
20000
3000
deel uitmaakte van sommige dingen die ik gehoord heb.
00:48
I came directly here
7
23000
4000
Ik begon -- ik kwam hier rechtstreeks
00:52
from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador,
8
27000
4000
vanuit een plek diep in het tropische regenwoud in Ecuador.
00:57
where I was out -- you could only get there by a plane --
9
32000
3000
Ik was daar -- je kan het alleen per vliegtuig bereiken --
01:00
with indigenous people with paint on their faces
10
35000
3000
met de inheemse bevolking met verf op hun gezicht
01:04
and parrot feathers on their headdresses,
11
39000
2000
en papegaaienveren op hun hoofdtooien.
01:06
where these people are fighting to try and keep the oil companies,
12
41000
5000
Deze mensen strijden daar om de oliemaatschappijen
01:11
and keep the roads, out of their forests.
13
46000
4000
en de wegen buiten hun bossen te houden.
01:15
They're fighting to develop their own way of living within the forest
14
50000
4000
Ze strijden om hun eigen manier van leven binnen het oerwoud te ontwikkelen
01:19
in a world that's clean, a world that isn't contaminated,
15
54000
3000
in een wereld die schoon is, een wereld die niet vervuild is,
01:22
a world that isn't polluted.
16
57000
3000
een wereld die niet verontreinigd is.
01:25
And what was so amazing to me, and what fits right in
17
60000
3000
En wat me verbaasde, iets wat goed past bij
01:28
with what we're all talking about here at TED,
18
63000
3000
waar we het nu allemaal over hebben bij TED,
01:31
is that there, right in the middle of this rainforest,
19
66000
3000
was dat daar, middenin het regenwoud,
01:34
was some solar panels -- the first in that part of Ecuador --
20
69000
4000
een aantal zonnepanelen waren -- de eerste in dat deel van Ecuador --
01:39
and that was mainly to bring water up by pump
21
74000
3000
voornamelijk om water op te pompen
01:42
so that the women wouldn't have to go down.
22
77000
2000
zodat de vrouwen niet naar beneden hoefden te gaan.
01:44
The water was cleaned, but because they got a lot of batteries,
23
79000
3000
Het water werd gezuiverd, maar omdat ze veel batterijen hadden,
01:47
they were able to store a lot of electricity.
24
82000
3000
konden ze veel elektriciteit opslaan.
01:50
So every house -- and there were, I think, eight houses
25
85000
2000
Dus elk huis -- en er waren, denk ik, acht huizen
01:52
in this little community -- could have light
26
87000
3000
in deze kleine gemeenschap -- had een half uur
01:55
for, I think it was about half an hour each evening.
27
90000
2000
verlichting elke avond.
01:58
And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer.
28
93000
6000
Daar is het opperhoofd, in al zijn vorstelijke praal, met een laptop.
02:04
(Laughter)
29
99000
2000
(Gelach)
02:06
And this man, he has been outside, but he's gone back,
30
101000
5000
En deze man, terug van weggeweest,
02:11
and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into
31
106000
6000
zei: "Weet je, we zijn plotseling in een
02:17
a whole new era, and we didn't even know about the white man
32
112000
4000
geheel nieuw tijdperk terecht gekomen, we wisten niets af van de blanke man
02:21
50 years ago, and now here we are with laptop computers,
33
116000
3000
50 jaar geleden en nu zijn we hier, met laptops,
02:24
and there are some things we want to learn from the modern world.
34
119000
3000
en zijn er dingen die we willen leren van de moderne wereld.
02:27
We want to know about health care.
35
122000
3000
We willen informatie over gezondheidszorg.
02:30
We want to know about what other people do -- we're interested in it.
36
125000
4000
We willen weten wat andere mensen doen -- we zijn geïnteresseerd.
02:34
And we want to learn other languages.
37
129000
2000
En we willen andere talen leren.
02:36
We want to know English and French and perhaps Chinese,
38
131000
4000
We willen Engels en Frans en misschien ook Chinees leren,
02:40
and we're good at languages."
39
135000
2000
en we zijn goed in talen."
02:42
So there he is with his little laptop computer,
40
137000
4000
Dus daar zat hij met zijn kleine laptop,
02:46
but fighting against the might of the pressures --
41
141000
4000
vechtend tegen de krachtige druk --
02:50
because of the debt, the foreign debt of Ecuador --
42
145000
3000
van de schuld, de staatsschuld van Ecuador --
02:53
fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course
43
148000
4000
strijdend tegen de druk van de Wereldbank, het IMF en natuurlijk
02:57
the people who want to exploit the forests and take out the oil.
44
152000
4000
van de mensen die het oerwoud willen exploiteren en de olie willen winnen.
03:02
And so, coming directly from there to here.
45
157000
4000
Ik kwam dus rechtstreeks daarvandaan naar hier.
03:06
But, of course, my real field of expertise
46
161000
3000
Maar mijn echte expertise ligt
03:09
lies in an even different kind of civilization --
47
164000
4000
in weer een andere vorm van beschaving.
03:13
I can't really call it a civilization.
48
168000
3000
Ik kan het niet echt een beschaving noemen.
03:16
A different way of life, a different being.
49
171000
3000
Meer een andere manier van leven, een ander bestaan.
03:20
We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis
50
175000
5000
We hebben al eerder gesproken -- een geweldige lezing van Wade Davis
03:25
about the different cultures of the humans around the world --
51
180000
3000
over verschillende menselijke culturen in de hele wereld --
03:28
but the world is not composed only of human beings;
52
183000
5000
maar de wereld bestaat niet alleen uit menselijke wezens,
03:33
there are also other animal beings.
53
188000
2000
er zijn ook andere levende wezens.
03:35
And I propose to bring into this TED conference,
54
190000
3000
Ik wil de stem van het dierenrijk op deze TED-conferentie laten horen,
03:38
as I always do around the world, the voice of the animal kingdom.
55
193000
4000
zoals ik altijd doe over de hele wereld.
03:42
Too often we just see a few slides, or a bit of film,
56
197000
3000
Vaak genoeg zien we maar een paar dia's, of een stukje film,
03:45
but these beings have voices that mean something.
57
200000
3000
maar deze wezens hebben een stem die iets betekent.
03:48
And so, I want to give you a greeting,
58
203000
2000
En dus wil ik jullie een groet overbrengen,
03:50
as from a chimpanzee in the forests of Tanzania --
59
205000
3000
van een chimpansee in de bossen van Tanzania --
03:54
Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!
60
209000
6000
Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!
04:01
(Applause)
61
216000
8000
(Applaus)
04:10
I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960.
62
225000
5000
Ik bestudeer de chimpansees in Tanzania al sinds 1960.
04:15
During that time, there have been modern technologies
63
230000
4000
In die periode zijn er moderne technologieën
04:19
that have really transformed the way
64
234000
2000
die de werkwijze van biologen in het veld
04:21
that field biologists do their work.
65
236000
3000
erg veranderd hebben.
04:24
For example, for the first time, a few years ago,
66
239000
3000
Een paar jaar geleden bijvoorbeeld, konden we voor het eerst,
04:27
by simply collecting little fecal samples
67
242000
3000
simpelweg een paar monsters van ontlasting verzamelen
04:30
we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done --
68
245000
5000
en ze analyseren -- een DNA profiel maken --
04:35
so for the first time, we actually know which male chimps
69
250000
4000
dus voor het eerst weten we welk mannetjes-chimpansee
04:39
are the fathers of each individual infant.
