ABOUT THE SPEAKER
Niall Ferguson - Historian
History is a curious thing, and Niall Ferguson investigates not only what happened but why. (Hint: Politics and money explain a lot.)

Why you should listen

Niall Ferguson teaches history and business administration at Harvard and is a senior research fellow at several other universities, including Oxford. His books chronicle a wide range of political and socio-economic events; he has written about everything from German politics during the era of inflation to a financial history of the world. He’s now working on a biography of former US Secretary of State Henry Kissinger.

Ferguson is a prolific and often controversial commentator on contemporary politics and economics. He frequently writes, reviews, and hosts for the British and American press. His latest book and TV series, Civilization: The West and the Rest, aims to help 21st-century audiences understand the past and the present. In it, he asks how, since the 1500s, Western nations have surpassed their Eastern counterparts and came to dominate the world (his answer: thanks to six “killer apps”: science, medicine, protestant work ethic, competition, property rights, consumer society). And he wonders whether that domination is now threatened by the rise of Asia. His theories have drawn criticism and prompted discussions, which he says was his intent. “It’s designed to be slightly annoying, so that you talk about it,” he told The Observer.

He says: "If a majority of people subscribe to a particular view, it pays to question it. It pays to think: maybe this is wrong."

More profile about the speaker
Niall Ferguson | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2011

