TED2016
Kenneth Lacovara: Hunting for dinosaurs showed me our place in the universe
Kenneth Lacovara: Poszukiwanie dinozaurów ukazało mi nasze miejsce we wszechświecie
Filmed:
Readability: 4.3
2,150,567 views
Co się stanie, kiedy odkryjesz dinozaura? Paleontolog Kenneth Lacovara opowiada szczegółowo o odgrzebaniu Dreadnoughtusa - liczącego 77 milionów lat zauropoda, który był wysoki jak dwupiętrowy budynek i ważył tyle, co Jumbo Jet - i zastanawia się, jak zadziwiająco mało prawdopodobne jest, że mały ssak żyjący w szczelinach w świecie dinozaurów, mógł wyewoluować w rozumną istotę, zdolną do zrozumienia tych ogromnych bestii. Dołączmy do niego w świętowaniu historii geologicznej Ziemi i kontemplacji naszego miejsca w odległym czasie.
Kenneth Lacovara - Paleontologist
In his quest to understand the largest dinosaurs to have walked the Earth, Lacovara blends exploration with the latest imaging and modeling techniques from engineering to medicine. Full bio
In his quest to understand the largest dinosaurs to have walked the Earth, Lacovara blends exploration with the latest imaging and modeling techniques from engineering to medicine. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
How do you find a dinosaur?
0
1317
1770
Jak znaleźć dinozaura?
00:15
Sounds impossible, doesn't it?
1
3928
1825
Wydaje się to niemożliwe, prawda?
00:18
It's not.
2
6650
1295
Ale nie jest.
00:19
And the answer relies on a formula
that all paleontologists use.
that all paleontologists use.
3
7969
4226
Odpowiedź opiera się na wzorze,
używanym przez paleontologów.
używanym przez paleontologów.
00:24
And I'm going to tell you the secret.
4
12722
1952
Zdradzę wam ten sekret.
00:27
First, find rocks of the right age.
5
15350
2940
Po pierwsze, znajdź skały
w odpowiednim wieku.
w odpowiednim wieku.
00:31
Second, those rocks
must be sedimentary rocks.
must be sedimentary rocks.
6
19226
4094
Po drugie, te skały muszą być osadowe.
00:35
And third, layers of those rocks
must be naturally exposed.
must be naturally exposed.
7
23863
4440
I po trzecie, warstwy tych skał
muszą być naturalnie odkryte.
muszą być naturalnie odkryte.
00:40
That's it.
8
28768
1151
To wszystko.
00:41
Find those three things
and get yourself on the ground,
and get yourself on the ground,
9
29943
3411
Znajdź te trzy rzeczy,
zacznij grzebać w ziemi,
zacznij grzebać w ziemi,
00:45
chances are good
that you will find fossils.
that you will find fossils.
10
33378
2405
szanse są wysokie,
że znajdziesz skamieliny.
że znajdziesz skamieliny.
00:48
Now let me break down this formula.
11
36313
2090
A teraz przełamię ten wzór.
00:50
Organisms exist only during certain
geological intervals.
geological intervals.
12
38812
4371
Organizmy istnieją tylko podczas
wybranych okresów geologicznych.
wybranych okresów geologicznych.
00:55
So you have to find
rocks of the right age,
rocks of the right age,
13
43207
2430
A więc musisz znaleźć skały
we właściwym wieku,
we właściwym wieku,
00:57
depending on what your interests are.
14
45661
2168
w zależności od tego, co cię interesuje.
00:59
If you want to find trilobites,
15
47853
1510
Jeśli chcesz znaleźć trylobity,
01:01
you have to find the really,
really old rocks of the Paleozoic --
really old rocks of the Paleozoic --
16
49387
3151
musisz znaleźć naprawdę stare
skały z paleozoiku,
skały z paleozoiku,
01:04
rocks between a half a billion
and a quarter-billion years old.
and a quarter-billion years old.
17
52562
3305
mające pomiędzy pół miliarda,
a ćwierć miliarda lat.
a ćwierć miliarda lat.
01:08
Now, if you want to find dinosaurs,
18
56306
2088
Jeśli chcesz znaleźć dinozaury,
01:10
don't look in the Paleozoic,
you won't find them.
you won't find them.
19
58418
2357
nie szukaj w paleozoiku,
bo ich nie znajdziesz.
bo ich nie znajdziesz.
Wtedy jeszcze nie wyewoluowały.
01:12
They hadn't evolved yet.
20
60799
1481
01:14
You have to find the younger
rocks of the Mesozoic,
rocks of the Mesozoic,
21
62304
3087
Musisz znaleźć młodsze skały z mezozoiku,
01:17
and in the case of dinosaurs,
22
65415
1397
i aby znaleźć dinozaury,
01:18
between 235 and 66 million years ago.
23
66836
3725
te skały muszą mieć od 235
do 66 milionów lat.
do 66 milionów lat.
01:23
Now, it's fairly easy to find rocks
of the right age at this point,
of the right age at this point,
24
71495
3175
Teraz łatwo znaleźć skały
w odpowiednim wieku,
w odpowiednim wieku,
01:26
because the Earth is, to a coarse degree,
25
74694
3132
ponieważ Ziemia jest, w ogólnym stopniu,
01:29
geologically mapped.
26
77850
1330
geologicznie zmapowana.
01:31
This is hard-won information.
27
79578
2183
Ta informacja jest wiele warta.
01:34
The annals of Earth history
are written in rocks,
are written in rocks,
28
82323
2804
Dzieje Ziemi są zapisane w skałach,
jeden rozdział po drugim,
01:37
one chapter upon the next,
29
85151
1301
01:38
such that the oldest pages are on bottom
30
86476
2604
tak, że najstarsze strony
są na samym dole,
są na samym dole,
01:41
and the youngest on top.
31
89104
1654
a najmłodsze na górze.
01:43
Now, were it quite that easy,
geologists would rejoice.
geologists would rejoice.
32
91583
4053
Jeśli byłoby to tak proste,
geolodzy byliby zachwyceni.
geolodzy byliby zachwyceni.
01:47
It's not.
33
95660
1258
Ale nie jest.
01:48
The library of Earth is an old one.
34
96942
2054
Biblioteka Ziemi jest jedną ze starszych.