70
254000
3000
de vader is van elk individueel kind.
04:42
Because the chimps have a very promiscuous mating society.
71
257000
4000
De chimpansees vertonen namelijk heel promiscue paringsgedrag.
04:46
So this opens up a whole new avenue of research.
72
261000
3000
Dit leidt tot een geheel nieuw onderzoeksveld.
04:49
And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI --
73
264000
7000
En we gebruiken GSI -- geografisch wat het ook is, GSI --
04:56
to determine the range of the chimps.
74
271000
4000
om het verspreidingsgebied van de chimpansees te bepalen.
05:00
And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff --
75
275000
6000
Daarnaast gebruiken we -- je kan wel merken dat ik niet erg thuis ben in deze dingen --
05:06
but we're using satellite imagery
76
281000
3000
we gebruiken dus satellietbeelden
05:09
to look at the deforestation in the area.
77
284000
3000
om de ontbossing in het gebied te bekijken.
05:12
And of course, there's developments in infrared,
78
287000
3000
En natuurlijk zijn er de ontwikkelingen wat betreft infrarood,
05:15
so you can watch animals at night,
79
290000
2000
zodat je dieren 's nachts kan bekijken.
05:17
and equipment for recording by video,
80
292000
3000
De apparatuur voor het opnemen van beeld
05:20
and tape recording is getting lighter and better.
81
295000
3000
en geluid wordt steeds lichter en beter.
05:23
So in many, many ways, we can do things today
82
298000
3000
We kunnen dus, op heel veel manieren, vandaag de dag dingen doen,
05:26
that we couldn't do when I began in 1960.
83
301000
4000
die we niet konden doen in 1960, toen ik begon.
05:31
Especially when chimpanzees, and other animals
84
306000
3000
Vooral wanneer chimpansees, en andere dieren
05:34
with large brains, are studied in captivity,
85
309000
2000
met een groot brein, bestudeerd worden in gevangenschap,
05:36
modern technology is helping us to search
86
311000
5000
helpt moderne technologie ons te zoeken
05:41
for the upper levels of cognition in some of these non-human animals.
87
316000
4000
naar de hoogste gradaties van bewustwording bij sommige niet-menselijke dieren.
05:45
So that we know today, they're capable of performances
88
320000
4000
Zodat we nu weten dat ze in staat zijn prestaties te leveren
05:49
that would have been thought absolutely impossible
89
324000
2000
die onmogelijk werden geacht
05:51
by science when I began.
90
326000
2000
door de wetenschap, toen ik begon.
05:54
I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled
91
329000
4000
Ik denk dat de chimpansee in gevangenschap die het verst staat
05:58
in intellectual performance is one called Ai in Japan --
92
333000
4000
qua intellectuele prestatie, is er één genaamd Ai uit Japan --
06:02
her name means love --
93
337000
2000
haar naam betekent liefde --
06:04
and she has a wonderfully sensitive partner working with her.
94
339000
4000
en ze heeft een fantastisch gevoelige partner die met haar samenwerkt.
06:08
She loves her computer --
95
343000
2000
Ze is dol op haar computer --
06:10
she'll leave her big group, and her running water,
96
345000
3000
ze verlaat haar grote groep, haar stromende water,
06:13
and her trees and everything.
97
348000
2000
haar bomen en alles om haar heen.
06:15
And she'll come in to sit at this computer --
98
350000
2000
Ze komt binnen om achter de computer te zitten --
06:17
it's like a video game for a kid; she's hooked.
99
352000
2000
het is net een videospelletjes voor kinderen, ze is verslaafd.
06:19
She's 28, by the way, and she does things with her computer screen
100
354000
4000
Ze is 28 trouwens en ze doet dingen met haar computerscherm
06:23
and a touch pad that she can do faster than most humans.
101
358000
6000
en een touchpad, sneller dan de meeste mensen.
06:29
She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them,
102
364000
5000
Ze verricht hele complexe taken. Ik heb geen tijd om er op in te gaan,
06:34
but the amazing thing about this female is
103
369000
2000
maar het geweldige aan dit wijfje is
06:36
she doesn't like making mistakes.
104
371000
4000
dat ze er niet van houdt fouten te maken.
06:40
If she has a bad run, and her score isn't good,
105
375000
3000
Als ze een slechte reeks heeft en haar score is niet goed,
06:43
she'll come and reach up and tap on the glass --
106
378000
2000
komt ze naar het raam en tikt op het glas --
06:45
because she can't see the experimenter --
107
380000
2000
omdat ze degene die de test afneemt niet kan zien --
06:47
which is asking to have another go.
108
382000
3000
en vraagt op deze manier om nog een poging te wagen.
06:50
And her concentration -- she's already concentrated hard
109
385000
3000
En haar concentratie -- ze is al ongeveer 20 minuten
06:53
for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again,
110
388000
4000
erg geconcentreerd, en nu wil ze het weer proberen,
06:57
just for the satisfaction of having done it better.
111
392000
3000
alleen maar om voldaan te zijn over het feit dat ze het beter heeft gedaan.
07:00
And the food is not important -- she does get a tiny reward,
112
395000
3000
En het eten doet er niet toe -- ze krijgt wel een kleine beloning,
07:03
like one raisin for a correct response --
113
398000
3000
een rozijntje voor een goed antwoord --
07:06
but she will do it for nothing, if you tell her beforehand.
114
401000
4000
maar ze doet het ook voor niets, als je dat vooraf aan haar vertelt.
07:10
So here we are, a chimpanzee using a computer.
115
405000
5000
Daar zijn we dan, een chimpansee die een computer gebruikt.
07:15
Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language.
116
410000
4000
Chimpansees, gorilla's en orang-oetans leren zelfs gebarentaal.
07:19
But the point is that when I was first in Gombe in 1960 --
117
414000
5000
Maar het punt is dat toen ik voor het eerst in Gombe was, in 1960 --
07:24
I remember so well, so vividly, as though it was yesterday --
118
419000
4000
ik kan het me erg goed en levendig herinneren, als de dag van gisteren --
07:28
the first time, when I was going through the vegetation,
119
423000
3000
de eerste keer, toen ik door de gewassen liep,
07:31
the chimpanzees were still running away from me, for the most part,
120
426000
3000
vluchtten de meeste chimpansees nog steeds van me weg,
07:34
although some were a little bit acclimatized --
121
429000
4000
hoewel een aantal wel wat geacclimatiseerd waren.
07:38
and I saw this dark shape, hunched over a termite mound,
122
433000
4000
Ik zag een donker figuur, voorovergebogen over een termietenheuvel,
07:42
and I peered with my binoculars.
123
437000
2000
en ik tuurde door mijn verrekijker.
07:44
It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard --
124
439000
5000
Het was, gelukkig, een volwassen mannetje dat ik David Greybeard had genoemd --
07:49
and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps;
125
444000
3000
de wetenschap van die tijd was ertegen dat ik de chimpansees namen gaf,
07:52
they should all have numbers; that was more scientific.
126
447000
2000
ze moesten allemaal nummers hebben, dat was wetenschappelijker.
07:54
Anyway, David Greybeard -- and I saw that
127
449000
3000
Hoe dan ook, David Greybeard, zo zag ik,
07:57
he was picking little pieces of grass and using them
128
452000
4000
was kleine sprietjes gras aan het plukken en gebruikte ze
08:01
to fish termites from their underground nest.
