TED2005
Paul Sereno: Digging up dinosaurs
Paul Sereno wykopuje dinozaury
Filmed:
Readability: 3.9
850,968 views
Dziwne krajobrazy, żar i (czasem) rozwścieczone krokodyle czyhają na naukowców, którzy poszukują wskazówek świadczących o zamyśle ewolucji. Paleontolog Paul Sereno mówi o zaskakujących spotkaniach z prehistorią i o tym w jaki sposób umożliwić studentom przeżycie podobnej przygody.
Paul Sereno - Paleontologist
Surely not the only science career based on a museum tour epiphany, Paul Sereno's is almost certainly the most triumphant. He's dug up dinosaurs on five continents -- and discovered the world's largest crocodile, the (extinct) 40-foot Sarchosuchus. Full bio
Surely not the only science career based on a museum tour epiphany, Paul Sereno's is almost certainly the most triumphant. He's dug up dinosaurs on five continents -- and discovered the world's largest crocodile, the (extinct) 40-foot Sarchosuchus. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
Sixty-five million years ago, a very important
0
0
2000
65 milionów lat temu ważne wydarzenie
00:20
and catastrophic event
1
2000
2000
zmieniło kierunek ewolucji życia na lądzie.
00:22
changed the course of life on land.
2
4000
2000
zmieniło kierunek ewolucji życia na lądzie.
00:24
And although we know that the land animals I'm going to talk about
3
6000
3000
Zwierzęta, o których będę mówić
00:27
are just the scum of the Earth on the land --
4
9000
3000
są teraz tylko okruchami ziemi...
00:30
the little bits of land floating around -- but they are important to us
5
12000
2000
Ale są dla nas ważne,
00:32
because they're sort of in our scale of experience from millimeters to meters.
6
14000
4000
bo stanowią dużą część historii ewolucji.
00:36
And these animals disappeared,
7
18000
3000
Te zwierzęta zniknęły,
00:39
and a separate life, mammals,
8
21000
4000
a inne formy życia pojawiły się
00:43
radiated out to take their place. And so, we know this
9
25000
2000
na ich miejsce.
00:45
in extraordinary detail. And so this is a core
10
27000
3000
Dobrze znamy tę historię.
00:48
from near Bermuda. We know that the tsunamis, the earthquakes,
11
30000
3000
Trzęsienia ziemi, tsunami, to,
00:51
and the things that we've experienced
12
33000
2000
czego doświadczyliśmy
00:53
in the entire record of humankind history
13
35000
2000
w ciągu całej historii ludzkości
00:55
can't really quite get around the kind of disaster
14
37000
3000
nie ma porównania do katastrofy
00:58
that this represented for the Earth.
15
40000
3000
jakiej doświadczyła Ziemia.
01:02
So even before that impact was known,
16
44000
4000
Zanim wiedzieliśmy o zderzeniu,
01:06
even before scientists in general came to an agreement
17
48000
3000
zanim naukowcy zaakceptowali
01:09
over the theory of evolution,
18
51000
2000
teorię ewolucji,
01:11
scientists and natural historians of all kinds of stripes
19
53000
3000
specjaliści od historii naturalnej
01:14
actually had divided Earth's life's history
20
56000
2000
podzielili ziemską historię
01:16
into these two episodes:
21
58000
2000
na dwa okresy:
01:18
Mesozoic, the middle life, and the Cenozoic, the recent life.
22
60000
4000
Mezozoik, faza średnia i Kenozoik, życie współczesne.
01:22
And as it turns out, it actually corresponds really nicely
23
64000
3000
Podział ten dobrze też pasuje
01:25
with geologic history.
24
67000
2000
do historii geologicznej.
01:27
So we have a Mesozoic period,
25
69000
2000
Mamy Mezozoik,
01:29
an age of fragmentation,
26
71000
2000
czas fragmentacji,
01:31
and a Cenozoic period, an age of reconnection --
27
73000
2000
i Kenozoik, czas połączenia
01:33
South America to North America, India to Asia.
28
75000
3000
Ameryki Południowej i Północnej, Indii z Azją.
01:36
And so my work, really, is trying to understand
29
78000
3000
Moja praca polega na badaniu
01:39
the character of that Mesozoic radiation
30
81000
3000
charakteru radiacji Mezozoicznej
01:42
compared to the Cenozoic radiation
31
84000
2000
w porównaniu do tej z Kenozoiku
01:44
to see what mysteries we can understand from dinosaurs and from other animals
32
86000
3000
by zobaczyć co dinozaury i inne zwierzęta
01:47
about what life on drifting continents
33
89000
3000
żyjące na zmieniających się kontynentach
01:50
really can tell us about evolution.
34
92000
2000
mogą nam powiedzieć o ewolucji.
01:52
The work immediately begs the question,
35
94000
3000
Nasuwa się pytanie:
01:55
"Why didn't they go into the waters?"
36
97000
2000
"Czemu nie było ich w wodzie?"
01:57
I mean, certainly mammals did. This is one example.
37
99000
2000
Ssaki tam były, a to dowód.
01:59
You can go outside -- see many other examples.
38
101000
2000
Wystarczy wyjść na zewnątrz by się o tym przekonać.
02:01
Within five, 10 million years of the bolide impact
39
103000
3000
W ciągu 5-10 milionów lat po uderzeniu meteorytu
02:04
we had a whole variety of animals going into the water. Why didn't they do that?
40
106000
4000
wiele zwierząt zeszło do wody, czemu nie one?
02:08
Why didn't they hang around in trees at good size,
41
110000
2000
Czemu nie weszły na drzewa,
02:10
and why didn't they burrow?
42
112000
2000
czemu nie pod ziemię?
02:12
Why didn't they do all these things, and if they didn't do all these things,
43
114000
2000
Czemu tak nie zrobiły, a jeśli tak nie zrobiły,
02:14
what kinds of animals were in those spaces?
44
116000
2000
to jakie zwierzęta już tam były?
02:16
And if there were no animals in those spaces, what does that tell us
45
118000
2000
A jeśli nie było żadnych, co nam to mówi,
02:18
about, you know, how evolution works on land?
46
120000
4000
o tym jak działa ewolucja na lądzie?
02:22
Really interesting questions. I think a lot of it has to do with body size.
47
124000
4000
To ciekawe pytania. Sądzę, że chodzi o rozmiar ciała.
02:26
In fact, I think that most of it has to do with body size --
48
128000
4000
To klucz do większości z nich...
02:30
the size you are when you inherit
49
132000
3000
rozmiar ciała w momencie pojawienia się
02:33
a vacant ecospace
50
135000
2000
pustej niszy z powodu katastrofy naturalnej.
02:35
from whatever natural disaster.
51
137000
2000
pustej niszy z powodu katastrofy naturalnej.
02:37
Looking at dinosaur evolution
52
139000
2000
Przyglądając się ewolucji dinozaurów
02:39
and studying it, digging it up for many years,
53
141000
3000
studiując ją, wykopując, przez wiele lat...
02:42
I end up looking at the mammal radiation,
54
144000
3000
Zacząłem się przyglądać radiacji ssaków,
02:45
and it seems as though everything is quick time, just like technology,
55
147000
3000
Wszystko wydarzało się szybko,
02:48
advancing by an order of magnitude.
