TED2008
Wade Davis: The worldwide web of belief and ritual
Wade Davis o sieci wierzeń i rytuałów obejmującej cały świat
Filmed:
Readability: 4.5
1,822,254 views
Antropolog Wade Davis opowiada o ogólnoświatowej sieci wierzeń i rytuałów, które stanowią o naszym człowieczeństwie. Dzieli się zapierającymi dech w piersiach zdjęciami oraz opowieściami Starszych Braci, grupy Indian z Sierra Nevady, których duchowe ćwiczenia utrzymują świat w stanie równowagi.
Wade Davis - Anthropologist, ethnobotanist
A National Geographic Explorer-in-Residence, Wade Davis has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.” Full bio
A National Geographic Explorer-in-Residence, Wade Davis has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.” Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
You know, culture was born of the imagination,
0
0
4000
Kultura narodziła się z wyobraźni,
00:16
and the imagination -- the imagination as we know it --
1
4000
3000
zaś wyobraźnia – taka, jaką znamy –
00:19
came into being when our species descended
2
7000
3000
zaistniała, gdy nasz gatunek wyłonił się
00:22
from our progenitor, Homo erectus,
3
10000
3000
z naszego przodka, Homo erectus,
00:25
and, infused with consciousness, began a journey that would carry it
4
13000
3000
i, obdarzony świadomością, rozpoczął podróż, która zaniosła go
00:28
to every corner of the habitable world.
5
16000
3000
do każdego nadającego się do zamieszkania zakątka świata.
00:31
For a time, we shared the stage with our distant cousins, Neanderthal,
6
19000
3000
Przez pewien czas dzieliliśmy scenę z naszymi odległymi kuzynami, Neandertalczykami,
00:34
who clearly had some spark of awareness,
7
22000
2000
których niewątpliwie cechowała iskra świadomości,
00:36
but -- whether it was the increase in the size of the brain,
8
24000
3000
ale – czy to z powodu zwiększenia rozmiaru mózgu
00:39
or the development of language,
9
27000
2000
albo rozwoju języka
00:41
or some other evolutionary catalyst --
10
29000
2000
czy jakiegoś innego ewolucyjnego katalizatora –
00:43
we quickly left Neanderthal gasping for survival.
11
31000
4000
wkrótce porzuciliśmy Neandertalczyków, gdy usilnie próbowali przetrwać.
00:47
By the time the last Neanderthal disappeared in Europe,
12
35000
3000
Zanim ostatni Neandertalczyk w Europie zniknął
00:50
27,000 years ago,
13
38000
2000
27 tys. lat temu,
00:52
our direct ancestors had already,
14
40000
2000
nasi bezpośredni przodkowie
00:54
and for 5,000 years,
15
42000
2000
już od 5 tys. lat
00:56
been crawling into the belly of the earth,
16
44000
2000
wpełzali do wnętrza ziemi,
00:58
where in the light of the flickers of tallow candles,
17
46000
3000
gdzie, przy migoczącym świetle łojowych świec,
01:01
they had brought into being
18
49000
2000
stworzyli
01:03
the great art of the Upper Paleolithic.
19
51000
2000
wspaniałą sztukę paleolitu górnego.
01:05
And I spent two months in the caves of southwest France
20
53000
3000
Spędziłem dwa miesiące w jaskiniach południowo-zachodniej Francji
01:08
with the poet Clayton Eshleman, who wrote a beautiful book called "Juniper Fuse."
21
56000
3000
z poetą Claytonem Eshlemanem, autorem pięknej książki "Juniper Fuse".
01:11
And you could look at this art and you could, of course,
22
59000
2000
Można by oczywiście spojrzeć na tę sztukę
01:13
see the complex social organization
23
61000
2000
i dostrzec złożoną organizację społeczną
01:15
of the people who brought it into being.
24
63000
2000
ludzi, którzy ją stworzyli.
01:17
But more importantly, it spoke of a deeper yearning,
25
65000
3000
Ale ważniejsze jest to, że wyrażała ona głębszą tęsknotę,
01:20
something far more sophisticated than hunting magic.
26
68000
3000
coś o wiele bardziej wyrafinowanego niż magia łowiecka.
01:23
And the way Clayton put it was this way.
27
71000
2000
Clayton ujął to w ten sposób:
01:25
He said, "You know, clearly at some point,
28
73000
4000
"Najwyraźniej, w pewnym momencie,
01:29
we were all of an animal nature, and at some point, we weren't."
29
77000
2000
wszyscy mieliśmy zwierzęcą naturę, a w innym już nie."
01:31
And he viewed proto-shamanism as a kind of original attempt,
30
79000
2000
Postrzegał protoszamanizm jako oryginalną próbę
01:33
through ritual, to rekindle a connection
31
81000
3000
ożywienia – za pomocą rytuału – połączenia,
01:36
that had been irrevocably lost.
32
84000
2000
które zostało nieodwołalnie utracone.
01:38
So, he saw this art not as
33
86000
2000
Postrzegał więc tę sztukę nie jako
01:41
hunting magic, but as postcards of nostalgia.
34
89000
4000
łowiecką magię, ale jako nostalgiczne pocztówki.
01:45
And viewed in that light,
35
93000
2000
A widziana w tym świetle,
01:47
it takes on a whole other resonance.
36
95000
2000
zyskuje ona zupełnie inny wydźwięk.
01:49
And the most amazing thing about the Upper Paleolithic art
37
97000
2000
Najbardziej zadziwiającą rzeczą dotyczącą sztuki górnego paleolitu
01:51
is that as an aesthetic expression,
38
99000
3000
jest to, że – jako wyraz estetycznej ekspresji –
01:54
it lasted for almost 20,000 years.
39
102000
3000
przetrwała prawie 20 tys. lat.
01:57
If these were postcards of nostalgia,
40
105000
3000
Jeśli to są nostalgiczne pocztówki,
02:00
ours was a very long farewell indeed.
41
108000
3000
nasze pożegnanie było naprawdę bardzo długie.
02:03
And it was also the beginning of our discontent,
42
111000
2000
Był to również początek naszego niezadowolenia,
02:05
because if you wanted to distill all of our experience
43
113000
2000
ponieważ, gdybyście chcieli przefiltrować całe nasze doświadczenie
02:07
since the Paleolithic, it would come down to two words:
44
115000
3000
od czasów paleolitu, sprowadziłoby się to do dwóch słów:
02:10
how and why.
45
118000
2000
jak i dlaczego.
02:12
And these are the slivers of insight upon which cultures have been forged.
46
120000
3000
Są to przebłyski idei, na których wykuto kultury.
02:15
Now, all people share the same
47
123000
2000
Obecnie, wszyscy ludzie dzielą te same
02:17
raw, adaptive imperatives.
48
125000
2000
surowe, przystosowawcze imperatywy.
02:19
We all have children.
49
127000
2000
Wszycy mamy dzieci.
02:21
We all have to deal with the mystery of death,
50
129000
2000
Wszyscy musimy zmierzyć się z tajemnicą śmierci,
02:23
the world that waits beyond death,
51
131000
2000
światem, który czeka nas po śmierci,
02:25
the elders who fall away into their elderly years.
52
133000
3000
z tym, że starsi ludzie wkraczają w podeszły wiek.
02:28
All of this is part of our common experience,
53
136000
2000
Wszystko to jest częścią naszego wspólnego doświadczenia,
02:30
and this shouldn't surprise us, because, after all,
54
138000
2000
i nie powinno nas to zaskakiwać, ponieważ
02:32
biologists have finally proven it to be true,
55
140000
2000
biolodzy w końcu udowodnili, że prawdą jest to,
02:34
something that philosophers have always dreamt to be true.