Niall Ferguson: The 6 killer apps of prosperity

Niall Ferguson: 6 zabójczych aplikacji dobrobytu

Filmed:
1,762,544 views

Przez kilka ostatnich wieków, kraje zachodnie dobrze radziły sobie z tworzeniem własnego dobrobytu. Historyk Niall Ferguson pyta: Dlaczego akurat Zachód, a inni nie? Podsuwa pół tuzina dobrych pomysłów z kultury Zachodu, które ochrzcił mianem 6 zabójczych aplikacji, które wspierają zamożność, stabilizację i innowację. Wspomina on również, że w dwudziestym pierwszym wieku, aplikacje te są ogólnodostępne.
- Historian
History is a curious thing, and Niall Ferguson investigates not only what happened but why. (Hint: Politics and money explain a lot.) Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
Let's talk about billionsmiliardy.
0
0
3000
Porozmawiajmy o miliardach.
00:18
Let's talk about
1
3000
3000
Porozmawiajmy o przeszłych i przyszłych miliardach.
00:21
pastprzeszłość and futureprzyszłość billionsmiliardy.
2
6000
3000
Porozmawiajmy o przeszłych i przyszłych miliardach.
00:24
We know
3
9000
2000
Wiemy, że na świecie
00:26
that about 106 billionmiliard people
4
11000
3000
żyło ogółem około 106 miliardów ludzi.
00:29
have ever livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj.
5
14000
2000
żyło ogółem około 106 miliardów ludzi.
00:31
And we know that mostwiększość of them are deadnie żyje.
6
16000
3000
Wiemy też, że większość z nich już nie żyje.
00:34
And we alsorównież know
7
19000
2000
Większość z nich żyje lub żyła w Azji.
00:36
that mostwiększość of them liverelacja na żywo or livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj in AsiaAsia.
8
21000
2000
Większość z nich żyje lub żyła w Azji.
00:38
And we alsorównież know
9
23000
2000
Wiemy też,
00:40
that mostwiększość of them were or are very poorubogi --
10
25000
4000
że większość z nich była lub jest bardzo biedna
00:44
did not liverelacja na żywo for very long.
11
29000
3000
i nie żyła zbyt długo.
00:47
Let's talk about billionsmiliardy.
12
32000
3000
Porozmawiajmy o miliardach.
00:50
Let's talk about
13
35000
2000
Porozmawiajmy o 195 bilionach dolarów bogactwa
00:52
the 195,000 billionmiliard dollarsdolarów of wealthbogactwo
14
37000
4000
Porozmawiajmy o 195 bilionach dolarów bogactwa
00:56
in the worldświat todaydzisiaj.
15
41000
3000
w dzisiejszym świecie.
00:59
We know that mostwiększość of that wealthbogactwo
16
44000
3000
Wiemy, że większość z nich
01:02
was madezrobiony after the yearrok 1800.
17
47000
3000
powstała po 1800 roku.
01:05
And we know that mostwiększość of it
18
50000
3000
Wiemy też, że większość tych pieniędzy
01:08
is currentlyobecnie ownedwłasnością
19
53000
2000
jest w posiadaniu
01:10
by people we mightmoc call WesternersZ zachodu:
20
55000
4000
ludzi z tzw. Zachodu:
01:14
EuropeansEuropejczycy, NorthPółnoc AmericansAmerykanie, AustralasiansAustralasians.
21
59000
4000
Europejczyków, Amerykanów, Kanadyjczyków, Australoazjatów.
01:18
19 percentprocent of the world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy populationpopulacja todaydzisiaj,
22
63000
3000
Ludzie z Zachodu, 19% całej populacji,
01:21
WesternersZ zachodu ownwłasny two-thirdsdwie trzecie of its wealthbogactwo.
23
66000
4000
posiadają dwie trzecie jej bogactwa.
01:25
EconomicGospodarczej historianshistorycy
24
70000
2000
Historycy ekonomiczni
01:27
call this "The Great DivergenceRozbieżność."
25
72000
3000
nazywają to zjawisko "Teorią Europejskiego Cudu".
01:30
And this slideślizgać się here
26
75000
2000
A ten oto slajd
01:32
is the bestNajlepiej simplificationuproszczenia
27
77000
2000
jest najlepszym uproszczeniem
01:34
of the Great DivergenceRozbieżność storyfabuła
28
79000
2000
historii Europejskiego Cudu
01:36
I can offeroferta you.
29
81000
2000
jaką mogę wam zaoferować.
01:38
It's basicallygruntownie two ratioswspółczynniki
30
83000
2000
To są dwie krzywe
01:40
of perza capitacapita GDPPKB,
31
85000
2000
oznaczające stosunek PKB,
01:42
perza capitacapita grossobrzydliwy domestickrajowy productprodukt,
32
87000
3000
produktu krajowego brutto na osobę,
01:45
so averageśredni incomedochód.
33
90000
2000
czyli średni dochód.
01:47
One, the redczerwony linelinia,
34
92000
2000
Ta czerwona
01:49
is the ratiostosunek of BritishBrytyjskie to IndianIndyjski
35
94000
2000
oznacza stosunek brytyjskiego PKB do indyjskiego.
01:51
perza capitacapita incomedochód.
36
96000
2000
oznacza stosunek brytyjskiego PKB do indyjskiego.
01:53
And the blueniebieski linelinia
37
98000
2000
Niebieska linia
01:55
is the ratiostosunek of AmericanAmerykański to ChineseChiński.
38
100000
3000
oznacza stosunek PKB USA i Chin.
01:58
And this chartwykres goesidzie back to 1500.
39
103000
2000
Wykres zaczyna się od 1500 roku.
02:00
And you can see here
40
105000
2000
Możecie tutaj dostrzec
02:02
that there's an exponentialwykładniczy Great DivergenceRozbieżność.
41
107000
3000
eksponencjalną rozbieżność Europejskiego Cudu.
02:05
They startpoczątek off prettyładny closeblisko togetherRazem.
42
110000
2000
Krzywe zaczynają na podobnym poziomie.
02:07
In factfakt, in 1500,
43
112000
2000
Na dobrą sprawę w 1500 roku
02:09
the averageśredni ChineseChiński was richerbogatszy than the averageśredni NorthPółnoc AmericanAmerykański.
44
114000
3000
przeciętny Chińczyk był bogatszy od Amerykanina.
02:13
When you get to the 1970s,
45
118000
3000
Jeśli dojedziemy do lat 70. ubiegłego wieku,
02:16
whichktóry is where this chartwykres endskończy się,
46
121000
2000
gdzie wykres się kończy,
02:18
the averageśredni BritonBrytyjczyk is more than 10 timesczasy richerbogatszy
47
123000
2000
przeciętny Brytyjczyk był ponad 10 razy bogatszy
02:20
than the averageśredni IndianIndyjski.
48
125000
2000
od przeciętnego Hindusa.
02:22
And that's allowingpozwalać
49
127000
2000
I to po wzięciu pod uwagę
02:24
for differencesróżnice in the costkoszt of livingżycie.
50
129000
2000
różnic w kosztach utrzymania.
02:26
It's basedna podstawie on purchasingnabywczy powermoc parityparzystość.
51
131000
3000
Rachunek opiera się na mocy nabywczej.
02:29
The averageśredni AmericanAmerykański
52
134000
2000
Przeciętny Amerykanin
02:31
is nearlyprawie 20 timesczasy richerbogatszy
53
136000
2000
był prawie 20 razy bogatszy
02:33
than the averageśredni ChineseChiński
54
138000
2000
od przeciętnego Chińczyka
02:35
by the 1970s.
55
140000
2000
aż do lat 70.
02:37
So why?
56
142000
3000
Dlaczego?
02:40
This wasn'tnie było just an economicgospodarczy storyfabuła.
57
145000
3000
To nie jest ekonomiczna historia.
02:43
If you take the 10 countrieskraje
58
148000
2000
Jeśli weźmiemy 10 krajów
02:45
that wentposzedł on to becomestają się
59
150000
3000
które stały się
02:48
the WesternWestern empiresimperia,
60
153000
2000
zachodnimi mocarstwami,
02:50
in 1500 they were really quitecałkiem tinymalutki --
61
155000
3000
w 1500 roku były naprawdę malutkie,
02:53
fivepięć percentprocent of the world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy landwylądować surfacepowierzchnia,
62
158000
2000
ledwie 5% powierzchni Ziemi,
02:55
16 percentprocent of its populationpopulacja,
63
160000
2000
16% populacji
02:57
maybe 20 percentprocent of its incomedochód.
64
162000
3000
i około 20% całkowitego dochodu.
03:00
By 1913,
65
165000
2000
Przed 1913 rokiem
03:02
these 10 countrieskraje, plusplus the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa,
66
167000
3000
te same kraje i USA
03:05
controlledkontrolowane vastogromny globalświatowy empiresimperia --
67
170000
3000
kontrolowały o wiele więcej:
03:08
58 percentprocent of the world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy territoryterytorium,
68
173000
2000
58% powierzchni Ziemi,
03:10
about the samepodobnie percentageodsetek of its populationpopulacja,
69
175000
3000
mniej więcej tyle samo populacji,
03:13
and a really hugeolbrzymi, nearlyprawie three-quarterstrzy czwarte sharedzielić
70
178000
3000
oraz ogromne, trzy czwarte udziału
03:16
of globalświatowy economicgospodarczy outputwydajność.
71
181000
2000
w światowych dochodach.
03:18
And noticeogłoszenie, mostwiększość of that wentposzedł to the motherlandojczyzny,
72
183000
4000
Większość dochodów trafiała do krajów macierzystych,
03:22
to the imperialImperial metropolesmetropoliach,
73
187000
2000
do imperialnych metropolii,
03:24
not to theirich colonialkolonialny possessionsdobytek.
74
189000
3000
nie do posiadanych kolonii.
03:28
Now you can't just blamewinić this on imperialismimperializm --
75
193000
2000
Nie można całą winą obarczać imperializmu,
03:30
thoughchociaż manywiele people have triedwypróbowany to do so --
76
195000
3000
mimo że inni tak robili,
03:33
for two reasonspowody.
77
198000
3000
a to z dwóch powodów.
03:36
One, empireimperium was the leastnajmniej originaloryginalny thing
78
201000
3000
Po pierwsze, po roku 1500
03:39
that the WestWest did after 1500.
79
204000
3000
imperium było najmniej oryginalnym tworem Zachodu
03:42
EverybodyKażdy did empireimperium.
80
207000
3000
Wszyscy mieli imperia.
03:45