01:51
It has no librarian to impose order.
35
99020
2639
Nie ma żadnego bibliotekarza
utrzymującego porządek.
utrzymującego porządek.
01:54
Operating over vast swaths of time,
36
102111
3130
Oddziałujące przez ogromne połacie czasu
01:57
myriad geological processes
offer every possible insult
offer every possible insult
37
105265
4133
niezliczone procesy geologiczne
mogą wywołać wszystkie możliwe
mogą wywołać wszystkie możliwe
02:02
to the rocks of ages.
38
110136
1369
zniszczenia wiekowych skał.
02:04
Most pages are destroyed
soon after being written.
soon after being written.
39
112277
2669
Większość stron jest niszczonych
zaraz po napisaniu.
zaraz po napisaniu.
02:07
Some pages are overwritten,
40
115410
1752
Niektóre z nich są nadpisywane,
02:09
creating difficult-to-decipher palimpsests
of long-gone landscapes.
of long-gone landscapes.
41
117186
4570
tworząc zaszyfrowane palimpsesty
dawno zapomnianych krajobrazów.
dawno zapomnianych krajobrazów.
02:14
Pages that do find sanctuary
under the advancing sands of time
under the advancing sands of time
42
122384
4141
Strony, które odnajdują schronienie
pod napierającymi piaskami czasu,
pod napierającymi piaskami czasu,
02:19
are never truly safe.
43
127173
1595
nigdy nie są naprawdę bezpieczne.
02:21
Unlike the Moon --
our dead, rocky companion --
our dead, rocky companion --
44
129410
3344
W przeciwieństwie do księżyca,
martwego, skalistego towarzysza,
martwego, skalistego towarzysza,
02:24
the Earth is alive, pulsing
with creative and destructive forces
with creative and destructive forces
45
132778
3640
Ziemia jest żywa, pulsująca
twórczymi i niszczycielskimi siłami,
twórczymi i niszczycielskimi siłami,
02:28
that power its geological metabolism.
46
136442
2451
które napędzają jej
geologiczny metabolizm.
geologiczny metabolizm.
02:31
Lunar rocks brought back
by the Apollo astronauts
by the Apollo astronauts
47
139864
2373
Skały księżycowe od astronautów Apollo
02:34
all date back to about the age
of the Solar System.
of the Solar System.
48
142261
2967
są datowane na wiek Układu Słonecznego.
02:37
Moon rocks are forever.
49
145609
2240
Skały na księżycu będą wieczne.
02:40
Earth rocks, on the other hand,
face the perils of a living lithosphere.
face the perils of a living lithosphere.
50
148960
4126
Ale skały na Ziemi mierzą się
z niebezpieczeństwami żywej litosfery.
z niebezpieczeństwami żywej litosfery.
02:45
All will suffer ruination,
51
153110
1584
Będą chylić się ku ruinie,
02:46
through some combination
of mutilation, compression,
of mutilation, compression,
52
154718
2826
poprzez różne kombinacje
okaleczania, kompresji,
okaleczania, kompresji,
02:49
folding, tearing, scorching and baking.
53
157568
2506
fałdowania, rozrywania,
spalania i pieczenia.
spalania i pieczenia.
02:53
Thus, the volumes of Earth history
are incomplete and disheveled.
are incomplete and disheveled.
54
161140
5052
Tym samym, tomy historii Ziemi
są niekompletne i zaniedbane.
są niekompletne i zaniedbane.
02:59
The library is vast and magnificent --
55
167079
3615
Biblioteka jest ogromna i okazała,
lecz popada w ruinę.
03:03
but decrepit.
56
171964
1294
03:06
And it was this tattered complexity
in the rock record
in the rock record
57
174273
2866
I to właśnie ta poszarpana
złożoność zapisu skalnego
złożoność zapisu skalnego
03:09
that obscured its meaning
until relatively recently.
until relatively recently.
58
177163
3031
do niedawna przysłaniała jego znaczenie.
03:13
Nature provided no card catalog
for geologists --
for geologists --
59
181031
2326
Natura nie dała geologom
żadnego katalogu,
żadnego katalogu,
03:15
this would have to be invented.
60
183381
1713
musieliśmy to sami wynaleźć.
03:18
Five thousand years after the Sumerians
learned to record their thoughts
learned to record their thoughts
61
186079
3631
Pięć tysięcy lat po tym jak Sumerowie
nauczyli się zapisywać swoje myśli
nauczyli się zapisywać swoje myśli
na tabliczkach z gliny,
03:21
on clay tablets,
62
189734
1152
03:22
the Earth's volumes remained
inscrutable to humans.
inscrutable to humans.
63
190910
3083
tomy Ziemi wciąż pozostały
dla ludzi nieodgadnione.
dla ludzi nieodgadnione.
03:26
We were geologically illiterate,
64
194495
2464
Byliśmy geologicznymi analfabetami,
03:29
unaware of the antiquity
of our own planet
of our own planet
65
197637
3182
nieświadomi antyczności własnej planety
03:32
and ignorant of our connection
66
200843
1509
i ignorujący nasz związek
03:34
to deep time.
67
202376
1197
z odległymi czasami.
03:37
It wasn't until the turn
of the 19th century
of the 19th century
68
205040
3176
Dopiero na przełomie XIX wieku
03:40
that our blinders were removed,
69
208240
2396
zaczęliśmy dostrzegać prawdę,
03:42
first, with the publication
of James Hutton's "Theory of the Earth,"
of James Hutton's "Theory of the Earth,"
70
210660
4394
najpierw dzięki publikacji
Jamesa Huttona "Teoria Ziemi",
Jamesa Huttona "Teoria Ziemi",
03:47
in which he told us that the Earth
reveals no vestige of a beginning
reveals no vestige of a beginning
71
215078
3872
gdzie odkrył że Ziemia
nie ujawnia śladów początków
nie ujawnia śladów początków
03:50
and no prospect of an end;
72
218974
1778
ani perspektyw końca,
03:53
and then, with the printing
of William Smith's map of Britain,
of William Smith's map of Britain,
73
221545
3946
a później, z wydrukiem mapy
Brytanii Williama Smitha,
Brytanii Williama Smitha,
03:57
the first country-scale geological map,
74
225515
2185
pierwszej mapy geologicznej o skali kraju,
03:59
giving us for the first time
75
227724
1366
dając nam po raz pierwszy
04:01
predictive insight into where
certain types of rocks might occur.
certain types of rocks might occur.
