TEDGlobal 2012
Sarah-Jayne Blakemore: The mysterious workings of the adolescent brain
Sarah-Jayne Blakemore: Tajemnice działania nastoletniego mózgu
Filmed:
Readability: 5
3,041,951 views
Dlaczego nastolatki sprawiają wrażenie o wiele bardziej impulsywnych i o wiele mniej świadomych niż dorośli? Sarah-Jayne Blakemore, prowadząca badania z zakresu neurobiologii poznawczej, porównuje korę przedczołową u nastolatków i dorosłych, aby pokazać, że typowe nastoletnie zachowania są wynikiem rozwoju mózgu.
Sarah-Jayne Blakemore - Cognitive Neuroscientist
Sarah-Jayne Blakemore studies the social brain -- the network of brain regions involved in understanding other people -- and how it develops in adolescents. Full bio
Sarah-Jayne Blakemore studies the social brain -- the network of brain regions involved in understanding other people -- and how it develops in adolescents. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
Fifteen years ago, it was widely assumed
0
688
2889
15 lat temu powszechnie zakładano,
00:19
that the vast majority of brain development
1
3577
2050
że ludzki mózg rozwija się głównie
00:21
takes place in the first few years of life.
2
5627
2979
przez kilka pierwszych lat życia.
00:24
Back then, 15 years ago, we didn't have the ability
3
8606
2712
Wtedy nie mieliśmy jednak możliwości
00:27
to look inside the living human brain
4
11318
2621
zajrzeć do wnętrza żywego ludzkiego mózgu,
00:29
and track development across the lifespan.
5
13939
3038
by śledzić jego rozwój przez całe życie.
00:32
In the past decade or so, mainly due to advances
6
16977
3161
W ostatnich latach, głównie dzięki rozwojowi
00:36
in brain imaging technology
7
20138
1805
technik neuroobrazowania, takich jak
00:37
such as magnetic resonance imaging, or MRI,
8
21943
2943
obrazowanie magnetyczno-rezonansowe (MRI)
00:40
neuroscientists have started to look inside the living
9
24886
3127
neurobiolodzy zaczęli zaglądać do wnętrza
00:43
human brain of all ages, and to track changes
10
28013
2419
żywych mózgów ludzi w każdym wieku
00:46
in brain structure and brain function,
11
30432
2871
i śledzenia zmian struktury i funkcji.
00:49
so we use structural MRI if you'd like to take a snapshot,
12
33303
3677
Strukturalny rezonans magnetyczny służy
00:52
a photograph, at really high resolution of the inside
13
36980
3062
do uchwycenia obrazu wnętrza mózgu
00:55
of the living human brain, and we can ask questions like,
14
40042
3220
o wysokiej rozdzielczości, co pozwala zbadać,
00:59
how much gray matter does the brain contain,
15
43262
2440
ile jest w mózgu szarych komórek
01:01
and how does that change with age?
16
45702
1803
i jak zmienia się to z wiekiem.
01:03
And we also use functional MRI, called fMRI,
17
47505
3712
Używa się też funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI),
01:07
to take a video, a movie, of brain activity
18
51217
3395
do rejestrowania aktywności mózgu
01:10
when participants are taking part in some kind of task
19
54612
2868
w trakcie zadania, które wykonuje badany,
01:13
like thinking or feeling or perceiving something.
20
57480
2892
takiego jak myślenie, czy postrzeganie.
01:16
So many labs around the world are involved in this kind
21
60372
2766
Tak wiele laboratoriów zajmuje się takimi
01:19
of research, and we now have a really rich
22
63138
2230
badaniami, że dysponujemy teraz bogatym
01:21
and detailed picture of how the living human brain develops,
23
65368
3524
i szczegółowym obrazem rozwoju ludzkiego mózgu,
01:24
and this picture has radically changed the way
24
68892
3068
co radykalnie zmieniło sposób,
01:27
we think about human brain development
25
71960
2633
w jaki o tym myślimy.
01:30
by revealing that it's not all over in early childhood,
26
74593
2768
Rozwój mózgu nie kończy się na wczesnym dzieciństwie,
01:33
and instead, the brain continues to develop
27
77361
2711
wręcz przeciwnie, mózg rozwija się
01:35
right throughout adolescence and into the '20s and '30s.
28
80072
4046
w trakcie dojrzewania, a także u 20- i 30-latków.
01:40
So adolescence is defined as the period of life that starts
29
84118
3979
Dojrzewanie określa się jako czas,
który rozpoczyna się
który rozpoczyna się
01:43
with the biological, hormonal, physical changes of puberty
30
88097
4396
wraz z biologicznymi,
hormonalnymi i fizycznymi zmianami
hormonalnymi i fizycznymi zmianami
01:48
and ends at the age at which an individual attains
31
92493
3285
i kończy się w momencie, kiedy dana osoba
01:51
a stable, independent role in society.
