TEDGlobal 2014
Wendy Freedman: This telescope might show us the beginning of the universe
Wendy Freedman: Deze nieuwe telescoop zou ons het begin van het heelal kunnen tonen
Filmed:
Readability: 4.2
1,448,439 views
Wanneer en hoe is het heelal ontstaan? Een internationale groep sterrenkundigen wil die vraag beantwoorden door zo ver terug in de tijd te kijken als een nieuwe reusachtige telescoop toestaat. Wendy Freedman stond aan het hoofd van de creatie van de Giant Magellan Telescope, waaraan gewerkt wordt in Zuid-Amerika. Tijdens TEDGlobal in Rio deelt ze haar gedurfde visie op de ontdekkingen over ons heelal, die de GMT mogelijk zou kunnen maken.
Wendy Freedman - Astronomer
Wendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory. Full bio
Wendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
When I was 14 years old,
I was interested in science --
I was interested in science --
0
944
4371
Toen ik 14 jaar was, raakte ik
geïnteresseerd in de wetenschap --
geïnteresseerd in de wetenschap --
00:17
fascinated by it,
excited to learn about it.
excited to learn about it.
1
5339
2485
gefascineerd erdoor,
verheugd om erover te leren.
verheugd om erover te leren.
00:20
And I had a high school science teacher
who would say to the class,
who would say to the class,
2
8479
4059
Op mijn middelbare school zei de
leraar wetenschappen altijd tegen de klas.
leraar wetenschappen altijd tegen de klas.
00:24
"The girls don't have to listen to this."
3
12562
3189
"De meisjes hoeven niet te luisteren."
00:28
Encouraging, yes.
4
16800
1405
Heel bemoedigd, ja.
00:30
(Laughter)
5
18229
1087
(Gelach)
00:31
I chose not to listen --
but to that statement alone.
but to that statement alone.
6
19340
4032
Ik koos ervoor om niet te luisteren --
maar alleen niet naar die opmerking.
maar alleen niet naar die opmerking.
00:36
So let me take you
to the Andes mountains in Chile,
to the Andes mountains in Chile,
7
24710
3707
Laat me jullie meenemen
naar het Andesgebergte in Chili,
naar het Andesgebergte in Chili,
00:40
500 kilometers, 300 miles
northeast of Santiago.
northeast of Santiago.
8
28441
4529
zo'n 500 kilometer, 300 mijl,
ten noordoosten van Santiago.
ten noordoosten van Santiago.
00:45
It's very remote, it's very dry
and it's very beautiful.
and it's very beautiful.
9
33284
4190
Het ligt erg afgelegen, is erg droog
en het is er bijzonder mooi.
en het is er bijzonder mooi.
00:50
And there's not much there.
10
38087
1375
Erg veel is er niet.
00:51
There are condors, there are tarantulas,
11
39486
2640
Er zijn condors, er zijn vogelspinnen,
00:54
and at night, when the light dims,
12
42150
2497
en 's nachts, als het licht uitgaat,
00:56
it reveals one of the darkest
skies on Earth.
skies on Earth.
13
44671
3365
is er één van de donkerste
sterrenhemels ter wereld.
sterrenhemels ter wereld.
01:00
It's kind of a magic place, the mountain.
14
48906
2550
De berg is een soort magische plek.
01:03
It's a wonderful combination
of very remote mountaintop
of very remote mountaintop
15
51480
4337
Het is een prachtige combinatie
van een afgelegen bergtop
van een afgelegen bergtop
01:07
with exquisitely sophisticated technology.
16
55841
3181
met geweldig geavanceerde technologie.
01:11
And our ancestors, for as long
as there's been recorded history,
as there's been recorded history,
17
59508
3592
Onze voorouders, al sinds
de geschiedenis wordt vastgelegd,
de geschiedenis wordt vastgelegd,
01:15
have looked at the night sky
and pondered the nature of our existence.
and pondered the nature of our existence.
18
63124
4786
hebben naar de sterrenhemel gekeken en
nagedacht over de aard van ons bestaan.
nagedacht over de aard van ons bestaan.
01:20
And we're no exception, our generation.
19
68506
2360
En onze generatie is geen uitzondering.
01:23
The only difficulty is
that the night sky now is blocked
that the night sky now is blocked
20
71536
3096
Het enige probleem is dat
de lucht nu geblokkeerd wordt
de lucht nu geblokkeerd wordt
01:26
by the glare of city lights.
21
74656
1850
door de gloed van stadslichten.
01:29
And so astronomers go
to these very remote mountaintops
to these very remote mountaintops
22
77058
3614
Daarom gaan sterrenkundigen
naar deze afgelegen bergtoppen
naar deze afgelegen bergtoppen
01:32
to view and to study the cosmos.
23
80696
1920
om het heelal te zien
en te bestuderen.
en te bestuderen.
01:34
So telescopes
are our window to the cosmos.
are our window to the cosmos.
24
82981
3119
Telescopen zijn ons venster op het heelal.
01:40
It's no exaggeration to say that
the Southern Hemisphere is going to be
the Southern Hemisphere is going to be
25
88042
4023
Ik overdrijf niet als ik zeg
dat het zuidelijk halfrond
dat het zuidelijk halfrond
de toekomst van de sterrenkunde
in de 21e eeuw zal zijn.
in de 21e eeuw zal zijn.
01:44
the future of astronomy
for the 21st century.
for the 21st century.
26
92089
3415
01:48
We have an array
of existing telescopes already,
of existing telescopes already,
27
96135
3232
We hebben al een reeks
bestaande telescopen,
bestaande telescopen,
01:51
in the Andes mountains in Chile,
28
99391
2032
in het Andesgebergte in Chili.
01:53
and that's soon to be joined by a really
sensational array of new capability.
sensational array of new capability.
29
101447
5137
Binnenkort zal dat uitgebreid worden
met sensationele nieuwe mogelijkheden.
met sensationele nieuwe mogelijkheden.
