ABOUT THE SPEAKER
Andrea Ghez - Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space.

Why you should listen

Seeing the unseen (from 26,000 light-years away) is a specialty of UCLA astronomer Andrea Ghez. From the highest and coldest mountaintop of Hawaii, home of the Keck Observatory telescopes, using bleeding-edge deep-space-scrying technology, Ghez handily confirmed 30 years of suspicions of what lies at the heart of the Milky Way galaxy -- a supermassive black hole, which sends its satellite stars spinning in orbits approaching the speed of light.

Ghez received a MacArthur "genius grant" in 2008 for her work in surmounting the limitations of earthbound telescopes. Early in her career, she developed a technique known as speckle imaging, which combined many short exposures from a telescope into one much-crisper image. Lately she's been using adaptive optics to further sharpen our view from here -- and compile evidence of young stars at the center of the universe.

More profile about the speaker
Andrea Ghez | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2009

Andrea Ghez: The hunt for a supermassive black hole

Andrea Ghez: De jacht op een superzwaar zwart gat

Filmed:
866,701 views

Met nieuwe gegevens van de Keck telescoop laat Andrea Ghez zien hoe de allermodernste optische technieken astronomen helpen om de meest mysterieuze objecten in ons universum te doorgronden: zwarte gaten. Aan de hand van bewijsmateriaal laat ze zien dat een superzwaar zwart gat wellicht op de loer ligt in het centrum van de Melkweg.
- Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
How do you observeobserveren something you can't see?
0
0
3000
Hoe observeer je iets wat je niet kunt zien?
00:18
This is the basicbasis- questionvraag of somebodyiemand who'swie is interestedgeïnteresseerd
1
3000
3000
Dat is de basisvraag voor iemand die interesse heeft
00:21
in findingbevinding and studyingaan het studeren blackzwart holesgaten.
2
6000
2000
in het vinden en bestuderen van zwarte gaten.
00:23
Because blackzwart holesgaten are objectsvoorwerpen
3
8000
2000
Want zwarte gaten zijn objecten
00:25
whosewaarvan pullTrekken of gravityzwaartekracht is so intenseintens
4
10000
3000
waarvan de zwaartekracht zo groot is
00:28
that nothing can escapeontsnappen it, not even lightlicht,
5
13000
2000
dat niets eruit kan ontsnappen, zelfs licht niet,
00:30
so you can't see it directlydirect.
6
15000
2000
en dus kun je het niet zomaar zien.
00:32
So, my storyverhaal todayvandaag about blackzwart holesgaten
7
17000
3000
Dus mijn verhaal van vandaag over zwarte gaten
00:35
is about one particularbijzonder blackzwart holegat.
8
20000
2000
gaat over één zwart gat in het bijzonder.
00:37
I'm interestedgeïnteresseerd in findingbevinding whetherof or not
9
22000
3000
Ik wil graag onderzoeken of er wel of niet
00:40
there is a really massivemassief, what we like to call
10
25000
3000
een zeer zwaar, wat we ook wel noemen
00:43
"supermassivesuperzwaar" blackzwart holegat at the centercentrum of our galaxymelkweg.
11
28000
3000
een 'superzwaar' zwart gat in het centrum van ons sterrenstelsel zit.
00:46
And the reasonreden this is interestinginteressant is that
12
31000
3000
En waarom dat interessant is, is omdat
00:49
it givesgeeft us an opportunitykans to provebewijzen
13
34000
3000
het ons een mogelijkheid geeft om te bewijzen
00:52
whetherof or not these exoticexotische objectsvoorwerpen really existbestaan.
14
37000
4000
of deze exotische objecten echt bestaan, of niet.
00:56
And secondtweede, it givesgeeft us the opportunitykans
15
41000
2000
Ten tweede geeft het ons de gelegenheid
00:58
to understandbegrijpen how these supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten
16
43000
3000
om te begrijpen hoe deze superzware zwarte gaten
01:01
interactop elkaar inwerken with theirhun environmentmilieu,
17
46000
2000
in interactie met hun omgeving zijn,
01:03
and to understandbegrijpen how they affectaantasten the formationvorming and evolutionevolutie
18
48000
3000
en om inzicht te krijgen in hoe ze het ontstaan en de ontwikkeling vormgeven
01:06
of the galaxiessterrenstelsels whichwelke they residezich bevinden in.
19
51000
3000
van de sterrenstelsels waar ze zich in bevinden.
01:09
So, to beginbeginnen with,
20
54000
2000
Dus, om te beginnen
01:11
we need to understandbegrijpen what a blackzwart holegat is
21
56000
3000
moeten we begrijpen wat een zwart gat is
01:14
so we can understandbegrijpen the proofbewijs of a blackzwart holegat.
22
59000
2000
zodat we het bewijs voor een zwart gat kunnen begrijpen.
01:16
So, what is a blackzwart holegat?
23
61000
2000
Daarom: wat is een zwart gat?
01:18
Well, in manyveel waysmanieren a blackzwart holegat is an incrediblyongelooflijk simpleeenvoudig objectvoorwerp,
24
63000
4000
Vanuit diverse oogpunten bezien is een zwart gat een ongelooflijk simpel object,
01:22
because there are only threedrie characteristicskenmerken that you can describebeschrijven:
25
67000
3000
omdat er maar drie eigenschappen zijn die je kunt beschrijven:
01:25
the massmassa-,
26
70000
2000
de massa,
01:27
the spinspinnen, and the chargein rekening brengen.
27
72000
2000
de draaiïng en de lading.
01:29
And I'm going to only talk about the massmassa-.
28
74000
2000
Ik zal het alleen maar over de massa hebben.
01:31
So, in that sensezin, it's a very simpleeenvoudig objectvoorwerp.
29
76000
3000
In die zin is het een heel eenvoudig object.
01:34
But in anothereen ander sensezin, it's an incrediblyongelooflijk complicatedingewikkeld objectvoorwerp
30
79000
2000
Maar het is ook een ongelooflijk gecompliceerd object
01:36
that we need relativelynaar verhouding exoticexotische physicsfysica to describebeschrijven,
31
81000
3000
waarbij we nogal exotische fysica bij nodig hebben om te beschrijven
01:39
and in some sensezin representsvertegenwoordigt the breakdownverdeling of our physicalfysiek understandingbegrip
32
84000
4000
die op een bepaalde manier de ineenstorting vertegenwoordigt van
01:43
of the universeuniversum.
33
88000
2000
ons fysieke begrip van het universum.
01:45
But todayvandaag, the way I want you to understandbegrijpen a blackzwart holegat,
34
90000
2000
Maar vandaag wil ik dat jullie een zwart gat op een manier begrijpen,
01:47
for the proofbewijs of a blackzwart holegat,
35
92000
2000
want het bewijs van een zwart gat
01:49
is to think of it as an objectvoorwerp
36
94000
2000
is door het je voor te stellen als een object
01:51
whosewaarvan massmassa- is confinedbeperkt to zeronul volumevolume.
37
96000
3000
waarvan de massa zit opgesloten in nul volume.
01:54
So, despiteondanks the factfeit that I'm going to talk to you about
38
99000
2000
Dus ondanks het feit dat ik jullie vertel over
01:56
an objectvoorwerp that's supermassivesuperzwaar,
39
101000
3000
een object dat superzwaar is,
01:59
and I'm going to get to what that really meansmiddelen in a momentmoment,
40
104000
2000
en ik zal zo vertellen wat dat werkelijk betekent,
02:01
it has no finiteeindige sizegrootte.