32
95778
3451
uzyskuje stabilną,
niezależną rolę w społeczeństwie.
niezależną rolę w społeczeństwie.
01:55
(Laughter)
33
99229
1790
(Śmiech)
01:56
It can go on a long time. (Laughter)
34
101019
2765
To może trwać naprawdę długo. (Śmiech)
01:59
One of the brain regions that changes most dramatically
35
103784
3019
Jednym z obszarów mózgu, który podlega dużym zmianom
02:02
during adolescence is called prefrontal cortex.
36
106803
3264
w trakcie dojrzewania, jest kora przedczołowa.
02:05
So this is a model of the human brain,
37
110067
2977
Oto model ludzkiego mózgu,
02:08
and this is prefrontal cortex, right at the front.
38
113044
2880
a to kora przedczołowa, na samym przodzie.
02:11
Prefrontal cortex is an interesting brain area.
39
115924
2509
Jest ona ciekawym obszarem mózgu.
02:14
It's proportionally much bigger in humans than
40
118433
3114
Proporcjonalnie jest o wiele większa u ludzi niż
02:17
in any other species, and it's involved in a whole range of
41
121547
3627
u innych gatunków i jest zaangażowana w wiele
02:21
high level cognitive functions, things like decision-making,
42
125190
3272
istotnych funkcji poznawczych,
jak podejmowanie decyzji,
jak podejmowanie decyzji,
02:24
planning, planning what you're going to do tomorrow
43
128462
2090
planowanie przyszłości,
02:26
or next week or next year, inhibiting
44
130552
2740
hamowanie niewłaściwego zachowania,
02:29
inappropriate behavior, so stopping yourself saying
45
133292
2666
np. powstrzymanie się od powiedzenia
02:31
something really rude or doing something really stupid.
46
135958
2925
czegoś niemiłego lub zrobienia czegoś głupiego.
02:34
It's also involved in social interaction,
47
138883
1778
Jest też zaangażowana w interakcje społeczne,
02:36
understanding other people, and self-awareness.
48
140661
3124
rozumienie innych i samoświadomość.
02:39
So MRI studies looking at the development of this region
49
143785
3050
Badania MRI nad rozwojem tego obszaru wykazały,
02:42
have shown that it really undergoes dramatic development
50
146835
2470
że podlega on radykalnym zmianom
02:45
during the period of adolescence.
51
149305
2933
w trakcie okresu dojrzewania.
02:48
So if you look at gray matter volume, for example,
52
152238
2958
Objętość istoty szarej
02:51
gray matter volume across age from age four to 22 years
53
155196
4849
między 4 a 22 rokiem życia,
02:55
increases during childhood, which is what you can see
54
160045
2322
wzrasta w dzieciństwie, co widać
02:58
on this graph. It peaks in early adolescence.
55
162367
3753
na wykresie. Szczyt osiąga we wczesnym dojrzewaniu.
03:02
The arrows indicate peak gray matter volume
56
166120
2565
Strzałki wskazują na najwyższą objętość istoty szarej
03:04
in prefrontal cortex. You can see that that peak happens
57
168685
3466
w korze przedczołowej. Widać, że następuje
03:08
a couple of years later in boys relative to girls,
58
172151
3510
to kilka lat później u chłopców niż u dziewcząt,
03:11
and that's probably because boys go through puberty
59
175661
1839
być może dlatego, że u chłopców dojrzewanie
03:13
a couple of years later than girls on average,
60
177500
2252
rozpoczyna się zwykle kilka lat później.
03:15
and then during adolescence, there's a significant decline
61
179752
3435
Później obserwujemy znaczący spadek
03:19
in gray matter volume in prefrontal cortex.
62
183187
2685
w objętości istoty szarej w korze przedczołowej.
03:21
Now that might sound bad, but actually this is
63
185872
2025
Brzmi niepokojąco, ale w rzeczywistości
03:23
a really important developmental process, because
64
187897
3150
to istotny proces rozwojowy, ponieważ
03:26
gray matter contains cell bodies and connections
65
191047
4106
istota szara zawiera komórki nerwowe i połączenia
03:31
between cells, the synapses, and this decline
66
195153
3454
międzykomórkowe, synapsy, i uważa się,
03:34
in gray matter volume during prefrontal cortex
67
198607
2745
że ten spadek jej objętości w korze przedczołowej
03:37
is thought to correspond to synaptic pruning,
68
201352
2892
związany jest z procesem "przycinania" -
03:40
the elimination of unwanted synapses.
69
204244
2323
eliminacji zbędnych synaps.
03:42
This is a really important process. It's partly dependent
70
206567
3133
To bardzo ważny proces, częściowo zależny od
03:45
on the environment that the animal or the human is in,
71
209700
3134
środowiska człowieka lub zwierzęcia.
03:48
and the synapses that are being used are strengthened,
72
212834
3444
Używane synapsy zostają wzmocnione,
03:52
and synapses that aren't being used
73
216278
1933
a te, które nie są używane
03:54
in that particular environment are pruned away.
