TEDSalon NY2014
Kwame Anthony Appiah: Is religion good or bad? (This is a trick question)
Kwame Anthony Appiah: Czy religia jest dobra czy zła? (To podchwytliwe pytanie)
Filmed:
Readability: 4.2
1,809,043 views
W imię religii dokonano wielu dobrych rzeczy, ale również wiele złych rzeczy. Jednak co to jest dokładnie religia - czy sama w sobie jest dobra czy zła?
Filozof Kwame Anthony Appiah oferuje życzliwy, zaskakujący punkt widzenia.
Kwame Anthony Appiah - Philosopher
Kwame Anthony Appiah is a philosopher, cultural theorist and novelist. His latest book is "The Honor Code," exploring moral revolutions. Full bio
Kwame Anthony Appiah is a philosopher, cultural theorist and novelist. His latest book is "The Honor Code," exploring moral revolutions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
People say things about religion all the time.
0
509
4227
Ludzie cały czas mówią o religii.
00:16
(Laughter)
1
4736
1974
(Śmiech)
00:18
The late, great Christopher Hitchens
2
6710
2250
Zmarły, wspaniały Christopher Hitchens
00:20
wrote a book called "God Is Not Great"
3
8960
1421
napisał książkę "Bóg nie jest wielki",
00:22
whose subtitle was, "Religion Poisons Everything."
4
10381
3532
której podtytuł brzmi
"Religia zatruwa wszystko".
"Religia zatruwa wszystko".
00:25
(Laughter)
5
13913
1373
(Śmiech)
00:27
But last month, in Time magazine,
6
15286
4094
Ale miesiąc temu w magazynie Times
00:31
Rabbi David Wolpe, who I gather
is referred to as America's rabbi,
is referred to as America's rabbi,
7
19380
4013
rabin David Wolpe,
nazywany rabinem Ameryki,
nazywany rabinem Ameryki,
00:35
said, to balance that against
that negative characterization,
that negative characterization,
8
23393
4638
próbował zrównoważyć
tę negatywną charakterystykę,
tę negatywną charakterystykę,
00:40
that no important form of social change
9
28031
2624
mówiąc, że żadne zmiany społeczne
00:42
can be brought about except through organized religion.
10
30655
4340
nie obejdą się bez zorganizowanej religii.
00:46
Now, remarks of this sort on the negative
11
34995
1978
Uwagi o negatywnych i pozytywnych
00:48
and the positive side are very old.
12
36973
3037
stronach religii są bardzo stare.
00:52
I have one in my pocket here
13
40010
2441
Mam jedną w kieszeni.
00:54
from the first century BCE by Lucretius,
14
42451
5915
Z pierwszego wieku p.n.e.,
pióra Lukrecjusza,
pióra Lukrecjusza,
01:00
the author of "On the Nature of Things," who said,
15
48366
2863
autora "O naturze wszechrzeczy",
który powiedział:
który powiedział:
01:03
"Tantum religio potuit suadere malorum" --
16
51229
4283
"Tantum religio potuit suadere malorum" -
01:07
I should have been able to learn that by heart —
17
55512
2622
powinienem się był tego nauczyć na pamięć,
01:10
which is, that's how much religion
18
58134
2688
czyli "oto, jak dalece religia
01:12
is able to persuade people to do evil,
19
60822
2510
umie nakłonić ludzi do złego".
01:15
and he was talking about the fact
20
63332
1787
Chodziło mu o decyzję Agamemnona,
01:17
of Agamemnon's decision to place his daughter
21
65119
3045
który poświęcił swoją córkę Ifigenię
01:20
Iphigenia on an altar of sacrifice
22
68164
1911
na ofiarnym ołtarzu,
01:22
in order to preserve the prospects of his army.
23
70075
3500
żeby zachować powodzenie swojej armii.
01:25
So there have been these long debates
24
73575
2896
Od setek lat trwają debaty,
01:28
over the centuries, in that case, actually,
25
76471
1889
a w tym przypadku nawet tysięcy,
01:30
we can say over the millennia, about religion.
26
78360
1586
na temat religii.
01:31
People have talked about it a lot,
27
79946
1853
Ludzie wiele o tym mówili,
01:33
and they've said good and bad
28
81799
1798
mówili o tym dobre, złe,
01:35
and indifferent things about it.
29
83597
3509
i obojętne rzeczy.
01:39
What I want to persuade you of today
30
87106
1735
Chciałbym was dziś przekonać,
01:40
is of a very simple claim,
31
88841
1603
do prostego stwierdzenia,
01:42
which is that these debates are
32
90444
2237
że takie debaty
01:44
in a certain sense preposterous,
33
92681
2493
są w pewnym sensie absurdalne,
01:47
because there is no such thing as religion
34
95174
4171
bo nie ma czegoś takiego jak religia,
01:51
about which to make these claims.
35
99345
1735
o czym można by mówić.
01:53
There isn't a thing called religion,
36
101080
1388
Nie ma czegoś takiego, jak religia,
01:54
and so it can't be good or bad.
37
102468
3051
więc nie może być ani dobra, ani zła.
01:57
It can't even be indifferent.
38
105519
2161
Nie może też być obojętna.