01:58
There will be two international groups
that are going to be building
that are going to be building
30
106608
3199
Twee internationale groepen zullen
enorme telescopen gaan bouwen,
enorme telescopen gaan bouwen,
02:01
giant telescopes, sensitive
to optical radiation, as our eyes are.
to optical radiation, as our eyes are.
31
109831
5476
die net als onze ogen
optische straling kunnen meten.
optische straling kunnen meten.
Er zal een onderzoekstelescoop komen,
02:07
There will be a survey telescope
32
115669
1871
02:09
that will be scanning the sky
every few nights.
every few nights.
33
117564
3320
die om de paar nachten
de lucht zal scannen.
de lucht zal scannen.
02:13
There will be radio telescopes,
34
121366
1526
Er komen radiotelescopen,
02:14
sensitive to long-wavelength
radio radiation.
radio radiation.
35
122916
3508
gevoelig voor radiogolven
met grote golflengtes.
met grote golflengtes.
02:18
And then there will be
telescopes in space.
telescopes in space.
36
126448
3115
En er komen telescopen in de ruimte.
02:21
There'll be a successor
to the Hubble Space Telescope;
to the Hubble Space Telescope;
37
129587
2897
Er komt een opvolger van
de Hubble Ruimtetelescoop:
de Hubble Ruimtetelescoop:
02:24
it's called the James Webb Telescope,
38
132508
2037
de James Webb-ruimtetelescoop,
02:26
and it will be launched in 2018.
39
134569
2485
die gelanceerd zal worden in 2018.
02:29
There'll be a satellite called TESS
40
137078
1706
Er komt een satelliet genaamd TESS,
02:30
that will discover planets
outside of our solar system.
outside of our solar system.
41
138808
3373
die planeten moet ontdekken
buiten ons zonnestelsel.
buiten ons zonnestelsel.
02:36
For the last decade,
I've been leading a group --
I've been leading a group --
42
144259
2630
De afgelopen 10 jaar
heb ik een groep geleid --
heb ik een groep geleid --
02:38
a consortium -- international group,
43
146913
2217
een internationaal consortium --
02:41
to build what will be, when it's finished,
44
149154
2983
om te bouwen aan wat, als het klaar is,
02:44
the largest optical
telescope in existence.
telescope in existence.
45
152161
3304
de grootste optische telescoop
ter wereld moet worden.
ter wereld moet worden.
02:47
It's called the Giant
Magellan Telescope, or GMT.
Magellan Telescope, or GMT.
46
155489
3656
Hij heet de Giant Magellan
Telescope, of GMT.
Telescope, of GMT.
02:51
This telescope is going to have mirrors
that are 8.4 meters in diameter --
that are 8.4 meters in diameter --
47
159748
4733
Deze telescoop zal spiegels met
een diameter van 8,4 meter hebben --
een diameter van 8,4 meter hebben --
02:56
each of the mirrors.
48
164505
1162
per spiegel.
02:57
That's almost 27 feet.
49
165691
1639
Dat is ongeveer 27 voet.
02:59
So it dwarfs this stage -- maybe
out to the fourth row in this audience.
out to the fourth row in this audience.
50
167354
4472
Groter dan dit podium -- misschien wel
tot aan de vierde rij van het publiek.
tot aan de vierde rij van het publiek.
03:03
Each of the seven mirrors
in this telescope
in this telescope
51
171850
3024
Alle zeven spiegels van de telescoop
03:06
will be almost 27 feet in diameter.
52
174898
3784
zullen 8,4 meter in diameter zijn.
03:10
Together, the seven mirrors
in this telescope will comprise
in this telescope will comprise
53
178706
3928
Samen zullen de zeven spiegels
van de telescoop ongeveer
van de telescoop ongeveer
03:14
80 feet in diameter.
54
182658
2041
25 meter in diameter omvatten.
03:16
So, essentially the size
of this entire auditorium.
of this entire auditorium.
55
184723
2958
Dat is net zo groot
als deze hele zaal.
als deze hele zaal.
03:20
The whole telescope will stand
about 43 meters high,
about 43 meters high,
56
188448
3646
De complete telescoop zal
ongeveer 43 meter hoog worden.
ongeveer 43 meter hoog worden.
03:24
and again, being in Rio,
57
192118
2690
Aangezien we in Rio zijn,
03:26
some of you have been to see
the statue of the giant Christ.
the statue of the giant Christ.
58
194832
3619
zullen sommigen van jullie het beeld
van Christus de Verlosser gezien hebben.
van Christus de Verlosser gezien hebben.
03:30
The scale is comparable in height;
59
198475
1829
De omvang is vergelijkbaar;
03:32
in fact, it's smaller
than this telescope will be.
than this telescope will be.
60
200328
3237
het beeld is zelfs kleiner
dan de telescoop zal worden.
dan de telescoop zal worden.
03:36
It's comparable to the size
of the Statue of Liberty.
of the Statue of Liberty.
61
204192
3088
Het is vergelijkbaar
met het Vrijheidsbeeld.
met het Vrijheidsbeeld.
03:39
And it's going to be housed
in an enclosure that's 22 stories --
in an enclosure that's 22 stories --
62
207721
4049
Hij zal ondergebracht worden
in een huis van 22 verdiepingen --
in een huis van 22 verdiepingen --
03:43
60 meters high.
63
211794
1899
60 meter hoog.
03:45
But it's an unusual building
to protect this telescope.
to protect this telescope.
64
213717
3002
Een onorthodox gebouw
dat de telescoop zal beschermen.
dat de telescoop zal beschermen.
03:48
It will have open windows to the sky,
65
216743
1786
Door zijn open ramen naar de hemel
03:50
be able to point and look at the sky,
66
218553
2348
zal men in staat zijn
om die hemel te bestuderen
om die hemel te bestuderen
03:52
and it will actually rotate on a base --
67
220925
2628
en het zal ronddraaien op een platform --
03:55
2,000 tons of rotating building.