56
150000
2000
jak przełom w technologii.
02:50
Dinosaur evolution proceeded at a stately pace,
57
152000
3000
Ewolucja dinozaurów przebiegała wolniej,
02:53
an order of magnitude slower on any way you want to measure it.
58
155000
3000
pod każdym względem.
02:56
You want to measure it by diversity?
59
158000
2000
Mierzyć ją pod względem różnorodności?
02:58
You want to measure it by
60
160000
2000
Czasu potrzebnego na przyjęcie
03:00
the time it took to reach maximum body size?
61
162000
2000
maksymalnych rozmiarów ciała?
03:02
Yes, they do have larger body size,
62
164000
2000
Wiele z nich jest dużych,
03:04
but many of them are smaller,
63
166000
2000
ale niektóre są mniejsze,
03:06
but we're interested in the time it took them to achieve that.
64
168000
2000
Interesuje nas jak długo im to zajęło.
03:08
Fifty million years to achieve this maximum body size.
65
170000
4000
50 milionów lat na osiągnięcie tych rozmiarów.
03:12
And that is 10 times longer than it took the mammals
66
174000
2000
To dziesięć razy dłużej niż ssakom,
03:14
to achieve maximum body size
67
176000
2000
by osiągnąć te rozmiary
03:16
and invade all those habitats.
68
178000
2000
i podbić nowe środowiska.
03:18
So there's lessons to learn,
69
180000
2000
Można się czegoś dowiedzieć,
03:20
and there's lessons to learn from the exception,
70
182000
2000
szczególnie dzięki wyjątkowi,
03:23
the exception that we know very well today from the discoveries we've made,
71
185000
3000
o którym dowiedzieliśmy się z badań,
03:26
and many other scholars have made around the world.
72
188000
2000
razem z naukowcami z całego świata.
03:28
This slide was shown before. This is the famous Jurassic bird Archaeopteryx.
73
190000
4000
To już widzieliście - Archeopteryks z Jury.
03:33
We now know this transition is the one time
74
195000
2000
To jedyny przykład
03:35
that dinosaurs actually went below
75
197000
2000
na zmniejszenie rozmiarów ciała
03:37
that body size --
76
199000
2000
u dinozaura,
03:39
we're going to see where they began in a minute --
77
201000
2000
zaraz zobaczymy gdzie to się zaczęło --
03:41
and it is the one time that they rapidly
78
203000
2000
Tylko wtedy dinozaury
03:43
invaded all the habitats
79
205000
2000
podbiły inne siedliska,
03:45
I just told you that dinosaurs weren't in.
80
207000
2000
w których jeszcze ich nie było.
03:47
They became marine. We now know them today
81
209000
2000
Były pod wodą - dziś są znane
03:49
from the ice caps.
82
211000
2000
z lodowców.
03:51
There's burrowing birds.
83
213000
2000
To ptaki ziemne.
03:53
They inhabit the trees at all body sizes,
84
215000
2000
Żyją też na drzewach,
03:55
and, of course, they inhabit the land.
85
217000
2000
oraz na lądzie.
03:57
So we were the first to actually name a bird from the famous series
86
219000
2000
My pierwsi nazwaliśmy,
04:01
that later exploded onto the pages of Science and Nature.
87
223000
4000
coś co pojawiło się w "Science and Nature"
04:05
We called this bird Sinornis. It's a little bit more advanced than Archaeopteryx,
88
227000
3000
Sinornis jest trochę bardziej zaawansowany niż Archeopteryks,
04:08
and if you go to different layers, you find things
89
230000
2000
ale niektóre aspekty są mniej zaawansowane
04:10
that are less advanced than Archaeopteryx, and every grade in between,
90
232000
3000
niż u Archeopteryksa i bliskich kuzynów,
04:13
so that if you find something today, we're usually splitting hairs --
91
235000
4000
jeśli coś dziś znajdziemy to
04:17
or, more appropriately, feathers -- as to decide whether it's actually
92
239000
2000
dzielimy włosy na czworo, a raczej pióra,
04:19
a non-avian or an avian.
93
241000
2000
żeby zobaczyć czy były lotne.
04:21
It is the greatest transition that we have, actually,
94
243000
2000
To największa zmiana jaką mamy,
04:23
on land from one habitat to another,
95
245000
2000
z jednego siedliska do drugiego,
04:25
bar none,
96
247000
2000
bez wyjątków,
04:27
to understand how a bony,
97
249000
2000
Jak to możliwe żeby kościste
04:29
fairly heavy, kilogram or a couple-of-kilogram animal
98
251000
3000
ciężkie, nawet kilkukilogramowe zwierzę
04:32
could make such a transition.
99
254000
2000
mogło tak się zmienić?
04:34
It is really our greatest -- one of our greatest -- evolutionary sequences.
100
256000
3000
To jedna z najciekawszych ścieżek ewolucyjnych.
04:37
Now, my work began at the beginning.
101
259000
2000
Zacząłem od podstaw.
04:39
I thought if I'm going to understand dinosaur evolution,
102
261000
2000
Chciałem zrozumieć ewolucję dinozaurów.
04:41
I'd have to go back to those beds
103
263000
2000
Musiałbym wrócić do wykopalisk
04:43
where they had picked up fragments, go back to a time and a place
104
265000
3000
gdzie znaleziono fragmenty, do czasów
04:46
where the earliest dinosaurs existed.
105
268000
2000
kiedy żyły dinozaury.
04:48
I'd like to call for this little video clip
106
270000
3000
Posłużę się filmem
04:51
to give you some idea of, sort of, what we face. Normally, we get asked a lot of questions:
107
273000
3000
żeby pokazać wam z czym się zmagamy.
04:54
"Well, how do you find fossils in areas that look like this?"
108
276000
3000
Zastanawiamy się jak znajdować skamieliny.
04:58
If we could roll that first video clip.
109
280000
3000
A teraz film.
05:01
This is sort of a nice helicopter ride
110
283000
2000
To przejażdżka helikopterem.
05:03
through those early beds,
111
285000
2000
przez wczesne złoża,
05:05
and they're located in Northeastern Argentina.
112
287000
2000
znajdujące się w Argentynie.
05:07
And we're coming over a cliff, and at the top of that cliff,
113
289000
3000
Na szczycie klifu jest mnóstwo dinozaurów,
05:10
dinosaurs had basically taken over.
114
292000
2000
Na szczycie klifu jest mnóstwo dinozaurów,
05:12
At the bottom of the cliff, we find that they're rare as hens' teeth.
115
294000
3000
ale u jego stóp było ich bardzo bardzo mało.
05:15
That's where dinosaur origins is to be found: at the bottom of the cliff.
116
297000
2000
To początki dinozaurów.
05:18
You go into an area like this, you get a geologic map,
117
300000
1000
Jedzie się w takie miejsce z mapą geologiczną,
05:19
you get a topographic map,
118
301000
2000
mapą topograficzną
05:21
and the best, most-inspired team you can bring to the area.
119
303000
4000
i najlepszym zespołem.
05:25
And the rest is up to you. You've got to find fossils.
120
307000
3000
Reszta zależy od ciebie.