76
229114
3928
prognostyczny wgląd w to,
gdzie mogą wystąpić dane typy skał.
gdzie mogą wystąpić dane typy skał.
04:05
After that, you could say things like,
77
233504
2023
Po tym można mówić takie rzeczy, jak:
04:07
"If we go over there,
we should be in the Jurassic,"
we should be in the Jurassic,"
78
235551
3003
"Jeśli pójdziemy tam,
znajdziemy jurę",
znajdziemy jurę",
04:10
or, "If we go up over that hill,
we should find the Cretaceous."
we should find the Cretaceous."
79
238578
3751
albo "Jeśli wejdziemy na to wzgórze,
powinniśmy znaleźć kredę"
powinniśmy znaleźć kredę"
04:15
So now, if you want to find trilobites,
80
243129
2855
Jeśli poszukujesz trylobitów,
04:18
get yourself a good geological map
81
246008
2129
zdobądź dobrą mapę geologiczną
04:20
and go to the rocks of the Paleozoic.
82
248161
2251
i poszukaj skał z paleozoiku.
04:23
If you want to find dinosaurs like I do,
83
251023
2319
A jeśli chcesz jak ja
odnaleźć dinozaury,
odnaleźć dinozaury,
04:25
find the rocks of Mesozoic and go there.
84
253366
3054
znajdź skały z mezozoiku i idź tam.
04:29
Now of course, you can only make
a fossil in a sedimentary rock,
a fossil in a sedimentary rock,
85
257217
3099
Oczywiście, możemy znaleźć tylko
skamieniałości w skale osadowej,
skamieniałości w skale osadowej,
04:32
a rock made by sand and mud.
86
260340
1649
złożonej z piasku i błota.
04:34
You can't have a fossil
87
262489
1167
Nie ma skamieniałości
w skale magmowej jak granit
w skale magmowej jak granit
04:35
in an igneous rock formed
by magma, like a granite,
by magma, like a granite,
88
263680
3324
04:39
or in a metamorphic rock
that's been heated and squeezed.
that's been heated and squeezed.
89
267028
3062
ani w skale metamorficznej,
która została podgrzana i ściśnięta.
która została podgrzana i ściśnięta.
04:42
And you have to get yourself in a desert.
90
270773
2135
No i musisz dostać się na pustynię.
04:45
It's not that dinosaurs
particularly lived in deserts;
particularly lived in deserts;
91
273378
3081
Nie chodzi o to, że dinozaury żyły
właśnie na pustyniach.
właśnie na pustyniach.
04:48
they lived on every land mass
92
276483
1564
Żyły na każdym lądzie
04:50
and in every imaginable environment.
93
278071
2057
i w każdym środowisku,
które można sobie wyobrazić.
które można sobie wyobrazić.
04:52
It's that you need to go to a place
that's a desert today,
that's a desert today,
94
280596
2945
Trzeba udać się do miejsca,
które dziś jest pustynią,
które dziś jest pustynią,
04:55
a place that doesn't have
too many plants covering up the rocks,
too many plants covering up the rocks,
95
283565
3174
gdzie nie ma zbyt wielu roślin
pokrywających skały,
pokrywających skały,
04:58
and a place where erosion is always
exposing new bones at the surface.
exposing new bones at the surface.
96
286763
3880
gdzie erozja zawsze odsłoni
nowe kości na powierzchnię.
nowe kości na powierzchnię.
05:03
So find those three things:
97
291302
1533
Znajdź te trzy rzeczy:
05:04
rocks of the right age,
98
292859
1555
skały w odpowiednim wieku,
05:06
that are sedimentary rocks, in a desert,
99
294438
3049
które są osadowe, na pustyni,
05:09
and get yourself on the ground,
100
297511
1557
pochyl się nad ziemią,
05:11
and you literally walk
101
299092
1512
i po prostu idź
05:12
until you see a bone
sticking out of the rock.
sticking out of the rock.
102
300628
2588
dopóki nie zobaczysz
kości wystającej ze skały.
kości wystającej ze skały.
05:16
Here's a picture that I took
in Southern Patagonia.
in Southern Patagonia.
103
304562
3102
To zdjęcie wykonałem
w południowej Patagonii.
w południowej Patagonii.
05:20
Every pebble that you see
on the ground there
on the ground there
104
308347
2762
Każdy otoczak, który tu widzicie
05:23
is a piece of dinosaur bone.
105
311133
1523
to część kości dinozaura.
05:25
So when you're in that right situation,
106
313478
1866
Jeśli znajdziesz się w dobrym miejscu,
05:27
it's not a question of whether
you'll find fossils or not;
you'll find fossils or not;
107
315368
2754
pytaniem nie jest to,
czy znajdziesz skamieniałości,
czy znajdziesz skamieniałości,
05:30
you're going to find fossils.
108
318146
1389
po prostu tak będzie.
05:31
The question is: Will you find something
that is scientifically significant?
that is scientifically significant?
109
319559
4048
Pytaniem jest: czy odnajdziesz coś,
co będzie istotne naukowo?
co będzie istotne naukowo?
05:35
And to help with that, I'm going to add
a fourth part to our formula,
a fourth part to our formula,
110
323631
3970
Aby pomóc, dodam kolejną część wzoru,
05:39
which is this:
111
327625
1177
która brzmi:
05:41
get as far away from other
paleontologists as possible.
paleontologists as possible.
112
329431
3460
ucieknij jak najdalej to możliwe
od innych paleontologów.
od innych paleontologów.
05:44
(Laughter)
113
332915
1971
(Śmiech)
05:46
It's not that I don't like
other paleontologists.
other paleontologists.
114
334910
2355
To nie tak, że nie lubię
innych paleontologów.
innych paleontologów.
05:49
When you go to a place
that's relatively unexplored,
that's relatively unexplored,
115
337289
2525
Wybierając miejsce
w miarę nieodkryte,
w miarę nieodkryte,
05:51
you have a much better chance
of not only finding fossils
of not only finding fossils
116
339838
2814
są większe szanse,
by nie tylko znaleźć skamieniałości,
by nie tylko znaleźć skamieniałości,
05:54
but of finding something
that's new to science.
that's new to science.