68
223577
3475
een draaiend gebouw dat
2 miljoen kilogram weegt.
2 miljoen kilogram weegt.
03:59
The Giant Magellan Telescope
will have 10 times the resolution
will have 10 times the resolution
69
227719
4833
De resolutie van de GMT
zal 10 keer beter zijn
zal 10 keer beter zijn
dan die van de Hubble Ruimtetelescoop.
04:04
of the Hubble Space Telescope.
70
232576
1739
04:06
It will be 20 million times
more sensitive than the human eye.
more sensitive than the human eye.
71
234934
4060
Hij zal 20 miljoen keer gevoeliger
zijn dan het menselijk oog.
zijn dan het menselijk oog.
04:11
And it may, for the first time ever,
be capable of finding life on planets
be capable of finding life on planets
72
239593
6136
En hij is misschien, als allereerste,
in staat om leven te vinden
in staat om leven te vinden
op planeten buiten ons zonnestelsel.
04:17
outside of our solar system.
73
245753
2010
04:20
It's going to allow us to look back
at the first light in the universe --
at the first light in the universe --
74
248469
4373
Hij maakt het mogelijk om naar het eerste
licht in het universum terug te kijken --
licht in het universum terug te kijken --
04:24
literally, the dawn of the cosmos.
75
252866
2367
letterlijk de dageraad van het heelal.
04:27
The cosmic dawn.
76
255257
1768
De oorsprong van het heelal.
04:29
It's a telescope that's
going to allow us to peer back,
going to allow us to peer back,
77
257763
3754
Het is een telescoop die
ons terug kan laten turen,
ons terug kan laten turen,
04:33
witness galaxies as they were
when they were actually assembling,
when they were actually assembling,
78
261541
3785
om te zien hoe sterrenstelsels
eruitzagen terwijl ze gevormd werden,
eruitzagen terwijl ze gevormd werden,
04:37
the first black holes in the universe,
the first galaxies.
the first galaxies.
79
265350
3341
de eerste zwarte gaten,
de eerste sterrenstelsels.
de eerste sterrenstelsels.
04:41
Now, for thousands of years,
we have been studying the cosmos,
we have been studying the cosmos,
80
269690
4608
Al duizenden jaren hebben
we het heelal bestudeerd
we het heelal bestudeerd
04:46
we've been wondering
about our place in the universe.
about our place in the universe.
81
274322
2654
en ons afgevraagd wat
onze plek in het universum is.
onze plek in het universum is.
04:49
The ancient Greeks told us
82
277000
1665
De oude Grieken vertelden ons
04:50
that the Earth was the center
of the universe.
of the universe.
83
278689
2482
dat de aarde het middelpunt
van het universum was.
van het universum was.
04:53
Five hundred years ago,
Copernicus displaced the Earth,
Copernicus displaced the Earth,
84
281195
3626
500 jaar geleden verplaatste
Copernicus de aarde
Copernicus de aarde
04:56
and put the Sun
at the heart of the cosmos.
at the heart of the cosmos.
85
284845
2791
en plaatste de zon
in het hart van het heelal.
in het hart van het heelal.
05:00
And as we've learned over the centuries,
86
288785
2054
En we hebben geleerd,
door de eeuwen heen --
door de eeuwen heen --
05:02
since Galileo Galilei,
the Italian scientist,
the Italian scientist,
87
290863
2718
sinds Galileo Galilei,
de Italiaanse wetenschapper,
de Italiaanse wetenschapper,
05:05
first turned, in that time, a two-inch,
very small telescope, to the sky,
very small telescope, to the sky,
88
293605
5250
voor het eerst een kleine telescoop
van vijf cm de lucht in draaide --
van vijf cm de lucht in draaide --
05:10
every time we have built
larger telescopes,
larger telescopes,
89
298879
3015
dat iedere keer
als we een telescoop bouwen,
als we een telescoop bouwen,
05:13
we have learned something
about the universe;
about the universe;
90
301918
2199
we nieuwe dingen leren over het universum.
05:16
we've made discoveries, without exception.
91
304141
2826
Zonder uitzondering
deden we dan ontdekkingen.
deden we dan ontdekkingen.
05:20
We've learned in the 20th century
that the universe is expanding
that the universe is expanding
92
308908
3737
In de 20e eeuw hebben we
geleerd dat het heelal uitdijt
geleerd dat het heelal uitdijt
05:24
and that our own solar system
is not at the center of that expansion.
is not at the center of that expansion.
93
312669
4724
en dat ons eigen zonnestelsel niet
in het midden van die uitbreiding staat.
in het midden van die uitbreiding staat.
05:29
We know now that the universe
is made of about 100 billion galaxies
is made of about 100 billion galaxies
94
317757
5279
We weten nu dat het heelal
100 miljard sterrenstelsels telt
100 miljard sterrenstelsels telt
05:35
that are visible to us,
95
323060
1650
die we kunnen zien.
05:36
and each one of those galaxies
has 100 billion stars within it.
has 100 billion stars within it.
96
324734
5411
En ieder van die sterrenstelsels
bevat 100 miljard sterren.
bevat 100 miljard sterren.
05:43
So we're looking now
at the deepest image of the cosmos
at the deepest image of the cosmos
97
331234
2862
Dit is het diepste beeld van het heelal,
05:46
that's ever been taken.
98
334120
1499
dat ooit gemaakt is.
05:48
It was taken using
the Hubble Space Telescope,
the Hubble Space Telescope,
99
336015
2818
Het is gemaakt door
de Hubble Ruimtetelescoop,
de Hubble Ruimtetelescoop,
05:50
and by pointing the telescope at what
was previously a blank region of sky,
was previously a blank region of sky,
100
338857
4890
door de telescoop te richten op
een voorheen leeg gebied aan de hemel,
een voorheen leeg gebied aan de hemel,
05:55
before the launch of Hubble.
101
343771
1599
voordat de Hubble gelanceerd was.