01:59
And if you think about claims
39
107680
2459
Jeśli pomyślicie o założeniach
02:02
about the nonexistence of things,
40
110139
3988
na temat nieistnienia pewnych rzeczy,
02:06
one obvious way to try and establish
41
114127
2192
jedynym sposobem, by ustalić
02:08
the nonexistence of a purported thing
42
116319
2452
niebyt domniemanej rzeczy,
02:10
would be to offer a definition of that thing
43
118771
2458
jest stworzenie jej definicji
02:13
and then to see whether anything satisfied it.
44
121229
2761
i sprawdzenie w ten sposób,
czy coś jej odpowiada.
czy coś jej odpowiada.
02:15
I'm going to start out on that little route
45
123990
3212
Pójdę tą drogą,
02:19
to begin with.
46
127202
1209
na początek.
02:20
So if you look in the dictionaries
47
128411
2577
Jeśli zajrzysz do słowników
02:22
and if you think about it,
48
130988
1150
i pomyślisz o tym,
02:24
one very natural definition of religion
49
132138
2369
jedna bardzo oczywista
definicja religii to taka,
definicja religii to taka,
02:26
is that it involves belief in gods or in spiritual beings.
50
134507
5817
która zakłada wiarę w bogów
lub życie duchowe.
lub życie duchowe.
02:32
As I say, this is in many dictionaries,
51
140324
1506
Jest to w wielu słownikach,
02:33
but you'll also find it actually
52
141830
2751
ale taką definicję można też znaleźć
02:36
in the work of Sir Edward Tylor,
53
144581
1627
w pracy Sir Edwarda Tylora,
02:38
who was the first professor
of anthropology at Oxford,
of anthropology at Oxford,
54
146208
2227
który był pierwszym
profesorem antropologii na Oksfordzie,
profesorem antropologii na Oksfordzie,
02:40
one of the first modern anthropologists.
55
148435
1996
jednym z pierwszych
nowoczesnych antropologów.
nowoczesnych antropologów.
02:42
In his book on primitive culture,
56
150431
2234
W swojej książce
o prymitywnej kulturze twierdzi,
o prymitywnej kulturze twierdzi,
02:44
he says the heart of religion
is what he called animism,
is what he called animism,
57
152665
3020
że sercem religii jest to,
co nazwał animizmem,
co nazwał animizmem,
02:47
that is, the belief in spiritual agency,
58
155685
1718
czyli wiarą w istoty duchowe,
02:49
belief in spirits.
59
157403
2377
wiarą w duchy.
02:51
The first problem for that definition
60
159780
2008
Pierwszy problem tej definicji
02:53
is from a recent novel by Paul Beatty called "Tuff."
61
161788
2740
pojawia się w powieści
Paula Beatty'ego o tytule "Tuff".
Paula Beatty'ego o tytule "Tuff".
02:56
There's a guy talking to a rabbi.
62
164528
1406
Jest tam facet rozmawiający z rabinem.
02:57
The rabbi says he doesn't believe in God.
63
165934
2396
Rabin mówi, że nie wierzy w Boga.
03:00
The guy says, "You're a rabbi,
how can you not believe in God?"
how can you not believe in God?"
64
168330
2430
Facet mówi: "Jesteś rabinem,
jak możesz nie wierzyć w Boga?".
jak możesz nie wierzyć w Boga?".
03:02
And the reply is, "It's what's
so great about being Jewish.
so great about being Jewish.
65
170760
3391
Odpowiedź brzmi:
"To jest wspaniałe w byciu Żydem.
"To jest wspaniałe w byciu Żydem.
03:06
You don't have to believe in a God per se,
66
174151
1963
Nie musisz właściwie wierzyć w Boga,
03:08
just in being Jewish." (Laughter)
67
176114
2456
ale w bycie Żydem". (Śmiech)
03:10
So if this guy is a rabbi, and a Jewish rabbi,
68
178570
3028
Jeśli koleś jest żydowskim rabinem,
03:13
and if you have to believe in
God in order to be religious,
God in order to be religious,
69
181598
3192
a trzeba wierzyć w Boga,
żeby być religijnym,
żeby być religijnym,
03:16
then we have the rather counterintuitive conclusion
70
184790
3283
to dochodzimy do sprzecznego wniosku,
03:20
that since it's possible to be a Jewish rabbi
71
188073
2192
że skoro można być żydowskim rabinem
03:22
without believing in God,
72
190265
1889
bez wiary w Boga,
03:24
Judaism isn't a religion.
73
192154
2350
to judaizm nie jest religią.
03:26
That seems like a pretty counterintuitive thought.
74
194504
3466
Wydaje się to dość sprzeczne z intuicją.
03:29
Here's another argument against this view.
75
197970
3261
Oto kolejny argument
przeciwko temu poglądowi.
przeciwko temu poglądowi.
03:33
A friend of mine, an Indian friend of mine,
76
201231
2172
Mój indyjski przyjaciel
03:35
went to his grandfather when he was very young,
77
203403
2183
poszedł w dzieciństwie do dziadka
03:37
a child, and said to him,
78
205586
1135
i powiedział:
03:38
"I want to talk to you about religion,"
79
206721
2119
"Chcę porozmawiać z tobą o religii",
03:40
and his grandfather said, "You're too young.