They beatbić preexistingistniejące wcześniej OrientalOriental empiresimperia
81
210000
3000
Zachód pokonał istniejące wcześniej imperia Wschodu,
03:48
like the MughalsMughals and the OttomansTurcy.
82
213000
2000
jak Wielkich Mogołów czy Ottomanów.
03:50
So it really doesn't look like empireimperium is a great explanationwyjaśnienie
83
215000
3000
Czyli imperium nie tłumaczy najlepiej
03:53
for the Great DivergenceRozbieżność.
84
218000
2000
Teorii Europejskiego Cudu.
03:55
In any casewalizka, as you maymoże rememberZapamiętaj,
85
220000
2000
Dla przypomnienia,
03:57
the Great DivergenceRozbieżność reachessięga its zenithZenith in the 1970s,
86
222000
3000
Europejski Cud osiąga szczyt w latach 70.,
04:00
some considerableznaczne time after decolonizationdekolonizacji.
87
225000
4000
sporo po dekolonizacji.
04:04
This is not a newNowy questionpytanie.
88
229000
2000
To nie jest nowe pytanie.
04:06
SamuelSamuel JohnsonJohnson,
89
231000
2000
Samuel Johnson,
04:08
the great lexicographerleksykograf,
90
233000
2000
wybitny leksykograf
04:10
[posedJakie] it throughprzez his characterpostać RasselasRasselas
91
235000
3000
sprzeciwił się temu poprzez postać Rasselasa
04:13
in his novelpowieść "RasselasRasselas, PrinceKsiążę of AbissiniaAbissinia,"
92
238000
3000
w swej powieści "Rasselas, Książe Abisynii,"
04:16
publishedopublikowany in 1759.
93
241000
3000
wydanej w 1759 roku.
04:19
"By what meansznaczy are the EuropeansEuropejczycy thusa zatem powerfulpotężny;
94
244000
3000
"Dzięki czemu Europejczycy są tacy potężni;
04:22
or why, sinceod they can so easilyz łatwością visitodwiedzić AsiaAsia and AfricaAfryka
95
247000
3000
albo dlaczego, skoro z łatwością odwiedzają Azję i Afrykę
04:25
for tradehandel or conquestpodbój,
96
250000
3000
dla handlu i podbojów,
04:28
cannotnie może the AsiaticksAsiaticks and AfricansAfrykanie
97
253000
2000
Azjaci i Afrykanie nie mogą
04:30
invadenajechać theirich coastswybrzeża,
98
255000
2000
podbić ich wybrzeży,
04:32
plantroślina colonieskolonie in theirich portsporty,
99
257000
2000
otwierać kolonii w ich portach
04:34
and give lawsprawa to theirich naturalnaturalny princesksiążęta?
100
259000
3000
i nadawać praw swoim naturalnym książętom?
04:37
The samepodobnie windwiatr that carriesniesie them back
101
262000
3000
Przecież ten sam wiatr, który towarzyszy im w powrocie
04:40
would bringprzynieść us thithertam?"
102
265000
2000
zaniósłby nas w tym samym kierunku?"
04:42
That's a great questionpytanie.
103
267000
2000
To jest dobre pytanie.
04:44
And you know what,
104
269000
2000
I wiecie co,
04:46
it was alsorównież beingistota askedspytał at roughlyw przybliżeniu the samepodobnie time
105
271000
2000
to samo pytanie zadawali sobie w tym samym czasie
04:48
by the ResternersResterners -- by the people in the restodpoczynek of the worldświat --
106
273000
3000
pozostali ludzie z nie-Zachodu,
04:51
like IbrahimIbrahim MuteferrikaMüteferrika,
107
276000
3000
jak Ibrahim Muteferrika,
04:54
an OttomanImperium Osmańskiego officialurzędnik,
108
279000
2000
ottomański urzędnik,
04:56
the man who introducedwprowadzony printingdruk, very belatedlyopóźnieniem,
109
281000
3000
który, choć bardzo późno, wprowadził druk
04:59
to the OttomanImperium Osmańskiego EmpireImperium --
110
284000
2000
do ottomańskiego imperium,
05:01
who said in a bookksiążka publishedopublikowany in 1731,
111
286000
3000
i który w swojej książce z 1731 roku napisał:
05:04
"Why do ChristianChrześcijańskie nationsnarody whichktóry were so weaksłaby in the pastprzeszłość
112
289000
2000
"Czemu chrześcijańskie narody, tak słabe w przeszłości
05:06
comparedporównywane with MuslimMuzułmanin nationsnarody
113
291000
2000
w porównaniu do ludów muzułmańskich,
05:08
beginzaczynać to dominatezdominować so manywiele landsziemie in modernnowoczesny timesczasy
114
293000
4000
zdominowały tyle krajów w naszych czasach,
05:12
and even defeatPokonać the oncepewnego razu victoriouszwycięski OttomanImperium Osmańskiego armiesarmie?"
115
297000
4000
a nawet pokonały niegdyś zwycięską armię Ottomana?"
05:16
UnlikeW przeciwieństwie do RasselasRasselas,
116
301000
2000
W przeciwieństwie do Rasselasa,
05:18
MuteferrikaMüteferrika had an answerodpowiedź to that questionpytanie,
117
303000
2000
Muteferrika miał odpowiedź na to pytanie,
05:20
whichktóry was correctpoprawny.
118
305000
3000
poprawną odpowiedź.
05:23
He said it was "because they have lawsprawa and ruleszasady
119
308000
4000
Powiedział, że było tak, "ponieważ oni mają prawa i zasady
05:27
inventedzmyślony by reasonpowód."
120
312000
4000
wynalezione przez rozum."
05:31
It's not geographyGeografia.
121
316000
3000
To nie geografia.
05:34
You maymoże think we can explainwyjaśniać the Great DivergenceRozbieżność
122
319000
2000
Mogliście pomyśleć, że Europejski Cud
05:36
in termswarunki of geographyGeografia.
123
321000
2000
da się wytłumaczyć używając geografii.
05:38
We know that's wrongźle,
124
323000
2000
Wiemy, że to nieprawda, bo w XX w.
05:40
because we conductedprowadzona two great naturalnaturalny experimentseksperymenty in the 20thth centurystulecie
125
325000
2000
przeprowadziliśmy 2 doskonałe, naturalne eksperymenty,
05:42
to see if geographyGeografia matteredliczyło się more than institutionsinstytucje.
126
327000
2000
które uwidoczniły, czy geografia znaczy więcej niż instytucje.
05:44
We tookwziął all the GermansNiemcy,
127
329000
3000
Wzięliśmy wszystkich Niemców,
05:47
we dividedpodzielony them roughlyw przybliżeniu in two,
128
332000
2000
podzieliliśmy ich mniej więcej na pół
05:49
and we gavedał the oneste in the EastWschód communismkomunizm,
129
334000
3000
i tym na wschodzie daliśmy komunizm.
05:52
and you see the resultwynik.
130
337000
3000
Rezultaty łatwo zobaczyć.
05:55
WithinW ramach an incrediblyniewiarygodnie shortkrótki periodokres of time,
131
340000
2000
Niezwykle szybko
05:57
people livingżycie in the GermanNiemiecki DemocraticDemokratycznej RepublicRepublika
132
342000
2000
ludzie żyjący w NRD
05:59
producedwytworzony TrabantsTrabantów, the TrabbiWykorzystanie,
133
344000
3000
produkowali Trabanty,
06:02
one of the world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy worstnajgorszy ever carssamochody,
134
347000
3000
jedne z najgorszych samochodów na świecie,
06:05
while people in the WestWest producedwytworzony the MercedesMercedes BenzBenz.
135
350000
3000
podczas gdy w RFN wytwarzano Mercedesy Benz.
06:08
If you still don't believe me,
136
353000
2000
Jeśli nadal mi nie wierzycie,
06:10
we conductedprowadzona the experimenteksperyment alsorównież in the KoreanKoreański PeninsulaPółwysep.
137
355000
2000
to powtórzyliśmy eksperyment na Półwyspie Koreańskim.
06:12
And we decidedzdecydowany we'dpoślubić take KoreansKoreańczycy
138
357000
2000
Postanowiliśmy zebrać Koreańczyków
06:14
in roughlyw przybliżeniu the samepodobnie geographicalgeograficznych placemiejsce
139
359000
2000
w miejscu podobnym geograficznie,
06:16
with, noticeogłoszenie, the samepodobnie basicpodstawowy traditionaltradycyjny culturekultura,
140
361000
4000
z, uwaga, taką samą podstawową kulturą,
06:20
and we dividedpodzielony them in two, and we gavedał the NorthernersNa północy communismkomunizm.
141
365000
3000
i podzieliliśmy ich na dwie części, Północy dając komunizm.
06:23
And the resultwynik is an even biggerwiększy divergencerozbieżność
142
368000
3000
Różnica pomiędzy nimi była jeszcze większa,
06:26
in a very shortkrótki spaceprzestrzeń of time
143
371000
2000
w bardzo krótkim czasie,
06:28
than happenedstało się in GermanyNiemcy.
144
373000
2000
niż ta w Niemczech.
06:30
Not a bigduży divergencerozbieżność in termswarunki of uniformmundur designprojekt for bordergranica guardsosłony admittedlywprawdzie,
145
375000
4000
Może niezbyt wielka w sensie mundurów służb granicznych,
06:34
but in almostprawie everykażdy other respectPoszanowanie,
146
379000
2000
ale w prawie każdym innym aspekcie
06:36
it's a hugeolbrzymi divergencerozbieżność.
147
381000
2000
różnica była olbrzymia.
06:38
WhichCo leadswskazówki me to think
148
383000
2000
Przywodzi mi to na myśl,
06:40
that neitherani geographyGeografia norani nationalkrajowy characterpostać,
149
385000
2000
że ani geografia, ani charakter narodowy,
06:42
popularpopularny explanationswyjaśnienia for this kinduprzejmy of thing,
150
387000
2000
czyli popularne wyjaśnienia tego typu spraw,
06:44
are really significantznaczący.
151
389000
3000
nie są naprawdę ważne.
06:47
It's the ideaspomysły.
152
392000
2000
Chodzi o pojęcia.
06:49
It's the institutionsinstytucje.
153
394000
2000
Chodzi o instytucje.
06:51
This mustmusi be trueprawdziwe
154
396000
2000
To musi prawda,
06:53
because a ScotsmanSzkot said it.
155
398000
2000
bo powiedział to Szkot.
06:55
And I think I'm the only ScotsmanSzkot here at the EdinburghEdynburg TEDTED.
156
400000
3000
Chyba jestem jedynym Szkotem na tym TEDzie w Edynburgu.
06:58
So let me just explainwyjaśniać to you
157
403000
2000
Pozwólcie mi więc wyjaśnić,