74
218211
2332
w konkretnym środowisku, są usuwane.
03:56
You can think of it a bit like pruning a rosebush.
75
220543
2506
Porównajmy to do przycinania krzewu róży:
03:58
You prune away the weaker branches so that
76
223049
2840
Odcinamy słabsze gałęzie,
04:01
the remaining, important branches, can grow stronger,
77
225889
3038
aby mocne mogły się wzmacniać.
04:04
and this process, which effectively fine-tunes brain tissue
78
228927
3926
Proces ten,
skutecznie modelujący tkankę mózgową,
skutecznie modelujący tkankę mózgową,
04:08
according to the species-specific environment,
79
232853
2667
dostosowując ją do potrzeb środowiska,
04:11
is happening in prefrontal cortex and in other brain regions
80
235520
2915
zachodzi w korze przedczołowej
i innych obszarach mózgu
i innych obszarach mózgu
04:14
during the period of human adolescence.
81
238435
3554
w trakcie okresu dojrzewania.
04:17
So a second line of inquiry that we use to track changes
82
241989
3701
Inna metoda używana do śledzenia zmian
04:21
in the adolescent brain is using functional MRI
83
245690
3252
w mózgach nastolatków
to funkcjonalny rezonans magnetyczny,
to funkcjonalny rezonans magnetyczny,
04:24
to look at changes in brain activity across age.
84
248942
3273
który pozwala na obserwację
zmian aktywności mózgu z wiekiem.
zmian aktywności mózgu z wiekiem.
04:28
So I'll just give you an example from my lab.
85
252215
1642
Przykład z mojego laboratorium:
04:29
So in my lab, we're interested in the social brain, that is
86
253857
3561
Zajmuje nas mózg społeczny,
04:33
the network of brain regions that we use to understand
87
257418
3584
czyli te obszary mózgu używane, by zrozumieć
04:36
other people and to interact with other people.
88
261002
2433
innych ludzi i nawiązać z nimi kontakt.
04:39
So I like to show a photograph of a soccer game
89
263435
3766
Pokażę wam zdjęcie z meczu piłki nożnej,
04:43
to illustrate two aspects of how your social brains work.
90
267201
4407
by zilustrować dwa aspekty działania
mózgu społecznego.
mózgu społecznego.
04:47
So this is a soccer game. (Laughter)
91
271608
1433
Oto mecz piłki nożnej. (Śmiech)
04:48
Michael Owen has just missed a goal, and he's lying
92
273041
2642
Michael Owen właśnie spudłował,
04:51
on the ground, and the first aspect of the social brain
93
275683
2802
leży na ziemi; pierwszym aspektem działania
04:54
that this picture really nicely illustrates is how automatic
94
278485
2959
mózgu społecznego jest to, jak automatyczne
04:57
and instinctive social emotional responses are,
95
281444
3050
i instynktowne są społeczne reakcje emocjonalne.
05:00
so within a split second of Michael Owen missing this goal,
96
284494
2964
W ułamku sekundy, w którym Michael Owen pudłuje,
05:03
everyone is doing the same thing with their arms
97
287458
1810
wszyscy robią to samo ze swoimi rękami
05:05
and the same thing with their face, even Michael Owen
98
289268
1803
i twarzami, nawet Michael Owen,
05:06
as he slides along the grass, is doing the same thing
99
291071
1824
ślizgając się po trawie, robi to samo
05:08
with his arms, and presumably has a similar
100
292895
2269
i pewnie ma podobny wyraz twarzy
05:11
facial expression, and the only people who don't
101
295164
1974
a nie robią tego tylko
05:13
are the guys in yellow at the back — (Laughs) —
102
297138
3461
ci faceci z tyłu ubrani na żółto. (Śmiech)
05:16
and I think they're on the wrong end of the stadium,
103
300599
2543
Sądzę, że są po złej stronie stadionu.
05:19
and they're doing another social emotional response
104
303142
2295
Wykonują inną społeczną reakcję emocjonalną,
05:21
that we all instantly recognize, and that's the second aspect
105
305437
2635
którą natychmiast rozpoznajemy. To drugi aspekt działania
05:23
of the social brain that this picture really nicely illustrates,
106
308072
3636
mózgu społecznego, który ilustruje to zdjęcie,
05:27
how good we are at reading other people's behavior,
107
311708
3382
jak dobrze odczytujemy zachowania innych,
05:30
their actions, their gestures, their facial expressions,
108
315090
2677
ich działania, gesty, wyrazy twarzy
05:33
in terms of their underlying emotions and mental states.
109
317767
3816
pod względem skrywanych przez nie
emocji i stanów mentalnych.
emocji i stanów mentalnych.
05:37
So you don't have to ask any of these guys.
110
321583
1777
Nie trzeba o nic pytać tych ludzi.