05:57
And if you can imagine this tiny area,
102
345394
2263
Bedenk je dat dit kleine gebied
05:59
it's only one-fiftieth
of the size of the full moon.
of the size of the full moon.
103
347681
3330
slechts 1/50e deel van de omvang
van een volle maan uitmaakt.
van een volle maan uitmaakt.
06:03
So, if you can imagine the full moon.
104
351035
2040
Beeld je de volle maan in.
06:05
And there are now 10,000 galaxies
visible within that image.
visible within that image.
105
353099
4138
Daar zijn nu 10.000
sterrenstelsels zichtbaar.
sterrenstelsels zichtbaar.
06:09
And the faintness of those images
and the tiny size is only a result
and the tiny size is only a result
106
357782
4678
De zwakte en kleine omvang van die beelden
zijn een resultaat van het feit,
zijn een resultaat van het feit,
06:14
of the fact that those galaxies
are so far away, the vast distances.
are so far away, the vast distances.
107
362484
4407
dat die sterrenstelsels zo ver weg zijn --
door de enorme afstanden.
door de enorme afstanden.
06:18
And each of those galaxies
may contain within it
may contain within it
108
366915
2933
Elk sterrenstelsel bevat misschien wel
06:21
a few billion or even hundreds
of billions of individual stars.
of billions of individual stars.
109
369872
5009
een paar miljard of honderden
miljarden individuele sterren.
miljarden individuele sterren.
06:27
Telescopes are like time machines.
110
375591
2019
Telescopen zijn net tijdmachines.
06:29
So the farther back we look in space,
the further back we see in time.
the further back we see in time.
111
377634
4463
Hoe verder we in de ruimte kijken,
hoe verder we terug in de tijd kijken.
hoe verder we terug in de tijd kijken.
06:34
And they're like light buckets --
literally, they collect light.
literally, they collect light.
112
382470
3186
Het zijn net opvangemmers --
ze verzamelen letterlijk het licht.
ze verzamelen letterlijk het licht.
06:37
So larger the bucket,
the larger the mirror we have,
the larger the mirror we have,
113
385680
3234
Dus hoe groter de emmer,
of hoe groter de spiegel is,
of hoe groter de spiegel is,
06:40
the more light we can see,
and the farther back we can view.
and the farther back we can view.
114
388938
3410
hoe meer licht we kunnen zien
en hoe verder we terug kunnen kijken.
en hoe verder we terug kunnen kijken.
06:45
So, we've learned in the last century
115
393610
2271
We hebben de afgelopen eeuw geleerd
06:47
that there are exotic objects
in the universe -- black holes.
in the universe -- black holes.
116
395905
2934
dat er exotische objecten
in het heelal zijn -- zwarte gaten.
in het heelal zijn -- zwarte gaten.
06:50
We've even learned
that there's dark matter and dark energy
that there's dark matter and dark energy
117
398863
2777
We weten dat er donkere materie
en donkere energie is,
en donkere energie is,
06:53
that we can't see.
118
401664
1211
die we niet kunnen zien.
06:55
So you're looking now
at an actual image of dark matter.
at an actual image of dark matter.
119
403218
3558
Nu zien we een afbeelding
van donkere materie.
van donkere materie.
06:58
(Laughter)
120
406800
1150
(Gelach)
06:59
You got it. Not all audiences get that.
121
407974
2643
Jullie snappen hem.
Niet elk publiek snapt hem.
Niet elk publiek snapt hem.
07:02
(Laughter)
122
410641
1765
(Gelach)
07:04
So the way we infer
the presence of dark matter --
the presence of dark matter --
123
412430
2724
We leiden de aanwezigheid
van donkere materie af --
van donkere materie af --
07:07
we can't see it -- but there's
an unmistakable tug, due to gravity.
an unmistakable tug, due to gravity.
124
415178
4695
we kunnen het niet zien -- maar er is een
duidelijke ruk door de zwaartekracht.
duidelijke ruk door de zwaartekracht.
07:13
We now can look out,
we see this sea of galaxies
we see this sea of galaxies
125
421302
3378
We zien nu een zee van sterrenstelsels
07:16
in a universe that's expanding.
126
424704
1777
in een universum dat uitdijt.
07:18
What I do myself is to measure
the expansion of the universe,
the expansion of the universe,
127
426862
3303
Zelf meet ik de uitbreiding van het heelal
07:22
and one of the projects
that I carried out in the 1990s
that I carried out in the 1990s
128
430189
3141
en één van de projecten
die ik in de jaren 90 uitvoerde,
die ik in de jaren 90 uitvoerde,
07:25
used the Hubble Space Telescope to measure
how fast the universe is expanding.
how fast the universe is expanding.
129
433354
5116
gebruikte de Hubble Ruimtetelescoop
om te meten hoe snel het heelal uitdijt.
om te meten hoe snel het heelal uitdijt.
07:31
We can now trace back to 14 billion years.
130
439356
3966
We kunnen nu 14 miljard jaar herleiden.
07:35
We've learned over time
that stars have individual histories;
that stars have individual histories;
131
443731
4336
We hebben geleerd dat sterren
individuele levens leiden;
individuele levens leiden;
07:40
that is, they have birth,
they have middle ages
they have middle ages
132
448091
2929
Ze worden geboren,
bereiken middelbare leeftijd
bereiken middelbare leeftijd
07:43
and some of them
even have dramatic deaths.
even have dramatic deaths.
133
451044
2330
en sommigen gaan zelfs
op dramatische wijze dood.
op dramatische wijze dood.
07:45
So the embers from those stars actually
then form the new stars that we see,
then form the new stars that we see,
134
453829
6115
De resten van die dode sterren vormen
vervolgens de nieuwe sterren die wij zien.
vervolgens de nieuwe sterren die wij zien.
07:51
most of which turn out to have
planets going around them.
planets going around them.
135
459968
3811
De meeste daarvan blijken
planeten om zich heen hebben.
planeten om zich heen hebben.