07:00
that the smartestnajmądrzejszy man ever was a ScotsmanSzkot.
158
405000
3000
że najmądrzejszym człowiekiem w historii był Szkot.
07:03
He was AdamAdam SmithSmith --
159
408000
2000
Chodzi o Adama Smitha,
07:05
not BillyBilly ConnollyConnolly, not SeanSean ConneryConnery --
160
410000
3000
nie o Billa Connolly'ego, ani Seana Connery'ego,
07:08
thoughchociaż he is very smartmądry indeedw rzeczy samej.
161
413000
3000
chociaż on też jest bardzo mądry.
07:11
(LaughterŚmiech)
162
416000
3000
(Śmiech)
07:14
SmithSmith -- and I want you to go
163
419000
2000
Smith. Chcę, żebyście poszli
07:16
and bowkokarda down before his statuestatua in the RoyalRoyal MileMile;
164
421000
3000
pokłonić się jego pomnikowi w Royal Mile;
07:19
it's a wonderfulwspaniale statuestatua --
165
424000
2000
to piękny pomnik...
07:21
SmithSmith, in the "WealthBogactwo of NationsNarodów"
166
426000
2000
Smith, w "Bogactwie Narodów"
07:23
publishedopublikowany in 1776 --
167
428000
2000
wydanym w 1776 roku,
07:25
that's the mostwiększość importantważny thing that happenedstało się that yearrok ...
168
430000
3000
co było największym wydarzeniem tego roku...
07:28
(LaughterŚmiech)
169
433000
3000
(Śmiech)
07:31
You betZakład.
170
436000
3000
No pewnie.
07:34
There was a little locallokalny difficultytrudność in some of our minormniejszy colonieskolonie, but ...
171
439000
3000
Mieliśmy też lokalne problemy w pomniejszych koloniach, ale...
07:37
(LaughterŚmiech)
172
442000
2000
(Śmiech)
07:39
"ChinaChiny seemswydaje się to have been long stationarystacjonarne,
173
444000
2000
"Chiny zdają się od dawna stać w miejscu
07:41
and probablyprawdopodobnie long agotemu acquirednabyte that fullpełny complementuzupełnienie of richesbogactwa
174
446000
3000
i prawdopodobnie dawno temu posiedli wszelkie bogactwa,
07:44
whichktóry is consistentzgodny with the natureNatura of its lawsprawa and institutionsinstytucje.
175
449000
4000
zgodnie z naturą swoich praw i instytucji.
07:48
But this complementuzupełnienie maymoże be much inferiorgorsze
176
453000
2000
Jednakże te bogactwa zdają się dużo mniejsze,
07:50
to what, with other lawsprawa and institutionsinstytucje,
177
455000
3000
niż te na które, przy innych prawach i instytucjach,
07:53
the natureNatura of its soilgleba, climateklimat, and situationsytuacja
178
458000
2000
natura ich gleby, klimatu i położenia
07:55
mightmoc admitprzyznać of."
179
460000
2000
mogłyby pozwolić".
07:57
That is so right and so coolchłodny.
180
462000
2000
To takie prawdziwe i takie fajne.
07:59
And he said it suchtaki a long time agotemu.
181
464000
3000
I powiedział to tak bardzo dawno temu.
08:02
But you know, this is a TEDTED audiencepubliczność,
182
467000
3000
Jednak to jest konferencja TED
08:05
and if I keep talkingmówić about institutionsinstytucje,
183
470000
2000
i jeśli będę cały czas mówił o instytucjach,
08:07
you're going to turnskręcać off.
184
472000
2000
przestaniecie mnie słuchać.
08:09
So I'm going to translateTłumaczyć this into languagejęzyk that you can understandzrozumieć.
185
474000
3000
Przetłumaczę to na język, który zrozumiecie.
08:13
Let's call them the killerzabójca appsaplikacje.
186
478000
4000
Nazwijmy je zabójczymi aplikacjami.
08:17
I want to explainwyjaśniać to you that there were sixsześć killerzabójca appsaplikacje
187
482000
3000
Chcę wyjaśnić, że było sześć zabójczych aplikacji,
08:20
that setzestaw the WestWest apartniezależnie from the restodpoczynek.
188
485000
3000
które odróżniły Zachód od reszty.
08:23
And they're kinduprzejmy of like the appsaplikacje on your phonetelefon,
189
488000
2000
Przypominają nieco aplikacje ze smartfonów
08:25
in the sensesens that they look quitecałkiem simpleprosty.
190
490000
2000
w tym sensie, że wyglądają na proste.
08:27
They're just iconsikony; you clickKliknij on them.
191
492000
2000
To tylko ikonki, można na nie kliknąć.
08:29
But behindza the iconIkona, there's complexzłożony codekod.
192
494000
3000
Jednak za ikonkami kryje się złożony kod.
08:32
It's the samepodobnie with institutionsinstytucje.
193
497000
2000
To samo dzieje się z instytucjami.
08:34
There are sixsześć
194
499000
2000
Jest sześć aplikacji,
08:36
whichktóry I think explainwyjaśniać the Great DivergenceRozbieżność.
195
501000
3000
które powinny wyjaśnić Teorię Europejskiego Cudu.
08:39
One, competitionzawody.
196
504000
2000
Pierwsza: współzawodnictwo.
08:41
Two, the scientificnaukowy revolutionrewolucja.
197
506000
2000
Druga: rewolucja naukowa.
08:43
ThreeTrzy, propertynieruchomość rightsprawa.
198
508000
2000
Trzecia: prawa własności.
08:45
FourCztery, modernnowoczesny medicinelekarstwo.
199
510000
2000
Czwarta: nowoczesna medycyna.
08:47
FivePięć, the consumerkonsument societyspołeczeństwo.
200
512000
2000
Piąta: społeczność konsumencka.
08:49
And sixsześć, the work ethicEtyka.
201
514000
2000
I szósta: etyka pracy.
08:51
You can playgrać a gamegra and try and think of one I've missedbrakowało at,
202
516000
2000
Możecie włączyć się do gry i wymyślać takie, które pominąłem,
08:53
or try and boilgotować it down to just fourcztery,
203
518000
3000
albo próbować zmniejszyć ich liczbę do czterech,
08:56
but you'llTy będziesz losestracić.
204
521000
2000
ale i tak przegracie.
08:58
(LaughterŚmiech)
205
523000
2000
(Śmiech)
09:00
Let me very brieflykrótko tell you what I mean by this,
206
525000
3000
Pozwólcie mi w skrócie powiedzieć, co mam na myśli,
09:03
synthesizingsyntezować the work of manywiele economicgospodarczy historianshistorycy
207
528000
3000
syntetyzując wiedzę wielu historyków ekonomicznych.
09:06
in the processproces.
208
531000
2000
syntetyzując wiedzę wielu historyków ekonomicznych.
09:08
CompetitionKonkurencji meansznaczy,
209
533000
2000
Współzawodnictwo oznacza,
09:10
not only were there a hundredsto differentróżne politicalpolityczny unitsjednostki in EuropeEuropy in 1500,
210
535000
2000
że nie tylko istniały setki podmiotów politycznych w XVI w Europie,
09:12
but withinw ciągu eachkażdy of these unitsjednostki,
211
537000
2000
ale że w każdym z podmiotów
09:14
there was competitionzawody betweenpomiędzy corporationskorporacje as well as sovereignswładców.
212
539000
4000
współzawodniczyły zarówno korporacje jak i suwereni.
09:18
The ancestorprzodek of the modernnowoczesny corporationKorporacja, the CityMiasto of LondonLondyn CorporationCorporation,
213
543000
3000
Przodek dzisiejszej korporacji, Korporacja Miasta Londynu,
09:21
existedistniały in the 12thth centurystulecie.
214
546000
2000
istniała już w XII wieku.
09:23
Nothing like this existedistniały in ChinaChiny,
215
548000
2000
Niczego podobnego nie było w Chinach,
09:25
where there was one monolithicmonolityczny statestan
216
550000
2000
pojedynczym jednolitym państwie,
09:27
coveringkrycia a fifthpiąty of humanityludzkość,
217
552000
2000
obejmującym jedną piąta ludzkości,
09:29
and anyonektokolwiek with any ambitionambicja
218
554000
2000
gdzie każdy z odrobiną ambicji
09:31
had to passprzechodzić one standardizedznormalizowane examinationbadania,
219
556000
2000
musiał zdać standardowy egzamin,
09:33
whichktóry tookwziął threetrzy daysdni and was very difficulttrudny
220
558000
2000
który trwał trzy dni, był bardzo trudny
09:35
and involvedzaangażowany memorizingZapamiętywanie vastogromny numbersliczby of characterspostacie
221
560000
3000
i wymagał zapamiętania wielkiej ilości znaków,
09:38
and very complexzłożony ConfucianKonfucjańskie essayesej writingpisanie.
222
563000
4000
oraz napisania bardzo złożonego konfucjańskiego eseju.
09:42
The scientificnaukowy revolutionrewolucja was differentróżne
223
567000
3000
Rewolucja naukowa różniła się od nauki,
09:45
from the sciencenauka that had been achievedosiągnięty in the OrientalOriental worldświat
224
570000
3000
do której doszedł Orient
09:48
in a numbernumer of crucialistotny wayssposoby,
225
573000
2000
w wielu ważnych aspektach,
09:50
the mostwiększość importantważny beingistota
226
575000
2000
a najważniejszy polegał na tym,
09:52
that, throughprzez the experimentaleksperymentalny methodmetoda,
227
577000
2000
że dzięki metodzie eksperymentalnej
09:54
it gavedał menmężczyźni controlkontrola over natureNatura in a way that had not been possiblemożliwy before.
228
579000
3000
uzyskano nad naturą kontrolę dotąd niemożliwą.
09:57
ExamplePrzykład: BenjaminBenjamin Robins'sRobins's extraordinaryniezwykły applicationpodanie
229
582000
4000
Np.: zastosowanie przez Benjamina Robinsa
10:01
of NewtonianNewtona physicsfizyka to ballisticsbalistyka.
230
586000
3000
zasad Newtona w balistyce.
10:04
OnceRaz you do that,
231
589000
2000
Jego efektem
10:06
your artilleryartyleria becomesstaje się accuratedokładny.
232
591000
3000
była celność artylerii.
10:09
Think of what that meansznaczy.
233
594000
2000
Pomyślcie, co to oznaczało.
10:11
That really was a killerzabójca applicationpodanie.
234
596000
2000
To była naprawdę zabójcza aplikacja.
10:13
(LaughterŚmiech)
235
598000
3000
(Śmiech)
10:16