117
342676
2509
ale by znaleźć coś nowego dla nauki.
05:57
So that's my formula
for finding dinosaurs,
for finding dinosaurs,
118
345788
2111
To moja recepta
na znalezienie dinozaurów,
na znalezienie dinozaurów,
05:59
and I've applied it all around the world.
119
347923
2033
stosowałem ją na całym świecie.
W 2004 roku latem półkuli południowej
06:01
In the austral summer of 2004,
120
349980
2328
udałem się na kraniec Ameryki Południowej
06:04
I went to the bottom of South America,
121
352332
1825
06:06
to the bottom of Patagonia, Argentina,
122
354181
2117
do dolnej Patagonii, Argentyny,
06:08
to prospect for dinosaurs:
123
356322
2253
na poszukiwania dinozaurów:
06:10
a place that had terrestrial
sedimentary rocks of the right age,
sedimentary rocks of the right age,
124
358599
3373
do miejsca ze skałami osadowymi
w odpowiednim wieku,
w odpowiednim wieku,
06:13
in a desert,
125
361996
1203
na pustyni,
06:15
a place that had been barely visited
by paleontologists.
by paleontologists.
126
363223
3262
rzadko odwiedzanego przez paleontologów.
06:19
And we found this.
127
367166
1303
I znaleźliśmy to.
06:21
This is a femur, a thigh bone,
128
369206
2113
To kość udowa
06:23
of a giant, plant-eating dinosaur.
129
371343
2369
wielkiego roślinożernego dinozaura.
06:25
That bone is 2.2 meters across.
130
373736
2834
Ta kość liczy sobie 2,2 metra.
06:28
That's over seven feet long.
131
376594
2089
Ma ponad 2 metry długości.
06:31
Now, unfortunately,
that bone was isolated.
that bone was isolated.
132
379807
2100
Niestety, kość była odłączona od ciała.
06:33
We dug and dug and dug,
and there wasn't another bone around.
and there wasn't another bone around.
133
381931
3039
Kopaliśmy i kopaliśmy,
ale nie znaleźliśmy innej kości obok.
ale nie znaleźliśmy innej kości obok.
06:36
But it made us hungry to go back
the next year for more.
the next year for more.
134
384994
2695
Ale to wzbudziło w nas pragnienie,
by wrócić tam za rok.
by wrócić tam za rok.
06:39
And on the first day
of that next field season,
of that next field season,
135
387713
2603
I już pierwszego dnia następnego
sezonu wykopalisk,
sezonu wykopalisk,
06:42
I found this: another two-meter femur,
136
390340
3369
znalazłem to: kolejną
dwumetrową kość udową,
dwumetrową kość udową,
06:45
only this time not isolated,
137
393733
1643
ale tym razem niewyizolowaną,
06:47
this time associated with 145 other bones
138
395400
3095
lecz połączoną ze 145 innymi kośćmi
06:50
of a giant plant eater.
139
398519
1800
wielkiego roślinożercy.
06:53
And after three more hard,
really brutal field seasons,
really brutal field seasons,
140
401064
4096
Po trzech naprawdę wyczerpujących
sezonach wykopaliskowych,
sezonach wykopaliskowych,
06:57
the quarry came to look like this.
141
405184
1952
znalezisko zaczęło wyglądać w ten sposób.
06:59
And there you see the tail
of that great beast wrapping around me.
of that great beast wrapping around me.
142
407597
4118
Tutaj widzicie owinięty wokół mnie
ogon tej wielkiej bestii.
ogon tej wielkiej bestii.
07:03
The giant that lay in this grave,
the new species of dinosaur,
the new species of dinosaur,
143
411739
3552
Olbrzym leżący w tym grobie,
nowy gatunek dinozaura
nowy gatunek dinozaura
07:07
we would eventually call
"Dreadnoughtus schrani."
"Dreadnoughtus schrani."
144
415315
3698
został przez nas nazwany
"Dreadnoughtus schrani"
"Dreadnoughtus schrani"
07:11
Dreadnoughtus was 85 feet
from snout to tail.
from snout to tail.
145
419513
2996
Dreadnoughtus miał prawie
26 m długości od pyska do ogona.
26 m długości od pyska do ogona.
07:15
It stood two-and-a-half stories
at the shoulder,
at the shoulder,
146
423030
2678
Jego ramiona sięgały ponad drugie piętro,
07:18
and all fleshed out in life,
it weighed 65 tons.
it weighed 65 tons.
147
426217
4184
a ciało ważyło 65 ton.
07:23
People ask me sometimes,
"Was Dreadnoughtus bigger than a T. rex?"
"Was Dreadnoughtus bigger than a T. rex?"
148
431290
3582
Ludzie czasami mnie pytają:
"Czy byl większy od tyranozaura?"
"Czy byl większy od tyranozaura?"
07:26
That's the mass of eight or nine T. rex.
149
434896
2784
To masa ośmiu lub dziewięciu tyranozaurów.
07:30
Now, one of the really cool things
about being a paleontologist
about being a paleontologist
150
438669
3040
Jedną z najfajniejszych rzeczy
w byciu paleontologiem jest to,
w byciu paleontologiem jest to,
07:33
is when you find a new species,
you get to name it.
you get to name it.
151
441733
2769
że kiedy odnajdziesz nowy gatunek,
możesz go nazwać.
możesz go nazwać.
07:36
And I've always thought it a shame
that these giant, plant-eating dinosaurs
that these giant, plant-eating dinosaurs
152
444526
3834
Uważałem, że to wielka szkoda,
że wielkie, roślinożerne dinozaury
że wielkie, roślinożerne dinozaury
07:40
are too often portrayed as passive,
lumbering platters of meat
lumbering platters of meat
153
448384
4479
są najczęściej ukazywane jako pasywne,
ociężałe półmiski z mięsem
ociężałe półmiski z mięsem
07:44
on the landscape.
154
452887
1245
gdzieś tam na horyzoncie.
07:46
(Laughter)
155
454156
1126
(Śmiech).
07:47
They're not.
156
455585
1299
One takie nie są.