129
456000
3000
om termieten uit hun ondergrondse nest te vissen.
08:04
And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig
130
459000
3000
En dat is niet alles -- soms pakte hij een takje met bladeren
08:07
and strip the leaves --
131
462000
2000
en haalde de bladeren eraf.
08:09
modifying an object to make it suitable for a specific purpose --
132
464000
3000
Een voorwerp veranderen om het geschikt te maken voor een specifiek doel --
08:12
the beginning of tool-making.
133
467000
2000
het begin van het maken van gereedschap.
08:15
The reason this was so exciting and such a breakthrough
134
470000
2000
Dit was zo spannend en baanbrekend omdat
08:17
is at that time, it was thought that humans,
135
472000
3000
er destijds werd gedacht dat mensen,
08:20
and only humans, used and made tools.
136
475000
3000
en alleen mensen, gereedschap kon gebruiken en maken.
08:23
When I was at school, we were defined as man, the toolmaker.
137
478000
4000
Toen ik op school zat, werden we omschreven als de mens, de bouwer van gereedschap.
08:27
So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news,
138
482000
4000
En toen Louis Leakey, mijn mentor, dit nieuws hoorde,
08:31
he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,'
139
486000
3000
zei hij: "Aha, we moeten nu de mens herdefiniëren, gereedschap herdefiniëren,
08:34
or accept chimpanzees as humans."
140
489000
3000
of chimpansees beschouwen als mensen."
08:37
(Laughter)
141
492000
2000
(Gelach)
08:39
We now know that at Gombe alone, there are nine different ways
142
494000
4000
We weten nu dat, alleen al in Gombe, er negen verschillende manieren zijn
08:43
in which chimpanzees use different objects for different purposes.
143
498000
3000
waarop chimpansees verschillende voorwerpen gebruiken voor diverse doelen.
08:47
Moreover, we know that in different parts of Africa,
144
502000
2000
Bovendien weten we nu dat in allerlei delen van Afrika
08:49
wherever chimps have been studied,
145
504000
2000
waar chimpansees worden bestudeerd,
08:51
there are completely different tool-using behaviors.
146
506000
5000
er zeer verschillende gedragingen zijn wat betreft het gebruik van gereedschappen.
08:56
And because it seems that these patterns are passed
147
511000
3000
Het lijkt erop lijkt deze patronen worden overgedragen
08:59
from one generation to the next, through observation,
148
514000
3000
van de ene generatie op de andere, door observatie,
09:02
imitation and practice -- that is a definition of human culture.
149
517000
5000
imitatie en training -- dit is een definitie van menselijke beschaving.
09:07
What we find is that over these 40-odd years
150
522000
4000
We stellen vast dat gedurende de ongeveer 40 jaar
09:11
that I and others have been studying chimpanzees
151
526000
3000
dat ik en anderen chimpansees en andere mensapen
09:14
and the other great apes, and, as I say, other mammals
152
529000
3000
hebben bestudeerd, en, zoals ik ze noem, andere zoogdieren
09:17
with complex brains and social systems,
153
532000
3000
met gecompliceerde hersenen en sociale systemen --
09:20
we have found that after all, there isn't a sharp line
154
535000
4000
we hebben ontdekt dat er toch geen duidelijke grens is die
09:24
dividing humans from the rest of the animal kingdom.
155
539000
3000
mensen van de rest van het dierenrijk scheidt.
09:27
It's a very wuzzy line.
156
542000
2000
Het is een vage grens.
09:29
It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things
157
544000
3000
En het wordt steeds vager als we gewaar worden dat dieren dingen doen
09:32
that we, in our arrogance, used to think was just human.
158
547000
5000
die we, in al onze arrogantie, zagen als menselijk gedrag.
09:37
The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives --
159
552000
4000
The chimpansees -- we hebben geen tijd om hun fascinerende leven te bespreken --
09:41
but they have this long childhood, five years
160
556000
3000
hebben een langdurige jeugd: ze worden vijf jaar lang
09:44
of suckling and sleeping with the mother,
161
559000
2000
gezoogd en slapen bij de moeder,
09:46
and then another three, four or five years
162
561000
2000
daarna nog eens drie, vier of vijf jaar
09:48
of emotional dependence on her, even when the next child is born.
163
563000
5000
van emotionele afhankelijkheid van haar, zelfs als het volgende kind is geboren.
09:53
The importance of learning in that time, when behavior is flexible --
164
568000
3000
Het belang van het leren in deze tijd, wanneer het gedrag nog flexibel is --
09:56
and there's an awful lot to learn in chimpanzee society.
165
571000
4000
en er is een hoop te leren in de chimpansee-gemeenschap.
10:00
The long-term affectionate supportive bonds
166
575000
3000
De langdurige liefhebbende en ondersteunende relaties
10:03
that develop throughout this long childhood with the mother,
167
578000
3000
die zich ontwikkelen tijdens deze langdurige jeugd met de moeder,
10:06
with the brothers and sisters,
168
581000
2000
de broers en zussen,
10:08
and which can last through a lifetime,
169
583000
3000
kunnen een leven lang duren,
10:11
which may be up to 60 years.
170
586000
2000
dat wel 60 jaar kan duren.
10:13
They can actually live longer than 60 in captivity,
171
588000
3000
Ze kunnen eigenlijk nog langer dan 60 jaar leven in gevangenschap.
10:16
so we've only done 40 years in the wild so far.
172
591000
3000
We hebben tot nu toe nog maar 40 jaar in het wild meegemaakt.
10:19
And we find chimps are capable of true compassion and altruism.
173
594000
5000
We hebben ontdekt dat chimpansees in staat zijn tot werkelijke barmhartigheid en altruïsme.
10:25
We find in their non-verbal communication -- this is very rich --
174
600000
4000
We zien dit in hun non-verbale communicatie -- die is zeer rijk --
10:29
they have a lot of sounds, which they use in different circumstances,
175
604000
5000
ze kennen veel geluiden, waar ze onder verschillende omstandigheden gebruik van maken,
10:34
but they also use touch, posture, gesture,
176
609000
2000
maar ze gebruiken ook tast, houding, gebaren
10:36
and what do they do?
177
611000
2000
en wat doen ze?
10:38
They kiss; they embrace; they hold hands.
178
613000
2000
Ze kussen, ze omhelzen, ze houden elkaars handen vast.
10:40
They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist --
179
615000
3000
Ze geven elkaar schouderklopjes, ze paraderen, ze zwaaien met hun vuist --
10:43
the kind of things that we do,
180
618000
3000
het soort dingen die wij doen --
10:46
and they do them in the same kind of context.
181
621000
2000
en ze doen deze dingen in dezelfde context.
10:49
They have very sophisticated cooperation.
182
624000
2000
Ze hebben een geavanceerde samenwerking.
10:51
Sometimes they hunt -- not that often,
183
626000
3000
Soms jagen ze -- niet zo vaak,
10:54
but when they hunt, they show sophisticated cooperation,
184
629000
3000
maar als ze dat doen, is hun samenwerking geavanceerd,
10:57
and they share the prey.
185
632000
2000
en ze delen de prooi.
11:00
We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same --
186
635000
6000
We hebben ontdekt dat ze hun gevoelens tonen, vergelijkbaar met -- soms precies hetzelfde als --
11:06
as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair.
187
641000
5000
de gevoelens die we zelf beschrijven als vreugde, verdriet, angst, wanhoop.
11:11
They know mental as well as physical suffering.