05:39
You have a pretty good idea of what they're feeling
111
323360
2541
Mamy dobre pojęcie, co czują
05:41
and thinking at this precise moment in time.
112
325901
2588
i myślą w tym momencie.
05:44
So that's what we're interested in looking at in my lab.
113
328489
1756
Tym zajmujemy się w laboratorium.
05:46
So in my lab, we bring adolescents and adults into the lab
114
330245
3572
Zapraszamy nastolatków i dorosłych,
05:49
to have a brain scan, we give them some kind of task
115
333833
2385
by zrobić skany ich mózgów, dajemy im zadanie,
05:52
that involves thinking about other people, their minds,
116
336218
3294
dotyczące myślenia o innych, o ich umysłach,
05:55
their mental states, their emotions, and one of the findings
117
339512
2894
stanach mentalnych, emocjach.
05:58
that we've found several times now, as have other labs
118
342406
2846
Potwierdziliśmy kilkakrotnie, jak i inne laboratoria
06:01
around the world, is part of the prefrontal cortex called
119
345252
3218
na świecie, że część kory przedczołowej,
06:04
medial prefrontal cortex, which is shown in blue on the slide,
120
348470
3218
środkowa kora przedczołowa, zaznaczona na niebiesko,
06:07
and it's right in the middle of prefrontal cortex
121
351688
2756
leżąca w samym środku kory przedczołowej,
06:10
in the midline of your head.
122
354444
2398
na środku głowy,
06:12
This region is more active in adolescents when they make
123
356842
3283
jest bardziej aktywna u nastolatków, kiedy podejmują
06:16
these social decisions and think about other people
124
360125
2127
decyzje społeczne i myślą o innych,
06:18
than it is in adults, and this is actually a meta-analysis
125
362252
2801
niż u dorosłych. Jest to wynik metaanalizy
06:20
of nine different studies in this area from labs around
126
365053
3240
dziewięciu różnych badań w laboratoriach
06:24
the world, and they all show the same thing, that activity
127
368293
2700
i wszystkie pokazują to samo: aktywność
06:26
in this medial prefrontal cortex area decreases
128
370993
3370
w obszarze środkowej kory przedczołowej zmniejsza się
06:30
during the period of adolescence.
129
374363
2447
w trakcie okresu dojrzewania.
06:32
And we think that might be because adolescents and adults
130
376810
2644
Może tak być dlatego, że nastolatki i dorośli
06:35
use a different mental approach, a different
131
379454
2366
mają inne podejście, używają
06:37
cognitive strategy, to make social decisions,
132
381820
3418
innych strategii poznawczych
do podejmowania decyzji społecznych.
do podejmowania decyzji społecznych.
06:41
and one way of looking at that is to do behavioral studies
133
385238
3516
Można to sprawdzić dzięki badaniom empirycznym.
06:44
whereby we bring people into the lab and we give them
134
388754
1977
Zapraszamy ludzi do laboratorium
06:46
some kind of behavioral task, and I'll just give you
135
390731
2544
i dajemy im jakieś zadanie.
06:49
another example of the kind of task that we use in my lab.
136
393275
3210
Kolejny przykład z mojego laboratorium:
06:52
So imagine that you're the participant in one of our
137
396485
2648
Wyobraź sobie, że bierzesz udział
06:55
experiments. You come into the lab,
138
399133
1725
w eksperymencie. Wchodzisz do laboratorium,
06:56
you see this computerized task.
139
400858
2674
widzisz zadanie na komputerze.
06:59
In this task, you see a set of shelves.
140
403532
2790
W zadaniu tym widzisz kilka półek.
07:02
Now, there are objects on these shelves, on some of them,
141
406322
2817
Na niektórych z nich są jakieś przedmioty.
07:05
and you'll notice there's a guy standing behind the set
142
409139
2971
Widzisz, że za półkami stoi mężczyzna.
07:08
of shelves, and there are some objects that he can't see.
143
412110
3585
Nie widzi niektórych przedmiotów.
07:11
They're occluded, from his point of view, with a kind of
144
415695
2279
Z jego perspektywy są zasłonięte szarymi deskami.
07:13
gray piece of wood.
145
417974
2644
Z jego perspektywy są zasłonięte szarymi deskami.
07:16
This is the same set of shelves from his point of view.
146
420618
3484
To jest ta sama półka z jego perspektywy.
07:20
Notice that there are only some objects that he can see,
147
424102
3493
Widzi tylko część przedmiotów,
07:23
whereas there are many more objects that you can see.
148
427595
2452
natomiast ty widzisz ich o wiele więcej.
07:25
Now your task is to move objects around.
149
430047
2196
Twoim zadaniem jest przestawić przedmioty.
07:28
The director, standing behind the set of shelves,
150
432243
2362
Mężczyzna stojący za półkami
07:30
is going to direct you to move objects around,
151
434605
2745
wydaje ci polecenia.