56
142000
3000
o czym filozofowie zawsze marzyli, że okaże się prawdziwe:
02:37
And that is the fact that we are all brothers and sisters.
57
145000
2000
to, że wszyscy jesteśmy braćmi i siostrami.
02:39
We are all cut from the same genetic cloth.
58
147000
3000
Uszyto nas z tej samej genetycznej tkaniny.
02:42
All of humanity, probably, is descended from a thousand people
59
150000
3000
Cała ludzkość prawdopodobnie wywodzi się z tysiąca ludzi,
02:45
who left Africa roughly 70,000 years ago.
60
153000
3000
którzy opuścili Afrykę około 70 tys. lat temu.
02:48
But the corollary of that is that,
61
156000
2000
A w konsekwencji,
02:50
if we all are brothers and sisters
62
158000
2000
skoro wszyscy jesteśmy braćmi i siostrami
02:52
and share the same genetic material,
63
160000
2000
i mamy ten sam materiał genetyczny,
02:54
all human populations share the same raw human genius,
64
162000
2000
wszystkich nas łączy ten sam surowy ludzki geniusz,
02:56
the same intellectual acuity.
65
164000
2000
ta sama intelektualna przenikliwość.
02:58
And so whether that genius is placed
66
166000
2000
A zatem nieważne, czy geniusz ten zostanie zastosowany
03:00
into -- technological wizardry
67
168000
2000
w służbie czarodziejskich sztuczek technolologii,
03:02
has been the great achievement of the West --
68
170000
3000
która stała się wielkim osiągnięciem Zachodu,
03:05
or by contrast, into unraveling the complex threads
69
173000
3000
czy, wręcz przeciwnie, użyty do rozszyfrowania skomplikowanego
03:08
of memory inherent in a myth,
70
176000
2000
splotu pamięci utkwionej w micie –
03:10
is simply a matter of choice and cultural orientation.
71
178000
2000
jest to tylko kwestia wyboru i orientacji kulturowej.
03:12
There is no progression of affairs
72
180000
2000
Nie istnieje coś takiego, jak postęp w sprawach
03:14
in human experience.
73
182000
2000
ludzkiego doświadczenia.
03:16
There is no trajectory of progress. There's no pyramid
74
184000
2000
Nie ma drogi postępu. Nie ma piramidy,
03:18
that conveniently places Victorian England at the apex
75
186000
3000
która dogodnie umieszczałaby wiktoriańską Anglię na szczycie
03:21
and descends down the flanks
76
189000
2000
i schodziła stopień po stopniu,
03:23
to the so-called primitives of the world.
77
191000
2000
aż do tak zwanych ludów prymitywnych.
03:25
All peoples are simply cultural options,
78
193000
3000
Wszystkie ludy są po prostu wyborami kulturowymi,
03:28
different visions of life itself.
79
196000
2000
różnymi wizjami życia.
03:30
But what do I mean by different visions of life
80
198000
2000
Ale co rozumiem przez to, że różne wersje życia
03:32
making for completely different
81
200000
2000
stwarzają całkowicie różne
03:34
possibilities for existence?
82
202000
2000
możliwości egzystencji?
03:36
Well, let's slip for a moment into the greatest culture sphere
83
204000
2000
Cóż, zajrzyjmy na chwilę do najwspanialszej sfery kultury,
03:38
ever brought into being by the imagination,
84
206000
3000
jaką kiedykolwiek zrodziła wyobraźnia –
03:41
that of Polynesia.
85
209000
2000
do Polinezji.
03:43
10,000 square kilometers,
86
211000
2000
10 tys. kilometrów kwadratowych,
03:45
tens of thousands of islands flung like jewels upon the southern sea.
87
213000
3000
dziesiątki tysięcy wysp rozrzuconych niczym klejnoty na południowym morzu.
03:48
I recently sailed on the Hokulea,
88
216000
2000
Pływałem ostatnio na Hokulea,
03:50
named after the sacred star of Hawaii,
89
218000
3000
którego nazwa pochodzi od świętej gwiazdy Hawajów,
03:53
throughout the South Pacific to make a film
90
221000
2000
przez południowy Pacyfik, aby nakręcić film
03:55
about the navigators.
91
223000
2000
o żeglarzach.
03:57
These are men and women who, even today, can name
92
225000
2000
Są to mężczyźni i kobiety, którzy, nawet obecnie, potrafią nazwać
03:59
250 stars in the night sky.
93
227000
2000
250 gwiazd na nocnym niebie.
04:01
These are men and women who can sense the presence of distant atolls
94
229000
3000
Mężczyźni i kobiety, którzy potrafią wyczuć obecność odległych atoli wysp
04:04
of islands beyond the visible horizon,
95
232000
2000
położonych poza linią horyzontu,
04:07
simply by watching the reverberation of waves
96
235000
2000
obserwując po prostu odbijanie się fal
04:09
across the hull of their vessel, knowing full well
97
237000
2000
od kadłuba łodzi, wiedząc przy tym doskonale,
04:11
that every island group in the Pacific
98
239000
2000
że każda grupa wysp na Pacyfiku
04:13
has its unique refractive pattern
99
241000
2000
ma swój unikalny wzór refrakcyjny,
04:15
that can be read with the same perspicacity
100
243000
3000
który można odczytać z taką samą wnikliwością,
04:18
with which a forensic scientist would read a fingerprint.
101
246000
3000
z jaką ekspert medycyny sądowej odczytuje odciski palców.
04:21
These are sailors who in the darkness, in the hull of the vessel,
102
249000
2000
Są to żeglarze, którzy w ciemności, na pokładzie swojego statku,
04:23
can distinguish as many as 32 different sea swells
103
251000
3000
potrafią rozróżnić aż 32 różne fale morskie
04:26
moving through the canoe at any one point in time,
104
254000
3000
poruszające w danym momencie pirogą,
04:29
distinguishing local wave disturbances
105
257000
2000
odróżniając zakłócenia lokalnych fal
04:31
from the great currents that pulsate across the ocean,
106
259000
3000
od wielkich prądów tętniących w oceanie,
04:34
that can be followed with the same ease
107
262000
2000
za którymi można podążać z taką samą łatwością,
04:36
that a terrestrial explorer would follow a river to the sea.
108
264000
3000
z jaką podróżnik lądowy mógłby podążać za rzeką do morza.
04:39
Indeed, if you took all of the genius
109
267000
2000
Rzeczywiście, gdyby wziąć cały geniusz,
04:41
that allowed us to put a man on the moon
110
269000
2000
który pozwolił nam dostać się na Księżyc
04:43
and applied it to an understanding of the ocean,
111
271000
2000
i spróbować z jego pomocą zrozumieć ocean,
04:45
what you would get is Polynesia.
112
273000
2000
otrzymalibyśmy właśnie Polinezję.
04:47
And if we slip from the realm of the sea
113
275000
2000
Jeśli z królestwa morza przeniesiemy się
04:49
into the realm of the spirit of the imagination,
114
277000
3000
w królestwo ducha wyobraźni,
04:52
you enter the realm of Tibetan Buddhism.
115
280000
2000
wejdziemy w królestwo buddyzmu tybetańskiego.
04:54
And I recently made a film called "The Buddhist Science of the Mind."
116
282000
3000
Nakręciłem ostatnio film pt.: "Buddyjska Nauka Umysłu".