80
208840
1245
dziadek odpowiedział: "Jesteś za mały,
03:42
Come back when you're a teenager."
81
210085
1531
wróć, jak będziesz nastolatkiem".
03:43
So he came back when he was a teenager,
82
211616
1843
Wrócił więc jako nastolatek
03:45
and he said to his grandfather,
83
213459
1696
i powiedział:
03:47
"It may be a bit late now
84
215155
1326
"Może być już za późno
03:48
because I've discovered that
I don't believe in the gods."
I don't believe in the gods."
85
216481
3740
bo odkryłem, że nie wierzę w bogów".
03:52
And his grandfather, who was a wise man, said,
86
220221
2027
Jego dziadek, mądry człowiek, powiedział:
03:54
"Oh, so you belong to the atheist branch
87
222248
2184
"A zatem należysz do ateistycznego
03:56
of the Hindu tradition." (Laughter)
88
224432
3186
odłamu hinduizmu". (Śmiech)
03:59
And finally, there's this guy,
89
227618
3702
Jest jeszcze jeden facet,
04:03
who famously doesn't believe in God.
90
231320
2456
który otwarcie nie wierzy w Boga.
04:05
His name is the Dalai Lama.
91
233776
1818
Nazywa się Dalaj Lama.
Często żartuje, że jest jednym
z wiodących ateistów świata.
z wiodących ateistów świata.
04:07
He often jokes that he's one
of the world's leading atheists.
of the world's leading atheists.
92
235594
2648
04:10
But it's true, because the Dalai Lama's religion
93
238242
2944
To prawda, bo religia Dalaj Lamy
04:13
does not involve belief in God.
94
241186
2780
nie zakłada wiary w Boga.
04:15
Now you might think this just shows
95
243966
1613
Teraz pewnie myślicie,
04:17
that I've given you the wrong definition
96
245579
3020
że po prostu podałem złą definicję,
04:20
and that I should come up with some other definition
97
248599
2119
że powinienem wymyślić coś innego
04:22
and test it against these cases
98
250718
1698
i sprawdzić to na innych przykładach,
04:24
and try and find something that captures
99
252416
2571
czyli wpaść na coś, co uwzględnia
04:26
atheistic Judaism, atheistic Hinduism,
100
254987
2926
ateistyczny judaizm, ateistyczny hinduizm
04:29
and atheistic Buddhism as forms of religiosity,
101
257913
3263
i ateistyczny buddyzm
jako formy religijności.
jako formy religijności.
04:33
but I actually think that that's a bad idea,
102
261176
1794
Ale myślę, że to zły pomysł.
04:34
and the reason I think it's a bad idea
103
262970
2329
A to dlatego,
04:37
is that I don't think that's how
104
265299
1635
że moim zdaniem nie tak funkcjonuje
04:38
our concept of religion works.
105
266934
1631
nasze pojęcie religii.
04:40
I think the way our concept of religion works
106
268565
1600
Myślę, że nasze
wyobrażenie o religii zakłada,
wyobrażenie o religii zakłada,
04:42
is that we actually have, we have a list
107
270165
3038
że jest pewna lista
04:45
of paradigm religions
108
273203
1926
podstawowych religii
04:47
and their sub-parts, right,
109
275129
3239
i ich odłamy.
04:50
and if something new comes along
110
278368
2554
Jeśli pojawia się coś nowego
04:52
that purports to be a religion,
111
280922
1506
i ogłasza się religią,
04:54
what we ask is, "Well, is it like one of these?"
112
282428
2464
zadajemy pytanie:
"Czy przypomina którąś z tych?".
"Czy przypomina którąś z tych?".
04:56
Right?
113
284892
2252
Prawda?
04:59
And I think that's not only
how we think about religion,
how we think about religion,
114
287144
2575
Chyba nie tylko tak myślimy o religii,
05:01
and that's, as it were,
115
289719
1300
w pewnym sensie.
05:03
so from our point of view,
116
291019
1791
Z naszego punktu widzenia
05:04
anything on that list had better be a religion,
117
292810
2083
wszystko z tej listy powinno być religią,
05:06
which is why I don't think an account of religion
118
294893
1768
dlatego nie sądzę, że zbiór religii,
05:08
that excludes Buddhism and Judaism
119
296661
1855
który wyklucza buddyzm i judaizm,
05:10
has a chance of being a good starter,
120
298516
2700
ma szanse na dobry początek,
05:13
because they're on our list.
121
301216
2704
z racji bycia na liście.
05:15
But why do we have such a list?
122
303920
1980
Ale po co nam takie listy?
05:17
What's going on? How did it come about
123
305900
1830
Co się dzieje? Jak do tego doszło,
05:19
that we have this list?
124
307730
2187
że mamy taką listę?
05:21
I think the answer is a pretty simple one
125
309917
2915
Myślę, że odpowiedź jest prosta,
05:24
and therefore crude and contentious.
126
312832
3128
a co za tym idzie surowa i kontrowersyjna.