07:56
And one of the really surprising results
in the last 20 years
in the last 20 years
136
464272
4035
Eén van de meest verrassende
resultaten in de afgelopen 20 jaar
resultaten in de afgelopen 20 jaar
08:00
has the been the discovery
of other planets going around other stars.
of other planets going around other stars.
137
468331
4126
was de ontdekking van andere planeten
die rondom andere sterren draaien.
die rondom andere sterren draaien.
08:04
These are called exoplanets.
138
472481
1906
Dit worden exoplaneten genoemd.
08:06
And until 1995, we didn't even know
the existence of any other planets,
the existence of any other planets,
139
474411
4996
Tot 1995 wisten we niet eens
van het bestaan van andere planeten,
van het bestaan van andere planeten,
08:11
other than going around our own sun.
140
479431
2334
dan die rondom onze eigen zon.
08:14
But now, there are almost 2,000
other planets orbiting other stars
other planets orbiting other stars
141
482360
6421
Maar nu zijn er al bijna 2000 planeten
bekend in een baan om andere sterren,
bekend in een baan om andere sterren,
08:20
that we can now detect,
measure masses for.
measure masses for.
142
488805
2560
die we kunnen waarnemen
en massa's van kunnen meten.
en massa's van kunnen meten.
08:23
There are 500 of those
that are multiple-planet systems.
that are multiple-planet systems.
143
491389
3672
500 stelsels daarvan
hebben meerdere planeten.
hebben meerdere planeten.
08:27
And there are 4,000 --
and still counting -- other candidates
and still counting -- other candidates
144
495085
3960
En er zijn 4000 andere kandidaten
-- we tellen nog steeds --
-- we tellen nog steeds --
08:31
for planets orbiting other stars.
145
499069
2214
voor planeten in een baan
om andere sterren.
om andere sterren.
08:33
They come in a brooling variety
of different kinds.
of different kinds.
146
501790
2973
Er is een enorme verscheidenheid
aan verschillende soorten:
aan verschillende soorten:
er zijn Jupiter-achtige planeten,
die heel erg warm zijn,
die heel erg warm zijn,
08:37
There are Jupiter-like
planets that are hot,
planets that are hot,
147
505134
3286
08:40
there are other planets that are icy,
there are water worlds
there are water worlds
148
508444
4258
weer andere planeten zijn bevroren,
er zijn waterwerelden
er zijn waterwerelden
08:44
and there are rocky planets
like the Earth, so-called "super-Earths,"
like the Earth, so-called "super-Earths,"
149
512726
3254
en er zijn rotsige planeten als de aarde,
zogenaamde 'superaardes'.
zogenaamde 'superaardes'.
08:48
and there have even been planets
that have been speculated diamond worlds.
that have been speculated diamond worlds.
150
516004
4687
Er zijn zelfs planeten die
misschien wel van diamant zijn.
misschien wel van diamant zijn.
08:53
So we know there's at least one planet,
our own Earth, in which there is life.
our own Earth, in which there is life.
151
521794
4955
We weten dat er minstens één planeet is,
onze eigen aarde, waarop leven is.
onze eigen aarde, waarop leven is.
08:58
We've even found planets
that are orbiting two stars.
that are orbiting two stars.
152
526773
4160
We hebben zelfs planeten gevonden
die om twee sterren draaien.
die om twee sterren draaien.
09:02
That's no longer the province
of science fiction.
of science fiction.
153
530957
3181
Dat is niet langer slechts
een idee uit science fiction.
een idee uit science fiction.
09:07
So around our own planet,
we know there's life,
we know there's life,
154
535211
2214
We weten van de aarde dat er leven is,
09:09
we've developed a complex life,
we now can question our own origins.
we now can question our own origins.
155
537449
5716
we hebben complex leven ontwikkeld;
we kunnen onze eigen oorsprong navorsen.
we kunnen onze eigen oorsprong navorsen.
09:15
And given all that we've discovered,
the overwhelming numbers now suggest
the overwhelming numbers now suggest
156
543728
4220
Gezien wat we allemaal ontdekt hebben,
suggereren de enorme aantallen nu,
suggereren de enorme aantallen nu,
09:19
that there may be millions, perhaps --
maybe even hundreds of millions --
maybe even hundreds of millions --
157
547972
4072
dat er wellicht miljoenen --
misschien zelfs honderden miljoenen --
misschien zelfs honderden miljoenen --
09:24
of other stars that are close enough --
158
552068
2779
andere sterren dichtbij genoeg zijn --
09:26
just the right distance from their stars
that they're orbiting --
that they're orbiting --
159
554871
3290
op precies de juiste afstand van de ster
waar ze omheen draaien --
waar ze omheen draaien --
09:30
to have the existence of liquid water
and maybe could potentially support life.
and maybe could potentially support life.
160
558185
5536
zodat er water aanwezig kan zijn
en leven ondersteund kan worden.
en leven ondersteund kan worden.
09:36
So we marvel now at those odds,
the overwhelming odds,
the overwhelming odds,
161
564121
4174
We verbazen ons over deze kans,
de overweldigende kans.
de overweldigende kans.
09:40
and the amazing thing
is that within the next decade,
is that within the next decade,
162
568319
2943
En het bijzondere is dat binnen 10 jaar,
09:43
the GMT may be able to take spectra
of the atmospheres of those planets,
of the atmospheres of those planets,
163
571286
5230
de GMT in staat kan zijn om spectra af te
nemen van de atmosferen van die planeten
nemen van de atmosferen van die planeten
09:48
and determine whether or not
they have the potential for life.
they have the potential for life.
164
576540
3512
en kan bepalen of er
leven zou kunnen zijn.
leven zou kunnen zijn.
09:53
So, what is the GMT project?
165
581702
1780
Wat is het GMT-project?
09:55
It's an international project.
166
583506
1874
Het is een internationaal project.