07:48
Big herbivores can be surly,
and they can be territorial --
and they can be territorial --
157
456908
3019
Wielcy roślinożercy mogą być niemili
i mogą być terytorialni,
i mogą być terytorialni,
07:51
you do not want to mess with a hippo
or a rhino or a water buffalo.
or a rhino or a water buffalo.
158
459951
4523
nikt nie zadziera z hipopotamem,
nosorożcem lub wołem domowym.
nosorożcem lub wołem domowym.
07:56
The bison in Yellowstone injure
far more people than do the grizzly bears.
far more people than do the grizzly bears.
159
464871
4951
Bizony w Parku Yellowstone ranią więcej
turystów niż niedźwiedzie grizzly.
turystów niż niedźwiedzie grizzly.
08:01
So can you imagine a big bull,
65-ton Dreadnoughtus
65-ton Dreadnoughtus
160
469846
5141
Wyobraźcie sobie wielkiego samca,
65-tonowego Dreadnoughtusa
65-tonowego Dreadnoughtusa
08:07
in the breeding season,
161
475011
1703
w sezonie rozrodczym,
08:08
defending a territory?
162
476738
1500
broniącego swojego terytorium?
08:10
That animal would have been
incredibly dangerous,
incredibly dangerous,
163
478990
2320
Takie zwierzę byłoby
bardzo niebezpieczne,
bardzo niebezpieczne,
08:13
a menace to all around, and itself
would have had nothing to fear.
would have had nothing to fear.
164
481334
4721
groźne dla wszystkiego wokół,
a samo nie miałoby się czego bać
a samo nie miałoby się czego bać
08:18
And thus the name, "Dreadnoughtus,"
165
486507
2225
Stąd to imię, "Dreadnoughtus",
08:20
or, "fears nothing."
166
488756
1701
czyli "Niebojący się niczego".
08:24
Now, to grow so large,
167
492047
1166
Żeby tak urosnąć
08:25
an animal like Dreadnoughtus
would've had to have been
would've had to have been
168
493237
2612
zwierzę takie jak
Dreadnoughtus musiało być
Dreadnoughtus musiało być
08:27
a model of efficiency.
169
495873
1157
modelem efektywności.
08:29
That long neck and long tail help it
radiate heat into the environment,
radiate heat into the environment,
170
497054
3763
Długa szyja i ogon pomagały mu
w oddawaniu ciepła do otoczenia,
w oddawaniu ciepła do otoczenia,
08:32
passively controlling its temperature.
171
500841
2538
pasywnie kontrolując jego temperaturę.
08:35
And that long neck also serves
as a super-efficient feeding mechanism.
as a super-efficient feeding mechanism.
172
503403
3505
Długa szyja służyła też jako wydajny
mechanizm do pobierania pokarmu.
mechanizm do pobierania pokarmu.
08:38
Dreadnoughtus could stand
in one place and with that neck
in one place and with that neck
173
506932
2780
Dreadnoughtus mógł stać w miejscu
i z pomocą tej szyi
i z pomocą tej szyi
08:41
clear out a huge envelope of vegetation,
174
509736
2292
pochłonąć ogromną połać roślinności,
08:44
taking in tens of thousands of calories
while expending very few.
while expending very few.
175
512052
3914
przyswajając dziesiątki tysięcy kalorii,
a spalając bardzo niewiele.
a spalając bardzo niewiele.
08:48
And these animals evolved
a bulldog-like wide-gait stance,
a bulldog-like wide-gait stance,
176
516621
4300
Zwierzęta te wyewoluowały z postawą
szerokiego bulldogo-podobnego chodu,
szerokiego bulldogo-podobnego chodu,
08:52
giving them immense stability,
177
520945
1815
co dało im ogromną stabilność,
08:55
because when you're 65 tons,
when you're literally as big as a house,
when you're literally as big as a house,
178
523625
4076
bo jeśli ważysz 65 ton i jesteś
dosłownie tak wielki, jak dom,
dosłownie tak wielki, jak dom,
08:59
the penalty for falling over
179
527725
2107
karą za upadek
09:01
is death.
180
529856
1157
jest śmierć.
09:03
Yeah, these animals are big and tough,
181
531677
1905
Te zwierzęta są wielkie i twarde,
09:05
but they won't take a blow like that.
182
533606
1777
ale nie przyjmą takiego ciosu.
09:07
Dreadnoughtus falls over,
ribs break and pierce lungs.
ribs break and pierce lungs.
183
535407
2581
Dreadnoughtus upada,
żebro się łamie i przebija płuco.
żebro się łamie i przebija płuco.
09:10
Organs burst.
184
538012
1525
Organy zostają rozerwane.
09:11
If you're a big 65-ton Dreadnoughtus,
185
539561
1786
Bedąc 65-tonowym Dreadnoughtusem,
09:13
you don't get to fall down
in life -- even once.
in life -- even once.
186
541371
2577
nigdy się nie przewracasz, nawet raz.
09:17
Now, after this particular
Dreadnoughtus carcass was buried
Dreadnoughtus carcass was buried
187
545664
3566
Po tym jak zwłoki tego
osobnika zostały pochowane
osobnika zostały pochowane
09:21
and de-fleshed by a multitude
of bacteria, worms and insects,
of bacteria, worms and insects,
188
549254
4720
i obdarte z mięsa przez
masę bakterii, robaków i insektów,
masę bakterii, robaków i insektów,
09:25
its bones underwent a brief metamorphosis,
189
553998
2165
jego kości przeszły małą metamorfozę,
09:28
exchanging molecules with the groundwater
190
556187
2016
wymieniając cząsteczki z wodami gruntowymi
09:30
and becoming more and more
like the entombing rock.
like the entombing rock.
191
558227
2618
i zmieniając się coraz bardziej
w pogrzebaną skałę.
w pogrzebaną skałę.
09:33
As layer upon layer
of sediment accumulated,
of sediment accumulated,
192
561603
2376
Warstwy zgromadzonych osadów
09:36
pressure from all sides
weighed in like a stony glove
weighed in like a stony glove
193
564003
2826
naciskały ze wszystkich stron
jak kamienna rękawica,
jak kamienna rękawica,
09:38
whose firm and enduring grip held
each bone in a stabilizing embrace.
each bone in a stabilizing embrace.