41
106000
3000
het heeft geen bepaalde grootte.
02:04
So, this is a little trickytricky.
42
109000
2000
Dit is dus een beetje lastig.
02:06
But fortunatelygelukkig there is a finiteeindige sizegrootte that you can see,
43
111000
4000
Maar gelukkig is er een bepaalde grootte die je wel kunt zien,
02:10
and that's knownbekend as the SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal.
44
115000
3000
en die kennen we als de Schwarzschildradius.
02:13
And that's namedgenaamd after the guy who recognizederkend
45
118000
2000
En die is vernoemd naar de man die inzag
02:15
why it was suchzodanig an importantbelangrijk radiusstraal.
46
120000
2000
waarom dat zo'n belangrijke radius was.
02:17
This is a virtualvirtueel radiusstraal, not realityrealiteit; the blackzwart holegat has no sizegrootte.
47
122000
3000
Het is een virtuele radius, geen echte; een zwart gat heeft geen afmeting.
02:20
So why is it so importantbelangrijk?
48
125000
2000
Waarom is het dan zo belangrijk?
02:22
It's importantbelangrijk because it tellsvertelt us
49
127000
2000
Het is belangrijk omdat het ons zegt
02:24
that any objectvoorwerp can becomeworden a blackzwart holegat.
50
129000
4000
dat elk object een zwart gat kan worden.
02:28
That meansmiddelen you, your neighborbuurman, your cellphonemobiele telefoon,
51
133000
3000
Dus jij, je buurman, je mobieltje,
02:31
the auditoriumAuditorium can becomeworden a blackzwart holegat
52
136000
2000
de zaal kan een zwart gat worden
02:33
if you can figurefiguur out how to compresssamendrukken it down
53
138000
3000
als je uitzoekt hoe je het kunt samendrukken
02:36
to the sizegrootte of the SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal.
54
141000
2000
tot de grootte van zijn Schwarzschildradius.
02:38
At that pointpunt, what's going to happengebeuren?
55
143000
3000
Wat gebeurt er als dat punt is bereikt?
02:41
At that pointpunt gravityzwaartekracht winswint.
56
146000
2000
Op dat moment wint de zwaartekracht.
02:43
GravityZwaartekracht winswint over all other knownbekend forceskrachten.
57
148000
2000
Zwaartekracht overwint alle andere bekende krachten.
02:45
And the objectvoorwerp is forcedgedwongen to continuevoortzetten to collapseineenstorting
58
150000
3000
En het object wordt gedwongen verder ineen te storten
02:48
to an infinitelyoneindig smallklein objectvoorwerp.
59
153000
2000
tot een oneindig klein object.
02:50
And then it's a blackzwart holegat.
60
155000
2000
En dan is het een zwart gat.
02:52
So, if I were to compresssamendrukken the EarthAarde down to the sizegrootte of a sugarsuiker cubekubus,
61
157000
5000
Als ik dus de aarde zou samendrukken tot de grootte van een suikerklontje,
02:57
it would becomeworden a blackzwart holegat,
62
162000
2000
dan zou het een zwart gat worden,
02:59
because the sizegrootte of a sugarsuiker cubekubus is its SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal.
63
164000
4000
omdat de grootte van een suikerklontje zijn Schwarzschildradius is.
03:03
Now, the keysleutel here is to figurefiguur out what that SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal is.
64
168000
3000
Het is dus de kunst om uit te vinden wat de Schwarzschildradius is.
03:06
And it turnsbochten out that it's actuallywerkelijk prettymooi simpleeenvoudig to figurefiguur out.
65
171000
4000
En het blijkt dat dat vrij simpel uit te vinden is.
03:10
It dependshangt af only on the massmassa- of the objectvoorwerp.
66
175000
2000
Het hangt alleen maar af van de massa van het object.
03:12
BiggerGrotere objectsvoorwerpen have biggergroter SchwarzschildSchwarzschild radiistralen.
67
177000
2000
Grotere objecten hebben een grotere Schwarzschildradius.
03:14
SmallerKleinere objectsvoorwerpen have smallerkleiner SchwarzschildSchwarzschild radiistralen.
68
179000
3000
Kleinere objecten hebben een kleinere Schwarzschildradius.
03:17
So, if I were to take the sunzon
69
182000
2000
Als ik de zon zou nemen
03:19
and compresssamendrukken it down to the scaleschaal of the UniversityUniversiteit of OxfordOxford,
70
184000
3000
en die zou samendrukken tot de grootte van de universiteit van Oxford,
03:22
it would becomeworden a blackzwart holegat.
71
187000
3000
dan zou het een zwart gat worden.
03:25
So, now we know what a SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal is.
72
190000
3000
We weten dus nu wat een Schwarzschildradius is.
03:28
And it's actuallywerkelijk quiteheel a usefulnuttig conceptconcept,
73
193000
2000
Het is eigenlijk een erg nuttig concept,
03:30
because it tellsvertelt us not only
74
195000
2000
want het vertelt ons niet alleen
03:32
when a blackzwart holegat will formformulier,
75
197000
2000
wanneer zich een zwart gat zal vormen,
03:34
but it alsoook givesgeeft us the keysleutel elementselementen for the proofbewijs of a blackzwart holegat.
76
199000
3000
maar het levert ook de sleutel tot het bewijs van een zwart gat.
03:37
I only need two things.
77
202000
2000
Ik heb maar twee dingen nodig.
03:39
I need to understandbegrijpen the massmassa- of the objectvoorwerp
78
204000
2000
Ik moet de massa van het object weten
03:41
I'm claimingbeweren is a blackzwart holegat,
79
206000
2000
waarvan ik stel dat het een zwart gat is,
03:43
and what its SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal is.
80
208000
2000
en wat zijn Schwarzschildradius is.
03:45
And sincesinds the massmassa- determinesbepaalt the SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal,
81
210000
2000
En omdat de massa bepaalt wat de Schwarzschildradius is,
03:47
there is actuallywerkelijk only one thing I really need to know.
82
212000
2000
is er maar één ding wat ik echt hoef te weten.
03:49
So, my jobbaan in convincingovertuigend you
83
214000
2000
De manier om jullie dus te overtuigen
03:51
that there is a blackzwart holegat
84
216000
2000
dat er een zwart is,
03:53
is to showtonen that there is some objectvoorwerp
85
218000
2000
is door te laten zien dat er een object is
03:55
that's confinedbeperkt to withinbinnen its SchwarzschildSchwarzschild radiusstraal.
86
220000
3000
dat zit opgesloten binnen zijn Schwarzschildradius.
03:58
And your jobbaan todayvandaag is to be skepticalsceptisch.
87
223000
3000
En het is vandaag jullie taak om sceptisch te zijn.
04:01
Okay, so, I'm going to talk about no ordinarygewoon blackzwart holegat;
88
226000
4000
Goed, ik ga het niet hebben over een gewoon zwart gat;
04:05
I'm going to talk about supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten.
89
230000
3000
ik ga het hebben over superzware zwarte gaten.
04:08
So, I wanted to say a fewweinig wordstekst about what an ordinarygewoon blackzwart holegat is,
90
233000
2000
Ik wilde dus kort ingaan op wat een gewoon zwart gat is,
04:10
as if there could be suchzodanig a thing as an ordinarygewoon blackzwart holegat.