05:28
You've got to dig a hole that's usually quite a bit bigger than that
121
310000
3000
Trzeba wykopać ogromne dziury,
05:31
to get it out; you've got to climb those cliffs
122
313000
2000
wchodzi się na klify,
05:33
and find, really, everything that existed --
123
315000
3000
znajduje się tam wszystko...
05:37
not just the dinosaurs, but the entire story. If you're lucky,
124
319000
2000
Nie tylko dinozaury, ale wszystko.
05:39
and you dig a place like that,
125
321000
2000
Z odrobiną szczęścia znajdzie się
05:41
you actually find the ash bed to dig it, and we did.
126
323000
3000
miejsce do wykopalisk
05:44
228 million years old, we found
127
326000
3000
sprzed 228 milionów lat.
05:48
what really is the most primitive dinosaur:
128
330000
2000
Znaleźliśmy tam najbardziej prymitywnego dinozaura: Ur-dinozaura.
05:50
that's the Ur-dinosaur.
129
332000
2000
Znaleźliśmy tam najbardziej prymitywnego dinozaura: Ur-dinozaura.
05:52
A three-and-a-half foot thing,
130
334000
2000
Miał trochę ponad metr,
05:54
beautiful skull, predator,
131
336000
2000
piękną czaszkę, był drapieżny,
05:56
meat-eater, a two-legged animal.
132
338000
2000
mięsożerny i dwunożny.
05:58
So, all the other dinosaurs that you know,
133
340000
2000
Wszystkie inne dinozaury, które znaliśmy
06:00
or your kids know, at least, on four legs.
134
342000
2000
chodziły na czterech nogach.
06:02
This is sort of a look at the skull,
135
344000
2000
A to jego czaszka,
06:04
and it's an absolutely fantastic thing about five or six inches long.
136
346000
3000
niesamowita, jakieś 12-15 centymetrów długości.
06:07
It looks rather bird-like because it is.
137
349000
3000
Wygląda trochę jak ptasia i jest pusta.
06:10
It's bird-like and hollow.
138
352000
2000
Wygląda trochę jak ptasia i jest pusta.
06:12
A predator. Maybe 25 pounds,
139
354000
2000
Ten drapieżnik ważył jakieś 10-12 kilogramów.
06:14
or 10 kilograms.
140
356000
2000
Ten drapieżnik ważył jakieś 10-12 kilogramów.
06:16
That's where dinosaurs began. That's where the radiation began.
141
358000
2000
To początek, tu zaczęła się radiacja.
06:18
That is 10 times larger
142
360000
2000
Jest dziesięć razy większa niż radiacja ssaków,
06:20
than the mammal radiation, which was a four-legged radiation.
143
362000
3000
podczas której rozprzestrzeniły się czworonogi.
06:23
We are extremely dinosaur-like,
144
365000
2000
My jesteśmy podobni do dinozaurów,
06:25
and unusual in our two-legged approach to life.
145
367000
4000
takie nietypowe dwunogi.
06:29
Now, if you want to understand what happened
146
371000
2000
Zaraz wszystko wyjaśnię.
06:31
then when the continents broke apart,
147
373000
2000
Kontynenty się rozdzieliły,
06:33
and dinosaurs found -- landlubbers, as they are --
148
375000
2000
a dinozaury to szczury lądowe...
06:35
found themselves adrift. There's some missing puzzle pieces.
149
377000
6000
Brakuje kilku fragmentów łamigłówki głownie na południu,
06:41
Most of those missing puzzle pieces are southern continents,
150
383000
1000
Brakuje kilku fragmentów łamigłówki głownie na południu,
06:42
because it was those continents that are least explored.
151
384000
3000
bo te tereny nie są dobrze zbadane.
06:45
If you want to add to this picture and try and sketch it globally,
152
387000
3000
Żeby rozwikłać tę łamigłówkę globalnie,
06:48
you really have to force yourself to go down
153
390000
2000
trzeba wybrać się na krańce Ziemi:
06:50
to the four corners of the Earth --
154
392000
2000
trzeba wybrać się na krańce Ziemi:
06:52
Africa, India, Antarctica, Australia --
155
394000
3000
Afryka, Indie, Antarktyka, Australia...
06:55
and start putting together some of these pieces.
156
397000
3000
Tam trzeba szukać.
06:58
I've been to some of those continents, but Africa was,
157
400000
3000
Byłem w niektórych z tych miejsc, ale Afryka,
07:01
in the words of Steven Pinker, was a blank slate, largely.
158
403000
3000
jak mówił Steven Pinker, była białą plamą.
07:04
But one with an immense chalkboard in the middle,
159
406000
3000
Ale z wielką tablicą pośrodku,
07:07
with lots of little areas of dinosaur rock
160
409000
2000
z mnóstwem skał z dinozaurami,
07:09
if you could survive an expedition.
161
411000
3000
wystarczyło przeżyć wyprawę.
07:12
There's no roads into the Sahara. It's an enormous place.
162
414000
3000
Sahara jest ogromna i nie ma tam dróg.
07:15
To be able to excavate
163
417000
2000
Żeby być w stanie wydobyć
07:17
the 80 tons of dinosaurs that we have in the Sahara
164
419000
3000
80 ton dinozaurów z Sahary,
07:20
and take them out, you really have to put together
165
422000
3000
trzeba zebrać ludzi,
07:23
an expedition team that can handle the conditions.
166
425000
3000
którzy wytrzymają takie warunki.
07:26
Some of them are political. Many of them are physical.
167
428000
3000
Niektóre są polityczne, inne fizyczne.
07:29
Some of them -- the most important -- are mental.
168
431000
3000
A jeszcze inne, najważniejsze, umysłowe.
07:32
And you really have to be able to withstand conditions --
169
434000
2000
Trzeba być w stanie wytrzymać trudne warunki,
07:34
you have to drive into the desert,
170
436000
2000
pojechać w środek pustyni,
07:36
you will see landscapes in many cases --
171
438000
3000
często widuje się krajobrazy... Jak te które odkryliśmy...
07:39
you can see from what we've discovered --
172
441000
1000
często widuje się krajobrazy... Jak te które odkryliśmy...
07:40
that nobody else has ever seen.
173
442000
2000
Których nikt przed nami nie widział.
07:42
And the kinds of teams they bring in?
174
444000
2000
Kogo się zabiera na te wyprawy?
07:44
Well, they're
175
446000
2000
To są zespoły pełne ludzi,
07:48
composed of
176
450000
2000
którzy widzą naukę
07:50
people who understand science as adventure with a purpose.
177
452000
3000
jako przygodę z jasnym celem.
07:53
They're usually students who've never seen a desert.
178
455000
2000
To studenci, którzy nigdy nie widzieli pustyni.
07:55
Some of them are more experienced.
179
457000
2000
Niektórzy mają doświadczenie.
07:57
Your job as a leader -- this is definitely a team sport --
180
459000
2000
Lider zespołu, bo to praca zespołowa,
07:59
your job as a leader is to try to inspire them
181
461000
3000
musi być w stanie ich zachęcić
08:02
to do more work than they've ever done in their life
182
464000
2000
do bardzo ciężkiej pracy
08:04
under conditions that they can't imagine.