MeanwhileTymczasem, there's no scientificnaukowy revolutionrewolucja anywheregdziekolwiek elsejeszcze.
236
601000
3000
Rewolucja naukowa nie zaistniała nigdzie indziej.
10:19
The OttomanImperium Osmańskiego Empire'sImperium not that fardaleko from EuropeEuropy,
237
604000
2000
Imperium ottomańskie nie było aż tak daleko Europy,
10:21
but there's no scientificnaukowy revolutionrewolucja there.
238
606000
2000
a nie było tam rewolucji naukowej.
10:23
In factfakt, they demolishwyburzyć TaqiTaqi al-Din'sal-Din observatoryObserwatorium,
239
608000
3000
Przeciwnie: zburzono obserwatorium Taqi al-Dina,
10:26
because it's considereduważane blasphemousbluźniercze
240
611000
2000
bo uznano za bluźniercze,
10:28
to inquirezapytać into the mindumysł of God.
241
613000
3000
że dociekał natury Boga.
10:31
PropertyWłaściwość rightsprawa: It's not the democracydemokracja, folksludzie;
242
616000
3000
Prawa własności: to nie demokracja;
10:34
it's havingmający the rulereguła of lawprawo basedna podstawie on privateprywatny propertynieruchomość rightsprawa.
243
619000
3000
to reguła prawna mówiąca o prywatnym prawie własności.
10:37
That's what makesczyni the differenceróżnica
244
622000
2000
To właśnie odróżnia
10:39
betweenpomiędzy NorthPółnoc AmericaAmeryka and SouthPołudniowa AmericaAmeryka.
245
624000
2000
Północną Amerykę od Południowej.
10:41
You could turnskręcać up in NorthPółnoc AmericaAmeryka
246
626000
2000
W Północnej Ameryce
10:43
havingmający signedpodpisany a deedczyn of indentureobustronna
247
628000
2000
można było podpisać legalny kontrakt
10:45
sayingpowiedzenie, "I'll work for nothing for fivepięć yearslat.
248
630000
2000
mówiący: "Przepracuję za darmo pięć lat.
10:47
You just have to feedkarmić me."
249
632000
2000
Musisz mnie tylko wyżywić."
10:49
But at the endkoniec of it, you've got a hundredsto acreswłości of landwylądować.
250
634000
3000
Ale na końcu dostawałeś 100 akrów ziemi.
10:52
That's the landwylądować grantdotacja
251
637000
2000
W dolnej części slajdu
10:54
on the bottomDolny halfpół of the slideślizgać się.
252
639000
2000
jest dokument nadania ziemi.
10:56
That's not possiblemożliwy in LatinŁaciński AmericaAmeryka
253
641000
3000
W Ameryce Łacińskiej to niemożliwe,
10:59
where landwylądować is heldtrzymany ontona
254
644000
2000
bo ziemia była w posiadaniu
11:01
by a tinymalutki eliteelita descendedopuszczone from the conquistadorskonkwistadorzy.
255
646000
2000
małej elity potomków konkwistadorów.
11:03
And you can see here the hugeolbrzymi divergencerozbieżność
256
648000
2000
Widać olbrzymią różnicę
11:05
that happensdzieje się in propertynieruchomość ownershipwłasność betweenpomiędzy NorthPółnoc and SouthPołudniowa.
257
650000
3000
pomiędzy własnością ziemską Północy i Południa.
11:08
MostWiększość people in ruralwiejski NorthPółnoc AmericaAmeryka
258
653000
2000
Większość rolników w Północnej Ameryce
11:10
ownedwłasnością some landwylądować by 1900.
259
655000
3000
posiadała ziemię przed 1900 rokiem.
11:13
HardlyTrudno anyonektokolwiek in SouthPołudniowa AmericaAmeryka did.
260
658000
2000
Rzadko kto posiadał ziemię w Południowej Ameryce.
11:15
That's anotherinne killerzabójca appaplikacja.
261
660000
3000
To kolejna zabójcza aplikacja.
11:18
ModernNowoczesne medicinelekarstwo in the latepóźno 19thth centurystulecie
262
663000
2000
Nowoczesna medycyna pod koniec XIX w.
11:20
beganrozpoczął się to make majorpoważny breakthroughsprzełomy
263
665000
2000
dokonała znaczącego przełomu
11:22
againstprzeciwko the infectiouszakaźnych diseaseschoroby that killedzabity a lot of people.
264
667000
2000
w walce z chorobami zakaźnymi, które zabijały mnóstwo ludzi.
11:24
And this was anotherinne killerzabójca appaplikacja --
265
669000
2000
To była kolejna zabójcza aplikacja,
11:26
the very oppositenaprzeciwko of a killerzabójca,
266
671000
2000
w odwrotnym znaczeniu tego słowa,
11:28
because it doubledpodwojony, and then more than doubledpodwojony, humanczłowiek life expectancyoczekiwanie.
267
673000
3000
ponieważ wydłużyła średnią długość życia ponad dwa razy.
11:31
It even did that
268
676000
2000
Stało się tak
11:33
in the EuropeanEuropejski empiresimperia.
269
678000
2000
nawet w europejskich imperiach.
11:35
Even in placesmiejsca like SenegalSenegal,
270
680000
2000
Nawet w miejscach takich, jak Senegal,
11:37
beginningpoczątek in the earlywcześnie 20thth centurystulecie,
271
682000
2000
począwszy od początku XX w.,
11:39
there were majorpoważny breakthroughsprzełomy in publicpubliczny healthzdrowie,
272
684000
2000
gdzie dokonano przełomów w opiece zdrowotnej
11:41
and life expectancyoczekiwanie beganrozpoczął się to risewzrost.
273
686000
2000
i średnia długość życia zaczęła wzrastać.
11:43
It doesn't risewzrost any fasterszybciej
274
688000
2000
Wcale nie wzrasta szybciej
11:45
after these countrieskraje becomestają się independentniezależny.
275
690000
2000
odkąd te kraje stały się niepodległe.
11:47
The empiresimperia weren'tnie były all badzły.
276
692000
2000
Nie wszystko w imperiach było złe.
11:49
The consumerkonsument societyspołeczeństwo is what you need
277
694000
2000
Społeczeństwo konsumenckie jest potrzebne,
11:51
for the IndustrialPrzemysłowe RevolutionRewolucja to have a pointpunkt.
278
696000
3000
żeby rewolucja przemysłowa miała jakikolwiek sens.
11:54
You need people to want to wearmieć na sobie tonsmnóstwo of clothesubranie.
279
699000
2000
Potrzeba ludzi, którzy będą chcieli nosić tony ubrań.
11:56
You've all boughtkupiony an articleartykuł of clothingodzież in the last monthmiesiąc;
280
701000
2000
Wszyscy kupiliście jakiś ciuch w zeszłym miesiącu.
11:58
I guaranteegwarancja it.
281
703000
2000
Gwarantuję to.
12:00
That's the consumerkonsument societyspołeczeństwo,
282
705000
2000
To jest społeczeństwo konsumenckie
12:02
and it propelsnapędza economicgospodarczy growthwzrost
283
707000
2000
i to właśnie napędza wzrost gospodarczy bardziej,
12:04
more than even technologicaltechniczny changezmiana itselfsamo.
284
709000
3000
niż przemiana technologiczna.
12:07
JapanJaponia was the first non-WesternNon-Western societyspołeczeństwo
285
712000
2000
Japonia była pierwszym nie-Zachodnim krajem
12:09
to embraceuścisk it.
286
714000
2000
który to podchwycił.
12:11
The alternativealternatywny,
287
716000
2000
Alternatywą,
12:13
whichktóry was proposedproponowane by MahatmaMahatma GandhiGandhi,
288
718000
2000
którą zaproponował Mahatma Gandhi,
12:15
was to institutionalizeinstytucjonalizacji and make povertyubóstwo permanentstały.
289
720000
3000
było zinstytucjonalizowanie biedy na stałe.
12:18
Very fewkilka IndiansIndianie todaydzisiaj
290
723000
2000
Dzisia niewielu Hindusów chciałoby,
12:20
wishżyczenie that IndiaIndie had goneodszedł down
291
725000
2000
żeby Indie poszły drogą Mahatmy Gandhi'ego.
12:22
MahatmaMahatma Gandhi'sGandhi roadDroga.
292
727000
3000
żeby Indie poszły drogą Mahatmy Gandhi'ego.
12:25
FinallyWreszcie, the work ethicEtyka.
293
730000
2000
I na koniec: etyka pracy.
12:27
MaxMax WeberWeber thought that was peculiarlyosobliwie ProtestantProtestancki.
294
732000
3000
Max Weber uważał, że to typowo protestanckie.
12:30
He was wrongźle.
295
735000
2000
Był w błędzie.
12:32
Any culturekultura can get the work ethicEtyka
296
737000
2000
Każda kultura może wdrożyć etykę pracy,
12:34
if the institutionsinstytucje are there
297
739000
2000
jeśli istnieją mechanizmy,
12:36
to createStwórz the incentivezachęta to work.
298
741000
2000
które potrafią zachęcić do pracy.
12:38
We know this
299
743000
2000
Wiemy to,
12:40
because todaydzisiaj the work ethicEtyka
300
745000
2000
ponieważ dzisiejsza etyka pracy
12:42
is no longerdłużej a ProtestantProtestancki, WesternWestern phenomenonzjawisko.
301
747000
3000
nie jest już protestanckim, zachodnim fenomenem.
12:45
In factfakt, the WestWest has lostStracony its work ethicEtyka.
302
750000
3000
Właściwie Zachód zatracił etykę pracy.
12:48
TodayDzisiaj, the averageśredni KoreanKoreański
303
753000
3000
Dzisiaj przeciętny Koreańczyk
12:51
worksPrace a thousandtysiąc hoursgodziny more a yearrok
304
756000
4000
pracuje tysiąc godzin rocznie więcej
12:55
than the averageśredni GermanNiemiecki --
305
760000
2000
niż przeciętny Niemiec.
12:57
a thousandtysiąc.
306
762000
2000
Tysiąc.
12:59
And this is partczęść
307
764000
2000
To jest część
13:01
of a really extraordinaryniezwykły phenomenonzjawisko,
308
766000
3000
niezwykłego fenomenu
13:04
and that is the endkoniec of the Great DivergenceRozbieżność.
309
769000
3000
i to już koniec Europejskiego Cudu.
13:07
Who'sKto w got the work ethicEtyka now?
310
772000
2000
Kto przestrzega teraz etyki pracy?
13:09
Take a look at mathematicalmatematyczny attainmentosiągnięcia
311
774000
3000
Popatrzcie na matematyczne osiągnięcia 15 latków.
13:12
by 15 year-olds-latków.
312
777000
2000
Popatrzcie na matematyczne osiągnięcia 15 latków.
13:14
At the topTop of the internationalmiędzynarodowy leagueliga tablestół
313
779000
2000
Na czele międzynarodowego zestawienia,