91
235000
3000
alsof er zoiets bestaat als een gewoon zwart gat.
04:13
An ordinarygewoon blackzwart holegat is thought to be the endeinde statestaat
92
238000
3000
Een gewoon zwart gat wordt gezien als het eindstadium
04:16
of a really massivemassief star'sStar's life.
93
241000
2000
van het leven van een enorm zware ster.
04:18
So, if a starster startsstarts its life off
94
243000
2000
Als een ster zijn leven dus begint
04:20
with much more massmassa- than the massmassa- of the SunZon,
95
245000
2000
met veel meer massa dan de massa van de zon,
04:22
it's going to endeinde its life by explodingexploderende
96
247000
3000
dan beëindigt die zijn leven door te exploderen,
04:25
and leavingverlaten behindachter these beautifulmooi supernovasupernova remnantsrestanten that we see here.
97
250000
3000
en laat dan die prachtige supernova-resten achter zoals we die hier zien.
04:28
And insidebinnen that supernovasupernova remnantoverblijfsel
98
253000
2000
En in die supernova-resten
04:30
is going to be a little blackzwart holegat
99
255000
2000
bevindt zich dan een klein zwart gat
04:32
that has a massmassa- roughlyongeveer threedrie timestijden the massmassa- of the SunZon.
100
257000
3000
met een massa van ongeveer drie keer die van de zon.
04:35
On an astronomicalsterrenkundig scaleschaal
101
260000
2000
Op astronomische schaal
04:37
that's a very smallklein blackzwart holegat.
102
262000
2000
is dat een heel klein zwart gat.
04:39
Now, what I want to talk about are the supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten.
103
264000
3000
Waar ik het dus over wil hebben zijn de superzware zwarte gaten.
04:42
And the supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten are thought to residezich bevinden at the centercentrum of galaxiessterrenstelsels.
104
267000
4000
De superzware zwarte gaten vermoedt men aanwezig in het centrum van sterrenstelsels.
04:46
And this beautifulmooi pictureafbeelding takeningenomen with the HubbleHubble SpaceRuimte TelescopeTelescoop
105
271000
3000
En deze prachtige foto die werd genomen door de Hubble ruimtetelescoop
04:49
showsshows you that galaxiessterrenstelsels come in all shapesvormen and sizesmaten.
106
274000
3000
laat jullie zien dat sterrenstelsels in soorten en maten voorkomen.
04:52
There are biggroot onesdegenen. There are little onesdegenen.
107
277000
2000
Er zijn grote. Er zijn kleine.
04:54
AlmostBijna everyelk objectvoorwerp in that pictureafbeelding there is a galaxymelkweg.
108
279000
3000
Bijna elk object in deze foto is een sterrenstelsel.
04:57
And there is a very niceleuk spiralspiraal up in the upperbovenste left.
109
282000
3000
Er is een hele mooie spiraal in de linker bovenhoek.
05:00
And there are a hundredhonderd billionmiljard starssterren in that galaxymelkweg,
110
285000
4000
En er zijn honderd miljard sterren in dat stelsel,
05:04
just to give you a sensezin of scaleschaal.
111
289000
2000
om het even in perspectief te plaatsen.
05:06
And all the lightlicht that we see from a typicaltypisch galaxymelkweg,
112
291000
2000
En al het licht dat we zien van een doorsnee sterrenstelsel,
05:08
whichwelke is the kindsoort of galaxiessterrenstelsels that we're seeingziend here,
113
293000
2000
zoals de sterrenstelsels die we hier zien,
05:10
comeskomt from the lightlicht from the starssterren.
114
295000
2000
is afkomstig van het licht van de sterren.
05:12
So, we see the galaxymelkweg because of the starster lightlicht.
115
297000
2000
We zien sterrenstelsels dus vanwege het licht van de sterren.
05:14
Now, there are a fewweinig relativelynaar verhouding exoticexotische galaxiessterrenstelsels.
116
299000
4000
Goed, er zijn een paar nogal exotische sterrenstelsels.
05:18
I like to call these the primaprima donnadonna of the galaxymelkweg worldwereld-,
117
303000
3000
Die noem ik de prima donna van de sterrenstelsels,
05:21
because they are kindsoort of showtonen offsoffs.
118
306000
2000
omdat ze een beetje de blits maken.
05:23
And we call them activeactief galacticGalactische nucleikernen.
119
308000
2000
We noemen ze actieve sterrenstelsels.
05:25
And we call them that because theirhun nucleusNucleus,
120
310000
2000
We noemen ze zo omdat hun centra
05:27
or theirhun centercentrum, are very activeactief.
121
312000
3000
zeer actief zijn.
05:30
So, at the centercentrum there, that's actuallywerkelijk where
122
315000
2000
Hier uit het midden is de plek waar
05:32
mostmeest of the starlightStarlight comeskomt out from.
123
317000
2000
het meeste sterrenlicht vandaan komt.
05:34
And yetnog, what we actuallywerkelijk see is lightlicht
124
319000
2000
Maar wat we feitelijk zien is licht
05:36
that can't be explaineduitgelegd by the starlightStarlight.
125
321000
3000
wat niet verklaard kan worden door sterrenlicht.
05:39
It's way more energeticenergiek.
126
324000
2000
Het is veel energetischer.
05:41
In factfeit, in a fewweinig examplesvoorbeelden it's like the onesdegenen that we're seeingziend here.
127
326000
2000
Het is zelfs zoals de voorbeelden die we hier zien.
05:43
There are alsoook jetsjets emanatingafkomstige out from the centercentrum.
128
328000
3000
Er zijn ook stralen die vanuit het centrum komen.
05:46
Again, a sourcebron of energyenergie that's very difficultmoeilijk to explainuitleg geven
129
331000
4000
Opnieuw een energiebron die zeer lastig te verklaren is
05:50
if you just think that galaxiessterrenstelsels are composedsamengesteld of starssterren.
130
335000
2000
als je je sterrenstelsels voorstelt alsof ze slechts uit sterren zijn samengesteld.
05:52
So, what people have thought is that perhapsmisschien
131
337000
2000
Wat mensen dus dachten, was dat er misschien
05:54
there are supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten
132
339000
3000
superzware zwarte gaten zijn
05:57
whichwelke matterer toe doen is fallingvallend on to.
133
342000
3000
waar materie in valt.
06:00
So, you can't see the blackzwart holegat itselfzelf,
134
345000
2000
Je kunt het zwarte gat zelf niet zien,
06:02
but you can convertconverteren the gravitationalzwaartekracht energyenergie of the blackzwart holegat
135
347000
3000
maar je kunt de zwaartekrachtenergie van het zwarte gat omzetten
06:05
into the lightlicht we see.
136
350000
2000
in het licht dat we zien.
06:07
So, there is the thought that maybe supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten
137
352000
2000
Er is dus de gedachte dat superzware zwarte gaten misschien
06:09
existbestaan at the centercentrum of galaxiessterrenstelsels.
138
354000
2000
bestaan in het centrum van sterrenstelsels.
06:11
But it's a kindsoort of indirectindirecte argumentargument.
139
356000
2000
Maar dat is een wat indirecte redenering.