183
466000
3000
w niewyobrażalnie trudnych warunkach.
08:07
So, 125 degrees is normal.
184
469000
2000
Ponad 50 C to normalka.
08:09
The ground surface at 150 -- typical.
185
471000
3000
Temperatura Ziemi to 65 C.
08:13
So, you can't leave your normal metal tools out
186
475000
3000
Metalowe narzędzie nie mogą leżeć luzem,
08:16
because you'll get a first-degree burn if you grab them sometimes.
187
478000
3000
bo można od nich dostać oparzenia pierwszego stopnia.
08:19
So, you are finding yourself also in an amazing cultural milieu.
188
481000
4000
To niesamowite środowisko kulturowe.
08:23
You're really rubbing shoulders
189
485000
2000
Ocieramy się o kulturę Nomadów.
08:25
with the world's last great nomadic people.
190
487000
4000
Ocieramy się o kulturę Nomadów.
08:29
These are the Tuareg nomads, and they're living their lives
191
491000
2000
To nomadzi Tuareg,
08:31
much as they have for centuries.
192
493000
3000
żyją w ten sposób od wieków.
08:34
Your job is to excavate things like this in the foreground,
193
496000
2000
Wydobywamy to co widać w tle,
08:36
and make them enter the pages of history.
194
498000
2000
żeby odnotować to w historii dziejów.
08:38
To do that, you've got to actually transport them
195
500000
2000
Ale najpierw trzeba to przetransportować
08:40
thousands of miles out of the desert.
196
502000
2000
na tysiące kilometrów, przez pustynię.
08:42
We're talking about Ethiopia, but let's talk about Niger --
197
504000
2000
Mówimy o Etiopii, ale co z Nigerią?
08:44
or Niger, in our English language -- north of Nigeria --
198
506000
3000
Albo raczej północną Nigerią...
08:47
that's where this photograph was taken.
199
509000
2000
Tam zrobiliśmy to zdjęcie.
08:49
Basically you're talking about a country that,
200
511000
2000
To kraj, gdzie, jak zaczynaliśmy pracę,
08:51
when we started working there, did not have container traffic.
201
513000
3000
nie istniał transport kontenerów.
08:55
You transported the bones out yourself
202
517000
2000
Musieliśmy sami przewozić kości,
08:57
to the coast of Africa,
203
519000
3000
aż do wybrzeży Afryki,
09:00
onto a boat, if you wanted to get them out of the middle of the Sahara.
204
522000
2000
żeby załadować je na statek.
09:02
That's a 2,000 mile journey.
205
524000
2000
To ponad 3 tys. kilometrów.
09:04
So enormous excavations and a lot of work,
206
526000
4000
To wielkie wydobycie, dużo pracy,
09:08
and out of essentially a partial herd of dinosaurs
207
530000
2000
to prawie całe stado dinozaurów,
09:10
that you saw buried there -- 20 tons of material --
208
532000
2000
zakopane tam, 20 ton materiału,
09:14
we erect Jobaria,
209
536000
2000
wynieśliśmy Jobarię,
09:16
a sauropod dinosaur like we haven't seen on some other continents.
210
538000
2000
unikalnego zauropoda.
09:18
It really is a little bit out of place temporally.
211
540000
2000
Trochę nie pasuje do tego okresu.
09:20
It looks nothing like what we would find
212
542000
2000
Nie jest podobny do tego,
09:22
if we dug in contemporary beds in North America.
213
544000
3000
znalezionego z tego samego okresu w Północnej Ameryce.
09:25
Here's the animal that was causing it trouble.
214
547000
2000
To zwierzę sprawiało nam trudności.
09:29
And, you know, on and on --
215
551000
2000
To zwierzę sprawiało nam trudności.
09:31
a whole menagerie. When you pick up something like this --
216
553000
2000
Cały zwierzyniec.
09:33
and some of you have had the chance to touch it --
217
555000
2000
Dotykając tego dotykacie przeszłości: 110 milionów lat temu.
09:35
this is a piece of history. You're touching something that's 110 million years old.
218
557000
2000
Dotykając tego dotykacie przeszłości: 110 milionów lat temu.
09:37
This is a thumb claw. There it was, moments after it was discovered.
219
559000
3000
To pazur u kciuka moment po jego odkryciu.
09:40
It is an incredible view of life,
220
562000
2000
Ten wspaniały wgląd w życie
09:42
and it really began when we began to understand
221
564000
2000
mógł mieć miejsce tylko gdy
09:44
the depth of time.
222
566000
2000
zaczęliśmy rozumieć czas.
09:46
It's only been with us for less than a century,
223
568000
2000
Nie minęło jeszcze 100 lat odkąd
09:48
and in that time, that fourth dimension,
224
570000
2000
zaczęliśmy używać datowania promieniotwórczego.
09:50
when radioactive dating came about, less than a century ago,
225
572000
3000
zaczęliśmy używać datowania promieniotwórczego.
09:53
and we could actually tell how old some of these things were,
226
575000
4000
Teraz wiemy jak stare są nasze znaleziska
09:57
is probably the most profound transformation,
227
579000
2000
co całkiem zmieniło sposób
09:59
because it changes the way we look at ourselves
228
581000
2000
w jaki odbieramy siebie i świat.
10:01
and the world dramatically.
229
583000
2000
w jaki odbieramy siebie i świat.
10:03
When you pick up a piece of history like that,
230
585000
2000
Ten kawał historii
10:05
I think it can transform
231
587000
2000
może być kluczowy
10:07
kids that are possibly interested in science.
232
589000
2000
dla dzieci zainteresowanych naukami ścisłymi.
10:09
That's the animal that thumb claw came from: Suchomimus.
233
591000
3000
To zwierzę, z którego mamy ten pazur, to Suchomim.
10:12
Here's some others.
234
594000
2000
A to kilka innych.
10:14
This is something we found in Morocco, an immense animal.
235
596000
3000
Tego znaleźliśmy w Maroko.
10:17
We prototyped by CAT-scanning the brain out of this animal.
236
599000
3000
Zrobiliśmy prototyp mózgu.
10:20
It turns out to have a forebrain
237
602000
2000
Ma przodomózgowie
10:22
one-fifteenth the size of a human.
238
604000
3000
wielkości 1/5 ludzkiego.
10:25
This was the cover of Science, because they thought
239
607000
2000
To okładka "Science", myśleli,
10:27
that humans were more intelligent than these animals,
240
609000
2000
że ludzie są mądrzejsi od tych zwierząt,
10:29
but we can see by some in our administration
241
611000
2000
ale jak widać po naszym rządzie,
10:31
that despite
242
613000
3000
pomimo przewagi w wielkości mózgu
10:34
the enormous advantage in brain volume
243
616000
2000
pomimo przewagi w wielkości mózgu
10:36
some of the attitudes remain the same. Anyway,
244
618000
3000
wiele rzeczy się nie zmienia.
10:40
smaller raptors.
245
622000
3000
Co do małych welociraptorów...
10:43
All the stuff from Jurassic Park that you know of --
246
625000
2000
Wszystkie małe zwierzęta z filmu Jurasik Park
10:45
all those small animals --
247
627000
2000
Wszystkie małe zwierzęta z filmu Jurasik Park
10:47
they all come from northern continents.