07:33
but remember, he's not going to ask you to move objects
152
437350
1894
ale nie prosi o przestawianie rzeczy,
07:35
that he can't see. This introduces a really interesting
153
439244
3720
których nie widzi. Wprowadza to ciekawe warunki:
07:38
condition whereby there's a kind of conflict
154
442964
2193
istnieje konflikt między twoją perspektywą
07:41
between your perspective and the director's perspective.
155
445157
3168
a perspektywą wydającego polecenia.
07:44
So imagine he tells you to move the top truck left.
156
448325
3240
Mężczyzna każe ci przestawić w lewo górną ciężarówkę.
07:47
There are three trucks there. You're going to instinctively
157
451565
2031
Na półkach są trzy ciężarówki.
07:49
go for the white truck, because that's the top truck
158
453611
2150
Instynktownie wybierzesz białą,
bo z twojej perspektywy
bo z twojej perspektywy
07:51
from your perspective, but then you have to remember,
159
455761
2818
jest to ta górna, ale wtedy przypomnisz sobie:
07:54
"Oh, he can't see that truck, so he must mean
160
458579
2059
"On nie widzi tej ciężarówki, więc ma na myśli
07:56
me to move the blue truck," which is the top truck
161
460638
2757
tę niebieską", która z jego perspektywy jest
07:59
from his perspective. Now believe it or not,
162
463395
2645
górną ciężarówką. Można w to wierzyć lub nie,
08:01
normal, healthy, intelligent adults like you make errors
163
466040
2951
ale zdrowi, inteligentni dorośli ludzie popełniają błędy
08:04
about 50 percent of the time on that kind of trial.
164
468991
3140
w około 50% przypadków w tego typu zadaniu.
08:08
They move the white truck instead of the blue truck.
165
472131
2843
Przesuwają białą ciężarówkę zamiast niebieskiej.
08:10
So we give this kind of task to adolescents and adults,
166
474974
3316
Daliśmy to zadanie nastolatkom i dorosłym,
08:14
and we also have a control condition
167
478290
1554
wprowadzając także zadanie kontrolne.
08:15
where there's no director and instead we give people a rule.
168
479844
4061
Nikt nie wydaje poleceń,
zamiast tego badani otrzymują reguły.
zamiast tego badani otrzymują reguły.
08:19
We tell them, okay, we're going to do exactly the same thing
169
483905
1914
Mówimy im: teraz zrobimy dokładnie to samo,
08:21
but this time there's no director. Instead you've got to
170
485819
2837
ale tym razem nikt nie wydaje poleceń.
08:24
ignore objects with the dark gray background.
171
488656
3207
Zamiast tego musicie ignorować przedmioty na szarym tle.
08:27
You'll see that this is exactly the same condition, only
172
491863
2700
Są to dokładnie te same warunki,
08:30
in the no-director condition they just have to remember
173
494563
2846
tylko że przy braku wydającego polecenia
trzeba pamiętać
trzeba pamiętać
08:33
to apply this somewhat arbitrary rule, whereas
174
497409
3071
o tej dość umownej zasadzie,
podczas gdy w warunkach,
podczas gdy w warunkach,
08:36
in the director condition, they have to remember
175
500480
1680
w których istnieje ta osoba, trzeba pamiętać,
08:38
to take into account the director's perspective
176
502160
3541
by wziąć pod uwagę jej perspektywę,
08:41
in order to guide their ongoing behavior.
177
505701
4297
w celu pokierowania swoim zachowaniem.
08:45
Okay, so if I just show you the percentage errors
178
509998
2610
Pokażę wam procent błędów
08:48
in a large developmental study we did,
179
512608
2566
w dużym badaniu rozwojowym,
które przeprowadziliśmy.
które przeprowadziliśmy.
08:51
this is in a study ranging from age seven to adulthood,
180
515174
3554
Badani mieli od siedmiu lat do dorosłości.
08:54
and what you're going to see is the percentage errors
181
518728
1210
Zobaczycie procent błędów
08:55
in the adult group in both conditions,
182
519938
1974
w grupie dorosłych w obu warunkach.
08:57
so the gray is the director condition, and you see
183
521927
3271
Szary słupek oznacza udział wydającego polecenia.
09:01
that our intelligent adults are making errors about 50 percent
184
525198
2573
Inteligentni dorośli popełniają błędy
w około 50% przypadków.
w około 50% przypadków.
09:03
of the time, whereas they make far fewer errors
185
527771
2715
Popełniają o wiele mniej błędów,
09:06
when there's no director present, when they just have
186
530486
2028
gdy tej osoby nie ma, gdy muszą po prostu
09:08
to remember that rule of ignoring the gray background.
187
532514
3081
zapamiętać zasadę ignorowania szarego tła.