09:57
It includes Australia, South Korea,
and I'm happy to say, being here in Rio,
and I'm happy to say, being here in Rio,
167
585404
5849
Het omvat Australië, Zuid-Korea,
en gelukkig kan ik in Rio zeggen
en gelukkig kan ik in Rio zeggen
10:03
that the newest partner
in our telescope is Brazil.
in our telescope is Brazil.
168
591277
3035
dat Brazilië onze nieuwste partner
voor deze telescoop is geworden.
voor deze telescoop is geworden.
10:06
(Applause)
169
594825
4459
(Applaus)
10:11
It also includes a number of institutions
across the United States,
across the United States,
170
599308
4790
Het omvat ook meerdere
Amerikaanse instellingen,
Amerikaanse instellingen,
10:16
including Harvard University,
171
604122
3096
waaronder de Harvard-universiteit,
10:19
the Smithsonian
and the Carnegie Institutions,
and the Carnegie Institutions,
172
607242
2944
de Smithsonian en Carnegie Institutions
10:22
and the Universities of Arizona, Chicago,
Texas-Austin and Texas A&M University.
Texas-Austin and Texas A&M University.
173
610210
6467
en de universiteiten van Arizona, Chicago,
Texas-Austin en Texas A&M-universiteit.
Texas-Austin en Texas A&M-universiteit.
10:29
It also involves Chile.
174
617074
1887
En Chili is er ook bij betrokken.
10:32
So, the making of the mirrors
in this telescope is also fascinating
in this telescope is also fascinating
175
620723
3212
Het maken van de spiegels van de telescoop
is ook fascinerend op zichzelf.
is ook fascinerend op zichzelf.
10:35
in its own right.
176
623959
1365
10:37
Take chunks of glass, melt them
in a furnace that is itself rotating.
in a furnace that is itself rotating.
177
625348
4635
Neem stukjes glas, smelt ze
in een oven die zelf ronddraait.
in een oven die zelf ronddraait.
10:42
This happens underneath
the football stadium
the football stadium
178
630751
2091
Dit gebeurt onder een voetbalstadion
10:44
at the University of Arizona.
179
632866
2042
van de universiteit van Arizona.
10:46
It's tucked away under 52,000 seats.
180
634932
2936
Het zit verstopt onder 52.000 stoelen.
10:49
Nobody know it's happening.
181
637892
1401
Niemand weet dat het gebeurt.
10:51
And there's essentially
a rotating cauldron.
a rotating cauldron.
182
639738
3324
Er is daar een draaiende ketel.
10:55
The mirrors are cast
and they're cooled very slowly,
and they're cooled very slowly,
183
643086
3035
De spiegels worden gegoten
en dan heel langzaam gekoeld.
en dan heel langzaam gekoeld.
10:58
and then they're polished
to an exquisite precision.
to an exquisite precision.
184
646145
2913
Dan worden ze gepolijst
met een voortreffelijke precisie.
met een voortreffelijke precisie.
11:01
And so, if you think
about the precision of these mirrors,
about the precision of these mirrors,
185
649637
3077
Beeld je in dat de precisie
van deze spiegels --
van deze spiegels --
11:04
the bumps on the mirror,
over the entire 27 feet,
over the entire 27 feet,
186
652738
4553
de bulten op de spiegel
over de gehele 8,4 meter
over de gehele 8,4 meter
11:09
amount to less
than one-millionth of an inch.
than one-millionth of an inch.
187
657315
3679
tellen op tot minder
dan een paar micrometer.
dan een paar micrometer.
11:13
So, can you visualize that?
188
661018
1524
Kun je je dat voorstellen?
11:15
Ow!
189
663089
1151
Au!
11:16
(Laughter)
190
664264
1324
(Gelach)
11:17
That's one five-thousandths
of the width of one of my hairs,
of the width of one of my hairs,
191
665612
6271
Dat is gelijk aan 1/5000-ste deel
van de breedte van een haar.
van de breedte van een haar.
11:23
over this entire 27 feet.
192
671907
2137
Over die hele 8,4 meter.
11:26
It's a spectacular achievement.
193
674068
1870
Het is een enorme prestatie.
11:27
It's what allows us to have
the precision that we will have.
the precision that we will have.
194
675962
3315
Hierdoor bereiken we de precisie
die we nodig hebben.
die we nodig hebben.
11:32
So, what does that precision buy us?
195
680876
2417
Wat levert die precisie op?
11:35
So the GMT, if you can imagine --
196
683843
2739
De GMT, als je het je kan voorstellen,
11:38
if I were to hold up a coin,
which I just happen to have,
which I just happen to have,
197
686606
4449
wanneer ik deze munt omhoog houd
die ik toevallig bij me heb,
die ik toevallig bij me heb,
11:43
and I look at the face of that coin,
I can see from here
I can see from here
198
691079
4991
en ik kijk naar het oppervlak
van de munt, kan ik vanaf hier zien
van de munt, kan ik vanaf hier zien
wat erop staat geschreven
en ik kan het gezicht erop zien.
en ik kan het gezicht erop zien.
11:48
the writing on the coin;
I can see the face on that coin.
I can see the face on that coin.
199
696094
3985
Zelfs de mensen op de eerste rij
zullen dat niet kunnen zien.
zullen dat niet kunnen zien.
11:52
My guess that even in the front row,
you can't see that.
you can't see that.
200
700103
3114
11:55
But if we were to turn
the Giant Magellan Telescope,
the Giant Magellan Telescope,
201
703645
2862
Maar als we de Giant
Magellan Telescope draaien --
Magellan Telescope draaien --
11:58
all 80-feet diameter
that we see in this auditorium,
that we see in this auditorium,
202
706531
3373
met zijn 25 meter in diameter,
de grootte van deze zaal --
de grootte van deze zaal --
12:01
and point it 200 miles away,
203
709928
3069
en vanaf 325 kilometer erop richten,
12:05
if I were standing in São Paulo,
we could resolve the face of this coin.
we could resolve the face of this coin.
204
713021
5868
zelfs als ik in São Paulo zou staan,
kunnen we het oppervlak van de munt zien.
kunnen we het oppervlak van de munt zien.