04:57
Why did we use that word, science?
117
285000
3000
Dlaczego użyliśmy słowa "nauka"?
05:00
What is science but the empirical pursuit of the truth?
118
288000
2000
Czym jest nauka, jeśli nie empiryczną pogonią za prawdą?
05:02
What is Buddhism but 2,500 years
119
290000
2000
Czym jest buddyzm, jeśli nie 2,5 tysiącami lat
05:04
of empirical observation
120
292000
2000
empirycznej obserwacji
05:06
as to the nature of mind?
121
294000
2000
natury umysłu?
05:08
I travelled for a month in Nepal with our good friend, Matthieu Ricard,
122
296000
3000
Podróżowałem przez miesiąc po Nepalu z naszym dobrym przyjacielem, Matthieu Ricardem,
05:11
and you'll remember Matthieu famously said to all of us
123
299000
2000
i pewnie pamiętacie słynne oświadczenie Matthieu skierowane do nas wszystkich
05:13
here once at TED,
124
301000
2000
kiedyś tutaj na TED:
05:15
"Western science is a major response to minor needs."
125
303000
3000
"Zachodnia nauka jest poważną odpowiedzią na niepoważne potrzeby."
05:18
We spend all of our lifetime trying to live to be 100
126
306000
2000
Spędzamy całe życie, próbując dożyć setki
05:20
without losing our teeth.
127
308000
2000
i jednocześnie nie stracić zębów.
05:22
The Buddhist spends all their lifetime trying to understand the nature of existence.
128
310000
3000
Buddysta spędza całe życie, próbując zrozumieć naturę istnienia.
05:25
Our billboards celebrate naked children in underwear.
129
313000
2000
Nasze billboardy wysławiają nagie dzieci w bieliźnie.
05:27
Their billboards are manuals,
130
315000
2000
Ich billboardy są podręcznikami,
05:29
prayers to the well-being of all sentient creatures.
131
317000
3000
modlitwami za pomyślność wszystkich czujących istot.
05:32
And with the blessing of Trulshik Rinpoche, we began a pilgrimage
132
320000
2000
Z błogosławieństwem Trulshika Rinpocze rozpoczęliśmy pielgrzymkę
05:34
to a curious destination,
133
322000
2000
do interesującego miejsca,
05:36
accompanied by a great doctor.
134
324000
2000
w towarzystwie wspaniałego lekarza.
05:38
And the destination was a single room in a nunnery,
135
326000
3000
A miejscem tym była jednoosobowa cela w klasztorze,
05:41
where a woman had gone into lifelong retreat
136
329000
2000
do której pewna kobieta przed 55 laty
05:43
55 years before.
137
331000
3000
udała się na dożywotnie odosobnienie.
05:46
And en route, we took darshan from Rinpoche,
138
334000
3000
Po drodze otrzymaliśmy od Rinpocze darśan;
05:49
and he sat with us and told us about the Four Noble Truths,
139
337000
3000
usiadł on z nami i opowiedział nam o czterech szlachetnych prawdach,
05:52
the essence of the Buddhist path.
140
340000
2000
esencji buddyjskiej ścieżki.
05:54
All life is suffering. That doesn't mean all life is negative.
141
342000
3000
Całe życie jest cierpieniem. Nie znaczy to, że życie jest w całości negatywne.
05:57
It means things happen.
142
345000
2000
Oznacza to, że przytrafiają się różne rzeczy.
05:59
The cause of suffering is ignorance.
143
347000
2000
Przyczyną cierpienia jest niewiedza.
06:01
By that, the Buddha did not mean stupidity;
144
349000
2000
Budda nie miał tu na myśli głupoty,
06:03
he meant clinging to the illusion
145
351000
2000
lecz lgnięcie do iluzji,
06:05
that life is static and predictable.
146
353000
2000
że życie jest niezmienne i przewidywalne.
06:07
The third noble truth said that ignorance can be overcome.
147
355000
2000
Trzecia szlachetna prawda głosi, że niewiedza może zostać przezwyciężona.
06:09
And the fourth and most important, of course,
148
357000
2000
A czwartą i, oczywiście, najważniejszą rzeczą,
06:11
was the delineation of a contemplative practice
149
359000
2000
był zarys praktyki kontemplacyjnej,
06:13
that not only had the possibility
150
361000
2000
która nie tylko może
06:15
of a transformation of the human heart,
151
363000
2000
przekształcić ludzkie serce,
06:17
but had 2,500 years of empirical evidence
152
365000
3000
ale także dostarcza 2,5-tysiącletniego doświadczalnego dowodu na to,
06:20
that such a transformation was a certainty.
153
368000
3000
że taka odmiana jest pewnikiem.
06:23
And so, when this door opened onto the face of a woman
154
371000
2000
Więc gdy otworzyły się drzwi, ukazując twarz kobiety,
06:25
who had not been out of that room in 55 years,
155
373000
3000
która nie opuszczała tego pokoju przez 55 lat,
06:28
you did not see a mad woman.
156
376000
2000
nie był to widok kobiety szalonej.
06:30
You saw a woman who was more clear
157
378000
2000
Widok ten przedstawiał kobietę, która była bardziej przejrzysta
06:32
than a pool of water in a mountain stream.
158
380000
3000
niż woda z górskiego strumienia.
06:35
And of course, this is what the Tibetan monks told us.
159
383000
3000
I właśnie to powiedzieli nam pewnego razu tybetańscy mnisi:
06:39
They said, at one point, you know, we don't really believe
160
387000
3000
My, tak naprawdę, nie wierzymy,
06:42
you went to the moon, but you did.
161
390000
2000
że polecieliście na Księżyc, a jednak to zrobiliście.
06:44
You may not believe that we achieve enlightenment
162
392000
2000
Wy możecie nie wierzyć, że my osiągamy oświecenie
06:46
in one lifetime, but we do.
163
394000
3000
w ciągu jednego życia, a jednak nam się to udaje.
06:49
And if we move from the realm of the spirit
164
397000
2000
Jeśli przeniesiemy się z domeny ducha
06:51
to the realm of the physical,
165
399000
2000
w dziedzinę materii –
06:53
to the sacred geography of Peru --
166
401000
2000
sakralną geografię Peru –
06:55
I've always been interested in the relationships of indigenous people
167
403000
3000
zawsze interesowały mnie relacje wśród rdzennej ludności,
06:58
that literally believe that the Earth is alive,
168
406000
2000
która dosłownie wierzy, że Ziemia jest żywa,
07:00
responsive to all of their aspirations,
169
408000
2000
że reaguje na wszystkie ich pragnienia,
07:02
all of their needs.
170
410000
2000
wszystkie ich potrzeby.
07:04
And, of course, the human population
171
412000
2000
Oczywiście – ludzkość
07:06
has its own reciprocal obligations.
172
414000
2000
ma swoje obustronne zobowiązania.
07:08
I spent 30 years living amongst
173
416000
2000
Spędziłem 30 lat, żyjąc pośród
07:10
the people of Chinchero
174
418000
2000
ludzi z Chinchero
07:12
and I always heard about an event that I always wanted to participate in.
175
420000
3000
i ciągle wysłuchiwałem rzeczy na temat pewnego wydarzenia, w którym zawsze chciałem wziąć udział.
07:15
Once each year, the fastest young boy
176
423000
3000
Raz do roku najszybszy młody chłopiec
07:18
in each hamlet is given the honor of becoming a woman.
177
426000
3000
z każdej wioski zostaje uhonorowany możliwością stania się kobietą.