13:16
accordingwedług to the latestnajnowszy PISAPIZA studybadanie,
314
781000
3000
wg. ostatnich badań PISA,
13:19
is the ShanghaiShanghai districtdzielnica of ChinaChiny.
315
784000
2000
znajduje się chiński Szanghaj.
13:21
The gapszczelina betweenpomiędzy ShanghaiShanghai
316
786000
2000
Różnica pomiędzy Szanghajem
13:23
and the UnitedStany Zjednoczone KingdomBrytania and the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa
317
788000
3000
a Wielką Brytanią i USA jest taka sama,
13:26
is as bigduży as the gapszczelina betweenpomiędzy the U.K. and the U.S.
318
791000
3000
jak różnica pomiędzy Wielką Brytanią i USA,
13:29
and AlbaniaAlbania and TunisiaTunezja.
319
794000
3000
a Albanią i Tunezją.
13:32
You probablyprawdopodobnie assumezałożyć
320
797000
2000
Zakładacie pewnie,
13:34
that because the iPhoneiPhone was designedzaprojektowany in CaliforniaCalifornia
321
799000
2000
że skoro iPhone zaprojektowano w Kalifornii,
13:36
but assembledzmontowany in ChinaChiny
322
801000
2000
a wyprodukowano w Chinach,
13:38
that the WestWest still leadswskazówki in termswarunki of technologicaltechniczny innovationinnowacja.
323
803000
3000
to Zachód wciąż jest liderem technologicznych innowacji.
13:41
You're wrongźle.
324
806000
2000
Jesteście w błędzie.
13:43
In termswarunki of patentspatenty,
325
808000
2000
Jeśli chodzi o ilość patentów,
13:45
there's no questionpytanie that the EastWschód is aheadprzed siebie.
326
810000
2000
to niekwestionowanie wygrywa Wschód.
13:47
Not only has JapanJaponia been aheadprzed siebie for some time,
327
812000
3000
Nie tylko Japonia prowadzi już od jakiegoś czasu,
13:50
SouthPołudniowa KoreaKorea has goneodszedł into thirdtrzeci placemiejsce,
328
815000
3000
ale i Południowa Korea zajęła trzecie miejsce,
13:53
and ChinaChiny is just about to overtakewyprzedzić GermanyNiemcy.
329
818000
3000
a Chiny zaraz przegonią Niemców.
13:56
Why?
330
821000
2000
Dlaczego?
13:58
Because the killerzabójca appsaplikacje can be downloadedpobrane.
331
823000
2000
Ponieważ ściągnęli sobie niezwykłą aplikację.
14:00
It's openotwarty sourceźródło.
332
825000
2000
To open source.
14:02
Any societyspołeczeństwo can adoptprzyjąć these institutionsinstytucje,
333
827000
2000
Każde społeczeństwo może przyjąć te instytucje,
14:04
and when they do,
334
829000
2000
a kiedy to zrobią, osiągną to,
14:06
they achieveosiągać what the WestWest achievedosiągnięty after 1500 --
335
831000
4000
co Zachód osiągnął po 1500 roku,
14:10
only fasterszybciej.
336
835000
2000
tylko szybciej.
14:12
This is the Great ReconvergenceReorganizację,
337
837000
2000
To jest Wielki Odwrót
14:14
and it's the biggestnajwiększy storyfabuła of your lifetimeżycie.
338
839000
4000
i to będzie największym wydarzeniem waszego życia.
14:18
Because it's on your watch that this is happeningwydarzenie.
339
843000
3000
Dzieje się tak na waszych oczach.
14:21
It's our generationgeneracja
340
846000
2000
Nasze pokolenie
14:23
that is witnessingświadkami the endkoniec of WesternWestern predominanceprzewagą.
341
848000
2000
jest świadkiem końca dominacji Zachodu.
14:25
The averageśredni AmericanAmerykański used to be more than 20 timesczasy richerbogatszy
342
850000
2000
Przeciętny Amerykanin był 20 razy bogatszy
14:27
than the averageśredni ChineseChiński.
343
852000
2000
od przeciętnego Chińczyka.
14:29
Now it's just fivepięć timesczasy,
344
854000
2000
Teraz jest już tylko 5 razy bogatszy,
14:31
and soonwkrótce it will be 2.5 timesczasy.
345
856000
2000
a niedługo będzie 2,5 raza.
14:33
So I want to endkoniec with threetrzy questionspytania
346
858000
3000
Chciałbym zakończyć trzema pytaniami
14:36
for the futureprzyszłość billionsmiliardy,
347
861000
2000
dla przyszłych miliardów,
14:38
just aheadprzed siebie of 2016,
348
863000
3000
tuż przed rokiem 2016,
14:41
when the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa will losestracić its placemiejsce
349
866000
2000
kiedy to USA straci pozycję ekonomicznego lidera
14:43
as numbernumer one economygospodarka to ChinaChiny.
350
868000
3000
na rzecz Chin.
14:46
The first is, can you deletekasować these appsaplikacje,
351
871000
4000
Pierwsze: czy można usunąć te aplikacje
14:50
and are we in the processproces of doing so
352
875000
2000
i czy Zachód czasem już tego nie robi?
14:52
in the WesternWestern worldświat?
353
877000
2000
i czy Zachód czasem już tego nie robi?
14:54
The seconddruga questionpytanie is,
354
879000
2000
Drugie: czy ma znaczenie kolejność pobierania aplikacji?
14:56
does the sequencingsekwencjonowanie of the downloadpobieranie mattermateria?
355
881000
4000
Drugie: czy ma znaczenie kolejność pobierania aplikacji?
15:00
And could AfricaAfryka get that sequencingsekwencjonowanie wrongźle?
356
885000
5000
I czy Afryka zrobiła to w złej kolejności?
15:05
One obviousoczywisty implicationdomniemanie of modernnowoczesny economicgospodarczy historyhistoria
357
890000
2000
Oczywistą implikacją dzisiejszej historii ekonomii jest to,
15:07
is that it's quitecałkiem hardciężko to transitionprzejście to democracydemokracja
358
892000
3000
że trudno wprowadzić demokrację
15:10
before you've establishedustanowiony
359
895000
2000
zanim ustanowi się
15:12
securebezpieczne privateprywatny propertynieruchomość rightsprawa.
360
897000
3000
bezpieczne prawo własności prywatnej.
15:15
WarningOstrzeżenie: that maymoże not work.
361
900000
3000
Uwaga: to może nie działać.
15:18
And thirdtrzeci, can ChinaChiny do withoutbez
362
903000
2000
I trzecie, czy Chiny poradzą sobie
15:20
killerzabójca appaplikacja numbernumer threetrzy?
363
905000
2000
bez trzeciej aplikacji?
15:22
That's the one that JohnJohn LockeLocke systematizedusystematyzowane
364
907000
4000
To ta, którą usystematyzował John Locke mówiąc,
15:26
when he said that freedomwolność was rootedukorzeniony in privateprywatny propertynieruchomość rightsprawa
365
911000
4000
że wolność jest zakorzeniona w prawie do własności prywatnej
15:30
and the protectionochrona of lawprawo.
366
915000
2000
i w obronie prawa.
15:32
That's the basispodstawa
367
917000
2000
To podstawy
15:34
for the WesternWestern modelModel
368
919000
2000
Zachodniego modelu delegatury władzy.
15:36
of representativeprzedstawiciel governmentrząd.
369
921000
3000
Zachodniego modelu delegatury władzy.
15:39
Now this pictureobrazek showsprzedstawia the demolitionrozbiórki
370
924000
2000
To zdjęcie pokazuje zburzenie
15:41
of the ChineseChiński artistartysta AiAI Weiwei'sWeiwei's studiostudio
371
926000
3000
studia chińskiego artysty Ai Weiweia
15:44
in ShanghaiShanghai earlierwcześniej this yearrok.
372
929000
2000
w Szanghaju w tym roku.
15:46
He's now freewolny again,
373
931000
2000
Teraz odzyskał wolność,
15:48
havingmający been detainedzatrzymany, as you know, for some time.
374
933000
2000
po dłuższym uwięzieniu.
15:50
But I don't think his studiostudio has been rebuiltprzebudowany.
375
935000
3000
Ale nie sądzę, żeby odbudowano mu studio.
15:55
WinstonWinston ChurchillChurchill oncepewnego razu definedokreślone civilizationcywilizacja
376
940000
4000
Winston Churchill zdefiniował cywilizcję
15:59
in a lecturewykład he gavedał in the fatefulfatalny yearrok of 1938.
377
944000
4000
w wykładzie wygłoszonym w pamiętnym 1938 r.
16:03
And I think these wordssłowa really nailgwóźdź it:
378
948000
3000
Uważam, że te słowa prawdziwie oddają sedno sprawy:
16:06
"It meansznaczy a societyspołeczeństwo basedna podstawie uponna the opinionopinia of civilianscywilów.
379
951000
4000
"To oznacza społeczność opartą na opinii cywilów.
16:10
It meansznaczy that violenceprzemoc, the rulereguła of warriorswojownicy and despoticdespotyczny chiefswodzów,
380
955000
3000
To oznacza, że przemoc, rządy wojowników i despotyczni wodzowie,
16:13
the conditionswarunki of campsobozy and warfaredziałania wojenne, of riotzamieszki and tyrannytyrania,
381
958000
3000
warunki obozów i walki, zamieszek i tyranii
16:16
give placemiejsce to parliamentsparlamentów where lawsprawa are madezrobiony,
382
961000
3000
ustępują parlamentowi, gdzie tworzy się prawa,
16:19
and independentniezależny courtssądy of justicesprawiedliwość
383
964000
2000
oraz niezawisłym sądom,
16:21
in whichktóry over long periodsokresy those lawsprawa are maintainedutrzymywane.
384
966000
3000
gdzie prawa te utrzymują się przez wiele lat.
16:24
That is civilizationcywilizacja --
385
969000
2000
To jest cywilizacja,
16:26
and in its soilgleba growrosnąć continuallynieustannie
386
971000
2000
i na tej ziemi nieprzerwanie rośnie
16:28
freedomwolność, comfortkomfort and culturekultura,"
387
973000
3000
wolność, wygoda i kultura,"
16:31
what all TEDstersTed careopieka about mostwiększość.
388
976000
4000
na których TEDowiczom najbardziej zależy.
16:35
"When civilizationcywilizacja reignskróluje in any countrykraj,
389
980000
3000
"Kiedy w państwie panuje cywilizacja,
16:38
a widerszerszy and lessmniej harassedprześladowani life
390
983000
3000
bogatsze i mniej uciążliwe życie