12:10
That's the extraordinary resolution
and power of this telescope.
and power of this telescope.
205
718913
3607
Zo groot is de resolutie en kracht
van deze telescoop.
van deze telescoop.
12:15
And if we were --
206
723761
2698
En als we --
12:18
(Applause)
207
726483
3870
(Applaus)
12:22
If an astronaut went up to the Moon,
a quarter of a million miles away,
a quarter of a million miles away,
208
730377
4601
Als een astronaut naar de maan zou gaan,
op een afstand van 400.000 kilometer,
op een afstand van 400.000 kilometer,
12:27
and lit a candle -- a single candle --
209
735002
2916
en een kaars zou aansteken --
één enkele kaars --
één enkele kaars --
12:29
then we would be able
to detect it, using the GMT.
to detect it, using the GMT.
210
737942
2810
dan zijn we met de GMT
in staat om het te zien.
in staat om het te zien.
12:33
Quite extraordinary.
211
741347
1282
Héél bijzonder.
12:37
This is a simulated image
of a cluster in a nearby galaxy.
of a cluster in a nearby galaxy.
212
745334
5681
Dit is een simulatie van een cluster
in een nabijgelegen sterrenstelsel.
in een nabijgelegen sterrenstelsel.
12:43
"Nearby" is astronomical,
it's all relative.
it's all relative.
213
751039
2585
'Nabij' is de sterrenkundige term --
alles is relatief.
alles is relatief.
12:45
It's tens of millions of light-years away.
214
753648
2503
Het is tientallen miljoenen
lichtjaren van ons af.
lichtjaren van ons af.
12:48
This is what this cluster would look like.
215
756175
2014
Zo zou de cluster er uit zien.
12:50
So look at those four bright objects,
216
758213
2168
Kijk eens naar die vier heldere objecten
12:52
and now lets compare it with a camera
on the Hubble Space Telescope.
on the Hubble Space Telescope.
217
760405
4007
en vergelijk het met een camera
op de Hubble Ruimtetelescoop.
op de Hubble Ruimtetelescoop.
12:56
You can see faint detail
that starts to come through.
that starts to come through.
218
764436
3179
Je kunt vage details zien,
die langzaam zichtbaar worden.
die langzaam zichtbaar worden.
12:59
And now finally -- and look how dramatic
this is -- this is what the GMT will see.
this is -- this is what the GMT will see.
219
767639
6295
En tot slot -- kijk hoe enorm dit is --
dit is wat de GMT zal gaan zien.
dit is wat de GMT zal gaan zien.
13:05
So, keep your eyes on those
bright images again.
bright images again.
220
773958
2370
Kijk weer goed naar die heldere objecten.
13:08
This is what we see on one of the most
powerful existing telescopes on the Earth,
powerful existing telescopes on the Earth,
221
776352
4418
Dit is wat we zien met de beste
huidige telescopen op aarde,
huidige telescopen op aarde,
13:12
and this, again, what the GMT will see.
222
780794
2881
en dit is weer wat de GMT zal zien.
13:16
Extraordinary precision.
223
784554
1858
Buitengewone precisie.
13:18
So, where are we?
224
786975
1322
Hoe ver zijn we?
13:20
We have now leveled the top
of the mountaintop in Chile.
of the mountaintop in Chile.
225
788321
3182
We hebben de bergtop
vlak gemaakt in Chili --
vlak gemaakt in Chili --
13:23
We blasted that off.
226
791527
1763
de top is eraf geblazen.
13:25
We've tested and polished
the first mirror.
the first mirror.
227
793314
2719
De eerste spiegel is getest en gepolijst.
13:28
We've cast the second
and the third mirrors.
and the third mirrors.
228
796057
2589
De tweede en derde spiegels zijn gegoten.
13:30
And we're about to cast the fourth mirror.
229
798670
2269
We staan op het punt
om de vierde te gieten.
om de vierde te gieten.
13:32
We had a series of reviews this year,
230
800963
1887
Afgelopen jaar zijn er een aantal
13:34
international panels
that came in and reviewed us,
that came in and reviewed us,
231
802874
2542
internationale commissies
ons komen beoordelen,
ons komen beoordelen,
13:37
and said, "You're ready
to go to construction."
to go to construction."
232
805440
2531
die zeiden: "jullie zijn klaar
om te gaan bouwen."
om te gaan bouwen."
13:39
And so we plan on building this telescope
with the first four mirrors.
with the first four mirrors.
233
807995
3349
We gaan de telescoop dus bouwen
met de eerste vier spiegels.
met de eerste vier spiegels.
13:43
We want to get on the air quickly,
and be taking science data --
and be taking science data --
234
811368
4129
We willen hem snel in de lucht krijgen
en wetenschappelijke data verzamelen --
en wetenschappelijke data verzamelen --
13:47
what we astronomers call
"first light," in 2121.
"first light," in 2121.
235
815521
4579
wat sterrenkundigen
het 'eerste licht' noemen, in 2021.
het 'eerste licht' noemen, in 2021.
13:53
And the full telescope will be finished
in the middle of the next decade,
in the middle of the next decade,
236
821031
3446
De volledige telescoop zal halverwege
het volgende decennium klaar zijn,
het volgende decennium klaar zijn,
13:56
with all seven mirrors.
237
824501
1396
met alle zeven spiegels.
13:58
So we're now poised to look back
at the distant universe,
at the distant universe,
238
826542
3558
We zijn klaar om terug te kijken
naar het verre universum,
naar het verre universum,
14:02
the cosmic dawn.
239
830124
1308
het begin van het heelal.
14:03
We'll be able to study other planets
in exquisite detail.
in exquisite detail.
240
831804
4133
We zullen ongelofelijk gedetailleerd
andere planeten kunnen bestuderen.
andere planeten kunnen bestuderen.