194
566853
5625
której stanowczy i stały chwyt trzymał
każdą kość w stabilizującym uścisku.
każdą kość w stabilizującym uścisku.
09:45
And then came the long ...
195
573654
1650
A potem długo...
09:48
nothing.
196
576044
1229
nic się nie działo.
09:49
Epoch after epoch of sameness,
197
577868
3318
Epoka po epoce,
09:53
nonevents without number.
198
581210
1944
żadnego wydarzenia.
09:55
All the while, the skeleton lay
everlasting and unchanging
everlasting and unchanging
199
583501
3422
Przez cały ten czas, szkielet leżał
wiecznie i niezmiennie
wiecznie i niezmiennie
09:58
in perfect equilibrium
200
586947
2363
w doskonałej równowadze
10:01
within its rocky grave.
201
589334
1713
w swoim skalistym grobie.
10:03
Meanwhile, Earth history unfolded above.
202
591995
2017
Tymczasem historia wyjawiła powyższe.
10:06
The dinosaurs would reign
for another 12 million years
for another 12 million years
203
594036
2647
Dinozaury będą królować przez
następne 12 milionów lat
następne 12 milionów lat
10:08
before their hegemony was snuffed out
in a fiery apocalypse.
in a fiery apocalypse.
204
596707
4264
zanim ich hegemonia zostanie
zgaszona w ognistej apokalipsie.
zgaszona w ognistej apokalipsie.
10:13
The continents drifted. The mammals rose.
205
601542
2678
Kontynenty dryfowały.
Ssaki się rozwijały.
Ssaki się rozwijały.
10:16
The Ice Age came.
206
604244
1371
Nadeszła epoka lodowcowa.
10:18
And then, in East Africa,
207
606623
2247
I wtedy, we Wschodniej Afryce,
10:20
an unpromising species of ape
evolved the odd trick of sentient thought.
evolved the odd trick of sentient thought.
208
608894
5612
mało obiecujący gatunek małp wyewoluował
z dziwną sztuczką: świadomością myśli.
z dziwną sztuczką: świadomością myśli.
10:27
These brainy primates were not
particularly fast or strong.
particularly fast or strong.
209
615752
3452
Te rozgarnięte naczelne
nie były szczególnie szybkie czy silne.
nie były szczególnie szybkie czy silne.
10:32
But they excelled at covering ground,
210
620062
2206
Ale celowały na objęcie całej Ziemi,
10:34
and in a remarkable diaspora
211
622292
1869
i w niezwykłej diasporze
10:36
surpassing even the dinosaurs' record
of territorial conquest,
of territorial conquest,
212
624185
3142
przewyższając nawet rekord
dinozaurów w podboju terytorialnym,
dinozaurów w podboju terytorialnym,
10:39
they dispersed across the planet,
213
627351
1930
rozeszły się po całej planecie,
10:41
ravishing every ecosystem
they encountered,
they encountered,
214
629305
3180
wstrząsając każdym ekosystemem,
który napotkały,
który napotkały,
10:44
along the way, inventing culture
and metalworking and painting
and metalworking and painting
215
632509
3181
po drodze wymyślając kulturę,
obróbkę metali i malarstwo,
obróbkę metali i malarstwo,
10:47
and dance and music
216
635714
1342
taniec, muzykę,
10:49
and science
217
637786
1214
naukę
10:51
and rocket ships that would eventually
take 12 particularly excellent apes
take 12 particularly excellent apes
218
639793
4529
oraz statki kosmiczne, które zabrały
12 szczególnie zdolnych małp
12 szczególnie zdolnych małp
10:56
to the surface of the Moon.
219
644346
1851
na powierzchnię Księżyca.
11:00
With seven billion peripatetic
Homo sapiens on the planet,
Homo sapiens on the planet,
220
648900
3639
Z siedmioma miliardami wędrownych
Homo sapiens na planecie,
Homo sapiens na planecie,
11:05
it was perhaps inevitable
221
653253
1217
to chyba nieuniknione,
11:06
that one of them would eventually
trod on the grave of the magnificent titan
trod on the grave of the magnificent titan
222
654494
4038
że jedna z nich ostatecznie nastąpi
na grób wspaniałego tytana
na grób wspaniałego tytana
11:10
buried beneath the badlands
of Southern Patagonia.
of Southern Patagonia.
223
658556
2952
pogrzebanego pod złymi ziemiami
Południowej Patagonii.
Południowej Patagonii.
11:14
I was that ape.
224
662614
1251
Ja byłem tą małpą.
11:17
And standing there, alone in the desert,
225
665038
2943
I stojąc tam samotnie na pustyni
nie utraciłem przekonania,
11:20
it was not lost on me
226
668640
1151
11:21
that the chance of any one individual
entering the fossil record
entering the fossil record
227
669815
3630
że szansa dowolnej osoby
na znalezienie zapisu kopalnego
na znalezienie zapisu kopalnego
11:25
is vanishingly small.
228
673469
1673
jest znikoma, niewielka.
11:28
But the Earth is very, very old.
229
676039
2048
Ale Ziemia jest bardzo, bardzo stara.
11:30
And over vast tracts of time,
the improbable becomes the probable.
the improbable becomes the probable.
230
678111
4260
I w ogromnych połaciach czasu,
nieprawdopodobne staje się możliwe.
nieprawdopodobne staje się możliwe.
11:34
That's the magic of the geological record.
231
682395
2691
To właśnie magia skamieniałości.
11:37
Thus, multitudinous creatures
living and dying on an old planet
living and dying on an old planet
232
685110
3182
Niezliczone istoty żyjące
i umierające na starej planecie,
i umierające na starej planecie,
zostawiają po sobie ogromne
ilości skamielin.
ilości skamielin.
11:40
leave behind immense numbers of fossils,
233
688316
1927
11:42
each one a small miracle,
234
690267
1642
Każda z nich jest małym cudem,
11:44
but collectively, inevitable.
235
692691
2533
ale przy takiej ilości, to nieuniknione.
Sześćdziesiąt sześć milionów lat temu,
asteroida uderzyła w Ziemię
asteroida uderzyła w Ziemię
11:48
Sixty-six million years ago,
an asteroid hits the Earth
an asteroid hits the Earth
236
696572
2873
11:51
and wipes out the dinosaurs.