05:27
I'm sure a lot of people will disagree with it,
127
315960
1389
Pewnie wiele osób się nie zgodzi,
05:29
but here's my story,
128
317349
1594
ale to moja historia,
05:30
and true or not, it's a story that I think
129
318943
2371
prawdziwa czy nie, jest to historia,
05:33
gives you a good sense of how
130
321314
2428
która chyba wyjaśni,
05:35
the list might have come about,
131
323742
1689
skąd mogła się wziąć ta lista,
05:37
and therefore helps you to think about
132
325431
1309
i pomoże wam zrozumieć
05:38
what use the list might be.
133
326740
1444
przeznaczenie tej listy.
05:40
I think the answer is, European travelers,
134
328184
3288
Myślę, że odpowiedź
to europejscy podróżnicy,
to europejscy podróżnicy,
05:43
starting roughly about the time of Columbus,
135
331472
1833
zaczynający podróże w czasach Kolumba,
05:45
started going around the world.
136
333305
1625
pływający dookoła świata.
05:46
They came from a Christian culture,
137
334930
2280
Pochodzili z kultury chrześcijańskiej.
05:49
and when they arrived in a new place,
138
337210
1810
Po przybyciu w nowe miejsce zauważali,
05:51
they noticed that some people
didn't have Christianity,
didn't have Christianity,
139
339020
2885
że ludzie nie znają chrześcijaństwa,
05:53
and so they asked themselves
the following question:
the following question:
140
341905
2045
zadawali sobie więc pytanie:
05:55
what have they got instead of Christianity?
141
343950
3190
"Co oni mają zamiast chrześcijaństwa?".
05:59
And that list was essentially constructed.
142
347140
3363
Wtedy powstała ta lista.
06:02
It consists of the things that other people had
143
350503
2276
Składała się z rzeczy,
które inni ludzie mieli
zamiast chrześcijaństwa.
zamiast chrześcijaństwa.
06:04
instead of Christianity.
144
352779
2591
06:07
Now there's a difficulty with proceeding in that way,
145
355370
3368
Jest pewna trudność w takim podejściu,
06:10
which is that Christianity is extremely,
146
358738
2440
bo chrześcijaństwo, nawet na tej liście,
06:13
even on that list, it's an extremely specific tradition.
147
361178
4412
jest niezwykle specyficzną tradycją.
06:17
It has all kinds of things in it
148
365590
1561
Zawiera bardzo szczególne elementy,
06:19
that are very, very particular
149
367151
2126
06:21
that are the results of the specifics
150
369277
2296
które są wynikiem wydarzeń
06:23
of Christian history,
151
371573
2687
w historii chrześcijaństwa,
zaś w samym środku jest jedna rzecz,
06:26
and one thing that's at the heart of it,
152
374260
1597
06:27
one thing that's at the heart of
most understandings of Christianity,
most understandings of Christianity,
153
375857
2803
która jest podstawą
dla zrozumienia chrześcijaństwa,
dla zrozumienia chrześcijaństwa,
06:30
which is the result of the
specific history of Christianity,
specific history of Christianity,
154
378660
2330
wynikającą z historii chrześcijaństwa,
06:32
is that it's an extremely creedal religion.
155
380990
3143
mianowicie głęboka doktryna.
06:36
It's a religion in which people are really concerned
156
384133
2680
Chrześcijanie bardzo się przejmują,
06:38
about whether you believe the right things.
157
386813
2739
czy wierzysz we właściwe rzeczy.
06:41
The history of Christianity, the
internal history of Christianity,
internal history of Christianity,
158
389552
2256
Cała historia chrześcijaństwa
to głównie historie
o zabijaniu ludzi za to,
o zabijaniu ludzi za to,
06:43
is largely the history of people killing each other
159
391808
1876
06:45
because they believed the wrong thing,
160
393684
2116
że wierzyli nie w to, co trzeba,
06:47
and it's also involved in
161
395800
2079
oraz walki z innymi religiami,
06:49
struggles with other religions,
162
397879
1752
06:51
obviously starting in the Middle Ages,
163
399631
3599
które zaczęły się w średniowieczu,
06:55
a struggle with Islam,
164
403230
1390
czy walki z islamem,
06:56
in which, again, it was the infidelity,
165
404620
3120
w których, ponownie, niewierność,
fakt, że nie ktoś nie wierzył
we właściwe rzeczy,
we właściwe rzeczy,
06:59
the fact that they didn't believe the right things,
166
407740
2030
07:01
that seemed so offensive to the Christian world.
167
409770
3380
głęboko obrażały świat chrześcijan.
07:05
Now that's a very specific and particular history
168
413150
2638
To charakterystyczna cecha chrześcijaństwa
07:07
that Christianity has,
169
415788
2365
07:10
and not everywhere is everything
170
418153
3218
i inne religie z listy nie zawsze ją mają.
07:13
that has ever been put on this sort of list like it.
171
421371
3994
07:17
Here's another problem, I think.
172
425365
1407
Pojawia się, jak myślę, kolejny problem.
07:18
A very specific thing happened.
173
426772
1338
Zaszło coś szczególnego.
07:20
It was actually adverted to earlier,
174
428110
1452
Już o tym wspomniano.