248
629000
2000
pochodzą z kontynentów północnych.
10:49
This is the first skeleton from a southern continent,
249
631000
2000
To pierwszy szkielet z południowego kontynentu.
10:51
and guess what? You start preparing it.
250
633000
3000
Ma duże pazury na tylnych stopach. Zupełnie nie jak Welociraptor.
10:54
It has no big claw on its hind foot. It doesn't look like a Velociraptor.
251
636000
3000
Ma duże pazury na tylnych stopach. Zupełnie nie jak Welociraptor.
10:57
It's really a wholly separate radiation.
252
639000
2000
To osobna radiacja ewolucyjna.
10:59
So what we're trying to piece together here is a story.
253
641000
2000
Chcemy złożyć historię
11:01
It involves flying reptiles like this Pterosaur
254
643000
3000
o gadach jak Pterozaur,
11:04
that we reconstructed from Africa.
255
646000
2000
które zrekonstruowaliśmy w Afryce.
11:06
Crocodiles, of course,
256
648000
2000
Krokodyle, tego jeszcze nie nazwaliśmy...
11:08
and that's a nasty one we haven't named yet.
257
650000
3000
Krokodyle, tego jeszcze nie nazwaliśmy...
11:11
And huge things -- I mean, this is a
258
653000
3000
Są ogromne.
11:14
lower jaw just laying there in the desert
259
656000
2000
To znaleziona na pustyni
11:16
of this enormous crocodile.
260
658000
2000
dolna szczęka krokodyla.
11:18
The crocodile is technically called Sarcosuchus.
261
660000
3000
Nazywa się Sarkozuch.
11:21
That's an adult Orinoco crocodile in its jaws.
262
663000
3000
To dorosły krokodyl z Orinoko w jego szczękach.
11:24
We had to try and reconstruct this.
263
666000
2000
Rekonstruowaliśmy to biorąc
11:26
We had to actually look at recent crocodiles
264
668000
2000
za przykład współczesne krokodyle,
11:28
to understand how crocodiles scale.
265
670000
3000
żeby zrozumieć ich proporcje.
11:31
Could I have the second little video clip?
266
673000
2000
Pokażę wam drugi film.
11:33
Now, this field is just -- and, of course, science in general -- is just -- adventure.
267
675000
2000
Nauka jest przygodą.
11:39
We had to find and measure
268
681000
2000
Musieliśmy znaleźć i zmierzyć
11:41
the largest crocodiles living today.
269
683000
2000
największe współczesne krokodyle.
11:43
Narrator: ... as long as their boat.
270
685000
2000
Długie jak łódź.
11:45
Man: Look at that set of choppers! Yeah, he's a big one.
271
687000
3000
- Spójrzcie na te siekacze, to duża sztuka.
11:48
Narrator: If they can just land it,
272
690000
2000
Narrator: Jeśli tylko go złapią
11:50
this croc will provide useful data,
273
692000
2000
ten krokodyl dostarczy cennych informacji
11:52
helping Paul in his quest to understand Sarcosuchus.
274
694000
4000
pomagając Paulowi w zrozumieniu Sarkozucha.
11:56
Man: OK, hand me some more here. Man 2: OK.
275
698000
2000
- Dajcie trochę więcej tutaj. - Okej.
12:00
Narrator: It falls to Paul to cover its eyes.
276
702000
3000
Narrator: Paul musi zakryć mu oczy.
12:06
Man: Watch out! Watch out! No, no, no, no. You're going to have to get on the back legs.
277
708000
3000
- Uważaj, uważaj! Nie! Wejdź mu na tylne kończyny.
12:10
Man: I got the back legs.
278
712000
2000
- Mam je!
12:12
Man 2: You have the back legs? No, you have the front legs, my friend.
279
714000
2000
- Tak? Wcale nie, to przednie łapy.
12:14
I've got it. I've got the back legs.
280
716000
2000
- Nie, mam tylne.
12:17
Somebody get the front legs.
281
719000
2000
- Niech ktoś złapie przednie.
12:24
Paul Sereno: Let's get this tape measure on him. Put it right there.
282
726000
3000
Paul Sereno: Zmierzmy go, tutaj.
12:29
Wow.
283
731000
2000
- Niesamowite
12:31
Sixty-five. Wow.
284
733000
3000
- Półtora metra. Wow!
12:34
That's a big skull.
285
736000
2000
- To duża czaszka.
12:36
Narrator: Big, but less than half the size
286
738000
2000
Narrator: Duża, ale o połowę mniejsza
12:38
of supercroc's skull.
287
740000
2000
niż czaszka Sarkozucha.
12:40
Man: Enormous. PS: You've got a ... 14-foot croc.
288
742000
4000
- Ogromna. Paul Sereno: To 4-metrowy krokodyl.
12:44
Man: I knew it was big.
289
746000
3000
- Wiedziałem, że był duży.
12:49
PS: Don't get off. You don't get off, but don't worry about me.
290
751000
4000
- Nie schodź, nie martw się o mnie.
12:53
Narrator: Paul has his data, so they decide
291
755000
2000
Narrator: Paul zdobył informacje
12:55
to release the animal back into the river.
292
757000
2000
więc chcą go teraz wypuścić.
13:02
PS: Don't get off! Don't get off! Don't get off!
293
764000
4000
Paul Sereno: Nie schodź!
13:07
Narrator: Paul has never seen a fossil do that.
294
769000
4000
Narrator: Skamieliny nigdy tak nie robiły.
13:11
PS: Okay, when I say three, we move.
295
773000
2000
PS: Puszczamy go na trzy.
13:13
One, two, three!
296
775000
3000
Jeden, dwa, trzy!
13:18
Whoa!
297
780000
2000
Wow!
13:20
So -- there were --
298
782000
3000
Tak więc tam było...
13:23
(Applause)
299
785000
5000
(Brawa)
13:28
Well, you know, the -- the fossil record is truly amazing
300
790000
3000
Zapis skamielin pozwala spojrzeć
13:31
because it really forces you to look at living animals in a new way.
301
793000
2000
na żyjące zwierzęta z nowej perspektywy.
13:33
We proved with those measurements
302
795000
2000
Dzięki tym pomiarom wiemy,
13:35
that crocodiles scaled isometrically.
303
797000
3000
że zmiana skali u krokodyli była izometryczna,
13:38
It depended on the shape of their skull, though,
304
800000
1000
zależna od kształtu ich czaszek,
13:39
so we had to actually get those measurements
305
801000
2000
musieliśmy je więc zmierzyć
13:41
to be sure that we had reconstructed and could prove to the scientific world
306
803000
3000
żeby dowieść, że Sarkozuch którego zrekonstruowaliśmy,
13:44
that supercroc in fact is a 40-foot crocodile, probably a male.
307
806000
3000
ma 12 metrów i prawdopodobnie jest samcem.
13:47
Anyway, you find other things, too.
308
809000
2000
Inne rzeczy też znajdujemy.
13:49
I'm going to lead an expedition to the Sahara
309
811000
2000
Poprowadzę ekspedycję na Saharę
13:51
to dig up Africa's largest neolithic site.