237
699953
1683
i zgładziła dinozaury.
11:54
This easily might not have been.
238
702771
1928
Ale mogło się tak nie stać.
11:57
But we only get one history,
and it's the one that we have.
and it's the one that we have.
239
705312
2855
Możemy mieć tylko jedną historię
i to właśnie ona.
i to właśnie ona.
Ale ta wybrana rzeczywistość
nie była nieunikniona.
nie była nieunikniona.
12:00
But this particular reality
was not inevitable.
was not inevitable.
240
708191
2276
12:02
The tiniest perturbation
of that asteroid far from Earth
of that asteroid far from Earth
241
710491
2802
Najmniejsze zaburzenie
tej asteroidy daleko od Ziemi
tej asteroidy daleko od Ziemi
12:05
would have caused it to miss
our planet by a wide margin.
our planet by a wide margin.
242
713317
3001
sprawiłoby, że ominęłaby naszą
planetę z dużym marginesem.
planetę z dużym marginesem.
12:08
The pivotal, calamitous day during which
the dinosaurs were wiped out,
the dinosaurs were wiped out,
243
716754
3353
Kluczowy, tragiczny dzień,
kiedy wyginęły dinozaury,
kiedy wyginęły dinozaury,
12:12
setting the stage
for the modern world as we know it
for the modern world as we know it
244
720131
3211
który przygotował grunt pod
współczesny świat,
współczesny świat,
12:15
didn't have to be.
245
723366
1532
nie musiał się wydarzyć.
12:16
It could've just been another day --
246
724922
1965
Może to właśnie był kolejny dzień,
12:19
a Thursday, perhaps --
247
727443
1341
na przykład czwartek,
12:21
among the 63 billion days
already enjoyed by the dinosaurs.
already enjoyed by the dinosaurs.
248
729856
4927
pośród 65 miliardów dni
przysługujących dinozaurom.
przysługujących dinozaurom.
12:27
But over geological time,
249
735313
1385
Ale w miarę upływu
geologicznego czasu,
geologicznego czasu,
12:28
improbable, nearly impossible events
250
736722
2885
nieprawdopodobne, prawie
niemożliwe wydarzenia
niemożliwe wydarzenia
12:31
do occur.
251
739631
1151
się zdarzają.
12:32
Along the path from our wormy,
Cambrian ancestors
Cambrian ancestors
252
740806
2923
Wzdłuż drogi od naszych
przodków robaków z Kambru,
przodków robaków z Kambru,
12:35
to primates dressed in suits,
253
743753
2403
do naczelnych ubranych w garnitury,
12:38
innumerable forks in the road
led us to this very particular reality.
led us to this very particular reality.
254
746180
4881
niezliczone rozwidlenia na drodze
doprowadziły nas do tej rzeczywistości.
doprowadziły nas do tej rzeczywistości.
12:43
The bones of Dreadnoughtus
lay underground for 77 million years.
lay underground for 77 million years.
255
751982
4092
Kości Dreadnoughtusa leżały
pod ziemią 77 milionów lat.
pod ziemią 77 milionów lat.
12:48
Who could have imagined
256
756899
1171
Kto sobie wyobrażał,
12:50
that a single species of shrew-like mammal
257
758094
2964
że pojedynczy gatunek ssaka
podobnego do ryjówki,
podobnego do ryjówki,
12:53
living in the cracks of the dinosaur world
258
761082
2044
mieszkającego w szczelinach
obok dinozaurów
obok dinozaurów
12:55
would evolve into sentient beings
259
763150
2052
wyewoluuje w rozumną istotę,
12:57
capable of characterizing
and understanding
and understanding
260
765226
2356
zdolną do charakteryzowania i zrozumienia
12:59
the very dinosaurs they must have dreaded?
261
767606
3007
samych dinozaurów, które mu zagrażały?
13:04
I once stood at the head
of the Missouri River
of the Missouri River
262
772775
3023
Stałem kiedyś u źródła rzeki Missouri
13:09
and bestraddled it.
263
777107
1381
i objąłem je całym wzrokiem.
13:11
There, it's nothing more
than a gurgle of water
than a gurgle of water
264
779123
2202
Nie ma tam nic prócz bulgotania wody,
13:13
that issues forth from beneath a rock
in a boulder in a pasture,
in a boulder in a pasture,
265
781349
4611
która płynie przed siebie
spod skały, przez otoczaki i pastwiska,
spod skały, przez otoczaki i pastwiska,
13:17
high in the Bitterroot Mountains.
266
785984
1697
wysoko w Górach Bitterroot.
13:20
The stream next to it
runs a few hundred yards
runs a few hundred yards
267
788165
2392
Obok, kilkaset metrów dalej,
biegnie strumień
biegnie strumień
13:23
and ends in a small pond.
268
791407
1452
i kończy w niewielkim stawie.
13:25
Those two streams -- they look identical.
269
793970
2897
Te dwa strumienie wyglądają identycznie.
13:29
But one is an anonymous trickle of water,
270
797732
2539
Lecz jeden z nich jest
anonimowym strumykiem,
anonimowym strumykiem,
13:32
and the other is the Missouri River.
271
800295
2269
a drugi to rzeka Missouri.
13:35
Now go down to the mouth
of the Missouri, near St. Louis,
of the Missouri, near St. Louis,
272
803667
3497
Schodząc w dół do ujścia rzeki Missouri,
niedaleko Saint Louis,
niedaleko Saint Louis,
13:39
and it's pretty obvious
that that river is a big deal.
that that river is a big deal.
273
807188
2717
wydaje się oczywistym,
że ta rzeka to coś wielkiego.
że ta rzeka to coś wielkiego.
13:42
But go up into the Bitterroots
and look at the Missouri,
and look at the Missouri,
274
810640
2714
Ale wracając w góry Bitterroots
i patrząc na Missouri,
i patrząc na Missouri,
13:45
and human prospection does not
allow us to see it as anything special.
allow us to see it as anything special.
275
813378
4470
nasza perspektywa nie pozwala nam
dojrzeć niczego specjalnego.
dojrzeć niczego specjalnego.