07:21
And for one day, he wears the clothing of his sister
178
429000
2000
Przez jeden dzień nosi ubrania swojej siostry
07:23
and he becomes a transvestite,
179
431000
2000
i staje się transwestytą –
07:25
a waylaka. And for that day,
180
433000
2000
"waylaka". Tego dnia
07:27
he leads all able-bodied men on a run,
181
435000
3000
prowadzi wszystkich krzepkich mężczyzn
07:30
but it's not your ordinary run.
182
438000
2000
na niezwykły wyścig.
07:32
You start off at 11,500 feet.
183
440000
3000
Zaczyna się on na wysokości 3,5 tys. metrów
07:35
You run down to the base of the sacred mountain, Antakillqa.
184
443000
2000
Zbiega się do podnóża świętej góry, Antakillqa,
07:37
You run up to 15,000 feet,
185
445000
2000
wbiega na wysokość 4,5 tys. metrów,
07:39
descend 3,000 feet.
186
447000
2000
zbiega 900 metrów,
07:41
Climb again over the course of 24 hours.
187
449000
2000
i wspina się ponownie – wszystko w ciągu 24 godzin.
07:44
And of course, the waylakama spin,
188
452000
2000
Oczywiście, okrążenie waylakama –
07:46
the trajectory of the route,
189
454000
2000
przebieg trasy –
07:48
is marked by holy mounds of Earth,
190
456000
2000
jest wyznaczana przez święte kopce Ziemi,
07:50
where coke is given to the Earth, libations of alcohol to the wind,
191
458000
3000
na których ofiaruje się kokainę ziemi, składa się ofiarę z alkoholu wiatrowi,
07:53
the vortex of the feminine is brought to the mountaintop.
192
461000
3000
a na wierzchołek góry zostaje zaniesiony wir kobiecej energii.
07:56
And the metaphor is clear: you go into the mountain as an individual,
193
464000
3000
Metafora jest oczywista: wyrusza się na górę jako jednostka,
07:59
but through exhaustion, through sacrifice,
194
467000
3000
ale poprzez wyczerpanie, poprzez poświęcenie,
08:02
you emerge as a community that has once again
195
470000
2000
wyłania się społeczność, która raz jeszcze
08:04
reaffirmed its sense of place in the planet.
196
472000
3000
potwierdziła swoje miejsce na planecie.
08:07
And at 48, I was the only outsider ever to go through this,
197
475000
3000
W wieku 48 lat stałem się jedynym człowiekiem z zewnątrz, który kiedykolwiek przez to przeszedł,
08:10
only one to finish it.
198
478000
2000
jedynym, który dotarł do końca.
08:12
I only managed to do it by chewing more coca leaves in one day
199
480000
3000
Udało mi się to jedynie dzięki temu, że w jeden dzień przeżułem większą ilość liści koki
08:15
than anyone in the 4,000-year history of the plant.
200
483000
3000
niż ktokolwiek inny w ciągu 4 tys. lat historii tej rośliny.
08:19
But these localized rituals become pan-Andean,
201
487000
2000
Te lokalne rytuały objęły całe Andy,
08:21
and these fantastic festivals,
202
489000
2000
podobnie fantastyczne festiwale,
08:23
like that of the Qoyllur Rit'i, which occurs
203
491000
2000
takie jak Qoyllur Rit'i, który odbywa się,
08:25
when the Pleiades reappear in the winter sky.
204
493000
3000
kiedy na zimowym niebie ponownie pojawiają się Plejady .
08:28
It's kind of like an Andean Woodstock:
205
496000
2000
To taki jakby andyjski Woodstock:
08:30
60,000 Indians on pilgrimage
206
498000
2000
60 tys. Indian pielgrzymuje
08:32
to the end of a dirt road
207
500000
2000
na koniec polnej drogi,
08:34
that leads to the sacred valley, called the Sinakara,
208
502000
2000
prowadzącej do świętej doliny zwanej Sinakara,
08:36
which is dominated by three tongues
209
504000
2000
opanowanej przez trzy języki
08:38
of the great glacier.
210
506000
2000
wielkiego lodowca.
08:40
The metaphor is so clear. You bring the crosses from your community,
211
508000
3000
Metafora jest jasna: przynosisz krzyże ze swojej społeczności –
08:43
in this wonderful fusion of Christian
212
511000
2000
w tym wspaniałym połączeniu chrześcijańskich
08:45
and pre-Columbian ideas.
213
513000
2000
i prekolumbijskich idei –
08:47
You place the cross into the ice,
214
515000
2000
umieszczasz krzyż na lodzie,
08:49
in the shadow of Ausangate, the most sacred of all Apus,
215
517000
3000
w cieniu Ausangate, najświętszego ze wszystkich Apu,
08:52
or sacred mountains of the Inca.
216
520000
2000
świętych gór Inków.
08:54
And then you do the ritual dances that empower the crosses.
217
522000
3000
Następnie wykonujesz rytualne tańce, które nadają krzyżowi moc.
08:57
Now, these ideas and these events
218
525000
2000
Wszystkie te idee i wydarzenia
08:59
allow us even to deconstruct iconic places
219
527000
3000
pozwalają nam zinterpretować ikoniczne miejsca,
09:02
that many of you have been to, like Machu Picchu.
220
530000
2000
które odwiedziło wielu z was – takie, jak Machu Picchu.
09:04
Machu Picchu was never a lost city.
221
532000
2000
Machu Picchu nigdy nie było zaginionym miastem.
09:06
On the contrary, it was completely linked in
222
534000
2000
Wręcz przeciwnie, było świetnie połączone
09:08
to the 14,000 kilometers of royal roads
223
536000
3000
z 14 tys. kilometrów królewskich dróg,
09:11
the Inca made in less than a century.
224
539000
2000
które Inkowie wybudowali w ciągu niespełna stu lat.
09:13
But more importantly, it was linked in
225
541000
2000
Ale co ważniejsze, było ono połączone
09:15
to the Andean notions of sacred geography.
226
543000
3000
z andyjskimi wyobrażeniami na temat świętej geografii.
09:18
The intiwatana, the hitching post to the sun,
227
546000
3000
Intiwatana – miejsce, gdzie słońce zostaje uwiązane na postronku,
09:21
is actually an obelisk that constantly reflects the light
228
549000
3000
jest obeliskiem, który nieustannie odbija światło
09:24
that falls on the sacred Apu of Machu Picchu,
229
552000
3000
padające na Apu, bóstwo Machu Picchu,
09:27
which is Sugarloaf Mountain, called Huayna Picchu.
230
555000
3000
którym jest góra Głowa Cukru, zwana Huayna Picchu.
09:30
If you come to the south of the intiwatana, you find an altar.
231
558000
3000
Jeśli zawędrujecie na południową stronę Intiwatany, znajdziecie ołtarz.
09:33
Climb Huayna Picchu, find another altar.
232
561000
2000
Gdy wdrapiecie się na Huayna Picchu, ujrzycie kolejny.
09:35
Take a direct north-south bearing,
233
563000
2000
Jeśli staniecie dokładnie na osi północ-południe,
09:37
you find to your astonishment
234
565000
2000
z zadziwieniem odkryjecie,
09:39
that it bisects the intiwatana stone,
235
567000
2000
że przecina ona głaz Intiwatany dokładnie w połowie,
09:41
goes to the skyline,
236
569000
2000
biegnie aż po linię horyzontu,
09:43
hits the heart of Salcantay, the second of the most important mountains
237
571000
3000
zahacza o sam środek Salcantay, drugiej najważniejszej góry
09:46
of the Incan empire.