14:08
But for me, one of the most
exciting things about building the GMT
exciting things about building the GMT
241
836424
3737
Maar één van de meest opwindende dingen
rondom het bouwen van de GMT,
rondom het bouwen van de GMT,
14:12
is the opportunity
to actually discover something
to actually discover something
242
840185
2830
is de mogelijkheid om iets te ontdekken
14:15
that we don't know about --
that we can't even imagine at this point,
that we can't even imagine at this point,
243
843039
3270
wat we nog niet wisten -- wat we ons
nog niet eens kunnen voorstellen,
nog niet eens kunnen voorstellen,
14:18
something completely new.
244
846333
1642
iets heel nieuws.
14:20
And my hope is that with the construction
of this and other facilities,
of this and other facilities,
245
848713
3630
Het is mijn hoop dat de bouw
van deze en andere installaties
van deze en andere installaties
14:24
that many young women and men
will be inspired to reach for the stars.
will be inspired to reach for the stars.
246
852367
5210
vele jonge vrouwen en mannen zal
inspireren om naar de sterren te reiken.
inspireren om naar de sterren te reiken.
14:30
Thank you very much.
247
858036
1272
Hartelijk bedankt.
14:31
Obrigado.
248
859332
1475
Obrigado.
14:32
(Applause)
249
860831
5893
(Applaus)
14:38
Bruno Giussani: Thank you, Wendy.
250
866748
1602
Bruno Giussani: Bedankt, Wendy.
14:40
Stay with me, because
I have a question for you.
I have a question for you.
251
868374
2267
Blijf even hier,
ik heb nog een vraag.
ik heb nog een vraag.
14:42
You mentioned different facilities.
252
870665
2397
Je noemde verschillende installaties.
14:45
So the Magellan Telescope is going up,
but also ALMA and others in Chile
but also ALMA and others in Chile
253
873086
4853
De Magellan Telescope wordt gebouwd,
maar ook ALMA en anderen, in Chili
maar ook ALMA en anderen, in Chili
14:49
and elsewhere, including in Hawaii.
254
877963
2136
en op andere plekken, waaronder Hawaii.
14:52
Is it about cooperation
and complementarity, or about competition?
and complementarity, or about competition?
255
880772
4076
Gaat het hierbij om samenwerken
en elkaar aanvullen, of om competitie?
en elkaar aanvullen, of om competitie?
14:56
I know there's competition in terms
of funding, but what about the science?
of funding, but what about the science?
256
884872
3722
Er is competitie wat financiering betreft,
maar hoe zit het met de wetenschap?
maar hoe zit het met de wetenschap?
15:00
Wendy Freedman: In terms of the science,
they're very complementary.
they're very complementary.
257
888618
3217
Wendy Freedman: Wat wetenschap
betreft, zijn ze heel erg aanvullend.
betreft, zijn ze heel erg aanvullend.
15:03
The telescopes that are in space,
the telescopes on the ground,
the telescopes on the ground,
258
891859
3027
Er zijn telescopen in de ruimte,
telescopen op de grond,
telescopen op de grond,
15:06
telescopes with different
wavelength capability,
wavelength capability,
259
894910
2430
telescopen die verschillende
golflengtes meten,
golflengtes meten,
15:09
telescopes even that are similar,
but different instruments --
but different instruments --
260
897364
2943
vergelijkbare telescopen
met verschillende meetinstrumenten --
met verschillende meetinstrumenten --
15:12
they will all look at different parts
of the questions that we're asking.
of the questions that we're asking.
261
900331
3746
ze zullen allemaal naar andere
antwoorden op onze vragen zoeken.
antwoorden op onze vragen zoeken.
15:16
So when we discover other planets,
we'll be able to test those observations,
we'll be able to test those observations,
262
904101
3627
Als we andere planeten ontdekken,
kunnen we die observaties testen,
kunnen we die observaties testen,
15:19
we'll be able to measure the atmospheres,
263
907752
2088
we kunnen atmosferen meten,
15:21
be able to look in space
with very high resolution.
with very high resolution.
264
909864
2875
en naar de ruimte
kijken met enorme resolutie.
kijken met enorme resolutie.
Ze vullen elkaar heel goed aan.
15:24
So, they're very complementary.
265
912763
1477
15:26
You're right about
the funding, we compete;
the funding, we compete;
266
914264
2237
Je hebt gelijk over
de strijd om geld;
de strijd om geld;
15:28
but scientifically,
it's very complementary.
it's very complementary.
267
916525
2665
maar wetenschappelijk
is het complementair.
is het complementair.
15:31
BG: Wendy, thank you very much
for coming to TEDGlobal.
for coming to TEDGlobal.
268
919214
2653
BG: Hartelijk bedankt voor je komst.
WF: Bedankt.
WF: Bedankt.
15:33
WF: Thank you.
269
921891
1151
(Applaus)
15:35
(Applause)
270
923066
1688
ABOUT THE SPEAKER
Wendy Freedman - AstronomerWendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory.
Why you should listen
Wendy Freedman and her colleagues raced to build the world’s first next-generation telescope. The Giant Magellan Telescope (GMT), in northern Chile, is one of three mega-telescopes currently under construction in the Atacama desert region (The others are the ALMA and the European Extremely Large Telescope, E-ELT).
The GMT will have 10 times more resolution than the Hubble Space Telescope. When it is finished, Freedman could be among those who answer one of astronomy’s greatest riddles: are there any other Earth-like planets out there? No stranger to big questions, Freedman and her colleagues at the Carnegie Observatories are also refining the measurement of the Hubble Constant, which could change our understanding of the speed of our expanding universe.
More profile about the speakerThe GMT will have 10 times more resolution than the Hubble Space Telescope. When it is finished, Freedman could be among those who answer one of astronomy’s greatest riddles: are there any other Earth-like planets out there? No stranger to big questions, Freedman and her colleagues at the Carnegie Observatories are also refining the measurement of the Hubble Constant, which could change our understanding of the speed of our expanding universe.
Wendy Freedman | Speaker | TED.com