188
646000
2000
Ze kennen zowel mentaal als fysiek lijden.
11:13
And I don't have time to go into the information
189
648000
3000
Ik heb geen tijd hier verder op in te gaan en
11:16
that will prove some of these things to you,
190
651000
2000
deze dingen aan te tonen,
11:18
save to say that there are very bright students, in the best universities,
191
653000
4000
maar weet dat er hele slimme studenten zijn, aan de beste universiteiten,
11:22
studying emotions in animals, studying personalities in animals.
192
657000
4000
die gevoelens bij dieren bestuderen, persoonlijkheden van dieren.
11:26
We know that chimpanzees and some other creatures
193
661000
3000
We weten dat chimpansees en sommige andere wezens
11:29
can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other."
194
664000
5000
zichzelf kunnen herkennen in spiegels -- zichzelf in tegenstelling tot anderen.
11:34
They have a sense of humor, and these are the kind of things
195
669000
4000
Ze hebben een gevoel voor humor, en dat is het soort dingen
11:38
which traditionally have been thought of as human prerogatives.
196
673000
6000
dat traditioneel voorbehouden is aan de mensen.
11:44
But this teaches us a new respect -- and it's a new respect
197
679000
5000
Dit brengt ons een nieuw respect bij --
11:49
not only for the chimpanzees, I suggest,
198
684000
3000
niet alleen voor chimpansees, zo suggereer ik,
11:52
but some of the other amazing animals with whom we share this planet.
199
687000
4000
maar ook voor andere wonderbaarlijke dieren waarmee we deze planeet delen.
11:56
Once we're prepared to admit that after all,
200
691000
3000
Zodra we eindelijk kunnen toegeven
11:59
we're not the only beings with personalities, minds
201
694000
3000
dat we niet de enige wezens zijn met persoonlijkheid, verstand
12:02
and above all feelings, and then we start to think
202
697000
2000
en bovenal gevoelens, en we beginnen na te denken
12:04
about ways we use and abuse
203
699000
2000
over de manier waarop we zoveel andere
12:06
so many other sentient, sapient creatures on this planet,
204
701000
6000
bewuste en slimme wezens op deze aarde gebruiken en misbruiken,
12:12
it really gives cause for deep shame, at least for me.
205
707000
5000
leidt dit tot grote schaamte, bij mij tenminste.
12:19
So, the sad thing is that these chimpanzees --
206
714000
4000
Het verdrietige is dat deze chimpansees --
12:23
who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility --
207
718000
4000
die ons meer dan welk wezen dan ook, bescheidenheid hebben geleerd --
12:27
are in the wild, disappearing very fast.
208
722000
3000
in het wild snel aan het verdwijnen zijn.
12:30
They're disappearing for the reasons
209
725000
2000
Ze verdwijnen om de redenen
12:32
that all of you in this room know only too well.
210
727000
3000
waarvan jullie goed op de hoogte zijn.
12:35
The deforestation, the growth of human populations, needing more land.
211
730000
5000
De ontbossing, de bevolkingsgroei van mensen die steeds meer land nodig hebben.
12:40
They're disappearing because some timber companies
212
735000
3000
Ze verdwijnen omdat sommige houtkapbedrijven
12:43
go in with clear-cutting.
213
738000
2000
alles weghalen in een gebied.
12:45
They're disappearing in the heart of their range in Africa
214
740000
4000
Ze zijn aan het verdwijnen in het hart van hun gebied in Afrika
12:49
because the big multinational logging companies have come in and made roads --
215
744000
5000
omdat de grote multinationale houtkapbedrijven wegen hebben aangelegd --
12:54
as they want to do in Ecuador
216
749000
2000
zoals ze willen doen in Ecuador
12:56
and other parts where the forests remain untouched --
217
751000
2000
en in andere delen waar het bos nog onaangetast is --
12:59
to take out oil or timber.
218
754000
4000
om er olie of hout te winnen.
13:03
And this has led in Congo basin, and other parts of the world,
219
758000
5000
In het Congobekken, en in andere delen van de wereld, heeft dit geleid tot
13:08
to what is known as the bush-meat trade.
220
763000
2000
hetgeen dat bekend staat als handel in bush-vlees.
13:10
This means that although for hundreds, perhaps thousands of years,
221
765000
4000
Dit betekent dat hoewel er honderden, misschien duizenden jaren lang,
13:14
people have lived in those forests, or whatever habitat it is,
222
769000
4000
mensen hebben geleefd in die bossen, of wat voor omgeving dan ook,
13:18
in harmony with their world, just killing the animals they need
223
773000
3000
in harmonie met hun wereld, die alleen de dieren doodden die zij nodig hadden
13:21
for themselves and their families --
224
776000
2000
voor zichzelf en hun families --
13:23
now, suddenly, because of the roads,
225
778000
3000
nu plotseling, door de wegen,
13:26
the hunters can go in from the towns.
226
781000
2000
de jagers vanuit de steden binnentreden.
13:28
They shoot everything, every single thing that moves
227
783000
3000
Ze schieten op alles, alles wat beweegt en
13:31
that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it.
228
786000
5000
groter is dan een kleine rat, ze drogen het in de zon of roken het.
13:36
And now they've got transport; they take it on the logging trucks
229
791000
3000
En nu er transport is, nemen ze het mee op de vrachtwagens
13:39
or the mining trucks into the towns where they sell it.
230
794000
4000
van de houthakkers of de mijnbouw, naar het dorp waar ze het verkopen.
13:43
And people will pay more for bush-meat, as it's called,
231
798000
5000
Mensen betalen meer voor bush-vlees
13:48
than for domestic meat -- it's culturally preferred.
232
803000
3000
dan voor vlees van gefokte dieren -- er is een culturele voorkeur.
13:51
And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest
233
806000
4000
Het is niet houdbaar, en de enorme houthakkerskampen in het bos
13:55
are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin
234
810000
4000
eisen nu vlees, zodat de pygmeejagers in het Congobekken
13:59
who've lived there with their wonderful way of living
235
814000
4000
die daar al vele honderden jaren geleefd hebben op hun prachtige manier
14:03
for so many hundreds of years are now corrupted.
236
818000
3000
nu corrupt zijn geworden.
14:06
They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money.
237
821000
3000
Ze krijgen wapens, ze schieten voor de houthakkerskampen, ze krijgen geld.
14:09
Their culture is being destroyed,
238
824000
3000
Hun cultuur wordt vernietigd,
14:12
along with the animals upon whom they depend.
239
827000
3000
tegelijk met de dieren waarvan ze afhankelijk zijn.
14:15
So, when the logging camp moves, there's nothing left.
240
830000
3000
Als de houthakkers hun kamp opbreken, is er niets meer over.
14:18
We talked already about the loss of human cultural diversity,
241
833000
3000
We hebben het al gehad over het verlies van menselijke culturele diversiteit.
14:21
and I've seen it happening with my own eyes.
242
836000
3000
Ik heb het zien gebeuren met mijn eigen ogen.
14:24
And the grim picture in Africa -- I love Africa,
243
839000
4000
Het grimmige beeld van Afrika -- Ik hou van Afrika,
14:28
and what do we see in Africa?
244
843000
2000
maar wat zien we in Arika?