07:21
but a very specific thing happened
175
429562
1541
Zaszło coś szczególnego
07:23
in the history of the kind of Christianity
176
431103
2189
w historii chrześcijaństwa,
07:25
that we see around us
177
433292
1521
które widzimy dookoła,
07:26
mostly in the United States today,
178
434813
2184
zwłaszcza obecnie w USA,
07:28
and it happened in the late 19th century,
179
436997
3103
a wydarzyło się to pod koniec XIX wieku.
07:32
and that specific thing that happened
180
440100
1409
Chodzi o to,
07:33
in the late 19th century
181
441509
1009
że pod koniec XIX wieku
07:34
was a kind of deal that was cut
182
442518
2955
doszło do rodzaju umowy
07:37
between science,
183
445473
2510
między nauką,
07:39
this new way of organizing intellectual authority,
184
447983
5693
czyli nowym sposobem organizowania
autorytetów intelektualnych,
autorytetów intelektualnych,
07:45
and religion.
185
453676
1197
a religią.
07:46
If you think about the 18th century, say,
186
454873
1891
Na przykład w XVIII wieku,
07:48
if you think about intellectual life
187
456764
1470
w życiu intelektualnym
07:50
before the late 19th century,
188
458234
2356
przed końcem XIX wieku,
07:52
anything you did, anything you thought about,
189
460590
3170
wszystkie uczynki i myśli,
07:55
whether it was the physical world,
190
463760
2730
czy to świecie fizycznym,
07:58
the human world,
191
466490
1531
świecie ludzi,
08:00
the natural world apart from the human world,
192
468021
2230
czy w naturze poza światem ludzkim,
08:02
or morality, anything you did
193
470251
1967
czy w moralności,
08:04
would have been framed against the background
194
472218
1676
wszystko mieściło sie w ramach
08:05
of a set of assumptions that were religious,
195
473894
2463
zestawu religijnych założeń.
08:08
Christian assumptions.
196
476357
1203
Założeń chrześcijańskich.
08:09
You couldn't give an account
197
477560
1666
Nie dało się opisać świata natury
08:11
of the natural world
198
479226
1596
08:12
that didn't say something about its relationship,
199
480822
2922
bez uwzględnienia tego związku.
08:15
for example, to the creation story
200
483744
1808
Przykładowo do historii stworzenia
08:17
in the Abrahamic tradition,
201
485552
1540
w tradycji abrahamicznej,
08:19
the creation story in the first book of the Torah.
202
487092
3204
w pierwszej księdze Biblii.
08:22
So everything was framed in that way.
203
490296
3317
Wszystko widziano pod tym kątem.
08:25
But this changes in the late 19th century,
204
493613
2432
Zmieniło się to pod koniec XIX wieku
08:28
and for the first time, it's possible for people
205
496045
2325
gdy po raz pierwszy można było
08:30
to develop serious intellectual careers
206
498370
2379
kształtować poważne kariery naukowe
08:32
as natural historians like Darwin.
207
500749
2194
w naukach przyrodniczych, jak Darwin.
08:34
Darwin worried about the relationship between
208
502943
1985
Darwin martwił się
związkiem między tym, co mówił,
związkiem między tym, co mówił,
08:36
what he said and the truths of religion,
209
504928
2553
a prawdami religii,
ale mógł napisać książkę
08:39
but he could proceed, he could write books
210
507481
1925
08:41
about his subject
211
509406
1784
o przedmiocie swoich badań
08:43
without having to say what the relationship was
212
511190
2696
bez mówienia o ich związku
08:45
to the religious claims,
213
513886
1472
z normami religijnymi,
08:47
and similarly, geologists
increasingly could talk about it.
increasingly could talk about it.
214
515358
2382
podobnie mogli to robić geologowie.
08:49
In the early 19th century, if you were a geologist
215
517740
1802
Gdyby na początku XIX wieku
geolog wypowiedział się o wieku Ziemi,
08:51
and made a claim about the age of the Earth,
216
519542
1923
musiałby się tłumaczyć,
08:53
you had to explain whether that was consistent
217
521465
1642
czy jest to spójne czy niespójne
08:55
or how it was or wasn't consistent
218
523107
1430
08:56
with the age of the Earth implied
219
524537
1372
z wiekiem Ziemi
08:57
by the account in Genesis.
220
525909
1553
według Księgi Rodzaju.
08:59
By the end of the 19th century,
221
527462
1185
Pod koniec XIX wieku
09:00
you can just write a geology textbook
222
528647
1513
moglibyście napisać książkę o geologii,
09:02
in which you make arguments
about how old the Earth is.
about how old the Earth is.
223
530160
2359
w których debatujecie nad wiekiem Ziemi.
09:04
So there's a big change, and that division,
224
532519
2091
Była to wielka zmiana
09:06
that intellectual division of
labor occurs as I say, I think,
labor occurs as I say, I think,
225
534610
2935
i utrwalił się
podział intelektualny pracy.
podział intelektualny pracy.