16:41
is affordedprzyznane to the massesMas of the people."
391
986000
3000
jest dostępne dla mas."
16:44
That's so trueprawdziwe.
392
989000
3000
To takie prawdziwe.
16:48
I don't think the declineupadek of WesternWestern civilizationcywilizacja
393
993000
3000
Nie uważam, że spadek znaczenia Zachodu
16:51
is inevitablenieunikniony,
394
996000
2000
jest nieunikniony,
16:53
because I don't think historyhistoria operatesdziała
395
998000
3000
ponieważ nie sądzę, że historia musi się powtarzać,
16:56
in this kinduprzejmy of life-cyclekoło życia modelModel,
396
1001000
2000
ponieważ nie sądzę, że historia musi się powtarzać,
16:58
beautifullyestetycznie illustratedilustrowane by ThomasThomas Cole'sCole
397
1003000
2000
tak jak na obrazach Thomasa Cole'a
17:00
"CourseKurs of EmpireImperium" paintingsobrazy.
398
1005000
3000
z cyklu "Course of Empire".
17:03
That's not the way historyhistoria worksPrace.
399
1008000
3000
Historia nie działa w ten sposób.
17:06
That's not the way the WestWest roseRóża,
400
1011000
2000
Zachód nie urósł w ten sposób
17:08
and I don't think it's the way the WestWest will fallspadek.
401
1013000
3000
i nie sądzę, że w ten sposób upadnie.
17:11
The WestWest maymoże collapsezawalić się very suddenlynagle.
402
1016000
3000
Zachód może się zawalić niespodziewanie.
17:14
ComplexKompleks civilizationscywilizacje do that,
403
1019000
3000
Złożone cywilizacje upadają w ten sposób,
17:17
because they operatedziałać, mostwiększość of the time,
404
1022000
2000
ponieważ przez większość czasu
17:19
on the edgekrawędź of chaoschaos.
405
1024000
2000
działają na granicy chaosu.
17:21
That's one of the mostwiększość profoundgłęboki insightswgląd
406
1026000
3000
To jedno z największych olśnień,
17:24
to come out of the historicalhistoryczny studybadanie of complexzłożony institutionsinstytucje
407
1029000
3000
wynikających z poznania historii złożonych instytucji,
17:27
like civilizationscywilizacje.
408
1032000
3000
takich jak cywilizacja.
17:30
No, we maymoże hangpowiesić on,
409
1035000
2000
Ale nie, my możemy się utrzymać,
17:32
despitepomimo the hugeolbrzymi burdensobciążenia of debtdług that we'vemamy accumulatednagromadzony,
410
1037000
4000
pomimo nagromadzenia ogromnych długów,
17:36
despitepomimo the evidencedowód that we'vemamy lostStracony our work ethicEtyka
411
1041000
3000
pomimo dowodów na to, że zatraciliśmy etykę pracy
17:39
and other partsCzęści of our historicalhistoryczny mojoMojo.
412
1044000
3000
i inne aspekty naszego historycznego uroku.
17:42
But one thing is for sure,
413
1047000
2000
Ale jedno jest pewne,
17:44
the Great DivergenceRozbieżność
414
1049000
2000
Europejski Cud
17:46
is over, folksludzie.
415
1051000
2000
już się skończył.
17:48
ThanksDzięki very much.
416
1053000
2000
Dziękuję bardzo.
17:50
(ApplauseAplauz)
417
1055000
25000
(Aplauz)
18:15
BrunoBruno GiussaniGiussani: NiallNiall,
418
1080000
2000
Bruno Giussani: Niall,
18:17
I am just curiousciekawy
419
1082000
2000
jestem ciekaw
18:19
about your take on the other regionregion of the worldświat that's boomingBoom,
420
1084000
3000
twojej opinii o innych regionach, które się rozwijają,
18:22
whichktóry is LatinŁaciński AmericaAmeryka.
421
1087000
3000
takich jak Ameryka Łacińska.
18:25
What's your viewwidok on that?
422
1090000
3000
Co o tym sądzisz?
18:28
NiallNiall FergusonFerguson: Well I really am not just talkingmówić
423
1093000
2000
Niall Ferguson: Naprawdę nie mówię tylko
18:30
about the risewzrost of the EastWschód;
424
1095000
2000
o rozwoju Wschodu;
18:32
I'm talkingmówić about the risewzrost of the RestReszta,
425
1097000
2000
Mówię o rozwoju nie-Zachodu,
18:34
and that includesobejmuje SouthPołudniowa AmericaAmeryka.
426
1099000
2000
włącznie z Południową Ameryką.
18:36
I oncepewnego razu askedspytał one of my colleagueskoledzy at HarvardHarvard,
427
1101000
2000
Spytałem raz kolegę z Harvardu,
18:38
"Hey, is SouthPołudniowa AmericaAmeryka partczęść of the WestWest?"
428
1103000
2000
czy Południowa Ameryka jest częścią Zachodu.
18:40
He was an expertekspert in LatinŁaciński AmericanAmerykański historyhistoria.
429
1105000
2000
Był ekspertem w historii Ameryki Łacińskiej.
18:42
He said, "I don't know; I'll have to think about that."
430
1107000
2000
Odpowiedział, "Nie wiem, muszę nad tym pomyśleć."
18:44
That tellsmówi you something really importantważny.
431
1109000
2000
To wiele mówi.
18:46
I think if you look at what is happeningwydarzenie in BrazilBrazylia in particularszczególny,
432
1111000
2000
Jeśli przyjrzeć się temu, co dzieje się głównie w Brazylii,
18:48
but alsorównież ChileChile,
433
1113000
2000
ale też w Chile,
18:50
whichktóry was in manywiele wayssposoby the one that led the way
434
1115000
3000
które w dużym stopniu przewodzi transformacji instytucji ekonomicznych,
18:53
in transformingtransformatorowy the institutionsinstytucje of economicgospodarczy life,
435
1118000
3000
które w dużym stopniu przewodzi transformacji instytucji ekonomicznych,
18:56
there's a very brightjasny futureprzyszłość indeedw rzeczy samej.
436
1121000
3000
to widzę świetlaną przyszłość.
18:59
So my storyfabuła really is
437
1124000
2000
Moja wypowiedź dotyczy w równym stopniu
19:01
as much about that convergencekonwergencja in the AmericasAmericas
438
1126000
3000
wzrostu w obu Amerykach,
19:04
as it's a convergencekonwergencja storyfabuła in EurasiaEurazji.
439
1129000
2000
jak i wzrostu w Eurazji.
19:06
BGBG: And there is this impressionwrażenie
440
1131000
2000
BG: Istnieje pogląd,
19:08
that NorthPółnoc AmericaAmeryka and EuropeEuropy
441
1133000
2000
że Ameryka Północna i Europa
19:10
are not really payingintratny attentionUwaga
442
1135000
2000
nie przywiązują wagi do tej sytuacji.
19:12
to these trendstrendy.
443
1137000
2000
nie przywiązują wagi do tej sytuacji.
19:14
MostlyGłównie they're worriedzmartwiony about eachkażdy other.
444
1139000
3000
Martwią się o swój los.
19:17
The AmericansAmerykanie think that the EuropeanEuropejski modelModel is going to crumblekruszą tomorrowjutro.
445
1142000
3000
Amerykanie myślą, że model europejski może się jutro rozsypać.
19:20
The EuropeansEuropejczycy think that the AmericanAmerykański budgetbudżet is going to explodeeksplodować tomorrowjutro.
446
1145000
3000
Europejczycy myślą, że amerykańskie partie jutro wylecą w powietrze.
19:23
And that's all we seemwydać się to be caringopiekuńczy, troskliwy about recentlyostatnio.
447
1148000
3000
Ostatnio tylko o to się martwimy.
19:26
NFNF: I think the fiscalfiskalny crisiskryzys
448
1151000
2000
NF: Uważam, że kryzys gospodarczy,
19:28
that we see in the developedrozwinięty WorldŚwiat right now -- bothobie sidesboki of the AtlanticAtlantic --
449
1153000
3000
który dotknął kraje rozwinięte po obu stronach Atlantyku,
19:31
is essentiallygłównie the samepodobnie thing
450
1156000
2000
jest tym samym, co obserwujemy
19:33
takingnabierający differentróżne formsformularze
451
1158000
2000
w różnych formach w kulturze politycznej.
19:35
in termswarunki of politicalpolityczny culturekultura.
452
1160000
2000
w różnych formach w kulturze politycznej.
19:37
And it's a crisiskryzys that has its structuralstrukturalny facetzestaw reguł --
453
1162000
4000
Jest to kryzys z własnym aspektem strukturalnym,
19:41
it's partlyczęściowo to do with demographicsdemografia.
454
1166000
2000
częściowo ma związek z demografią.
19:43
But it's alsorównież, of coursekurs, to do with the massivemasywny crisiskryzys
455
1168000
3000
Ale mamy też do czynienia z potężnym kryzysem,
19:46
that followedśledzić excessivenadmierny leveragewpływ,
456
1171000
2000
spowodowanym nadmiernymi naciskami,
19:48
excessivenadmierny borrowingpożyczanie in the privateprywatny sectorsektor.
457
1173000
2000
nadmiernym zadłużeniem sektora prywatnego.
19:50
That crisiskryzys,
458
1175000
2000
Ten kryzys,
19:52
whichktóry has been the focusskupiać of so much attentionUwaga, includingwłącznie z by me,
459
1177000
3000
który zwrócił na siebie uwagę, również moją,
19:55
I think is an epiphenomenonepifenomenem.
460
1180000
2000
uważam za epifenomen.
19:57
The financialbudżetowy crisiskryzys is really a relativelystosunkowo smallmały historichistoryczny phenomenonzjawisko,
461
1182000
3000
Kryzys finansowy to stosunkowo małe historyczne zjawsko,
20:00
whichktóry has just acceleratedprzyśpieszony
462
1185000
2000
które tylko przyspieszyło
20:02
this hugeolbrzymi shiftprzesunięcie,
463
1187000
2000
tę ogromną zmianę,
20:04
whichktóry endskończy się halfpół a millenniumMillennium of WesternWestern ascendancyPrzewaga.
464
1189000
2000
która zakończy 500-letni okres przewagi Zachodu.
20:06
I think that's its realreal importanceznaczenie.
465
1191000
2000
Takie jest jego prawdziwe znaczenie.
20:08
BGBG: NiallNiall, thank you. (NFNF: Thank you very much, BrunoBruno.)
466
1193000
2000
BG: Niall, dziękuję. (NF: Dziękuję bardzo, Bruno.)
20:10
(ApplauseAplauz)
467
1195000
3000
(Oklaski)
Translated by Piotr Ożga
Reviewed by Rysia Wand