14:30
We see deforestation;
245
845000
3000
We zien ontbossing,
14:33
we see the desert spreading; we see massive hunger;
246
848000
5000
we zien de uitbreiding van de woestijn, we zien grote honger,
14:38
we see disease and we see population growth in areas
247
853000
4000
we zien ziektes en bevolkingsgroei in gebieden
14:42
where there are more people living on a certain piece of land
248
857000
4000
waar er meer mensen leven op een stukje land
14:46
than the land can possibly support,
249
861000
2000
dan dat land kan onderhouden,
14:48
and they're too poor to buy food from elsewhere.
250
863000
3000
en ze zijn te arm om ergens anders voedsel te kopen.
14:51
Were the people that we heard about yesterday,
251
866000
3000
Waren de mensen waarover we gisteren hebben gehoord,
14:54
on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid?
252
869000
4000
op Paaseiland, die hun laatste boom hebben geveld -- waren zij gek?
14:58
Didn't they know what was happening?
253
873000
2000
Wisten zij niet wat er aan de gang was?
15:00
Of course, but if you've seen the crippling poverty
254
875000
2000
Natuurlijk, maar als je de verlammende armoede gezien hebt
15:02
in some of these parts of the world
255
877000
2000
in sommige delen van de wereld,
15:04
it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow."
256
879000
3000
is de vraag niet "laten we de boom voor morgen staan",
15:07
"How am I going to feed my family today?
257
882000
2000
maar "hoe ga ik mijn familie te eten geven vandaag?".
15:09
Maybe I can get just a few dollars from this last tree
258
884000
3000
Misschien brengt deze laatste boom een paar dollar op,
15:12
which will keep us going a little bit longer,
259
887000
2000
zodat we weer een tijdje voort kunnen,
15:14
and then we'll pray that something will happen
260
889000
3000
en dan bidden we dat er iets gaat gebeuren
15:17
to save us from the inevitable end."
261
892000
3000
dat ons kan redden van het onvermijdelijke einde.
15:20
So, this is a pretty grim picture.
262
895000
3000
Dit is dus een grimmig beeld.
15:23
The one thing we have, which makes us so different
263
898000
4000
Het enige dat we hebben, dat ons zo verschillend maakt van
15:27
from chimpanzees or other living creatures,
264
902000
2000
chimpansees of andere levende wezens,
15:29
is this sophisticated spoken language --
265
904000
3000
is onze geavanceerde spreektaal --
15:32
a language with which we can tell children
266
907000
2000
een taal waarmee we kinderen kunnen vertellen
15:34
about things that aren't here.
267
909000
2000
over de dingen die er niet zijn.
15:36
We can talk about the distant past, plan for the distant future,
268
911000
4000
We kunnen praten over het verre verleden, de verre toekomst plannen,
15:40
discuss ideas with each other,
269
915000
2000
ideeën met elkaar bespreken,
15:42
so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group.
270
917000
4000
zodat ideeën voortkomen uit de verzamelde wijsheid van een groep.
15:46
We can do it by talking to each other;
271
921000
2000
We kunnen het door met elkaar te praten,
15:48
we can do it through video; we can do it through the written word.
272
923000
4000
we kunnen het met video doen, we kunnen het met teksten.
15:52
And we are abusing this great power we have to be wise stewards,
273
927000
5000
We misbruiken ons geweldige vermogen om wijze beheerders te zijn,
15:57
and we're destroying the world.
274
932000
2000
en we vernietigen de wereld.
15:59
In the developed world, in a way, it's worse,
275
934000
3000
In een ontwikkelde wereld is het erger, in zekere zin,
16:02
because we have so much access to knowledge
276
937000
3000
omdat we zo goed in staat zijn te weten
16:05
of the stupidity of what we're doing.
277
940000
2000
hoe dom het is wat we doen.
16:07
Do you know, we're bringing little babies
278
942000
3000
Weet je dat we baby'tjes op de wereld zetten
16:10
into a world where, in many places, the water is poisoning them?
279
945000
5000
een wereld waar, op veel plekken, het water hen vergiftigt.
16:15
And the air is harming them, and the food that's grown
280
950000
4000
De lucht is schadelijk, en het voedsel dat geteeld wordt
16:19
from the contaminated land is poisoning them.
281
954000
3000
op vervuilde grond, vergiftigt hen.
16:22
And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere.
282
957000
4000
Dat gebeurt niet alleen in de ontwikkelingslanden, ver weg, maar overal.
16:26
Do you know we all have about 50 chemicals
283
961000
2000
Weet je dat we zo'n 50 chemicaliën
16:28
in our bodies we didn't have about 50 years ago?
284
963000
4000
in ons lichaam hebben die we 50 jaar geleden nog niet hadden?
16:32
And so many of these diseases, like asthma
285
967000
4000
En zoveel ziektes, zoals astma en
16:36
and certain kinds of cancers, are on the increase
286
971000
3000
verschillende soorten kanker, komer vaker voor
16:39
around places where our filthy toxic waste is dumped.
287
974000
5000
op plekken waar ons smerige, giftige afval wordt gedumpt.
16:44
We're harming ourselves around the world,
288
979000
3000
Overal ter wereld brengen we onszelf,
16:47
as well as harming the animals, as well as harming nature herself --
289
982000
4000
de dieren, en de natuur schade toe.
16:51
Mother Nature, that brought us into being;
290
986000
3000
Moeder Natuur, die ons voortbracht.
16:54
Mother Nature, where I believe we need to spend time,
291
989000
4000
Moeder Natuur, met wie we naar mijn mening tijd moeten doorbrengen,
16:58
where there's trees and flowers and birds
292
993000
2000
waar er bomen en bloemen en vogels zijn
17:00
for our good psychological development.
293
995000
3000
die goed zijn voor onze psychologische ontwikkeling.
17:03
And yet, there are hundreds and hundreds of children
294
998000
3000
En toch zijn er honderden kinderen
17:06
in the developed world who never see nature,
295
1001000
2000
in de ontwikkelde wereld die nooit enige natuur zien,
17:08
because they're growing up in concrete
296
1003000
2000
omdat ze opgroeien tenmidden van beton.
17:10
and all they know is virtual reality,
297
1005000
2000
Ze kennen alleen een virtuele realiteit,
17:12
with no opportunity to go and lie in the sun,
298
1007000
4000
en hebben geen gelegenheid om in de zon te gaan liggen,
17:16
or in the forest, with the dappled sun-specks
299
1011000
3000
of in het bos, met de zonnevlekken
17:19
coming down from the canopy above.
300
1014000
3000
die door het bladerdek schijnen.
17:22
As I was traveling around the world, you know,
301
1017000
3000
Toen ik ging reizen over de wereld,
17:25
I had to leave the forest -- that's where I love to be.
302
1020000
3000
moest ik het bos verlaten -- daar wil ik het liefste zijn.
17:28
I had to leave these fascinating chimpanzees
303
1023000
3000
Ik moest die fascinerende chimpansees verlaten
17:31
for my students and field staff to continue studying
304
1026000
4000
zodat mijn studenten en veldwerkers verder konden studeren
17:35
because, finding they dwindled from about two million
305
1030000
3000
want toen ik erachter kwam dat hun aantal van twee miljoen
17:38
100 years ago to about 150,000 now,
306
1033000
4000
100 jaar geleden was gezakt naar ongeveer 150.000 nu,
17:42
I knew I had to leave the forest to do what I could
307
1037000
3000
wist ik dat ik het bos moest verlaten om alles te doen wat ik kon
17:45
to raise awareness around the world.
308
1040000
2000
om mensen overal ter wereld hier bewust van te maken.