09:09
and it sort of solidifies so that by the end
226
537545
2825
Pod koniec XIX w. w Europie
09:12
of the 19th century in Europe,
227
540370
3158
09:15
there's a real intellectual division of labor,
228
543528
1991
mamy prawdziwy podział pracy,
09:17
and you can do all sorts of serious things,
229
545519
2000
gdzie można było
robić różne poważne rzeczy
robić różne poważne rzeczy
09:19
including, increasingly, even philosophy,
230
547519
3902
nawet z zakresu filozofii,
09:23
without being constrained by the thought,
231
551421
2858
bez zawracania sobie głowy myślą:
09:26
"Well, what I have to say has to be consistent
232
554279
2281
"To, co mówię, musi być spójne
09:28
with the deep truths that are given to me
233
556560
2679
z głęboką prawdą daną mi
09:31
by our religious tradition."
234
559239
2510
w religijnej tradycji".
09:33
So imagine someone who's coming out
235
561749
2164
Wyobraźcie, że ktoś z tamtych czasów,
09:35
of that world, that late-19th-century world,
236
563913
3817
późnego XIX w.,
09:39
coming into the country that I grew up in, Ghana,
237
567730
3752
przyjeżdża do Ghany,
mojego rodzinnego kraju,
mojego rodzinnego kraju,
09:43
the society that I grew up in, Asante,
238
571482
2260
do społeczeństwa,
w którym dorastałem, Asante,
w którym dorastałem, Asante,
09:45
coming into that world
239
573742
1406
do tego świata
09:47
at the turn of the 20th century
240
575148
2016
na przełomie XX wieku,
09:49
with this question that made the list:
241
577164
2023
z pytaniem, które tworzy listę:
09:51
what have they got instead of Christianity?
242
579187
3763
"Co oni mają zamiast chrześcijaństwa?".
09:54
Well, here's one thing he would have noticed,
243
582950
2857
Zauważyłby jedną rzecz,
09:57
and by the way, there was a
person who actually did this.
person who actually did this.
244
585807
2344
a na marginesie była taka osoba,
10:00
His name was Captain Rattray,
245
588151
1299
kapitan Rattray,
10:01
he was sent as the British
government anthropologist,
government anthropologist,
246
589450
2052
wysłany jako antropolog
rządu brytyjskiego.
rządu brytyjskiego.
10:03
and he wrote a book about Asante religion.
247
591502
1993
Napisał książkę o religii Asante.
10:05
This is a soul disc.
248
593495
2540
Oto dysk duszy.
10:08
There are many of them in the British Museum.
249
596035
2273
Jest ich wiele w Muzeum Brytyjskim.
10:10
I could give you an interesting, different history
250
598308
1270
Mogę wam opowiedzieć inną
10:11
of how it comes about that many of the things
251
599578
2165
interesującą historię o tym,
jak rzeczy z mojego kraju
skończyły w Muzeum Brytyjskim,
skończyły w Muzeum Brytyjskim,
10:13
from my society ended up in the British Museum,
252
601743
3391
10:17
but we don't have time for that.
253
605134
1811
jednak nie mamy na to czasu.
10:18
So this object is a soul disc.
254
606945
1492
Ten obiekt to dysk duszy.
10:20
What is a soul disc?
255
608437
1138
Co to jest dysk duszy?
10:21
It was worn around the necks
256
609575
1829
Był noszony na szyi
10:23
of the soul-washers of the Asante king.
257
611404
2570
przez "czyścicieli duszy" króla Asante.
10:25
What was their job? To wash the king's soul.
258
613974
3555
Czym się zajmowali? Myli duszę króla.
10:29
It would take a long while
259
617529
1905
Trochę by trwało wyjaśnienie,
10:31
to explain how a soul could be the kind of thing
260
619434
2227
jak dusza może być rzeczą,
10:33
that could be washed,
261
621661
1300
którą można umyć,
10:34
but Rattray knew that this was religion
262
622961
2779
lecz Rattray wiedział, że to religia,
10:37
because souls were in play.
263
625740
3503
ponieważ w grę wchodziły dusze.
10:41
And similarly,
264
629243
1746
Było też wiele innych praktyk.
10:42
there were many other things, many other practices.
265
630989
2207
10:45
For example, every time anybody
had a drink, more or less,
had a drink, more or less,
266
633196
2363
Na przykład przy każdym toaście
10:47
they poured a little bit on the ground
267
635559
2022
wylewano trochę napoju na ziemię,
10:49
in what's called the libation,
268
637581
1729
to tak zwana libacja
10:51
and they gave some to the ancestors.
269
639310
1689
na cześć przodków.
10:52
My father did this. Every time
he opened a bottle of whiskey,
he opened a bottle of whiskey,
270
640999
2349
Mój tata to robił zawsze,
gdy otwierał whisky,
gdy otwierał whisky,
10:55
which I'm glad to say was very often,
271
643348
1521
co ku mojej radości zdarzało się często,
10:56
he would take the top off and
pour off just a little on the ground,
pour off just a little on the ground,
272
644869
3879
zdejmował nakrętkę
i wylewał trochę na ziemię
i wylewał trochę na ziemię
11:00
and he would talk to,
273
648748
1351
11:02
he would say to Akroma-Ampim, the founder of our line,
274
650099
3540
ze słowami:
"za Akroma-Ampima",
założyciela naszego rodu,
założyciela naszego rodu,
11:05
or Yao Antony, my great uncle,
275
653639
1596
albo "za Yao Antony'ego", swojego wuja,
11:07
he would talk to them,
276
655235
1895
mówił do nich,
11:09
offer them a little bit of this.