238
574000
2000
imperium Inków,
09:48
And then beyond Salcantay, of course,
239
576000
2000
a dalej, poza Salcantay,
09:50
when the southern cross reaches the southernmost point in the sky,
240
578000
3000
gdzie południowy krzyż sięga wysuniętego najbardziej na południe punktu nieba,
09:53
directly in that same alignment, the Milky Way overhead.
241
581000
3000
na tej samej osi, powyżej, znajduje się Droga Mleczna.
09:56
But what is enveloping Machu Picchu from below?
242
584000
3000
Co natomiast otacza Machu Picchu od spodu?
09:59
The sacred river, the Urubamba, or the Vilcanota,
243
587000
3000
Święta rzeka, Urubamba albo Vilcanota,
10:02
which is itself the Earthly equivalent of the Milky Way,
244
590000
3000
która jest ziemskim odpowiednikiem Drogi Mlecznej,
10:05
but it's also the trajectory that Viracocha walked
245
593000
3000
a także trasą, którą przebył Wirakocza,
10:08
at the dawn of time when he brought the universe into being.
246
596000
3000
na początku czasu, kiedy powołał wszechświat do życia.
10:11
And where does the river rise?
247
599000
2000
A gdzie powstaje rzeka?
10:13
Right on the slopes of the Koariti.
248
601000
4000
Dokładnie na zboczach Koariti.
10:17
So, 500 years after Columbus,
249
605000
2000
Tak więc, 500 lat po Kolumbie
10:19
these ancient rhythms of landscape
250
607000
3000
ten starożytny rytm krajobrazu
10:22
are played out in ritual.
251
610000
2000
wybrzmiewa w rytuale.
10:24
Now, when I was here at the first TED,
252
612000
2000
Kiedy pojawiłem się na TED po raz pierwszy,
10:26
I showed this photograph: two men of the Elder Brothers,
253
614000
3000
zaprezentowałem tę oto fotografię: dwóch mężczyzn spośród Starszych Braci,
10:29
the descendants, survivors of El Dorado.
254
617000
3000
potomków, ocaleńców Eldorado.
10:32
These, of course, are the descendants
255
620000
3000
To, naturalnie, są potomkowie
10:35
of the ancient Tairona civilization.
256
623000
3000
starożytnej cywilizacji Tairona.
10:38
If those of you who are here remember that I mentioned
257
626000
2000
Może niektórzy z obecnych tu pamietają, iż wspomniałem,
10:40
that they remain ruled by a ritual priesthood,
258
628000
3000
że pozostają oni pod rządami kapłaństwa rytualnego,
10:43
but the training for the priesthood is extraordinary.
259
631000
2000
a szkolenie na kapłana jest niezwykłe.
10:45
Taken from their families, sequestered in a shadowy world of darkness
260
633000
3000
Zabrani rodzinom, odosobnieni w ponurym świecie ciemności
10:48
for 18 years -- two nine-year periods deliberately chosen
261
636000
3000
przez 18 lat – dwa dziewięcioletnie okresy ustalone rozmyślnie,
10:51
to evoke the nine months they spend in the natural mother's womb.
262
639000
3000
aby przywołać skojarzenia z dziewięcioma miesiącami spędzonymi w łonie matki.
10:54
All that time, the world only exists as an abstraction,
263
642000
4000
Świat istnieje jedynie jako abstrakcja,
10:58
as they are taught the values of their society.
264
646000
2000
podczas gdy wpaja im się wartości, na których opiera się ich społeczność.
11:00
Values that maintain the proposition that their prayers,
265
648000
3000
Wartości, które stanowią podstawę dla ich modlitw,
11:03
and their prayers alone, maintain the cosmic balance.
266
651000
3000
a te z kolei podtrzymują kosmiczną równowagę.
11:06
Now, the measure of a society is not only what it does,
267
654000
3000
Miarą danej społeczności jest nie tylko to, czym się zajmuje,
11:09
but the quality of its aspirations.
268
657000
2000
ale także wielkość jej ambicji.
11:11
And I always wanted to go back into these mountains,
269
659000
2000
Zawsze chciałem wrócić w te góry,
11:13
to see if this could possibly be true,
270
661000
3000
żeby zobaczyć, czy to naprawdę jest możliwe –
11:16
as indeed had been reported by the great anthropologist,
271
664000
3000
w sposób, w jaki zrelacjonował to wspaniały antropolog,
11:19
Reichel-Dolmatoff.
272
667000
2000
Reichel-Dolmatoff.
11:21
So, literally two weeks ago,
273
669000
2000
Dosłownie dwa tygodnie temu
11:23
I returned from having spent six weeks with the Elder Brothers
274
671000
3000
powróciłem z sześciotygodniowego pobytu wśród Starszych Braci,
11:26
on what was clearly the most
275
674000
2000
który z całą pewnością był najbardziej
11:28
extraordinary trip of my life.
276
676000
2000
niezwykłą wyprawą w moim życiu.
11:30
These really are a people who live and breathe
277
678000
3000
To naprawdę są ludzie, którzy żyją
11:33
the realm of the sacred,
278
681000
2000
rzeczywistością sakralną –
11:35
a baroque religiosity that is simply awesome.
279
683000
2000
ową wymyślną religijnością, która jest po prostu niesamowita.
11:37
They consume more coca leaves than any human population,
280
685000
3000
Zużywają więcej liści koki niż jakakolwiek ludzka populacja –
11:40
half a pound per man, per day.
281
688000
2000
prawie 2,5 kg na osobę w ciągu jednego dnia.
11:42
The gourd you see here is --
282
690000
3000
Tykwa, którą tu widzicie, jest –
11:45
everything in their lives is symbolic.
283
693000
3000
jak wszystko w ich życiu – symboliczna.
11:48
Their central metaphor is a loom.
284
696000
2000
Ich ulubioną metaforą jest krosno.
11:50
They say, "Upon this loom, I weave my life."
285
698000
2000
Na tym krosnie, powiadają, przędę swoje życie.
11:52
They refer to the movements as they exploit the ecological niches of the gradient
286
700000
3000
Odnoszą się do tychże ruchów podczas eksploatowania ekologicznych nisz stoków,
11:55
as "threads."
287
703000
2000
nazywając je "nićmi".
11:57
When they pray for the dead, they make these gestures with their hands,
288
705000
3000
Kiedy odprawiają modły za zmarłych, gestykulują,
12:00
spinning their thoughts into the heavens.
289
708000
3000
jakby przędli swoje myśli prosto w niebiosa.
12:03
You can see the calcium buildup on the head of the poporo gourd.
290
711000
3000
Widać tu wapienny osad na głowni tykwy Poporo.
12:06
The gourd is a feminine aspect; the stick is a male.
291
714000
3000
Tykwa to aspekt żeński, kij – męski.
12:09
You put the stick in the powder
292
717000
2000
Wkładasz kij,
12:11
to take the sacred ashes -- well, they're not ashes,
293
719000
2000
by zaczerpnąć świętych prochów – w zasadzie nie są to prochy,
12:14
they're burnt limestone --
294
722000
1000
to spalony wapień –
12:15
to empower the coca leaf, to change
295
723000
2000
aby liście koki były w stanie
12:17
the pH of the mouth to facilitate the absorption
296
725000
2000
zmienić pH ust, a tym samym ułatwić wchłanianie
12:19
of cocaine hydrochloride.