17:47
And the more I talked about the chimpanzees' plight,
309
1042000
3000
Hoe meer ik praatte over de slechte toestand van de chimpansees,
17:50
the more I realized the fact that everything's interconnected,
310
1045000
5000
hoe meer ik besefte dat alles een eenheid vormt,
17:55
and the problems of the developing world
311
1050000
2000
en dat de problemen van de ontwikkelingslanden
17:57
so often stem from the greed of the developed world,
312
1052000
3000
vaak afstammen van de hebberigheid van de ontwikkelde landen.
18:00
and everything was joining together, and making -- not sense,
313
1055000
5000
Alles kwam samen en kreeg -- geen zin,
18:05
hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense.
314
1060000
4000
want daar ligt hoop in, zei je -- het werd onzinnig.
18:09
How can we do it?
315
1064000
1000
Hoe kunnen we het doen?
18:10
Somebody said that yesterday.
316
1065000
2000
Iemand zei dat gisteren,
18:12
And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope.
317
1067000
5000
en tijdens mijn rondreizen ontmoette ik steeds jonge mensen die de hoop hadden verloren.
18:17
They were feeling despair,
318
1072000
3000
Ze voelden wanhoop,
18:20
they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do;
319
1075000
3000
ze dachten: "Het maakt eigenlijk niet uit wat we doen,
18:23
eat, drink and be merry, for tomorrow we die.
320
1078000
2000
eet, drink en wees blij, want morgen zijn we dood.
18:25
Everything is hopeless -- we're always being told so by the media."
321
1080000
4000
Alles is hopeloos -- dat wordt ons altijd verteld door de media."
18:29
And then I met some who were angry,
322
1084000
3000
Ik ontmoette ook mensen die boos waren,
18:32
and anger that can turn to violence,
323
1087000
2000
en boosheid kan geweld opleveren,
18:34
and we're all familiar with that.
324
1089000
3000
dat weten we allemaal.
18:37
And I have three little grandchildren,
325
1092000
4000
Ik heb drie jonge kleinkinderen,
18:41
and when some of these students would say to me
326
1096000
3000
en als een paar van deze studenten op de middelbare school of universiteit
18:44
at high school or university, they'd say, "We're angry,"
327
1099000
3000
tegen me zou zeggen: "We zijn boos,"
18:47
or "We're filled with despair, because we feel
328
1102000
3000
of "We zijn vervuld van wanhoop, omdat
18:50
you've compromised our future, and there's nothing we can do about it."
329
1105000
4000
wij denken dat jullie onze toekomst op spel hebben gezet, en we er niets aan kunnen doen."
18:54
And I looked in the eyes of my little grandchildren,
330
1109000
2000
Ik kijk in de ogen van mijn kleinkinderen,
18:56
and think how much we've harmed this planet since I was their age.
331
1111000
4000
en ik denk na over hoeveel schade we deze planeet hebben toegebracht sinds ik zo oud was als zij.
19:00
I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania,
332
1115000
6000
Ik voel dan grote schaamte, en daarom heb ik in 1991 in Tanzania
19:06
I started a program that's called Roots and Shoots.
333
1121000
3000
een project gestart dat Roots and Shoots (Wortels en Scheuten) heet.
19:09
There's little brochures all around outside,
334
1124000
4000
Je vindt buiten overal brochures,
19:13
and if any of you have anything to do with children and care about their future,
335
1128000
4000
en al wie met kinderen te maken heeft en zich zorgen maakt om hun toekomst,
19:17
I beg that you pick up that brochure.
336
1132000
3000
vraag ik die brochure mee te nemen.
19:20
And Roots and Shoots is a program for hope.
337
1135000
4000
Roots and Shoots is een hoopvol project.
19:24
Roots make a firm foundation.
338
1139000
2000
Roots (wortels) zorgen voor een stevige fundering.
19:26
Shoots seem tiny,
339
1141000
2000
Shoots (scheuten) lijken klein,
19:28
but to reach the sun they can break through brick walls.
340
1143000
3000
maar om de zon te bereiken kunnen ze door stenen muren heen gaan.
19:31
See the brick walls as all the problems
341
1146000
2000
De stenen muren zijn zoals alle problemen
19:33
that we've inflicted on this planet.
342
1148000
2000
die we deze planeet hebben aangedaan.
19:35
Then, you see, it is a message of hope.
343
1150000
4000
Dan is het een hoopvolle boodschap.
19:39
Hundreds and thousands of young people around the world
344
1154000
2000
Honderden en duizenden jonge mensen over de hele wereld
19:41
can break through, and can make this a better world.
345
1156000
4000
kunnen doorbreken, en kunnen een betere wereld creëren.
19:45
And the most important message of Roots and Shoots
346
1160000
3000
De belangrijkste boodschap van Roots and Shoots
19:48
is that every single individual makes a difference.
347
1163000
4000
is dat elke individu het verschil kan maken.
19:52
Every individual has a role to play.
348
1167000
2000
Elke individu kan zijn steentje bijdragen.
19:54
Every one of us impacts the world around us everyday,
349
1169000
4000
Iedereen heeft elke dag invloed op de wereld om ons heen,
19:58
and you scientists know that you can't actually --
350
1173000
3000
en jullie wetenschappers weten dat je dat niet niet kan --
20:01
even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen
351
1176000
3000
zelfs al blijf je de hele dag in bed, je ademt zuurstof in
20:04
and giving out CO2, and probably going to the loo,
352
1179000
4000
en koolstofdioxide uit, en waarschijnlijk ga je naar het toilet,
20:08
and things like that --
353
1183000
2000
enzovoort.
20:10
you're making a difference in the world.
354
1185000
2000
Je maakt verschil op de wereld.
20:12
So, the Roots and Shoots program
355
1187000
3000
Het Roots en Shoots project
20:15
involves youth in three kinds of projects.
356
1190000
5000
betrekt de jeugd in drie verschillende deelprojecten.
20:20
And these are projects to make the world around them a better place.
357
1195000
4000
Deze projecten zijn bedoeld om van de wereld om hun heen een betere plek te maken.
20:24
One project to show care and concern for your own human community.
358
1199000
6000
Een project gaat over zorg voor de eigen menselijke gemeenschap.
20:30
One for animals, including domestic animals -- and I have to say,
359
1205000
4000
Eén is voor dieren, ook voor huisdieren -- en ik moet zeggen,
20:34
I learned everything I know about animal behavior
360
1209000
2000
ik heb alles geleerd wat ik weet over dierengedrag,
20:36
even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty,
361
1211000
4000
zelfs voordat ik naar Gombe en de chimpansees ging, van mijn hond Rusty,
20:40
who was my childhood companion.
362
1215000
3000
mijn maatje tijdens mijn jeugd.
20:43
And the third kind of project: something for the local environment.
363
1218000
4000
Het derde project is voor de plaatselijke omgeving.
20:48
So what the kids do depends first of all, how old are they --
364
1223000
4000
Wat de kinderen doen, hangt allereerst van hun leeftijd af,
20:52
and we go now from pre-school right through university.
365
1227000
4000
En we gaan nu van voor de kleuterschool tot en met de universiteit.
20:56
It's going to depend whether they're inner-city or rural.
366
1231000
3000
Het hangt ervan af of ze in de stad of op het platteland wonen.
20:59
It's going to depend if they're wealthy or impoverished.
367
1234000
5000
Het hangt ervan af of ze rijk of arm zijn.
21:04
It's going to depend which part, say, of America they're in.