277
657130
2223
dawał im trochę.
11:11
And finally, there were these
huge public ceremonials.
huge public ceremonials.
278
659353
2885
Odbywały się huczne publiczne ceremonie.
11:14
This is an early-19th-century drawing
279
662238
1416
Oto XIX-wieczny obraz
11:15
by another British military officer
280
663654
1273
pędzla innego brytyjskiego oficera
11:16
of such a ceremonial,
281
664927
2050
takiej ceremonii
11:18
where the king was involved,
282
666977
2128
z udziałem króla,
11:21
and the king's job,
283
669105
1406
którego zadaniem było,
11:22
one of the large parts of his job,
284
670511
1189
głównym zadaniem,
11:23
apart from organizing warfare and things like that,
285
671700
2951
obok organizowania wojen,
11:26
was to look after the tombs of his ancestors,
286
674651
3346
była opieka nad grobami przodków.
11:29
and when a king died,
287
677997
1997
Gdy król umierał,
11:31
the stool that he sat on was blackened
288
679994
1514
jego tron malowano na czarno
11:33
and put in the royal ancestral temple,
289
681508
2884
i umieszczano w świątyni przodków.
11:36
and every 40 days,
290
684392
2129
Co czterdzieści dni
11:38
the King of Asante has to go and do cult
291
686521
1855
król Asante musiał czcić
11:40
for his ancestors.
292
688376
1362
swoich przodków.
11:41
That's a large part of his job,
293
689738
1502
To jego główne zajęcie.
11:43
and people think that if he doesn't do it,
294
691240
1873
Wierzono, że gdyby tego nie robił,
11:45
things will fall apart.
295
693113
1731
sprawy wzięłyby zły obrót.
11:46
So he's a religious figure,
296
694844
2366
Jest on więc postacią religijną,
11:49
as Rattray would have said,
297
697210
1325
jak powiedziałby Rattray,
11:50
as well as a political figure.
298
698535
2625
tak samo jak postacią polityczną.
11:53
So all this would count as religion for Rattray,
299
701160
4684
Zatem Rattray uznał to za religię,
11:57
but my point is that when you look
300
705844
1939
jednak chodzi mi o to,
11:59
into the lives of those people,
301
707783
1382
że gdy spojrzycie na życie tych ludzi,
12:01
you also find that every time they do anything,
302
709165
2745
widać, że przy wszystkich czynnościach
12:03
they're conscious of the ancestors.
303
711910
2034
są świadomi swoich przodków.
12:05
Every morning at breakfast,
304
713944
2033
Każdego dnia przy śniadaniu
12:07
you can go outside the front of the house
305
715977
1826
można wyjść przed dom
12:09
and make an offering to the god tree, the nyame dua
306
717803
3096
i pomodlić się do drzewa bogów, Nyame Dua,
przed domem.
12:12
outside your house,
307
720899
1184
12:14
and again, you'll talk to the gods
308
722083
1317
Będziecie mówić do bogów,
12:15
and the high gods and the low gods
309
723400
1026
wyższych bogów i niższych bogów,
12:16
and the ancestors and so on.
310
724426
1658
przodków i tak dalej.
12:18
This is not a world
311
726084
1536
To nie jest świat,
12:19
in which the separation between religion and science
312
727620
2907
w którym wystąpił podział
między religią i nauką.
12:22
has occurred.
313
730527
1574
12:24
Religion has not being separated
314
732101
1543
Religia nie została oddzielona
12:25
from any other areas of life,
315
733644
1276
od innych sfer życia,
12:26
and in particular,
316
734920
1997
i trzeba zrozumieć,
12:28
what's crucial to understand about this world
317
736917
1695
że w tym świecie
12:30
is that it's a world in which the job
318
738612
1538
tym, co dla nas robi nauka,
12:32
that science does for us
319
740150
1138
12:33
is done by what Rattray is going to call religion,
320
741288
3144
zajmuje się, słowami Rattraya, religia.
12:36
because if they want an explanation of something,
321
744432
1940
Jeśli ludzie szukają wyjaśnień,
12:38
if they want to know why the crop just failed,
322
746372
1828
czemu zbiory się nie udały
12:40
if they want to know why it's raining
323
748200
1286
albo dlaczego pada
12:41
or not raining, if they need rain,
324
749486
2418
lub nie pada, gdy potrzebują deszczu,
12:43
if they want to know why
325
751904
2524
gdy chcą wiedzieć,
dlaczego dziadek umarł,
12:46
their grandfather has died,
326
754428
1859
12:48
they are going to appeal to the very same entities,
327
756287
2908
zwrócą się do tych samych istot,
12:51
the very same language,
328
759195
1442
tym samym językiem,
12:52
talk to the very same gods about that.
329
760637
2616
porozmawiają z tymi samymi bogami.
12:55
This great separation, in other words,
330
763253
2089
Ten podział między religią a nauką
12:57
between religion and science hasn't happened.
331
765342
1931
nie ma miejsca.