06:13
NonethelessToch, it's givengegeven risestijgen to the notionbegrip
140
358000
2000
Desondanks gaf dat aanleiding tot het besef
06:15
that maybe it's not just these primaprima donnasDonnas
141
360000
3000
dat het misschien niet alleen deze prima donna's zijn
06:18
that have these supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten,
142
363000
2000
die superzware zwarte gaten bezitten,
06:20
but ratherliever all galaxiessterrenstelsels mightmacht harborhaven these
143
365000
3000
maar veeleer dat alle sterrenstelsels dit soort
06:23
supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten at theirhun centerscenters.
144
368000
2000
superzware zwarte gaten in hun centrum hebben.
06:25
And if that's the casegeval -- and this is an examplevoorbeeld of a normalnormaal galaxymelkweg;
145
370000
3000
En als dat zo is -- En dit is een voorbeeld van een normaal sterrenstelsel;
06:28
what we see is the starster lightlicht.
146
373000
2000
wat we zien is het sterrenlicht.
06:30
And if there is a supermassivesuperzwaar blackzwart holegat,
147
375000
2000
En als er een superzwaar zwart gat is,
06:32
what we need to assumeuitgaan van is that it's a blackzwart holegat on a dietdieet.
148
377000
3000
dan moeten we aannemen dat het een zwart gat op dieet is.
06:35
Because that is the way to suppressonderdrukken the energeticenergiek phenomenafenomenen that we see
149
380000
3000
Want op die manier onderdruk je de energetische fenomenen die we zien
06:38
in activeactief galacticGalactische nucleikernen.
150
383000
3000
in actieve sterrenstelsels.
06:41
If we're going to look for these stealthStealth blackzwart holesgaten
151
386000
3000
Als we op zoek gaan naar deze verholen zwarte gaten
06:44
at the centercentrum of galaxiessterrenstelsels,
152
389000
2000
in het centrum van sterrenstelsels,
06:46
the bestbeste placeplaats to look is in our owneigen galaxymelkweg, our MilkyMelkachtig Way.
153
391000
4000
dan is de beste plek om te zoeken onze eigen Melkweg.
06:50
And this is a widebreed fieldveld- pictureafbeelding
154
395000
2000
Dit is een groothoekopname,
06:52
takeningenomen of the centercentrum of the MilkyMelkachtig Way.
155
397000
3000
genomen van het centrum van de Melkweg.
06:55
And what we see is a linelijn of starssterren.
156
400000
3000
En wat we zien is een rij sterren.
06:58
And that is because we liveleven in a galaxymelkweg whichwelke has
157
403000
2000
Dat komt omdat we in een sterrenstelsel leven
07:00
a flattenedafgeplatte, disk-likeschijf-achtige structurestructuur.
158
405000
2000
dat een afgeplatte, schijfvormige structuur heeft.
07:02
And we liveleven in the middlemidden- of it, so when we look towardsnaar the centercentrum,
159
407000
2000
En we zitten er midden in, dus als we naar het centrum kijken
07:04
we see this planevlak whichwelke definesdefinieert the planevlak of the galaxymelkweg,
160
409000
2000
dan zien we een plat vlak dat het vlak van het sterrenstelsel beschrijft,
07:06
or linelijn that definesdefinieert the planevlak of the galaxymelkweg.
161
411000
4000
of een lijn die het platte vlak van de Melkweg beschrijft.
07:10
Now, the advantagevoordeel of studyingaan het studeren our owneigen galaxymelkweg
162
415000
3000
Het voordeel van het bestuderen van ons eigen sterrenstelsel
07:13
is it's simplyeenvoudigweg the closestdichtstbijzijnde examplevoorbeeld of the centercentrum of a galaxymelkweg
163
418000
3000
is dat het gewoon het dichtstbijzijnde voorbeeld is van
07:16
that we're ever going to have, because the nextvolgende closestdichtstbijzijnde galaxymelkweg
164
421000
2000
een centrum van een sterrenstelsel, want het daaropvolgende sterrenstelsel
07:18
is 100 timestijden furtherverder away.
165
423000
3000
is 100 keer verder weg.
07:21
So, we can see farver more detaildetail- in our galaxymelkweg
166
426000
2000
We kunnen daarom veel meer details zien in onze eigen Melkweg
07:23
than anyplaceAnyplace elseanders.
167
428000
2000
dan waar dan ook.
07:25
And as you'llje zult see in a momentmoment, the abilityvermogen to see detaildetail-
168
430000
2000
En zoals jullie zometeen zien, het vermogen om details waar te nemen
07:27
is keysleutel to this experimentexperiment.
169
432000
3000
staat centraal bij dit experiment.
07:30
So, how do astronomersastronomen provebewijzen that there is a lot of massmassa-
170
435000
3000
Hoe bewijzen astronomen dan dat er veel massa is
07:33
insidebinnen a smallklein volumevolume?
171
438000
2000
binnen in een klein volume?
07:35
WhichDie is the jobbaan that I have to showtonen you todayvandaag.
172
440000
3000
Ik heb de taak dat vandaag aan jullie te laten zien.
07:38
And the toolgereedschap that we use is to watch the way
173
443000
2000
Hoe we dat doen: we observeren de manier waarop
07:40
starssterren orbitbaan the blackzwart holegat.
174
445000
3000
sterren rondom het zwarte gat draaien.
07:43
StarsSterren will orbitbaan the blackzwart holegat
175
448000
2000
Sterren draaien om een zwart gat
07:45
in the very samedezelfde way that planetsplaneten orbitbaan the sunzon.
176
450000
3000
op dezelfde manier als planeten om de zon draaien.
07:48
It's the gravitationalzwaartekracht pullTrekken
177
453000
2000
Het is de aantrekking van de zwaartekracht
07:50
that makesmerken these things orbitbaan.
178
455000
2000
die deze dingen in een baan houden.
07:52
If there were no massivemassief objectsvoorwerpen these things would go flyingvliegend off,
179
457000
3000
Als er geen zware objecten waren dan zouden deze dingen wegvliegen,
07:55
or at leastminst go at a much slowertragere ratetarief
180
460000
2000
of tenminste veel langzamer bewegen
07:57
because all that determinesbepaalt how they go around
181
462000
3000
want het enige wat bepaalt hoe ze rondjes draaien
08:00
is how much massmassa- is insidebinnen its orbitbaan.
182
465000
2000
is hoeveel massa zich binnen in zijn baan bevindt.
08:02
So, this is great, because rememberonthouden my jobbaan is to showtonen
183
467000
2000
Dat is dus mooi, want het was mijn taak te laten zien
08:04
there is a lot of massmassa- insidebinnen a smallklein volumevolume.
184
469000
2000
dat er veel massa in een klein volume huist.
08:06
So, if I know how fastsnel it goesgaat around, I know the massmassa-.
185
471000
3000
Als ik dus weet hoe snel hij omloopt, dan weet ik de massa.
08:09
And if I know the scaleschaal of the orbitbaan I know the radiusstraal.
186
474000
3000
En als ik de afmeting van de baan weet, dan weet ik de straal.
08:12
So, I want to see the starssterren
187
477000
2000
Ik wil daarom de sterren zien
08:14
that are as closedichtbij to the centercentrum of the galaxymelkweg as possiblemogelijk.
188
479000
2000
die zo dicht mogelijk tegen het centrum van het sterrenstelsel aan zitten.
08:16
Because I want to showtonen there is a massmassa- insidebinnen as smallklein a regionregio as possiblemogelijk.
189
481000
4000
Want ik wil aantonen dat er zich massa in een zo klein mogelijk gebied bevindt.
08:20
So, this meansmiddelen that I want to see a lot of detaildetail-.