297
727000
2000
chlorowodorku kokainy.
12:21
But if you break a gourd, you cannot simply throw it away,
298
729000
3000
Ale jeśli zdarzy ci się złamać tykwę, nie możesz jej zwyczajnie wyrzucić,
12:24
because every stroke of that stick
299
732000
2000
ponieważ za każdym uderzeniem kija,
12:26
that has built up that calcium,
300
734000
2000
na którym powstał ten osad –
12:28
the measure of a man's life,
301
736000
2000
miara długości życia człowieka –
12:30
has a thought behind it.
302
738000
3000
stoi myśl.
12:33
Fields are planted in such an extraordinary way,
303
741000
2000
Pola obsiewane są w nietypowy sposób,
12:35
that the one side of the field
304
743000
2000
mianowicie: jedna strona pola
12:37
is planted like that by the women.
305
745000
2000
zostaje obsiana w taki sposób przez kobiety,
12:39
The other side is planted like that by the men. Metaphorically,
306
747000
3000
a druga strona w taki sposób – przez mężczyzn.
12:42
you turn it on the side, and you have a piece of cloth.
307
750000
3000
Metaforycznie - przewracając je na bok otrzymuje się skrawek materiału.
12:45
And they are the descendants of the ancient Tairona civilization,
308
753000
3000
Ludzie ci są potomkami starożytnej cywilizacji Tairona,
12:48
the greatest goldsmiths of South America,
309
756000
1000
najwspanialszych złotników Ameryki Południowej,
12:49
who in the wake of the conquest,
310
757000
2000
którzy, w rezultacie konkwisty,
12:51
retreated into this isolated volcanic massif
311
759000
3000
wycofali się do tego izolowanego masywu wulkanicznego,
12:54
that soars to 20,000 feet
312
762000
2000
wznoszącego się na 7 tys. metrów
12:56
above the Caribbean coastal plain.
313
764000
2000
nad karaibską niziną nadbrzeżną.
12:58
There are four societies:
314
766000
2000
Znane są tam cztery społeczności:
13:00
the Kogi, the Wiwa, the Kankwano and the Arhuacos.
315
768000
3000
Kogi, Asario (Wiwa), Kankuamo (Kankwano) i Arhuaco.
13:03
I traveled with the Arhuacos,
316
771000
2000
Podróżowałem z plemieniem Arhuaco,
13:05
and the wonderful thing about this story
317
773000
2000
a cudownym elementem całej tej historii
13:07
was that this man, Danilo Villafane --
318
775000
3000
był ten oto człowiek, Danilo Villafane –
13:10
if we just jump back here for a second.
319
778000
3000
przeskoczmy na chwilę wstecz.
13:13
When I first met Danilo, in the Colombian embassy in Washington,
320
781000
3000
Kiedy spotkałem go po raz pierwszy, w ambasadzie kolumbijskiej w Waszyngtonie,
13:16
I couldn't help but say, "You know,
321
784000
2000
nie mogłem się powstrzymać i powiedziałem:
13:18
you look a lot like an old friend of mine."
322
786000
2000
"Wyglądasz jak mój stary przyjaciel."
13:20
Well, it turns out he was the son of my friend, Adalberto,
323
788000
3000
Okazało się, że był on synem mojego przyjaciela z 1974 roku, Adalberto,
13:23
from 1974, who had been killed by the FARC.
324
791000
3000
który został zabity przez FARC,
13:26
And I said, "Danilo, you won't remember this,
325
794000
3000
rzekłem więc: "Danilo, nie będziesz tego pamiętać,
13:29
but when you were an infant, I carried you on my back,
326
797000
2000
ale gdy byłeś niemowlakiem, nosiłem cię na plecach
13:31
up and down the mountains."
327
799000
2000
po górach".
13:33
And because of that, Danilo invited us
328
801000
2000
I właśnie dlatego Danilo zaprosił nas
13:35
to go to the very heart of the world,
329
803000
2000
na wyprawę do samego serca świata –
13:37
a place where no journalist had ever been permitted.
330
805000
2000
miejsca, do którego nigdy nie został wpuszczony żaden reporter.
13:39
Not simply to the flanks of the mountains,
331
807000
2000
Nie tylko na zbocza gór,
13:41
but to the very iced peaks which are the destiny of the pilgrims.
332
809000
3000
ale na kompletnie zlodowaciałe szczyty, będące celem pielgrzymek.
13:44
And this man sitting cross-legged
333
812000
2000
A ten mężczyzna, siedzący ze skrzyżowanymi nogami,
13:46
is now a grown-up Eugenio,
334
814000
2000
jest teraz dorosłym Eugenio,
13:48
a man who I've known since 1974.
335
816000
3000
człowiekiem, którego znam od 1974 roku.
13:51
And this is one of those initiates.
336
819000
2000
A oto jeden z inicjowanych.
13:53
No, it's not true that they're kept in the darkness for 18 years,
337
821000
3000
Nie jest prawdą, że trzyma się ich w ciemnościach przez 18 lat,
13:56
but they are kept within the confines
338
824000
2000
ale zostają obłożeni ograniczeniami
13:58
of the ceremonial men's circle
339
826000
2000
obrzędowego koła mężczyzn
14:00
for 18 years.
340
828000
2000
na okres 18 lat.
14:02
This little boy will never step outside
341
830000
2000
Ten mały chłopiec nie wyjdzie
14:04
of the sacred fields
342
832000
2000
poza święte pola
14:06
that surround the men's hut for all that time,
343
834000
3000
otaczające szałas mężczyzn,
14:09
until he begins his journey of initiation.
344
837000
3000
dopóki nie rozpocznie swej podróży inicjacyjnej.
14:12
For that entire time, the world only exists as an abstraction,
345
840000
3000
Przez cały ten czas świat istnieje jedynie jako abstrakcja,
14:15
as he is taught the values of society,
346
843000
2000
gdy wpaja się mu wartości, na których opiera się jego społeczność,
14:17
including this notion that their prayers alone
347
845000
2000
w tym pogląd, że same tylko ich modlitwy
14:19
maintain the cosmic balance.
348
847000
3000
podtrzymują kosmiczną równowagę.
14:22
Before we could begin our journey,
349
850000
2000
Zanim rozpoczęliśmy naszą podróż,
14:24
we had to be cleansed at the portal of the Earth.
350
852000
2000
musieliśmy zostać oczyszczeni przy wejściu do Ziemi.
14:26
And it was extraordinary to be taken by a priest.
351
854000
2000
To było niezwykłe, gdy prowadził nas kapłan.
14:28
And you see that the priest never wears shoes because holy feet --
352
856000
3000
Możecie zauważyć, że kapłan, zwany mamo, nigdy nie nosi butów,
14:31
there must be nothing between the feet
353
859000
2000
ponieważ nic nie może znajdować się
14:33
and the Earth for a mamo.
354
861000
3000
pomiędzy jego stopą i ziemią.
14:36
And this is actually the place where the Great Mother
355
864000
2000
Jest to w istocie miejsce, gdzie Wielka Matka
14:38
sent the spindle into the world
356
866000
2000
zesłała na świat wrzeciono,
14:40
that elevated the mountains and created the homeland
357
868000
2000
które uniósło góry i utworzyło rodzimą ziemię,
14:42
that they call the heart of the world.
358
870000
2000
zwaną przez nich sercem świata.