310
813000
4000
na największe w Afryce wykopaliska z Neolitu.
13:55
We found this last year.
311
817000
2000
Znaleźliśmy to rok temu,
13:57
Two hundred skeletons, tools, jewelry.
312
819000
2000
200 szkieletów, narzędzia i biżuteria.
13:59
This is a ceremonial disk.
313
821000
3000
To dysk ceremonialny.
14:02
An amazing record of the colonization of the Sahara
314
824000
3000
Ten zapis kolonizacji Sahary sprzed 5tys lat
14:05
5,000 years ago is been sitting out there
315
827000
2000
czekał tylko byśmy go odkryli.
14:07
waiting for us to go back. So, really exciting.
316
829000
2000
To niesamowite.
14:09
And then work later is going to take us to Tibet.
317
831000
3000
Potem wybierzemy się do Tybetu.
14:12
Now, we normally think of Tibet as a highland.
318
834000
2000
Zazwyczaj myślimy o wyżynach.
14:14
It's really an island continent.
319
836000
2000
Ale to wyspa,
14:16
It was a precursor to India,
320
838000
2000
to przejście do Indii,
14:18
a messenger from Gondwana --
321
840000
3000
posłaniec z Gondwany...
14:21
a lost paradise of dinosaurs
322
843000
2000
Raj utracony dinozaurów,
14:23
isolated for millions of years.
323
845000
2000
oddzielony przez miliony lat.
14:25
No one's found them. We know where they are,
324
847000
2000
Nikt ich nie znalazł ale wiemy, że tam są
14:27
and we're going to go and get them next year.
325
849000
2000
i w przyszłym roku je znajdziemy.
14:29
They're only between 13 and 14,000 feet,
326
851000
3000
Są dość głęboko w wąskiej warstwie,
14:32
but if you go in the warm part of the year, it's O.K.
327
854000
3000
ale jeśli będzie ciepło da się wytrzymać.
14:35
Now, I tried to suture together a dinosaur evolutionary history
328
857000
3000
Chciałem złożyć historię ewolucyjną
14:38
so that we can try to understand
329
860000
2000
dinozaurów by zrozumieć
14:40
some basic patterns of evolution.
330
862000
2000
podstawy ewolucji.
14:42
I've talked about a few of them. We really need to take that further.
331
864000
3000
Mówiłem już o kilku. Teraz trochę więcej.
14:45
We need to delve into this mass of anatomy
332
867000
2000
Musimy zagłębić się w dane o anatomii,
14:47
that we've been compiling
333
869000
2000
które zbieraliśmy by zrozumieć
14:49
to understand where the changes are occurring and what this means.
334
871000
3000
jakie zachodzą zmiany i co oznaczają.
14:52
We can't predict, necessarily, what will happen in evolution,
335
874000
2000
Nie możemy przewidzieć ewolucji
14:54
but we can learn some of the rules of the game,
336
876000
2000
ale możemy się nauczyć jej zasad,
14:56
and that's really what we're trying to do.
337
878000
2000
to właśnie chcemy osiągnąć.
14:58
With regard to the biogeographic question,
338
880000
2000
Co do biogeografii,
15:00
the Earth is dividing.
339
882000
2000
Ziemia się dzieli.
15:02
These are all landlubbing animals. There's a couple of choices.
340
884000
2000
To zwierzęta lądowe. Jest kilka opcji.
15:04
You get divided, and a continent's division
341
886000
3000
Podział kontynentu będzie odpowiadał
15:07
corresponds to a fork in the evolutionary tree,
342
889000
2000
rozwidleniu historii ewolucyjnej
15:09
or you're crafty, and you manage to escape
343
891000
3000
a jeśli byłeś przebiegły i udało ci się
15:12
from one to the other and erase that division,
344
894000
3000
przejść mogłeś uniknąć tego podziału
15:15
or you're living peacefully on each side,
345
897000
3000
i żyć sobie spokojnie na obu stronach
15:18
and on one side you just go extinct,
346
900000
2000
na jednej mogłeś wyginąć,
15:20
and you survive on the other side and create a difference.
347
902000
3000
na drugiej przeżyć tworząc różnicę.
15:23
And the fourth thing is that you actually did one or the other
348
905000
2000
Mogło być też tak, że zrobiłeś te rzeczy
15:25
of those three things, but the paleontologist never found you.
349
907000
3000
ale paleontolog nigdy cię nie znalazł.
15:28
And you take those four instances
350
910000
3000
Biorąc pod uwagę te cztery możliwości,
15:31
and you realize you have a complex problem.
351
913000
3000
widzimy, że to skomplikowany problem.
15:34
And so, in addition to digging, I think we have some answers
352
916000
3000
Mamy więc kilka odpowiedzi ze skamieniałości.
15:37
from the dinosaur record. I think these dinosaurs migrated --
353
919000
3000
Myślę, że te dinozaury rozprzestrzeniły się...
15:40
we call it dispersal -- around the globe, with the slightest land bridge.
354
922000
3000
To dyspersja... na cały świat, przez przejścia lądowe.
15:43
They did it within two or three degrees of the pole,
355
925000
4000
Przeszły jakieś trzy stopnie od bieguna,
15:47
to maintain similarity between continents.
356
929000
2000
żeby zachować podobieństwo między kontynentami.
15:49
But when they were divided, indeed they were divided,
357
931000
3000
Były oddzielone,
15:52
and we do see the continents
358
934000
2000
a kontynenty tworzą
15:54
carving differences among dinosaurs.
359
936000
2000
różnice między dinozaurami.
15:56
But there's one thing that's even more important, and I think that's extinction.
360
938000
3000
Jest też coś ważniejszego - wymieranie.
15:59
We have downgraded this factor.
361
941000
2000
Nie skupialiśmy się na tym.
16:01
It carves up the history of life,
362
943000
2000
Ale to kształtuje historię życia
16:03
and gives us the differences that we see
363
945000
2000
dając nam różnice, które obserwujemy
16:05
in the dinosaur world towards the end,
364
947000
2000
w świecie dinozaurów pod koniec,
16:07
right before the bolide impact.
365
949000
2000
tuż przed uderzeniem bolidu.
16:09
The best way to test this is to actually create a model.
366
951000
2000
Żeby to zobaczyć najlepiej stworzyć model.
16:11
So if we move back, this is a two-dimensional typical tree of life.
367
953000
4000
To dwuwymiarowe drzewo życia.
16:15
I want to give you three dimensions.
368
957000
2000
Dodajmy trzeci wymiar.
16:17
So you see the tree of life,
369
959000
3000
To to samo drzewo,
16:20
but now I've added the dimension of area.
370
962000
3000
ale teraz dodaliśmy obszar.
16:23
So the tree of life is normally divergence over time.
371
965000
4000
Zazwyczaj to zmiany w czasie.
16:27
Now we have divergence over time, but we've created the third dimension of area.
372
969000
3000
A teraz to zmiany w czasie i przestrzeni.
16:30
This is a computer program
373
972000
2000
To program komputerowy
16:32
which has three knobs.
374
974000
2000
z trzema pokrętłami.