13:51
Now go back to the Cretaceous Period
276
819030
1954
Wróćmy do okresu kredy
13:53
and look at our tiny, fuzzball ancestors.
277
821008
2445
i spójrzmy na naszego małego,
futrzastego przodka.
futrzastego przodka.
13:55
You would never guess
278
823477
1437
Nigdy byśmy nie odgadli,
13:56
that they would amount
to anything special,
to anything special,
279
824938
2077
że przeobrażą się w coś szczególnego,
13:59
and they probably wouldn't have,
280
827039
1648
i prawdopodobnie tak by było,
14:00
were it not for that pesky asteroid.
281
828711
2237
gdyby nie ta nieznośna asteroida.
14:03
Now, make a thousand more worlds
and a thousand more solar systems
and a thousand more solar systems
282
831797
3361
Wyobraźmy sobie tysiące innych światów
i systemów słonecznych,
i systemów słonecznych,
14:07
and let them run.
283
835182
1286
i pozwólmy im funkcjonować.
14:09
You will never get the same result.
284
837047
2154
Nigdy nie otrzymamy tego samego rezultatu.
14:11
No doubt, those worlds would be
both amazing and amazingly improbable,
both amazing and amazingly improbable,
285
839225
3405
Te światy byłyby niesamowite
i niesamowicie nieprawdopodobne,
i niesamowicie nieprawdopodobne,
14:14
but they would not be our world
and they would not have our history.
and they would not have our history.
286
842654
3308
ale nie byłby to nasz świat
i nie miałby naszej historii
i nie miałby naszej historii
14:17
There are an infinite number of histories
that we could've had.
that we could've had.
287
845986
2979
Istnieje nieskończona liczba historii,
które mogły się zdarzyć.
które mogły się zdarzyć.
14:20
We only get one, and wow,
did we ever get a good one.
did we ever get a good one.
288
848989
2526
Możemy otrzymać tylko jedną,
ale czy właściwą?
ale czy właściwą?
14:23
Dinosaurs like Dreadnoughtus were real.
289
851539
2838
Dinozaury, jak Dreadnoughtus,
były prawdziwe.
były prawdziwe.
14:27
Sea monsters like the mosasaur were real.
290
855058
3365
Potwory morskie, jak mozazaur,
były prawdziwe.
były prawdziwe.
14:31
Dragonflies with the wingspan of an eagle
and pill bugs the length of a car
and pill bugs the length of a car
291
859216
4096
Ważki o rozpiętości skrzydeł orła
i stonogi wielkości samochodów
i stonogi wielkości samochodów
14:35
really existed.
292
863336
1563
naprawdę istniały.
14:39
Why study the ancient past?
293
867192
1603
Po co badać przeszłość?
14:42
Because it gives us perspective
294
870652
1667
Ponieważ daje nam to perspektywę
14:45
and humility.
295
873065
1254
i pokorę.
14:46
The dinosaurs died in the world's
fifth mass extinction,
fifth mass extinction,
296
874977
3432
Dinozaury wymarły podczas
piątego masowego wymierania na świecie,
piątego masowego wymierania na świecie,
14:50
snuffed out in a cosmic accident
through no fault of their own.
through no fault of their own.
297
878433
3768
zgaszone w wyniku kosmicznego wypadku,
nie na skutek własnej winy.
nie na skutek własnej winy.
14:55
They didn't see it coming,
and they didn't have a choice.
and they didn't have a choice.
298
883114
3459
Nie wiedziały, że to nadejdzie
i nie miały wyboru.
i nie miały wyboru.
15:00
We, on the other hand, do have a choice.
299
888009
3466
My natomiast mamy wybór.
15:03
And the nature of the fossil record
tells us that our place on this planet
tells us that our place on this planet
300
891943
3991
Natura skamieniałości mówi nam,
że nasze miejsce na tej planecie
że nasze miejsce na tej planecie
15:07
is both precarious
and potentially fleeting.
and potentially fleeting.
301
895958
2799
jest jednocześnie niepewne
i potencjalnie ulotne.
i potencjalnie ulotne.
15:11
Right now, our species is propagating
an environmental disaster
an environmental disaster
302
899127
3768
Już teraz nasz gatunek propaguje
ekologiczną katastrofę
ekologiczną katastrofę
15:14
of geological proportions
that is so broad and so severe,
that is so broad and so severe,
303
902919
3583
geologicznych proporcji,
która jest tak ciężka i tak rozległa,
która jest tak ciężka i tak rozległa,
15:18
it can rightly be called
the sixth extinction.
the sixth extinction.
304
906526
2625
że możemy ją nazwać
szóstym masowym wymieraniem.
szóstym masowym wymieraniem.
15:22
Only unlike the dinosaurs,
305
910429
1816
Ale w przeciwieństwie do dinozaurów,
15:25
we can see it coming.
306
913128
1491
my wiemy, że to się zdarzy.
15:27
And unlike the dinosaurs,
307
915438
1673
I w przeciwieństwie do nich,
15:29
we can do something about it.
308
917708
1736
możemy coś z tym zrobić.
15:32
That choice is ours.
309
920406
2409
To nasz wybór.
15:35
Thank you.
310
923490
1151
Dziękuję.
15:36
(Applause)
311
924665
12098
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Kenneth Lacovara - PaleontologistIn his quest to understand the largest dinosaurs to have walked the Earth, Lacovara blends exploration with the latest imaging and modeling techniques from engineering to medicine.
Why you should listen
Paleontologist Kenneth Lacovara famously unearthed some of the largest dinosaurs ever to walk our planet, including the super-massive Dreadnoughtus, which at 65 tons weighs more than seven T.Rex.
When he's not excavating fossils from far-flung locations, Lacovara works on the cutting edge of applying 21st-century technology to the study of dinosaurs. By using 3D imaging, 3D printing, robotics, and medical modeling techniques, his work is helping to shift our perspective of giant herbivorous dinosaurs from their historic portrayal as hapless lumbering prey to that of fearsome, hulking, hyper-efficient eating machines.
Lacovara led the effort to create the Rowan University Fossil Park in suburban Mantua Township, New Jersey. The quarry preserves a rich cache of marine fossils that Lacovara is using to shed light on the calamitous events that wiped out the dinosaurs.
Kenneth Lacovara | Speaker | TED.com