14:44
We traveled high into the paramo,
359
872000
2000
Podróżowaliśmy w wysokie góry porośnięte paramo,
14:46
and as we crested the hills,
360
874000
2000
a gdy wspinaliśmy się na wzgórza,
14:48
we realized that the men were interpreting
361
876000
2000
zdaliśmy sobie sprawę, że mężczyźni interpretowali
14:50
every single bump on the landscape
362
878000
2000
każdy pojedyncze wybrzuszenie krajobrazu
14:52
in terms of their own intense religiosity.
363
880000
3000
w kontekście własnej, głębokiej religijności.
14:55
And then of course, as we reached our final destination,
364
883000
3000
A potem, kiedy osiągnęliśmy ostateczny cel naszej podróży,
14:58
a place called Mamancana,
365
886000
2000
miejsce zwane Mamancana,
15:00
we were in for a surprise,
366
888000
2000
spotkała nas niespodzianka,
15:02
because the FARC were waiting to kidnap us.
367
890000
2000
ponieważ oczekiwało tam FARC, aby nas porwać.
15:04
And so we ended up being taken aside into these huts,
368
892000
3000
Zostaliśmy więc zabrani do tych oto szałasów
15:07
hidden away until the darkness.
369
895000
2000
i pozostaliśmy w ukryciu aż do zmroku.
15:09
And then, abandoning all our gear,
370
897000
2000
A następnie, porzuciwszy całe nasze wyposażenie,
15:11
we were forced to ride out in the middle of the night,
371
899000
3000
musieliśmy wyjechać w środku nocy –
15:14
in a quite dramatic scene.
372
902000
2000
w dość dramatycznych okolicznościach.
15:16
It's going to look like a John Ford Western.
373
904000
2000
Będzie to wyglądać jak western Johna Forda.
15:18
And we ran into a FARC patrol at dawn, so it was quite harrowing.
374
906000
3000
O świcie natknęliśmy się na patrol FARC – było to wstrząsające.
15:21
It will be a very interesting film. But what was fascinating
375
909000
3000
To będzie bardzo interesujący film. Ale fascynujące było to,
15:24
is that the minute there was a sense of dangers,
376
912000
2000
że w chwili rozpoznania niebezpieczeństwa,
15:26
the mamos went into a circle of divination.
377
914000
3000
mamo utworzyli wróżebne koło.
15:29
And of course, this is a photograph
378
917000
2000
A to jest zdjęcie
15:31
literally taken the night we were in hiding,
379
919000
2000
zrobione dosłownie tej nocy, którą spędziliśmy w ukryciu,
15:33
as they divine their route
380
921000
2000
ukazujące, jak wywróżyli trasę,
15:35
to take us out of the mountains.
381
923000
2000
która miała nas wyprowadzić z gór.
15:37
We were able to, because we had trained
382
925000
2000
Ponieważ uprzednio wyszkoliliśmy
15:39
people in filmmaking,
383
927000
2000
ludzi w filmowaniu,
15:41
continue with our work,
384
929000
2000
mogliśmy kontynuować naszą pracę
15:43
and send our Wiwa and Arhuaco filmmakers
385
931000
3000
i wysłać naszych filmowców, Wiwa i Arhuaco,
15:46
to the final sacred lakes
386
934000
2000
do ostatnich ważnych punktów – świętych jezior,
15:48
to get the last shots for the film,
387
936000
2000
aby mogli nakręcić ostatnie sceny filmu,
15:50
and we followed the rest of the Arhuaco back to the sea,
388
938000
2000
a następnie podążyliśmy za resztą Arhuaco z powrotem do morza,
15:52
taking the elements from the highlands to the sea.
389
940000
3000
zanosząc tam pierwiastki z gór.
15:55
And here you see how their sacred landscape
390
943000
2000
A tutaj możecie zobaczyć, że ich święty krajobraz
15:57
has been covered by brothels and hotels and casinos,
391
945000
3000
został pokryty burdelami, hotelami i kasynami,
16:00
and yet, still they pray.
392
948000
3000
a oni, mimo wszystko, wciąż się modlą.
16:03
And it's an amazing thing to think
393
951000
2000
Niezwykłym jest,
16:05
that this close to Miami,
394
953000
3000
że tak blisko Miami –
16:08
two hours from Miami, there is an entire civilization of people
395
956000
3000
dwie godziny drogi – istnieje cywilizacja ludzi
16:11
praying every day for your well-being.
396
959000
3000
modlących się każdego dnia za nasze powodzenie.
16:14
They call themselves the Elder Brothers.
397
962000
2000
Nazywają samych siebie Starszymi Braćmi.
16:16
They dismiss the rest of us who have ruined the world
398
964000
3000
Odsuwają myśl o pozostałych, którzy doprowadzili świat do ruiny,
16:19
as the Younger Brothers. They cannot understand
399
967000
2000
nazywając ich Młodszymi Braćmi. Nie potrafią zrozumieć,
16:21
why it is that we do what we do to the Earth.
400
969000
3000
dlaczego robimy Ziemi to, co robimy.
16:24
Now, if we slip to another end of the world,
401
972000
2000
Teraz przeskoczmy na drugi koniec świata.
16:26
I was up in the high Arctic
402
974000
2000
Pojechałem w głąb Arktyki,
16:28
to tell a story about global warming,
403
976000
2000
aby opowiedzieć historię o globalnym ociepleniu,
16:30
inspired in part by
404
978000
2000
zaispirowany po części
16:32
the former Vice President's wonderful book.
405
980000
2000
cudowną książką byłego wiceprezydenta.
16:34
And what struck me so extraordinary
406
982000
2000
Niezwykle uderzające było
16:36
was to be again with the Inuit --
407
984000
2000
znalezienie się ponownie wśród Inuitów –
16:38
a people who don't fear the cold, but take advantage of it.
408
986000
3000
ludzi, którzy nie boją się zimna, ale robią z niego użytek.
16:41
A people who
409
989000
2000
Ludzi, którzy
16:43
find a way, with their imagination,
410
991000
2000
znajdują sposób, dzięki swej wyobraźni,
16:45
to carve life out of that very frozen.
411
993000
3000
aby wykuć życie w mrozie.
16:48
A people for whom blood on ice
412
996000
2000
Ludzi, dla których krew na lodzie
16:50
is not a sign of death, but an affirmation of life.
413
998000
3000
nie jest symbolem śmierci, ale afirmacją życia.
16:53
And yet tragically, when you now go to those northern communities,
414
1001000
2000
A jednak to dramatyczne, że jeśli udacie się obecnie do owych północnych społeczności,
16:55
you find to your astonishment
415
1003000
2000
przekonacie się ze zdumieniem,
16:57
that whereas the sea ice used to come in in September
416
1005000
2000
że tam, gdzie niegdyś lód pojawiał się na morzu we wrześniu
16:59
and stay till July,
417
1007000
2000
i pozostawał tam aż do lipca –
17:01
in a place like Kanak in northern Greenland,
418
1009000
2000
w miejscu takim jak Kanak w północnej Grenlandii –
17:03
it literally comes in now in November
419
1011000
2000
teraz pojawia się dopiero w listopadzie
17:05
and stays until March.
420
1013000
2000
i utrzymuje się do marca.
17:07
So, their entire year has been cut in half.
421
1015000
3000
Zatem ich cały rok został przecięty na pół.
17:10
Now, I want to stress that none of these peoples
422
1018000
2000
Chcę tu podkreślić, że żaden z tych ludów,
17:12
that I've been quickly talking about here
423
1020000
2000
o których tutaj krótko opowiedziałem,
17:14
are disappearing worlds.