12:59
Now, this would be a mere historical curiosity,
332
767273
4325
Byłaby to ledwie historyczna ciekawostka,
13:03
except that in large parts of the world,
333
771598
3452
gdyby nie duże części świata,
13:07
this is still the truth.
334
775050
2744
gdzie nadal tak się dzieje.
13:09
I had the privilege of going to a wedding
335
777794
2008
Miałem przywilej pójścia na wesele
13:11
the other day in northern Namibia,
336
779802
1765
w północnej Namibii,
13:13
20 miles or so south of the Angolan border
337
781567
2845
około 30 km na południe
od granicy z Angolą
od granicy z Angolą
13:16
in a village of 200 people.
338
784412
1733
w wiosce 200 mieszkańców.
13:18
These were modern people.
339
786145
1168
Byli to nowocześni ludzie.
13:19
We had with us Oona Chaplin,
340
787313
1891
Była z nami Oona Chaplin,
13:21
who some of you may have heard of,
341
789204
1409
o której niektórzy może słyszeli.
13:22
and one of the people from
this village came up to her,
this village came up to her,
342
790613
2079
Jeden członek wioski powiedział:
13:24
and said, "I've seen you in 'Game of Thrones.'"
343
792692
2731
"Widziałem cię w Grze o Tron".
13:27
So these were not people who
were isolated from our world,
were isolated from our world,
344
795423
3828
Nie byli to więc ludzie
odizolowani od naszego świata,
odizolowani od naszego świata,
13:31
but nevertheless, for them,
345
799251
1529
ale dla nich
13:32
the gods and the spirits are still very much there,
346
800780
2553
bogowie i duchy nadal istnieją.
13:35
and when we were on the bus going back and forth
347
803333
1826
Podczas jazdy autobusem
13:37
to the various parts of the [ceremony],
348
805159
1662
między ceremoniami,
13:38
they prayed not just in a generic way
349
806821
2577
nie zmawiali ogólnikowych modlitw,
tylko modlitwę
za bezpieczeństwo podróży,
za bezpieczeństwo podróży,
13:41
but for the safety of the journey,
350
809398
1461
13:42
and they meant it,
351
810859
911
naprawdę o to im chodziło,
13:43
and when they said to me that my mother,
352
811770
3162
Mówiąc, że moja mama,
13:46
the bridegroom's [grandmother],
353
814932
1691
babcia pana młodego,
13:48
was with us, they didn't mean it figuratively.
354
816623
2562
była z nami, nie mówili w przenośni.
13:51
They meant, even though she was a dead person,
355
819185
2755
Choć nie żyje,
13:53
they meant that she was still around.
356
821940
2578
traktowali ją, jakby była z nami.
13:56
So in large parts of the world today,
357
824518
2549
Obecnie w wielu częściach świata
13:59
that separation between science and religion
358
827067
2162
podział na naukę i religię
14:01
hasn't occurred in large parts of the world today,
359
829229
1681
jeszcze nie nastąpił.
14:02
and as I say, these are not --
360
830910
3728
Jak mówiłem...
14:06
This guy used to work for Chase and at the World Bank.
361
834638
4802
Ten facet pracował dla Chase'a
i w Banku Światowym.
i w Banku Światowym.
14:11
These are fellow citizens of the world with you,
362
839440
2707
To również obywatele świata, jak i wy,
14:14
but they come from a place in which religion
363
842147
1809
ale pochodzą z miejsca, gdzie religia
14:15
is occupying a very different role.
364
843956
1911
wykonuje całkowicie różne role.
14:17
So what I want you to think about
next time somebody wants
next time somebody wants
365
845867
2126
Pomyślcie o tym, gdy ktoś znowu spróbuje
14:19
to make some vast generalization about religion
366
847993
2480
generalizować na temat religii,
14:22
is that maybe there isn't such a thing
367
850473
2741
że być może nie ma takiej rzeczy,
14:25
as a religion, such a thing as religion,
368
853214
2631
jak religia,
14:27
and that therefore what they say
369
855845
1656
zatem to, co mówią,
14:29
cannot possibly be true.
370
857501
2813
mija się z prawdą.
14:32
(Applause)
371
860314
3212
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Kwame Anthony Appiah - PhilosopherKwame Anthony Appiah is a philosopher, cultural theorist and novelist. His latest book is "The Honor Code," exploring moral revolutions.
Why you should listen
Kwame Anthony Appiah works on political and moral theory, the philosophy of language and mind, and African intellectual history. In his 2010 book The Honor Code, he explores a hidden engine of reform: appeals to honor. Examining moral revolutions in the past—and campaigns against abhorrent practices today—he shows that appeals to reason, morality, or religion aren’t enough to ring in reform.
He's the author of Lines of Descent, a thoughtful look at the career of sociologist W.E.B. DuBois, and Cosmopolitanism: Ethics in a World of Strangers, which studied "the powerful ties that connect people across religions, culture and nations … and of the deep conflicts within them." In 2008, Appiah published Experiments in Ethics, in which he reviews the relevance of empirical research to ethical theory. Appiah has also published several novels, including Avenging Angel, Nobody Likes Letitia and Another Death in Venice.
Kwame Anthony Appiah | Speaker | TED.com