16:34
We can control those things that we're worried about:
375
976000
2000
Kontrolujemy to co nas interesuje:
16:36
extinction, sampling, dispersal --
376
978000
4000
wymarcie, przykłady, rozprzestrzenienie,
16:40
going from one area to another.
377
982000
2000
na różnych obszarach.
16:42
And ultimately we can control the branching
378
984000
2000
Kontrolujemy rozgałęzianie
16:44
to mimic what we think the continents were like,
379
986000
3000
by odwzorować jakie były kontynenty,
16:47
and run it a thousand times, so we can estimate the parameters,
380
989000
4000
przeprowadzamy symulację tysiące razy
16:51
to answer the question whether we are on the mark or not,
381
993000
3000
by oszacować parametry i zobaczyć czy mamy racje.
16:54
at least to know the barriers of the problems. So that's a little bit about the science.
382
996000
4000
By poznać granice problemu.
16:58
Today I'm going to spend the rest of my few minutes up here
383
1000000
1000
Opowiem jeszcze o tym co robię w Chicago.
16:59
talking about the other stuff that I do in Chicago,
384
1001000
4000
Opowiem jeszcze o tym co robię w Chicago.
17:03
which is related to the fact that I never --
385
1005000
2000
To wiąże się z faktem, że nigdy...
17:05
and actually, in talking to a lot of TEDsters,
386
1007000
3000
Mówię to do wielu z was,
17:08
there's a number of you out there -- I don't know that I'd get an answer
387
1010000
3000
są wśród was tacy... Pewnie nie podniesiecie rąk
17:11
honestly, if I asked you to raise your hand,
388
1013000
2000
jeśli was zapytam...
17:13
but there are a number of you out there that started your
389
1015000
2000
Ale są tacy, którzy zaczynali karierę naukową
17:15
scientific, technical, entertainment career
390
1017000
3000
techniczną czy rozrywkową na przegranej pozycji,
17:18
as failures, by society's standards, as failures by schools.
391
1020000
4000
porażki systemu szkolnego.
17:22
I was one of those. I was failed by my school -- my school failed me.
392
1024000
3000
Byłem jednym z was. Szkoła mnie zawiodła.
17:25
Who's pointing fingers?
393
1027000
2000
Nie wskazuję winnych.
17:27
Several teachers nearly killed me.
394
1029000
3000
Kilku nauczycieli omal mnie nie zabiło.
17:30
I found myself in art.
395
1032000
2000
Odnalazłem się w sztuce.
17:32
I was a total failure in school, not really headed to graduate high school.
396
1034000
3000
Byłem przegranym w szkole średniej, prawie nie zdałem.
17:35
And I went on -- that's my first painting on canvas.
397
1037000
2000
To mój pierwszy obraz na płótnie.
17:37
I read a dictionary. I got into college.
398
1039000
2000
Przeczytałem słownik, dostałem się na studia.
17:39
I became an artist. O.K., and started drawing.
399
1041000
2000
Zostałem artystą i zacząłem malować.
17:41
It became abstract.
400
1043000
2000
Malowałem rzeczy abstrakcyjne.
17:43
I worked up a portfolio, and I was headed to New York.
401
1045000
2000
Stworzyłem portfolio i pojechałem do Nowego Jorku.
17:45
Sometimes I would see bones when there was a body there.
402
1047000
3000
Widziałem kości kiedy było tam ciało.
17:48
Something was going on in the background. I headed to New York to a studio.
403
1050000
3000
Coś działo się w tle. Jadąc do studia w NY
17:52
I took a side trip to the American Museum, and I never recovered.
404
1054000
3000
trafiłem na wycieczkę do Muzeum Historii Naturalnej.
17:56
But really it's the same discipline -- they're kindred disciplines.
405
1058000
3000
To pochodne dyscypliny naukowe.
17:59
I mean, is there anything
406
1061000
2000
Czy jest coś bliższego?
18:01
that is not visualizing what can't be seen,
407
1063000
3000
Wizualizacja niewidocznego,
18:04
in terms of discovering this dinosaur bone from a small piece of it
408
1066000
3000
odkrywanie dinozaura na podstawie
18:07
that's out there, or seeing the distortion
409
1069000
2000
małej części kości,
18:09
that we try to see
410
1071000
2000
oraz zmiany ewolucyjne
18:11
as evolutionary distortion in one animal to another?
411
1073000
2000
przy porównaniu gatunków.
18:13
This is a very extraordinarily visual.
412
1075000
2000
To bardzo wizualne.
18:15
I give you a human face because you're experts at that.
413
1077000
2000
Pokażę wam ludzką twarz, jesteście ekspertami.
18:17
It takes us years to understand how to do that with dinosaurs.
414
1079000
3000
Lata zajmuje nauczenie się tego przy dinozaurach.
18:21
They're really kindred disciplines.
415
1083000
2000
To bardzo podobne dyscypliny.
18:23
But what we're trying to create in Chicago
416
1085000
3000
W Chicago staramy się zebrać
18:26
is a way to get,
417
1088000
3000
razem studentów,
18:29
collect together, those students
418
1091000
2000
których jest mało w światku
18:31
who are least represented in our science and technology spheres.
419
1093000
3000
naukowym i technologicznym.
18:34
We all know, and there's been several allusions to it,
420
1096000
3000
Kilka osób o tym mówiło,
18:37
that we are failing in our ability to produce
421
1099000
2000
nie udaje nam się wychować
18:40
enough scientists, engineers and technicians.
422
1102000
3000
naukowców, inżynierów i techników.
18:43
We've known that for a long time. We've gone through the Sputnik phase,
423
1105000
3000
Od dawna to wiedzieliśmy.
18:46
and now, as you see the increase
424
1108000
2000
Wyszliśmy już z fazy Sputnika
18:48
in the pace of what we're doing,
425
1110000
2000
i wszystko dzieje się szybciej.
18:50
it becomes even more prominent.
Where are all these people going to come from?
Where are all these people going to come from?
426
1112000
3000
Skąd weźmiemy potrzebnych ludzi?
18:53
And a more general question for our society is,
427
1115000
2000
Bardziej ogólne pytanie to:
18:55
what's going to happen to all the rest that are left behind?
428
1117000
3000
Co się stanie z tymi pozostawionymi z tyłu?
18:58
What about all the kids like me that were in school --
429
1120000
2000
Co z dziećmi jak ja,
19:00
kids like some of you out there --
430
1122000
2000
takimi jak niektórzy z was,
19:02
that were in school and didn't get a chance and will never get a chance
431
1124000
3000
które chodziły do szkoły ale nie miały okazji
19:05
to participate in science and technology?
432
1127000
2000
zaznajomić się z nauka i technologią?
19:07
Those are the questions I ask. And we talk about Ethiopia, and it's very important.
433
1129000
3000
Porozmawiajmy o Etiopii.
19:10
Niger is equally important, and I'm trying desperately
434
1132000
2000
Nigeria też jest ważna,
19:12
to do something in Niger.
435
1134000
2000
bardzo staramy się coś tam zrobić.
19:14
They have an AIDS problem. I asked --
436
1136000
2000
Mają problem z AIDS.
19:16
the U.S. State Department asked the government recently,
437
1138000
3000
Departament Stanu USA spytał rząd
19:19
What do you want to do? And they gave them two problems.