190
485000
3000
Dat betekent dus dat ik veel details wil zien.
08:23
And that's the reasonreden that for this experimentexperiment we'vewij hebben used
191
488000
2000
En dat is de reden dat we voor dit experiment
08:25
the world's's werelds largestDe grootste telescopetelescoop.
192
490000
2000
's werelds grootste telescoop hebben gebruikt.
08:27
This is the KeckKeck observatorySterrenwacht. It hostshosts two telescopestelescopen
193
492000
3000
Dit is het Keck observatorium. Er zijn twee telescopen
08:30
with a mirrorspiegel 10 metersmeter, whichwelke is roughlyongeveer
194
495000
2000
met een spiegel van 10 meter, wat ongeveer
08:32
the diameterdiameter of a tennistennis courtrechtbank.
195
497000
2000
de diameter van een tennisbaan is.
08:34
Now, this is wonderfulprachtig,
196
499000
2000
Welnu, dat is geweldig
08:36
because the campaigncampagne promisebelofte
197
501000
2000
want de verkiezingsbelofte
08:38
of largegroot telescopestelescopen is that is that the biggergroter the telescopetelescoop,
198
503000
3000
van grote telescopen is: hoe groter de telescoop
08:41
the smallerkleiner the detaildetail- that we can see.
199
506000
4000
des te kleiner de details die we kunnen zien.
08:45
But it turnsbochten out these telescopestelescopen, or any telescopetelescoop on the groundgrond
200
510000
3000
Maar het blijkt dat deze telescopen, of welke andere telescoop op aarde dan ook,
08:48
has had a little bitbeetje of a challengeuitdaging livingleven up to this campaigncampagne promisebelofte.
201
513000
4000
wat problemen had om zijn verkiezingsbelofte na te komen.
08:52
And that is because of the atmosphereatmosfeer.
202
517000
2000
En dat komt door de atmosfeer.
08:54
AtmosphereSfeer is great for us; it allowstoestaat us
203
519000
2000
Atmosfeer is prima voor ons; het zorgt ervoor
08:56
to surviveoverleven here on EarthAarde.
204
521000
2000
dat we hier op aarde kunnen overleven.
08:58
But it's relativelynaar verhouding challenginguitdagend for astronomersastronomen
205
523000
3000
Maar het is nogal uitdagend voor astronomen
09:01
who want to look throughdoor the atmosphereatmosfeer to astronomicalsterrenkundig sourcesbronnen.
206
526000
4000
die door de atmosfeer heen willen kijken naar astronomische bronnen.
09:05
So, to give you a sensezin of what this is like,
207
530000
2000
Om je een beeld te geven van hoe het is,
09:07
it's actuallywerkelijk like looking at a pebblePebble
208
532000
2000
het is alsof je naar een steentje kijkt
09:09
at the bottombodem of a streamstroom.
209
534000
2000
op de bodem van een beekje.
09:11
Looking at the pebblePebble on the bottombodem of the streamstroom,
210
536000
2000
Als je kijkt naar het steentje op de bodem van het beekje,
09:13
the streamstroom is continuouslydoorlopend movingin beweging and turbulentwild,
211
538000
3000
het beekje is voortdurend in beweging en turbulent,
09:16
and that makesmerken it very difficultmoeilijk to see the pebblePebble on the bottombodem of the streamstroom.
212
541000
4000
en dat maakt het erg moeilijk het steentje op de bodem te zien.
09:20
Very much in the samedezelfde way, it's very difficultmoeilijk
213
545000
2000
Het is net zo moeilijk, op precies dezelfde manier,
09:22
to see astronomicalsterrenkundig sourcesbronnen, because of the
214
547000
2000
om astronomische bronnen te zien, vanwege de
09:24
atmosphereatmosfeer that's continuouslydoorlopend movingin beweging by.
215
549000
2000
atmosfeer die er voortdurend langs beweegt.
09:26
So, I've spentdoorgebracht a lot of my careercarrière workingwerkend on waysmanieren
216
551000
3000
Ik heb daarom veel van mijn tijd gestoken in manieren
09:29
to correctcorrect for the atmosphereatmosfeer, to give us a cleanerschoonmaakster viewuitzicht.
217
554000
3000
om te corrigeren voor de atmosfeer, om ons een helderder beeld te geven.
09:32
And that buyskoopt us about a factorfactor of 20.
218
557000
3000
En dat geeft ons ongeveer een factor 20 extra.
09:35
And I think all of you can agreemee eens that if you can
219
560000
2000
Ik denk dat jullie het ermee eens zijn dat als je
09:37
figurefiguur out how to improveverbeteren life by a factorfactor of 20,
220
562000
3000
uit kunt vinden hoe je je leven met een factor 20 kunt verbeteren,
09:40
you've probablywaarschijnlijk improvedverbeterd your lifestylelevensstijl by a lot,
221
565000
2000
dan heb je je levensstijl waarschijnlijk een stuk verbeterd,
09:42
say your salarysalaris, you'dje zou noticekennisgeving, or your kidskinderen, you'dje zou noticekennisgeving.
222
567000
5000
bijvoorbeeld je salaris, dat zou je merken, of je kinderen, dat zou je merken.
09:47
And this animationanimatie here showsshows you one examplevoorbeeld of
223
572000
2000
Deze animatie hier laat een voorbeeld zien van
09:49
the techniquestechnieken that we use, calledriep adaptiveaangepaste opticsoptiek.
224
574000
3000
de technieken die we gebruiken, genaamd 'adaptive optics'.
09:52
You're seeingziend an animationanimatie that goesgaat betweentussen
225
577000
2000
Je ziet hier een animatie die beelden toont tussen
09:54
an examplevoorbeeld of what you would see if you don't use this techniquetechniek --
226
579000
3000
een voorbeeld van wat je ziet als je deze techniek niet gebruikt,
09:57
in other wordstekst, just a pictureafbeelding that showsshows the starssterren --
227
582000
3000
met andere woorden: gewoon een foto van de sterren.
10:00
and the boxdoos is centeredgecentreerd on the centercentrum of the galaxymelkweg,
228
585000
2000
En het kader is gecentreerd op het centrum van de melkweg
10:02
where we think the blackzwart holegat is.
229
587000
2000
waar we denken dat het zwart gat is.
10:04
So, withoutzonder this technologytechnologie you can't see the starssterren.
230
589000
3000
Zonder deze techniek kun je dus geen sterren zien.
10:07
With this technologytechnologie all of a suddenplotseling you can see it.
231
592000
2000
Met deze techniek kun je het opeens zien.
10:09
This technologytechnologie workswerken by introducinginvoering a mirrorspiegel
232
594000
2000
De technologie werkt door een spiegel in te brengen
10:11
into the telescopetelescoop opticsoptiek systemsysteem
233
596000
2000
in het optisch systeem van de telescoop
10:13
that's continuouslydoorlopend changingveranderen to counteracttegenwerken what the atmosphereatmosfeer is doing to you.
234
598000
5000
die continu verandert om de invloed van de atmosfeer tegen te gaan.
10:18
So, it's kindsoort of like very fancyzin in hebben eyeglassesbril for your telescopetelescoop.
235
603000
4000
Het lijkt dus op een hele modieuze bril voor je telescoop.
10:22
Now, in the nextvolgende fewweinig slidesslides I'm just going to focusfocus on
236
607000
2000
Goed, in de volgende dia's richt ik me alleen even op
10:24
that little squareplein there.