424
1022000
2000
nie jest ginącym światem.
17:16
These are not dying peoples.
425
1024000
2000
Ci ludzie nie wymierają.
17:18
On the contrary, you know,
426
1026000
2000
Przeciwnie –
17:20
if you have the heart to feel and the eyes to see,
427
1028000
2000
jeśli posiadacie czujące serce i widzące oczy,
17:22
you discover that the world is not flat.
428
1030000
2000
odkrywacie, że świat nie jest płaski.
17:24
The world remains a rich tapestry.
429
1032000
3000
Pozostaje on bogatą dekoracją,
17:27
It remains a rich topography of the spirit.
430
1035000
3000
bogatą topografią ducha.
17:30
These myriad voices of humanity
431
1038000
2000
Te miriady głosów ludzkości
17:32
are not failed attempts at being new,
432
1040000
2000
nie są nieudanymi próbami stania się czymś nowym,
17:34
failed attempts at being modern.
433
1042000
2000
współczesnym.
17:36
They're unique facets of the human imagination.
434
1044000
2000
Są to jedyne w swoim rodzaju oblicza ludzkiej wyobraźni.
17:38
They're unique answers to a fundamental question:
435
1046000
3000
Jedyne w swoim rodzaju odpowiedzi na zasadnicze pytanie:
17:41
what does it mean to be human and alive?
436
1049000
3000
co to znaczy być człowiekiem i co to znaczy żyć?
17:44
And when asked that question, they respond
437
1052000
2000
A kiedy zada im się to pytanie,
17:46
with 6,000 different voices.
438
1054000
2000
odpowiadają 6 tys. różnych głosów.
17:48
And collectively, those voices become our human repertoire
439
1056000
3000
Zebrane razem, głosy te stają się naszym ludzkim repertuarem,
17:51
for dealing with the challenges that will confront us
440
1059000
2000
służącym temu, aby radzić sobie z wyzwaniami, które napotkamy
17:53
in the ensuing millennia.
441
1061000
2000
w kolejnych tysiącleciach.
17:55
Our industrial society is scarcely
442
1063000
2000
Nasze społeczeństwo przemysłowe ma zaledwie
17:57
300 years old.
443
1065000
2000
300 lat.
17:59
That shallow history shouldn't suggest to anyone
444
1067000
2000
Ta uboga historia nie powinna sugerować,
18:01
that we have all of the answers
445
1069000
2000
że znamy wszystkie odpowiedzi
18:03
for all of the questions that will confront us
446
1071000
2000
na wszystkie te pytania, na które natkniemy się
18:05
in the ensuing millennia.
447
1073000
2000
w nadchodzących tysiącleciach.
18:07
The myriad voices of humanity are not failed attempts at being us.
448
1075000
3000
Owe niezliczone głosy ludzkości nie są nieudanymi próbami bycia nami.
18:10
They are unique answers to that fundamental question:
449
1078000
3000
Są jedynymi w swoim rodzaju odpowiedziami na to podstawowe zagadnienie:
18:13
what does it mean to be human and alive?
450
1081000
2000
co to znaczy być człowiekiem i co to znaczy żyć.
18:15
And there is indeed a fire burning over the Earth,
451
1083000
3000
Ponad ziemią faktycznie płonie ogień,
18:18
taking with it not only plants and animals,
452
1086000
3000
który pochłania nie tylko rośliny i zwierzęta,
18:21
but the legacy of humanity's brilliance.
453
1089000
2000
ale i dziedzictwo ludzkiego geniuszu.
18:23
Right now, as we sit here in this room,
454
1091000
2000
Podczas gdy siedzimy w tym pomieszczeniu,
18:25
of those 6,000 languages spoken the day that you were born,
455
1093000
3000
z owych 6 tys. języków, używanych w momencie waszych narodzin,
18:28
fully half aren't being taught to children.
456
1096000
3000
obecnie naucza się dzieci tylko połowy.
18:31
So, you're living through a time
457
1099000
1000
Żyjemy zatem w czasach,
18:32
when virtually half of humanity's intellectual,
458
1100000
3000
w których pozwala się zaniknąć praktycznie połowie
18:35
social and spiritual legacy
459
1103000
2000
ludzkiej spuścizny intelektualnej,
18:37
is being allowed to slip away.
460
1105000
2000
społecznej i duchowej.
18:39
This does not have to happen.
461
1107000
2000
Nie musi się tak dziać.
18:41
These peoples are not failed attempts at being modern --
462
1109000
3000
Ci ludzie nie są nieudaną próbą stania się nowoczesnymi –
18:44
quaint and colorful and destined to fade away
463
1112000
2000
osobliwi, barwni i skazani na zaniknięcie,
18:46
as if by natural law.
464
1114000
2000
jak gdyby na mocy prawa naturalnego.
18:48
In every case, these are dynamic, living peoples
465
1116000
2000
W każdym z tych przypadków to dynamiczne, żyjące ludy,
18:50
being driven out of existence by identifiable forces.
466
1118000
3000
wysiedlane z egzystencji przez łatwe do zidentyfikowania siły.
18:53
That's actually an optimistic observation,
467
1121000
3000
Jest to zatem optymistyczne spostrzeżenie,
18:56
because it suggests that if human beings
468
1124000
2000
ponieważ sugeruje ono, że jeśli ludzie
18:58
are the agents of cultural destruction,
469
1126000
2000
mogą być pośrednikami w kulturowej zagładzie,
19:00
we can also be, and must be,
470
1128000
2000
to możemy też, a raczej musimy być,
19:02
the facilitators of cultural survival.
471
1130000
2000
czynnikami ułatwiającymi kulturowe przetrwanie.
19:04
Thank you very much.
472
1132000
2000
Dziękuję bardzo.
ABOUT THE SPEAKER
Wade Davis - Anthropologist, ethnobotanistA National Geographic Explorer-in-Residence, Wade Davis has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.”
Why you should listen
Wade Davis is perhaps the most articulate and influential western advocate for the world's indigenous cultures. A National Geographic Explorer-in-Residence, he has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.” Trained in anthropology and botany at Harvard, he travels the globe to live alongside indigenous people, and document their cultural practices in books, photographs, and film. His stunning photographs and evocative stories capture the viewer's imagination. As a speaker, he parlays that sense of wonder into passionate concern over the rate at which cultures and languages are disappearing -- 50 percent of the world's 7,000 languages, he says, are no longer taught to children. He argues, in the most beautiful terms, that language is much more than vocabulary and grammatical rules. Every language is an old-growth forest of the mind.
Indigenous cultures are not failed attempts at modernity, let alone failed attempts to be us. They are unique expressions of the human imagination and heart, unique answers to a fundamental question: What does it mean to be human and alive? When asked this question, the peoples of the world respond in 7,000 different voices, and these collectively comprise our human repertoire for dealing with all the challenges that will confront us as a species over the coming centuries.
Davis is the author of 15 books including The Serpent and the Rainbow, One River, and The Wayfinders. His many film credits include Light at the Edge of the World, an eight-hour documentary series produced for the National Geographic. In 2009 he received the Gold Medal from the Royal Canadian Geographical Society for his contributions to anthropology and conservation, and he is the 2011 recipient of the Explorers Medal, the highest award of the Explorers’ Club, and the 2012 recipient of the Fairchild Medal for Plant Exploration. His latest books are Into the Silence: The Great War, Mallory and the Conquest of Everest and The Sacred Headwaters: the Fight to Save the Stikine, Skeena and the Nass.
Wade Davis | Speaker | TED.com