438
1141000
2000
co chcą zrobić? Dostali dwie odpowiedzi.
19:21
Dinosaurs was one of them.
439
1143000
2000
Dinozaury to jedna.
19:23
Give us a museum of dinosaurs,
440
1145000
2000
Chcieli muzeum dinozaurów,
19:25
and we will attract tourists, which is our number two industry.
441
1147000
3000
żeby przyciągnęło turystów bo ważny przemysł.
19:28
And I hope to God the United States government, me, or TED,
442
1150000
4000
Mam wielką nadzieję, że rząd USA, ja, TED
19:32
or somebody helps us do that, because that would be an incredible thing for their country.
443
1154000
3000
lub ktokolwiek im pomoże.
19:35
But when we look back at our own country, we're looking back at our cities,
444
1157000
3000
Patrząc na nasz kraj i miasta,
19:38
the cities where most of you come from -- certainly the city I come from --
445
1160000
2000
w mieście w którym dorastałem
19:40
there's legions of kids out there
446
1162000
2000
widzę rzesze dzieci
19:42
like these.
447
1164000
2000
takich jak te.
19:44
And the question is -- and we started to address this question for centuries --
448
1166000
3000
Tylko jak sprawić by te dzieci
19:47
as to how we get these kids involved in science.
449
1169000
3000
zajęły się nauką?
19:50
We've started in Chicago
450
1172000
2000
W Chicago otworzyliśmy
19:52
an organization -- a non-profit organization --
451
1174000
2000
organizację non-profit
19:54
called Project Exploration.
452
1176000
2000
o nazwie Project Exploration.
19:56
These are two kids from Project Exploration.
453
1178000
2000
To dwójka dzieci z Project Exploration.
19:58
We met them in their early stages in high school. They were --
454
1180000
2000
Poznaliśmy je na początku szkoły średniej.
20:00
failing to poor students,
455
1182000
2000
Bardzo kiepsko się uczyły,
20:02
and they are now -- one at the University of Chicago, another in Illinois.
456
1184000
4000
teraz studiują na Uniwersytetach Chicago i Illinois.
20:06
We've got students at Harvard. We're six years old.
457
1188000
2000
Mamy studentów na Harvardzie. Działamy tylko od sześciu lat.
20:08
And we created a track record.
458
1190000
2000
Już mamy osiągnięcia.
20:10
Because when you go out there as a scholar, and you try to find out longitudinal studies,
459
1192000
3000
Naukowcy badający studia obserwacyjne
20:13
track records like that, there essentially are very few, if none.
460
1195000
3000
nie znajdą o nich danych, bo ich prawie nie ma.
20:17
So, we've created an incredible track record of 100 percent graduation,
461
1199000
4000
Udało nam się sprawić wszyscy zdawali,
20:21
90 percent going to college, many first-generation,
462
1203000
3000
90 % szła na wyższe uczelnie, jako pierwsi w rodzinie,
20:24
90 percent of those choosing science as a career.
463
1206000
3000
90% wybierała nauki ścisłe.
20:27
It's an impressive track record, and so we look back and we say,
464
1209000
3000
To wspaniały wynik,
20:30
well, we didn't really exactly work this out theoretically from the start,
465
1212000
3000
nawet bez zaplecza teoretycznego.
20:33
but when we look back, there are theoretical movements in science education.
466
1215000
3000
Ale istnieje taki trend w nauczaniu nauki.
20:36
It's gone through science as an inquiry,
467
1218000
2000
Nauczanie dzięki pytaniom
20:38
which was a big advance,
468
1220000
2000
to wielki postęp,
20:41
and Dewey back at Chicago --
469
1223000
2000
Dewey w Chicago...
20:43
you learn by doing.
470
1225000
2000
Uczysz się przez praktykę.
20:45
To -- you learn by envisioning yourself
471
1227000
5000
Uczysz się, widząc siebie
20:50
as a scientist,
472
1232000
2000
jako naukowca.
20:52
and then you learn to envision yourself as a scientist.
473
1234000
3000
Uczysz się by widzieć siebie naukowcem.
20:55
The next step is to learn the capability
474
1237000
2000
Następnie musisz nauczyć się
20:57
to make yourself a scientist.
475
1239000
3000
jak stać się naukowcem.
21:00
You have to have those steps. If you have --
476
1242000
2000
To niezbędne kroki.
21:02
It's easy to get kids interested in science.
477
1244000
2000
Tak łatwo zainteresować dzieci nauką.
21:04
It's hard to get them to envision themselves as a scientist,
478
1246000
3000
Trudno wpoić im, że mogą być naukowcami,
21:07
which involves standing up in front of people like we're doing here at this symposium
479
1249000
4000
bo widzą ich jak stoją przed innymi na sympozjach
21:11
and presenting something as a knowledgeable person,
480
1253000
2000
i wygłaszają mądre prelekcje,
21:13
and then seeing yourself in the role as a scientist
481
1255000
3000
muszą zobaczyć w tym siebie,
21:16
and giving yourself the tools to pursue that.
482
1258000
3000
i poznać narzędzia by to osiągnąć.
21:19
And so, that's what we're going to do. We're planning a permanent home in Chicago.
483
1261000
3000
To zrobimy. Będziemy mieć siedzibę w Chicago.
21:22
We have lots of ideas, but I guarantee you this one thing --
484
1264000
2000
Mamy dużo pomysłów.
21:24
and I've talked to some people here at TED --
485
1266000
2000
Rozmawiałem z ludźmi z TED...
21:26
it's not going to look like anything you've seen before.
486
1268000
2000
To będzie coś całkowicie nowego.
21:28
It's going to be part-school, part-museum hall,
487
1270000
2000
To po części szkoła, muzeum,
21:30
part-conservatory, part-zoo,
488
1272000
3000
schronisko, zoo i odpowiedź na pytanie:
21:33
and part of an answer to the problem
489
1275000
3000
Jak zainteresować dzieci nauką?
21:36
of how you interest kids in science.
490
1278000
1000
Jak zainteresować dzieci nauką?
21:37
Thank you very much.
491
1279000
3000
Bardzo dziękuję.
ABOUT THE SPEAKER
Paul Sereno - PaleontologistSurely not the only science career based on a museum tour epiphany, Paul Sereno's is almost certainly the most triumphant. He's dug up dinosaurs on five continents -- and discovered the world's largest crocodile, the (extinct) 40-foot Sarchosuchus.
Why you should listen
Paul Sereno sees paleontology as "adventure with a purpose." How else, after all, to describe a science that "allows you to romp in remote corners of the globe, resurrecting gargantuan creatures that have never been seen?" His travels in the search for the bones of ancient reptiles and birds have taken him through India, Argentina, Mongolia and, most fruitfully, the 125-degrees-Farenheit Saraha Desert, where he uncovered the giant skeletons of several 30-plus-foot meat-eaters and a few yet-larger prehistoric vegetarians.
Sereno is also president and co-founder of Project Exploration, an organization which aims to bring the wonders of science professions to the public -- especially minority youth and girls. He teaches at the University of Chicago and is one of National Geographic's Explorers-in-Residence.
Paul Sereno | Speaker | TED.com