237
609000
2000
dat kleine vierkantje daar.
10:26
So, we're only going to look at the starssterren insidebinnen that smallklein squareplein,
238
611000
2000
We kijken dus alleen naar de sterren in dat vierkantje,
10:28
althoughhoewel we'vewij hebben lookedkeek at all of them.
239
613000
2000
ook al hebben we naar alle sterren gekeken.
10:30
So, I want to see how these things have movedverhuisd.
240
615000
2000
Ik wil dat jullie zien hoe deze zich hebben verplaatst.
10:32
And over the courseCursus of this experimentexperiment, these starssterren
241
617000
2000
En gedurende het experiment hebben deze sterren
10:34
have movedverhuisd a tremendousenorme amountbedrag.
242
619000
2000
zich over een enorme afstand verplaatst.
10:36
So, we'vewij hebben been doing this experimentexperiment for 15 yearsjaar,
243
621000
2000
We hebben dit experiment 15 jaar lang gedaan,
10:38
and we see the starssterren go all the way around.
244
623000
2000
en we zien de sterren helemaal rond gaan.
10:40
Now, mostmeest astronomersastronomen have a favoritefavoriete starster,
245
625000
3000
De meeste astronomen hebben een favoriete ster,
10:43
and minede mijne todayvandaag is a starster that's labeledLabel up there, SO-ZO-2.
246
628000
4000
en de mijne is vandaag die ster daar, SO-2.
10:47
AbsolutelyAbsoluut my favoritefavoriete starster in the worldwereld-.
247
632000
2000
Zeer zeker mijn favoriete ster.
10:49
And that's because it goesgaat around in only 15 yearsjaar.
248
634000
3000
Dat komt omdat 'ie rondgaat in slechts 15 jaar.
10:52
And to give you a sensezin of how shortkort that is,
249
637000
2000
En om je een indruk te geven van hoe kort dat is,
10:54
the sunzon takes 200 millionmiljoen yearsjaar to go around the centercentrum of the galaxymelkweg.
250
639000
5000
de zon doet er 200 miljoen jaar over om rond het centrum van de Melkweg te draaien.
10:59
StarsSterren that we knewwist about before, that were as closedichtbij to the centercentrum of the galaxymelkweg
251
644000
3000
Sterren die we al kenden, die het dichtst bij het centrum van de Melkweg lagen,
11:02
as possiblemogelijk, take 500 yearsjaar.
252
647000
2000
doen er 500 jaar over.
11:04
And this one, this one goesgaat around in a humanmenselijk lifetimelevenslang.
253
649000
4000
En deze, deze doet een mensenleven over een rondgang.
11:08
That's kindsoort of profounddiepgaand, in a way.
254
653000
2000
Dat is ergens wel diepzinnig.
11:10
But it's the keysleutel to this experimentexperiment. The orbitbaan tellsvertelt me
255
655000
2000
Maar het is de sleutel tot dit experiment. De baan vertelt me
11:12
how much massmassa- is insidebinnen a very smallklein radiusstraal.
256
657000
4000
hoeveel massa er is binnen een zeer kleine straal.
11:16
So, nextvolgende we see a pictureafbeelding here that showsshows you
257
661000
3000
Goed, de volgende foto laat zien wat vóór dit
11:19
before this experimentexperiment the sizegrootte to whichwelke we could
258
664000
2000
experiment de grootte was waarbinnen we de massa
11:21
confinebeperken the massmassa- of the centercentrum of the galaxymelkweg.
259
666000
3000
van het centrum van de Melkweg konden beperken.
11:24
What we knewwist before is that there was fourvier millionmiljoen
260
669000
2000
Wat we eerst wisten was dat er vier miljoen
11:26
timestijden the massmassa- of the sunzon insidebinnen that circlecirkel.
261
671000
3000
keer de massa van de zon in die cirkel was.
11:29
And as you can see, there was a lot of other stuffspul insidebinnen that circlecirkel.
262
674000
2000
En zoals je ziet, er is veel ander spul binnen die cirkel.
11:31
You can see a lot of starssterren.
263
676000
2000
Je kunt veel sterren zien.
11:33
So, there was actuallywerkelijk lots of alternativesalternatieven
264
678000
2000
Er waren dus een boel alternatieven
11:35
to the ideaidee that there was a supermassivesuperzwaar blackzwart holegat at the centercentrum of the galaxymelkweg,
265
680000
3000
voor het idee dat er een superzwaar zwart gat in het centrum van de Melkweg was,
11:38
because you could put a lot of stuffspul in there.
266
683000
2000
omdat je er een hoop spul in kon doen.
11:40
But with this experimentexperiment, we'vewij hebben confinedbeperkt
267
685000
2000
Maar met dit experiment hebben we dezelfde
11:42
that samedezelfde massmassa- to a much smallerkleiner volumevolume
268
687000
3000
massa beperkt tot een veel kleiner volume
11:45
that's 10,000 timestijden smallerkleiner.
269
690000
4000
dat tienduizend keer kleiner is.
11:49
And because of that, we'vewij hebben been ablein staat to showtonen
270
694000
2000
En daardoor konden we laten zien
11:51
that there is a supermassivesuperzwaar blackzwart holegat there.
271
696000
2000
dat er een superzwaar zwart gat is.
11:53
To give you a sensezin of how smallklein that sizegrootte is,
272
698000
2000
Om je een idee te geven over hoe klein dat is,
11:55
that's the sizegrootte of our solarzonne- systemsysteem.
273
700000
2000
dat is de grootte van ons zonnestelsel.
11:57
So, we're crammingproppen fourvier millionmiljoen timestijden the massmassa- of the sunzon
274
702000
4000
We proppen dus vier miljoen keer de massa van de zon
12:01
into that smallklein volumevolume.
275
706000
2000
in dat kleine volume.
12:03
Now, truthwaarheid in advertisingreclame. Right?
276
708000
3000
Goed, we moeten de waarheid spreken. Nietwaar?
12:06
I have told you my jobbaan is to get it down to the SchwarzchildSchwarzchild radiusstraal.
277
711000
3000
Ik zei dat het mijn taak was tot aan de Schwarzschildradius te komen.
12:09
And the truthwaarheid is, I'm not quiteheel there.
278
714000
2000
En de waarheid is, ik ben er nog niet.
12:11
But we actuallywerkelijk have no alternativealternatief todayvandaag
279
716000
2000
Maar eigenlijk hebben we nu geen alternatief
12:13
to explaininguitleggen this concentrationconcentratie of massmassa-.
280
718000
3000
om deze samenbundeling van massa te verklaren.
12:16
And, in factfeit, it's the bestbeste evidencebewijsmateriaal we have to datedatum
281
721000
3000
En in feite is het het beste bewijs wat we tot nu toe hebben
12:19
for not only existencebestaan of a supermassivesuperzwaar blackzwart holegat
282
724000
2000
voor niet alleen het bestaan van een superzwaar zwart gat
12:21
at the centercentrum of our owneigen galaxymelkweg, but any in our universeuniversum.
283
726000
3000
in het centrum van onze Melkweg, maar voor elke in het universum.
12:24
So, what nextvolgende? I actuallywerkelijk think
284
729000
3000
Wat gaat er nu gebeuren? Ik denk eigenlijk
12:27
this is about as good as we're going to do with today'svandaag technologytechnologie,
285
732000
2000
dat het niet beter wordt dan dit met de huidige technologie,
12:29
so let's moveverhuizing on with the problemprobleem.