368
1239000
3000
Het hangt ervan af in welk deel van, bijvoorbeeld, Amerika ze wonen.
21:07
We're in every state now, and the problems in Florida
369
1242000
3000
We zitten nu in elke staat, en de problemen van Florida
21:10
are different from the problems in New York.
370
1245000
2000
zijn anders dan die van New York.
21:13
It's going to depend on which country they're in --
371
1248000
2000
Het hangt af van het land waarin ze wonen --
21:15
and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups --
372
1250000
6000
we zitten al in meer dan 60 landen, met ongeveer 5.000 actieve groepen,
21:21
and there are groups all over the place that I keep hearing about
373
1256000
4000
en ik blijf horen over groepen op allerlei plekken,
21:25
that I've never even heard of, because the kids are taking the program
374
1260000
3000
waar ik nooit van gehoord heb, omdat de kinderen het programma
21:28
and spreading it themselves.
375
1263000
2000
opnemen en zelf verspreiden.
21:30
Why?
376
1265000
2000
Waarom?
21:32
Because they're buying into it,
377
1267000
2000
Omdat ze erachter staan,
21:34
and they're the ones who get to decide what they're going to do.
378
1269000
3000
en zij mogen beslissen wat ze gaan doen.
21:37
It isn't something that their parents tell them,
379
1272000
2000
Het is niet iets wat hun ouders zeggen,
21:39
or their teachers tell them.
380
1274000
2000
of hun leerkrachten.
21:41
That's effective, but if they decide themselves,
381
1276000
3000
Dat werkt, maar als ze zelf beslissen
21:44
"We want to clean this river
382
1279000
3000
"Wij willen deze rivier schoonmaken
21:47
and put the fish back that used to be there.
383
1282000
2000
en de vis terugbrengen die hier vroeger was.
21:49
We want to clear away the toxic soil
384
1284000
5000
Wij willen de giftige grond weghalen
21:54
from this area and have an organic garden.
385
1289000
2000
uit dit gebied, en een biotuin aanleggen.
21:56
We want to go and spend time with the old people
386
1291000
3000
Wij willen tijd gaan doorbrengen met oude mensen
21:59
and hear their stories and record their oral histories.
387
1294000
4000
en naar hun verhalen luisteren en hun orale geschiedenis vastleggen.
22:04
We want to go and work in a dog shelter.
388
1299000
2000
We willen in een hondenasiel gaan werken.
22:06
We want to learn about animals. We want ... "
389
1301000
2000
We willen over dieren leren. We willen ..."
22:08
You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me.
390
1303000
4000
Weet je, het gaat alsmaar verder, en dat stemt me hoopvol.
22:12
As I travel around the world 300 days a year,
391
1307000
4000
Ik reis 300 dagen per jaar de wereld rond,
22:16
everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages.
392
1311000
3000
en overal zijn er Roots en Shoots-groepen van verschillende leeftijden.
22:19
Everywhere there are children with shining eyes saying,
393
1314000
2000
Overal zijn er kinderen die met blinkende ogen zeggen:
22:21
"Look at the difference we've made."
394
1316000
3000
"Kijk hoe we verschil hebben gemaakt!"
22:24
And now comes the technology into it,
395
1319000
2000
En nu komt daar technologie bij,
22:26
because with this new way of communicating electronically
396
1321000
5000
want met deze nieuwe manier van elektronisch communiceren,
22:31
these kids can communicate with each other around the world.
397
1326000
4000
kunnen deze kinderen de wereld rond met elkaar communiceren.
22:35
And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas
398
1330000
3000
Als iemand ons wil helpen, we hebben zovele ideeën,
22:38
but we need help -- we need help to create the right kind of system
399
1333000
6000
maar we hebben hulp nodig -- we moeten het juiste soort systeem helpen creëren,
22:44
that will help these young people to communicate their excitement.
400
1339000
4000
dat deze jonge mensen helpt om hun opwinding over te brengen.
22:48
But also -- and this is so important -- to communicate their despair,
401
1343000
5000
Maar ook -- en dit is zo belangrijk -- om hun wanhoop over te brengen:
22:53
to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?"
402
1348000
3000
"We hebben dit geprobeerd en het werkt niet, wat nu gedaan?"
22:56
And then, lo and behold, there's another group answering these kids
403
1351000
4000
En zie, dan is er een andere groep die hun een antwoord geeft,
23:00
who may be in America, or maybe this is a group in Israel,
404
1355000
3000
die in Amerika kan zijn, of een groep in Israël, die zegt:
23:03
saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it."
405
1358000
5000
"Je hebt het wat verkeerd aangepakt. Probeer het eens zo."
23:08
The philosophy is very simple.
406
1363000
3000
De filosofie is heel simpel.
23:11
We do not believe in violence.
407
1366000
3000
We geloven niet in geweld.
23:14
No violence, no bombs, no guns.
408
1369000
3000
Geen geweld, geen bommen, geen geweren.
23:17
That's not the way to solve problems.
409
1372000
2000
Zo los je geen problemen op.
23:19
Violence leads to violence, at least in my view.
410
1374000
4000
Geweld leidt tot geweld, tenminste volgens mij.
23:23
So how do we solve?
411
1378000
2000
Hoe lossen we het dan op?
23:25
The tools for solving the problems are knowledge and understanding.
412
1380000
5000
De middelen om problemen op te lossen zijn kennis en begrip.
23:30
Know the facts, but see how they fit in the big picture.
413
1385000
3000
Ken de feiten, maar zie hoe ze in het grotere plaatje passen.
23:33
Hard work and persistence --don't give up --
414
1388000
3000
Hard werk en volharding -- geef niet op --
23:36
and love and compassion leading to respect for all life.
415
1391000
5000
en liefde en mededogen, die leiden tot respect voor alle leven.
23:41
How many more minutes? Two, one?
416
1396000
2000
Hoeveel minuten nog? Twee, één?
23:43
Chris Anderson: One -- one to two.
417
1398000
2000
Chris Anderson: Eén – Eén à twee.
23:45
Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two.
418
1400000
2000
Jane Goodall: Twee, twee, ik kies voor twee.
23:47
(Laughter)
419
1402000
1000
(Gelach)
23:48
Are you going to come and drag me off?
420
1403000
2000
Ga je me van het podium komen sleuren?
23:50
(Laughter)
421
1405000
2000
(Gelach)
23:52
Anyway -- so basically, Roots and Shoots
422
1407000
4000
Dus Roots en Shoots
23:56
is beginning to change young people's lives.
423
1411000
3000
begint het leven van jonge mensen te veranderen.
23:59
It's what I'm devoting most of my energy to.
424
1414000
4000
Ik besteed er het grootste deel van mijn energie aan.
24:03
And I believe that a group like this can have a very major impact,
425
1418000
7000
Ik geloof dat dit soort groep een heel grote invloed kan hebben,
24:10
not just because you can share technology with us,
426
1425000
3000
niet alleen omdat jullie technologie met ons delen,
24:13
but because so many of you have children.
427
1428000
3000
maar omdat zovelen van jullie kinderen hebben.
24:16
And if you take this program out, and give it to your children,
428
1431000
5000
Als je dit programma meeneemt en aan je kinderen geeft,
24:21
they have such a good opportunity to go out and do good,
429
1436000
4000
krijgen ze zo'n mooie kans om goed te gaan doen,
24:25
because they've got parents like you.
430
1440000
2000
omdat ze ouders zoals jullie hebben.