09:11
Developmentally, these two conditions develop
188
535595
2668
Z punktu widzenia rozwoju,
oba te warunki rozwijają się
oba te warunki rozwijają się
09:14
in exactly the same way. Between late childhood
189
538263
2923
tak samo. Pomiędzy okresem późnego dzieciństwa
09:17
and mid-adolescence, there's an improvement,
190
541186
2241
a połową okresu dojrzewania następuje poprawa,
09:19
in other words a reduction of errors, in both of these trials,
191
543427
3351
to znaczy zmniejszenie liczby błędów
w obu tych zadaniach,
w obu tych zadaniach,
09:22
in both of these conditions.
192
546778
1120
w obu warunkach.
09:23
But it's when you compare the last two groups,
193
547898
2285
Ale to wtedy, kiedy porównamy dwie ostatnie grupy,
09:26
the mid-adolescent group and the adult group
194
550183
1952
tę z połowy okresu dojrzewania i grupę dorosłych,
09:28
where things get really interesting, because there, there is
195
552135
3160
robi się ciekawie,
ponieważ nie następuje już poprawa
ponieważ nie następuje już poprawa
09:31
no continued improvement in the no-director condition.
196
555295
3038
w warunkach bez osoby wydającej polecenia.
09:34
In other words, everything you need to do in order to
197
558333
2930
Wszystko, co trzeba zrobić, aby zapamiętać zasadę
09:37
remember the rule and apply it seems to be fully developed
198
561263
2706
i ją zastosować wydaje się w pełni rozwinięte
09:39
by mid-adolescence, whereas in contrast,
199
563969
2531
w połowie okresu dojrzewania, podczas gdy,
09:42
if you look at the last two gray bars, there's still
200
566500
2397
jeśli spojrzeć na dwa ostatnie szare słupki,
wciąż następuje
wciąż następuje
09:44
a significant improvement in the director condition
201
568897
3150
znacząca poprawa
w warunkach z wydającym polecenia
w warunkach z wydającym polecenia
09:47
between mid-adolescence and adulthood, and what
202
572047
2441
między połową okresu dojrzewania a dorosłością.
09:50
this means is that the ability to take into account someone
203
574488
3376
Oznacza to, że umiejętność brania pod uwagę
09:53
else's perspective in order to guide ongoing behavior,
204
577864
3285
perspektywy innej osoby,
by kierować swoim zachowaniem,
by kierować swoim zachowaniem,
09:57
which is something, by the way, that we do in everyday life all
205
581149
2259
co przecież wszyscy robimy na co dzień,
09:59
the time, is still developing in mid-to-late adolescence.
206
583408
4606
rozwija się nadal między połową
a końcem okresu dojrzewania.
a końcem okresu dojrzewania.
10:03
So if you have a teenage son or a daughter and you
207
588014
2540
Więc jeśli masz nastoletniego dziecko
10:06
sometimes think they have problems taking other people's
208
590554
2409
i wydaje ci się,
że ma problem z dostrzeżeniem perspektywy
że ma problem z dostrzeżeniem perspektywy
10:08
perspectives, you're right. They do. And this is why.
209
592963
3756
innych osób, masz rację. Ma z tym problem.
10:12
So we sometimes laugh about teenagers.
210
596719
3513
Czasem śmiejemy się z nastolatków.
10:16
They're parodied, sometimes even demonized in the media
211
600232
3863
Są parodiowani,
czasem nawet demonizowani w mediach,
czasem nawet demonizowani w mediach,
10:19
for their kind of typical teenage behavior. They take risks,
212
604095
3527
z powodu ich typowych zachowań.
Podejmują ryzyko,
Podejmują ryzyko,
10:23
they're sometimes moody, they're very self-conscious.
213
607622
2771
czasem są humorzaści, bardzo niepewni siebie.
10:26
I have a really nice anecdote from a friend of mine
214
610393
2493
Znam ciekawą anegdotę od mojego przyjaciela.
10:28
who said that the thing he noticed most
215
612886
2487
Powiedział, że najbardziej dostrzegalną zmianą
10:31
about his teenage daughters before and after puberty
216
615373
2981
u jego nastoletnich córek
przed i po okresie dojrzewania
przed i po okresie dojrzewania
10:34
was their level of embarrassment in front of him.
217
618354
2244
był ich poziom zakłopotania w stosunku do niego.
10:36
So, he said, "Before puberty, if my two daughters
218
620614
2489
Powiedział: "Przed okresem dojrzewania,
kiedy moje córki
kiedy moje córki
10:39
were messing around in a shop, I'd say, 'Hey,
219
623103
2254
źle się zachowywały w sklepie, mówiłem:
10:41
stop messing around and I'll sing your favorite song,'
220
625357
1749
"przestańcie, to zaśpiewam
waszą ulubioną piosenkę",
waszą ulubioną piosenkę",
10:43
and instantly they'd stop messing around and he'd sing
221
627106
1901
a od razu przestawały, a on śpiewał
10:44
their favorite song. After puberty, that became the threat.