286
734000
2000
dus laten we opschieten met het probleem.
12:31
So, what I want to tell you, very brieflykort,
287
736000
2000
Dus wat ik jullie kort wil vertellen,
12:33
is a fewweinig examplesvoorbeelden
288
738000
2000
zijn een paar voorbeelden
12:35
of the excitementopwinding of what we can do todayvandaag
289
740000
2000
van de opwinding over wat we nu kunnen doen
12:37
at the centercentrum of the galaxymelkweg, now that we know that there is,
290
742000
2000
in het centrum van de Melkweg, nu we weten dat daar,
12:39
or at leastminst we believe,
291
744000
2000
of althans het idee hebben,
12:41
that there is a supermassivesuperzwaar blackzwart holegat there.
292
746000
2000
dat daar een superzwaar zwart gat is.
12:43
And the funpret phasefase of this experimentexperiment
293
748000
2000
En het leuke deel van dit experiment
12:45
is, while we'vewij hebben testedgetest some of our ideasideeën
294
750000
3000
is, dat terwijl we onze ideeën hebben getest
12:48
about the consequencesgevolgen of a supermassivesuperzwaar blackzwart holegat
295
753000
2000
over de gevolgen van een superzwaar zwart gat
12:50
beingwezen at the centercentrum of our galaxymelkweg,
296
755000
2000
in het centrum van onze Melkweg,
12:52
almostbijna everyelk singlesingle one
297
757000
2000
dat ze stuk voor stuk
12:54
has been inconsistentinconsequent with what we actuallywerkelijk see.
298
759000
2000
niet consistent zijn met wat we feitelijk zien.
12:56
And that's the funpret.
299
761000
2000
En dat is het leuke.
12:58
So, let me give you the two examplesvoorbeelden.
300
763000
2000
Ik zal dan de twee voorbeelden laten zien.
13:00
You can askvragen, "What do you expectverwachten
301
765000
2000
Je kunt je afvragen: "Wat verwacht je
13:02
for the oldoud starssterren, starssterren that have been around the centercentrum of the galaxymelkweg
302
767000
2000
van de oude sterren, sterren die al een hele lange tijd bij het centrum
13:04
for a long time, they'veze hebben had plentyovervloed of time to interactop elkaar inwerken with the blackzwart holegat."
303
769000
4000
van de Melkweg zijn, die hebben meer dan genoeg tijd gehad om te reageren op het zwarte gat."
13:08
What you expectverwachten there is that oldoud starssterren
304
773000
2000
Wat je daar verwacht is dat oude sterren
13:10
should be very clusteredgeclusterde around the blackzwart holegat.
305
775000
2000
sterk in een kluitje rond het zwarte gat zitten.
13:12
You should see a lot of oldoud starssterren nextvolgende to that blackzwart holegat.
306
777000
4000
Je moet veel oude sterren naast dat zwarte gat kunnen zien.
13:16
LikewiseOok, for the youngjong starssterren, or in contrastcontrast, the youngjong starssterren,
307
781000
4000
Op dezelfde manier, of in tegenstelling daarmee zouden de jonge sterren
13:20
they just should not be there.
308
785000
2000
die zouden daar niet moeten zijn.
13:22
A blackzwart holegat does not make a kindsoort neighborbuurman to a stellarstellaire nurserykwekerij.
309
787000
4000
Een zwart gat is geen goede buurman van een moleculaire wolk.
13:26
To get a starster to formformulier, you need a biggroot ballbal of gasgas- and duststof to collapseineenstorting.
310
791000
4000
Om een ster te formeren heb je een grote bal gas en stof nodig die ineen stort.
13:30
And it's a very fragilebreekbaar entityentiteit.
311
795000
2000
En het is een erg kwetsbare entiteit.
13:32
And what does the biggroot blackzwart holegat do?
312
797000
2000
En wat doet het grote zwarte gat?
13:34
It stripsstrips that gasgas- cloudwolk apartdeel.
313
799000
2000
Hij rukt die gaswolk uit elkaar.
13:36
It pullstrekt much strongersterker on one sidekant than the other
314
801000
2000
Hij trekt aan een kant veel sterker dan aan de andere
13:38
and the cloudwolk is strippedgestript apartdeel.
315
803000
2000
en de wolk scheurt uit elkaar.
13:40
In factfeit, we anticipatedverwacht that starster formationvorming shouldn'tmoet niet proceeddoorgaan in that environmentmilieu.
316
805000
3000
We verwachten zelfs dat ster-formatie niet plaatsvindt in die omgeving.
13:43
So, you shouldn'tmoet niet see youngjong starssterren.
317
808000
2000
Je zult dus geen jonge sterren zien.
13:45
So, what do we see?
318
810000
2000
Wat zien we dan wel?
13:47
UsingMet behulp van observationswaarnemingen that are not the onesdegenen I've showngetoond you todayvandaag,
319
812000
2000
Met behulp van observaties die ik vandaag niet heb laten zien,
13:49
we can actuallywerkelijk figurefiguur out whichwelke onesdegenen are oldoud and whichwelke onesdegenen are youngjong.
320
814000
3000
kunnen we daadwerkelijk uitvogelen welke oud en welke jong zijn.
13:52
The oldoud onesdegenen are redrood.
321
817000
2000
De oude zijn rood.
13:54
The youngjong onesdegenen are blueblauw. And the yellowgeel onesdegenen, we don't know yetnog.
322
819000
3000
De jonge zijn blauw. En de gele, dat weten we nog niet.
13:57
So, you can alreadynu al see the surpriseverrassing.
323
822000
2000
Je begrijpt de verbazing al.
13:59
There is a dearthschaarste of oldoud starssterren.
324
824000
2000
Er is een gebrek aan oude sterren.
14:01
There is an abundanceovervloed of youngjong starssterren, so it's the exactexact oppositetegenover of the predictionvoorspelling.
325
826000
4000
Er is een overvloed aan jonge sterren, dat is dus exact tegengesteld aan de voorspelling.
14:05
So, this is the funpret partdeel.
326
830000
2000
Dit is dus het leuke deel.
14:07
And in factfeit, todayvandaag, this is what we're tryingproberen to figurefiguur out,
327
832000
2000
En dit is feitelijk wat we tegenwoordig proberen uit te zoeken,
14:09
this mysterymysterie of how do you get --
328
834000
2000
dat mysterie van hoe je --
14:11
how do you resolveoplossen this contradictiontegenstrijdigheid.
329
836000
2000
hoe los je die tegenstelling op.
14:13
So, in factfeit, my graduateafstuderen studentsstudenten
330
838000
2000
Mijn laatstejaars studenten
14:15
are, at this very momentmoment, todayvandaag, at the telescopetelescoop,
331
840000
4000
zijn precies op dit moment vandaag bij de telescoop
14:19
in HawaiiHawaii, makingmaking observationswaarnemingen to get us
332
844000
3000
in Hawaii, ze doen observaties die ons
14:22
hopefullyhopelijk to the nextvolgende stagestadium,
333
847000
2000
hopelijk naar het volgende stadium voeren,
14:24
where we can addressadres this questionvraag
334
849000
2000
waar we de vraag het hoofd kunnen bieden
14:26
of why are there so manyveel youngjong starssterren,
335
851000
2000
waarom er zoveel jonge sterren zijn,
14:28
and so fewweinig oldoud starssterren.
336
853000
2000
en zo weinig oude sterren.