24:27
And it's been so clear how much you all care
431
1442000
4000
Het is zo duidelijk hoezeer jullie ermee begaan zijn
24:31
about trying to make this world a better place.
432
1446000
2000
om van deze wereld een betere plek te maken.
24:33
It's very encouraging.
433
1448000
2000
Dat is erg bemoedigend.
24:35
But the kids do ask me --
434
1450000
2000
Maar de kinderen vragen me --
24:37
and this won't take more than two minutes, I promise --
435
1452000
2000
en dit duurt niet meer dan twee minuten, dat beloof ik --
24:39
the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future?
436
1454000
5000
ze zeggen: "Dr. Jane, heeft u echt hoop voor de toekomst?
24:44
You travel, you see all these horrible things happening."
437
1459000
4000
U reist, u ziet al deze vreselijke dingen gebeuren."
24:48
Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that.
438
1463000
4000
Ten eerste, het menselijke brein -- daar moet ik niets over zeggen.
24:52
Now that we know what the problems are around the world,
439
1467000
3000
Nu we weten wat de problemen in de wereld zijn,
24:55
human brains like yours are rising to solve those problems.
440
1470000
4000
gaan knappe koppen zoals jullie, de problemen oplossen.
24:59
And we've talked a lot about that.
441
1474000
2000
Daar hebben we het uitgebreid over gehad.
25:01
Secondly, the resilience of nature.
442
1476000
3000
Ten tweede, de weerbaarheid van de natuur.
25:04
We can destroy a river,
443
1479000
2000
We kunnen een rivier vernietigen
25:06
and we can bring it back to life.
444
1481000
2000
en weer tot leven brengen.
25:08
We can see a whole area desolated,
445
1483000
5000
We kunnen een heel gebied zien vervallen
25:13
and it can be brought back to bloom again, with time or a little help.
446
1488000
5000
en terug tot bloei brengen, met tijd en een tikkeltje hulp.
25:18
And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last,
447
1493000
6000
En ten derde, de laatste spreker had het erover -- of de spreker daarvoor --
25:24
talked about the indomitable human spirit.
448
1499000
3000
over de ontembare menselijke geest.
25:27
We are surrounded by the most amazing people
449
1502000
4000
We worden omringd door de meest fantastische mensen
25:31
who do things that seem to be absolutely impossible.
450
1506000
4000
die dingen doen die gewoon onmogelijk lijken.
25:35
Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone
451
1510000
3000
Nelson Mandela -- ik neem een stukje steen
25:38
from Robben Island Prison, where he labored for 27 years,
452
1513000
3000
van de gevangenis op Robbeneiland, waar hij 27 jaar lang zwoegde,
25:41
and came out with so little bitterness, he could lead his people
453
1516000
5000
en die hij verliet met zo weinig bitterheid dat hij zijn mensen kon wegleiden
25:46
from the horror of apartheid without a bloodbath.
454
1521000
3000
uit de gruwel van de apartheid zonder bloedbad.
25:49
Even after the 11th of September -- and I was in New York
455
1524000
4000
Zelfs na 11 september -- en ik was in New York,
25:53
and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage,
456
1528000
6000
en ik voelde de angst -- maar niettemin was er zoveel menselijke moed,
25:59
so much love and so much compassion.
457
1534000
3000
zoveel liefde en mededogen.
26:02
And then as I went around the country after that and felt the fear --
458
1537000
4000
En terwijl ik het land rondging daarna, en de angst voelde --
26:06
the fear that was leading to people feeling
459
1541000
2000
de angst die ertoe leidde dat mensen dachten
26:08
they couldn't worry about the environment any more,
460
1543000
2000
dat ze niet meer met het milieu konden inzitten,
26:10
in case they seemed not to be patriotic --
461
1545000
3000
want anders zouden ze niet patriottisch lijken --
26:13
and I was trying to encourage them,
462
1548000
2000
en ik probeerde ze aan te moedigen.
26:15
somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi,
463
1550000
3000
Iemand kwam aanzetten met een citaat van Mahatma Gandhi:
26:18
"If you look back through human history,
464
1553000
3000
"Als je terugkijkt naar de menselijke geschiedenis,
26:21
you see that every evil regime has been overcome by good."
465
1556000
3000
dan zie je dat alle slechte regimes door goede zijn overwonnen."
26:25
And just after that a woman brought me this little bell,
466
1560000
4000
Vlak erna bracht een vrouw me dit belletje,
26:29
and I want to end on this note.
467
1564000
2000
en daarmee wil ik besluiten.
26:31
She said, "If you're talking about hope and peace, ring this.
468
1566000
3000
Ze zei: "Als je over hoop en vrede praat, laat dan dit belletje klinken.
26:36
This bell is made from metal from a defused landmine,
469
1571000
6000
Het is gemaakt van metaal van een onklaar gemaakte landmijn,
26:42
from the killing fields of Pol Pot --
470
1577000
3000
uit de killing fields van Pol Pot --
26:45
one of the most evil regimes in human history --
471
1580000
3000
één van de slechtste regimes in de menselijke geschiedenis -
26:48
where people are now beginning to put their lives back together
472
1583000
4000
waar mensen nu hun leven weer op het spoor beginnen te krijgen,
26:52
after the regime has crumbled.
473
1587000
3000
na de ineenstorting van het regime.
26:55
So, yes, there is hope, and where is the hope?
474
1590000
4000
Ja, er is dus hoop, en waar is die?
26:59
Is it out there with the politicians?
475
1594000
3000
Bij de politici?
27:03
It's in our hands.
476
1598000
2000
Ze is in onze handen.
27:05
It's in your hands and my hands
477
1600000
2000
Ze is in jouw handen en in de mijne,
27:07
and those of our children.
478
1602000
2000
en in die van onze kinderen.
27:09
It's really up to us.
479
1604000
2000
Het is echt aan ons.
27:11
We're the ones who can make a difference.
480
1606000
2000
Wij zijn diegenen die verschil kunnen maken.
27:13
If we lead lives where we consciously leave
481
1608000
2000
Als we levens leiden waarbij we bewust
27:15
the lightest possible ecological footprints,
482
1610000
4000
de kleinst mogelijke ecologische voetafdruk achterlaten,
27:19
if we buy the things that are ethical for us to buy
483
1614000
3000
als we dingen kopen die ethisch verantwoord zijn,
27:22
and don't buy the things that are not,
484
1617000
3000
en geen dingen die dat niet zijn,
27:25
we can change the world overnight.
485
1620000
3000
kunnen we de wereld van de ene dag op de andere veranderen.
27:28
Thank you.
486
1623000
1000
Dank u.
ABOUT THE SPEAKER
Jane Goodall - Primatologist; environmentalistJane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian.
Why you should listen
Jane Goodall hasn't exactly found the missing link, but she's come closer than just about anyone else on Earth. Her extensive research into the behavior of chimpanzees, which started in Africa in the 1960s and continues today, fundamentally altered scientific thinking about the relationship between humans and other mammals.
Goodall, who founded a research institute in her name in 1977, is an internationally recognized authority on the primate world. She's written books for adults and children, contributed to documentaries, and serves as a National Geographic explorer-in-residence, a United Nations peace messenger, and the president of Advocates for Animals. For her efforts to observe and preserve all species, Goodall has received honors and accolades from governments, nonprofits, universities, and professional organizations, including a medal from UNESCO and the French Legion of Honor in 2006.
Jane Goodall | Speaker | TED.com