222
629007
3471
ich ulubioną piosenkę. W okresie dojrzewania
10:48
(Laughter)
223
632478
1817
stało się to groźbą. (Śmiech)
10:50
The very notion of their dad singing in public
224
634295
3477
Samo wyobrażenie ich taty śpiewającego publicznie
10:53
was enough to make them behave.
225
637772
2363
wystarczało, aby zachowywały się dobrze.
10:56
So people often ask,
226
640135
1428
Ludzie często pytają:
10:57
"Well, is adolescence a kind of recent phenomenon?
227
641563
2633
"Czy okres dojrzewania to jakieś nowe zjawisko?
11:00
Is it something we've invented recently in the West?"
228
644196
2122
Czy to jakiś nowy wynalazek Zachodu?"
11:02
And actually, the answer is probably not. There are lots
229
646318
2668
Odpowiedź brzmi: prawdopodobnie nie.
11:04
of descriptions of adolescence in history that sound
230
648986
3423
Historia dostarcza wiele opisów nastolatków, które brzmią
11:08
very similar to the descriptions we use today.
231
652409
2157
podobnie do opisów, których używamy dziś.
11:10
So there's a famous quote by Shakespeare from "The Winter's Tale"
232
654566
4233
W swoim słynnym cytacie z "Zimowej Opowieści"
11:14
where he describes adolescence as follows:
233
658799
2775
Szekspir tak opisuje okres dojrzewania:
11:17
"I would there were no age between ten and
234
661574
2846
"Chciałbym, żeby nie było przedziału między dziesiątym
11:20
three-and-twenty, or that youth would sleep out the rest;
235
664420
3240
a dwudziestym trzecim rokiem życia albo przynajmniej żeby go młodość przespała,
11:23
for there is nothing in the between but getting wenches
236
667660
2091
bo w całym ciągu
tego pośredniego czasu
tego pośredniego czasu
11:25
with child, wronging the ancientry, stealing, fighting." (Laughter)
237
669751
6223
widzimy tylko uwiedzione dziewczyny,
pokrzywdzonych starców, kradzież i bijatyki." (Śmiech)
pokrzywdzonych starców, kradzież i bijatyki." (Śmiech)
11:31
He then goes on to say, "Having said that, would any
238
675974
4534
I dalej: "Chciałżeby kto prócz
tych niedowarzonych mózgów
tych niedowarzonych mózgów
11:36
but these boiled brains of nineteen and two-and-twenty
239
680508
3145
dziewiętnasto lub dwudziestodwuletnich
11:39
hunt in this weather?" (Laughter)
240
683653
2498
na taki czas polować?" (Śmiech)
11:42
So almost 400 years ago, Shakespeare was portraying
241
686151
2926
Prawie 400 lat temu Szekspir przedstawiał
11:44
adolescents in a very similar light to the light that we
242
689077
2724
dojrzewanie podobnie do tego,
11:47
portray them in today, but today we try to understand
243
691801
3459
jak przedstawiamy je my, lecz dziś staramy się
11:51
their behavior in terms of the underlying changes
244
695260
3087
zrozumieć te zachowania, biorąc pod uwagę zmiany,
11:54
that are going on in their brain.
245
698347
1938
które zachodzą w mózgach nastolatków.
11:56
So for example, take risk-taking. We know that adolescents
246
700285
3608
Weźmy na przykład podejmowanie ryzyka.
11:59
have a tendency to take risks. They do.
247
703893
2325
Nastolatki do tego mają skłonność.
12:02
They take more risks than children or adults,
248
706218
2632
Podejmują większe ryzyko niż dzieci czy dorośli,
12:04
and they are particularly prone to taking risks
249
708850
2460
a szczególnie na nie narażeni są wtedy,
12:07
when they're with their friends. There's an important drive
250
711310
2968
kiedy są z przyjaciółmi. W okresie dojrzewania
12:10
to become independent from one's parents
251
714278
2486
istnieje silna potrzeba uniezależnienia się od rodziców
12:12
and to impress one's friends in adolescence.
252
716764
2824
i zaimponowania swoim znajomym.
12:15
But now we try to understand that in terms of
253
719588
2599
Teraz staramy się to zrozumieć, biorąc pod uwagę
12:18
the development of a part of their brain called the limbic system,
254
722187
2993
rozwój części ich mózgu,
nazywanej układem limbicznym.
nazywanej układem limbicznym.
12:21
so I'm going to show you the limbic system in red
255
725180
2543
Pokażę wam układ limbiczny zaznaczony na czerwono
12:23
in the slide behind me, and also on this brain.
256
727723
1865
na slajdzie za mną i na tym modelu.
12:25
So the limbic system is right deep inside the brain,
257
729588
3109
System limbiczny położony jest głęboko w mózgu
12:28
and it's involved in things like emotion processing
258
732697
3733
i ma udział przetwarzaniu emocji
12:32
and reward processing. It gives you the rewarding feeling
259
736430
3150
i poczucia satysfakcji
12:35
out of doing fun things, including taking risks.