14:30
To make furtherverder progressvooruitgang we really need to look at the orbitsbanen
337
855000
2000
Om vooruitgang te boeken moeten we echt kijken naar de banen
14:32
of starssterren that are much furtherverder away.
338
857000
2000
van sterren die veel verder weg liggen.
14:34
To do that we'llgoed probablywaarschijnlijk need much more
339
859000
2000
Om dat te kunnen hebben we waarschijnlijk veel meer
14:36
sophisticatedgeavanceerde technologytechnologie than we have todayvandaag.
340
861000
2000
geavanceerde technologie nodig dan we nu hebben.
14:38
Because, in truthwaarheid, while I said we're correctingcorrigeren
341
863000
2000
Omdat we in werkelijkheid, ook al zei ik dat we corrigeren
14:40
for the Earth'sAarde atmosphereatmosfeer, we actuallywerkelijk only
342
865000
2000
voor de aardse atmosfeer, we corrigeren eigenlijk
14:42
correctcorrect for halfvoor de helft the errorsfouten that are introducedintroduceerde.
343
867000
2000
maar voor de helft van de fouten die er in zitten.
14:44
We do this by shootinghet schieten a laserlaser up into the atmosphereatmosfeer,
344
869000
3000
Dit doen we door een laser omhoog de atmosfeer in te schieten,
14:47
and what we think we can do is if we
345
872000
3000
en wat we denken te kunnen doen als we
14:50
shineschijnen a fewweinig more that we can correctcorrect the restrust uit.
346
875000
2000
een aantal meer schijnen, is dat we de rest kunnen corrigeren.
14:52
So this is what we hopehoop to do in the nextvolgende fewweinig yearsjaar.
347
877000
2000
Dat hopen we dus te doen in de komende paar jaar.
14:54
And on a much longerlanger time scaleschaal,
348
879000
2000
En veel verder kijkend in de toekomst
14:56
what we hopehoop to do is buildbouwen even largergrotere telescopestelescopen,
349
881000
3000
hopen we nog grotere telescopen te kunnen bouwen,
14:59
because, rememberonthouden, biggergroter is better in astronomyastronomie.
350
884000
3000
want weet je nog? Groter is beter in de astronomie.
15:02
So, we want to buildbouwen a 30 metermeter telescopetelescoop.
351
887000
2000
We willen dus een 30-meter telescoop bouwen.
15:04
And with this telescopetelescoop we should be ablein staat to see
352
889000
2000
Met deze telescoop zouden we sterren moeten kunnen zien
15:06
starssterren that are even closerdichterbij to the centercentrum of the galaxymelkweg.
353
891000
3000
die nog veel dichter tegen het centrum van de Melkweg liggen.
15:09
And we hopehoop to be ablein staat to testtest some of
354
894000
2000
En hopelijk zijn we in staat een aantal van
15:11
Einstein'sEinsteins theoriestheorieën of generalalgemeen relativityrelativiteit,
355
896000
3000
Einstein's theorieën over algemene relativiteit te testen,
15:14
some ideasideeën in cosmologykosmologie about how galaxiessterrenstelsels formformulier.
356
899000
3000
een aantal cosmologische ideeën over hoe sterrenstelsels ontstaan.
15:17
So, we think the futuretoekomst of this experimentexperiment
357
902000
2000
Dus, wij geloven dat de toekomst van dit experiment
15:19
is quiteheel excitingopwindend.
358
904000
3000
erg spannend is.
15:22
So, in conclusionconclusie, I'm going to showtonen you an animationanimatie
359
907000
2000
Om af te ronden laat ik jullie een animatie zien
15:24
that basicallyeigenlijk showsshows you how these
360
909000
2000
dat in principe laat zien hoe
15:26
orbitsbanen have been movingin beweging, in threedrie dimensionsdimensies.
361
911000
3000
banen zich verplaatsen, in drie dimensies.
15:29
And I hopehoop, if nothing elseanders,
362
914000
2000
En ik hoop dat het in ieder geval is gelukt
15:31
I've convincedovertuigd you that, one, we do in factfeit
363
916000
2000
jullie te overtuigen dat we, in werkelijkheid,
15:33
have a supermassivesuperzwaar blackzwart holegat at the centercentrum of the galaxymelkweg.
364
918000
3000
een superzwaar zwart gat hebben in het centrum van de Melkweg.
15:36
And this meansmiddelen that these things do existbestaan in our universeuniversum,
365
921000
3000
En dat betekent dat deze dingen bestaan in ons universum,
15:39
and we have to contendkampen with this, we have to explainuitleg geven
366
924000
2000
en we moeten het bewijzen, we moet uitleggen
15:41
how you can get these objectsvoorwerpen in our physicalfysiek worldwereld-.
367
926000
3000
hoe deze objecten in onze fysieke wereld kunnen bestaan.
15:44
SecondTweede, we'vewij hebben been ablein staat to look at that interactionwisselwerking
368
929000
3000
Ten tweede zijn we in staat geweest te kijken naar de interactie
15:47
of how supermassivesuperzwaar blackzwart holesgaten interactop elkaar inwerken,
369
932000
3000
van de interactie van superzware zwarte gaten
15:50
and understandbegrijpen, maybe, the rolerol in whichwelke they playspelen
370
935000
4000
en misschien de rol te begrijpen die ze spelen
15:54
in shapingvormgeving what galaxiessterrenstelsels are, and how they work.
371
939000
3000
in het vormgeven van wat sterrenstelsels zijn en hoe ze werken.
15:57
And last but not leastminst,
372
942000
2000
En 'last but not least',
15:59
nonegeen of this would have happenedgebeurd
373
944000
2000
hier zou niets van terecht zijn gekomen
16:01
withoutzonder the adventkomst of the tremendousenorme progressvooruitgang
374
946000
3000
zonder de komst van die enorme vooruitgang
16:04
that's been madegemaakt on the technologytechnologie frontvoorkant.
375
949000
2000
die is geboekt op het gebied van de technologie.
16:06
And we think that this is a fieldveld- that is movingin beweging incrediblyongelooflijk fastsnel,
376
951000
4000
We denken dat dat een gebied is dat zich ongelooflijk snel ontwikkelt,
16:10
and holdshoudt a lot in storeop te slaan for the futuretoekomst.
377
955000
3000
en veel in petto heeft voor de toekomst.
16:13
ThanksBedankt very much.
378
958000
2000
Dank u wel.
16:15
(ApplauseApplaus)
379
960000
5000
(Applaus)
Translated by Felix Degenaar
Reviewed by Erik Renes

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Andrea Ghez - Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space.

Why you should listen

Seeing the unseen (from 26,000 light-years away) is a specialty of UCLA astronomer Andrea Ghez. From the highest and coldest mountaintop of Hawaii, home of the Keck Observatory telescopes, using bleeding-edge deep-space-scrying technology, Ghez handily confirmed 30 years of suspicions of what lies at the heart of the Milky Way galaxy -- a supermassive black hole, which sends its satellite stars spinning in orbits approaching the speed of light.

Ghez received a MacArthur "genius grant" in 2008 for her work in surmounting the limitations of earthbound telescopes. Early in her career, she developed a technique known as speckle imaging, which combined many short exposures from a telescope into one much-crisper image. Lately she's been using adaptive optics to further sharpen our view from here -- and compile evidence of young stars at the center of the universe.

More profile about the speaker
Andrea Ghez | Speaker | TED.com