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Niall Ferguson - Historian
History is a curious thing, and Niall Ferguson investigates not only what happened but why. (Hint: Politics and money explain a lot.)

Why you should listen

Niall Ferguson teaches history and business administration at Harvard and is a senior research fellow at several other universities, including Oxford. His books chronicle a wide range of political and socio-economic events; he has written about everything from German politics during the era of inflation to a financial history of the world. He’s now working on a biography of former US Secretary of State Henry Kissinger.

Ferguson is a prolific and often controversial commentator on contemporary politics and economics. He frequently writes, reviews, and hosts for the British and American press. His latest book and TV series, Civilization: The West and the Rest, aims to help 21st-century audiences understand the past and the present. In it, he asks how, since the 1500s, Western nations have surpassed their Eastern counterparts and came to dominate the world (his answer: thanks to six “killer apps”: science, medicine, protestant work ethic, competition, property rights, consumer society). And he wonders whether that domination is now threatened by the rise of Asia. His theories have drawn criticism and prompted discussions, which he says was his intent. “It’s designed to be slightly annoying, so that you talk about it,” he told The Observer.

He says: "If a majority of people subscribe to a particular view, it pays to question it. It pays to think: maybe this is wrong."

More profile about the speaker
Niall Ferguson | Speaker | TED.com