260
739580
3296
z robienia zabawnych rzeczy,
12:38
It gives you the kick out of taking risks.
261
742876
2365
daje nam frajdę z podejmowania ryzyka.
12:41
And this region, the regions within the limbic system,
262
745241
3048
Odkryto, że obszary w układzie limbicznym
12:44
have been found to be hypersensitive to the rewarding
263
748289
3419
wykazują nadwrażliwość na poczucie satysfakcji
12:47
feeling of risk-taking in adolescents compared with adults,
264
751708
3769
z podjęcia ryzyka u nastolatków
w porównaniu do dorosłych.
w porównaniu do dorosłych.
12:51
and at the very same time, the prefrontal cortex,
265
755477
3702
Jednocześnie kora przedczołowa,
12:55
which you can see in blue in the slide here,
266
759179
2274
zaznaczona na niebiesko na tym slajdzie,
12:57
which stops us taking excessive risks,
267
761453
2867
która powstrzymuje nas
przed podejmowaniem nadmiernego ryzyka,
przed podejmowaniem nadmiernego ryzyka,
13:00
is still very much in development in adolescents.
268
764320
3398
u nastolatków wciąż się rozwija.
13:03
So brain research has shown that the adolescent brain
269
767718
3667
Badania mózgu pokazują więc,
że mózg nastolatka
że mózg nastolatka
13:07
undergoes really quite profound development,
270
771385
3342
podlega bardzo głębokim zmianom.
13:10
and this has implications for education, for rehabilitation,
271
774727
3956
Ma to konsekwencje dla edukacji, resocjalizacji
13:14
and intervention. The environment, including teaching,
272
778683
4020
i działań interwencyjnych.
Środowisko, w tym nauczanie,
Środowisko, w tym nauczanie,
13:18
can and does shape the developing adolescent brain,
273
782703
3409
kształtuje rozwijający się nastoletni mózg,
13:22
and yet it's only relatively recently that we have been
274
786112
2802
ale dopiero od niedawna
13:24
routinely educating teenagers in the West.
275
788914
2505
nastolatki na Zachodzie są rutynowo kształcone.
13:27
All four of my grandparents, for example, left school
276
791419
3753
Na przykład, wszyscy moi
czworo dziadkowie porzucili szkołę
czworo dziadkowie porzucili szkołę
13:31
in their early adolescence. They had no choice.
277
795172
3834
we wczesnym okresie dojrzewania. Nie mieli wyboru.
13:34
And that's still the case for many, many teenagers
278
799006
2774
I nadal dotyczy to wielu nastolatków
13:37
around the world today. Forty percent of teenagers
279
801780
3167
na całym świecie. 40 % nastolatków
13:40
don't have access to secondary school education.
280
804947
4222
nie ma dostępu do nauki w szkołach średnich.
13:45
And yet, this is a period of life where the brain is
281
809169
2639
A przecież jest to etap życia, w którym mózg
13:47
particularly adaptable and malleable.
282
811808
2847
jest szczególnie podatny do przystosowania.
13:50
It's a fantastic opportunity for learning and creativity.
283
814655
3770
To świetna okazja na naukę i kreatywność.
13:54
So what's sometimes seen as the problem
284
818425
2233
Więc to, co czasem postrzegane jest jako problem
13:56
with adolescents — heightened risk-taking, poor impulse
285
820658
2476
u nastolatków: zwiększone podejmowanie ryzyka,
13:59
control, self-consciousness — shouldn't be stigmatized.
286
823134
3942
słaba zdolność panowania nad popędami,
brak pewności siebie, nie powinny być piętnowane.
brak pewności siebie, nie powinny być piętnowane.
14:02
It actually reflects changes in the brain that provide
287
827076
2837
W rzeczywistości odzwierciedla to zmiany w mózgu,
które zapewniają
które zapewniają
14:05
an excellent opportunity for education
288
829913
2914
doskonałe możliwości edukacji
14:08
and social development. Thank you. (Applause)
289
832827
4430
i rozwoju społecznego. Dziękuję. (Brawa)
14:13
(Applause)
290
837257
7770
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Sarah-Jayne Blakemore - Cognitive NeuroscientistSarah-Jayne Blakemore studies the social brain -- the network of brain regions involved in understanding other people -- and how it develops in adolescents.
Why you should listen
Remember being a teenager? Rocked internally with hormones, outwardly with social pressures, you sometimes wondered what was going on in your head. So does Sarah-Jayne Blakemore. And what she and others in her field are finding is: The adolescent brain really is different.
New brain imaging research and clever experiments are revealing how the cortex develops -- the executive part of the brain that handles things like planning, self-awareness, analysis of consequences and behavioral choices. It turns out that these regions develop more slowly during adolescence, and in fascinating ways that relate to risk-taking, peer pressure and learning.
Which leads to a bigger question: How can we better target education to speak to teenagers' growing, changing brains?
Sarah-Jayne Blakemore | Speaker | TED.com