ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.

Why you should listen

Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.

He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.

More profile about the speaker
Brian Cox | Speaker | TED.com
TEDSalon London 2010

Brian Cox: Why we need the explorers

Brian Cox: Czemu potrzebujemy odkrywców

Filmed:
1,935,340 views

W trudnej sytuacji ekonomicznej, odkrywcze programy badawcze, od sond kosmicznych po LHC, narażone są na cięcia budżetowe. Brian Cox wyjaśnia w jak nauka, napędzana ciekawością, placi sama za siebie, napędzając innowacje i oferując głębokie zrozumienie naszej egzystencji.
- Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
We liverelacja na żywo in difficulttrudny and challengingtrudne
0
1000
2000
Żyjemy w trudnych i wymagających czasach.
00:18
economicgospodarczy timesczasy, of coursekurs.
1
3000
2000
Żyjemy w trudnych i wymagających czasach.
00:20
And one of the first victimsofiary
2
5000
3000
Jedną z pierwszych ofiar
00:23
of difficulttrudny economicgospodarczy timesczasy,
3
8000
2000
trudnej sytuacji ekonomicznej
00:25
I think, is publicpubliczny spendingwydatki of any kinduprzejmy,
4
10000
3000
są wydatki publiczne,
00:28
but certainlyna pewno in the firingwypalania linelinia at the momentza chwilę
5
13000
2000
a na linii ognia znalazły się
00:30
is publicpubliczny spendingwydatki for sciencenauka,
6
15000
2000
publiczne wydatki na naukę,
00:32
and particularlyszczególnie curiosity-ledciekawość led sciencenauka
7
17000
2000
głównie tę zaspokajającą ciekawość
00:34
and explorationbadanie.
8
19000
2000
i umożliwiającą odkrycia.
00:36
So I want to try and convinceprzekonać you in about 15 minutesminuty
9
21000
3000
Chcę was przekonać w 15 minut,
00:39
that that's a ridiculousśmieszny
10
24000
2000
że to śmieszne
00:41
and ludicrousśmieszny thing to do.
11
26000
2000
i niedorzeczne.
00:43
But I think to setzestaw the scenescena,
12
28000
2000
Żeby przygotować grunt,
00:45
I want to showpokazać -- the nextNastępny slideślizgać się is not my attemptpróba
13
30000
2000
pokażę - nie jak się wydaje
00:47
to showpokazać the worstnajgorszy TEDTED slideślizgać się in the historyhistoria of TEDTED,
14
32000
3000
najgorszy slajd w historii TED
00:50
but it is a bitkawałek of a messbałagan.
15
35000
2000
ale przyznam - to bałagan.
00:52
(LaughterŚmiech)
16
37000
2000
(Śmiech)
00:54
But actuallytak właściwie, it's not my faultwina; it's from the GuardianOpiekun newspaperGazeta.
17
39000
3000
Nie moja wina, to z czasopisma "Guardian".
00:57
And it's actuallytak właściwie a beautifulpiękny demonstrationdemonstracja
18
42000
2000
To piękna demonstracja,
00:59
of how much sciencenauka costskoszty.
19
44000
2000
wydatków na naukę.
01:01
Because, if I'm going to make the casewalizka
20
46000
2000
Chcąc was przekonać,
01:03
for continuingciąg dalszy to spendwydać on curiosity-drivenciekawość napędzane sciencenauka and explorationbadanie,
21
48000
3000
byśmy nadal łożyli na naukę i odkrycia,
01:06
I should tell you how much it costskoszty.
22
51000
2000
muszę powiedzieć ile kosztują.
01:08
So this is a gamegra callednazywa "spotmiejsce the sciencenauka budgetsbudżety."
23
53000
2000
A teraz znajdźmy budżet na naukę.
01:10
This is the U.K. governmentrząd spendwydać.
24
55000
2000
To budżet Wlk. Brytanii.
01:12
You see there, it's about 620 billionmiliard a yearrok.
25
57000
3000
Około 620 mld. rocznie.
01:15
The sciencenauka budgetbudżet is actuallytak właściwie --
26
60000
2000
Budźet naukowy to...
01:17
if you look to your left, there's a purplefioletowy setzestaw of blobsplamki
27
62000
3000
Po lewej są fioletowe bąble,
01:20
and then yellowżółty setzestaw of blobsplamki.
28
65000
2000
a obok żółte.
01:22
And it's one of the yellowżółty setzestaw of blobsplamki
29
67000
2000
To jeden z żółtych bąbli
01:24
around the bigduży yellowżółty blobBLOB.
30
69000
2000
wokół tego dużego żółtego.
01:26
It's about 3.3 billionmiliard poundsfunty perza yearrok
31
71000
2000
Jakieś 3.3 mld. funtów rocznie
01:28
out of 620 billionmiliard.
32
73000
2000
z puli 620 mld.
01:30
That fundsfundusze everything in the U.K.
33
75000
2000
Te pieniądze fundują wszystko,
01:32
from medicalmedyczny researchBadania, spaceprzestrzeń explorationbadanie,
34
77000
3000
od medycyny, misji kosmicznych,
01:35
where I work, at CERNCERN in GenevaGenewa, particlecząstka physicsfizyka,
35
80000
2000
CERN w Genewie - gdzie pracuję, fizyki molekularnej,
01:37
engineeringInżynieria, even artssztuka and humanitieshumanistyka,
36
82000
3000
inżynierii i nauk humanistycznych,
01:40
fundedfinansowane from the sciencenauka budgetbudżet,
37
85000
2000
wszystko z tego samego budżetu,
01:42
whichktóry is that 3.3 billionmiliard, that little, tinymalutki yellowżółty blobBLOB
38
87000
3000
3.3 mld., ten mały żółty bąbel
01:45
around the orangePomarańczowy blobBLOB at the topTop left of the screenekran.
39
90000
3000
wokół pomarańczowego na górze po lewej.
01:48
So that's what we're arguingargumentując about.
40
93000
2000
O to się właśnie spieramy.
01:50
That percentageodsetek, by the way, is about the samepodobnie
41
95000
2000
Procentowo to tyle samo,
01:52
in the U.S. and GermanyNiemcy and FranceFrancja.
42
97000
2000
co w USA, Niemczech i Francji.
01:54
R&D in totalcałkowity in the economygospodarka,
43
99000
2000
Fundusze na prace
01:56
publiclypublicznie fundedfinansowane, is about
44
101000
2000
badawczo-rozwojowe
01:58
0.6 percentprocent of GDPPKB.
45
103000
2000
to tylko 0,6 % PKB.
02:00
So that's what we're arguingargumentując about.
46
105000
2000
O to się spieramy.
02:02
The first thing I want to say,
47
107000
2000
Chcę zacytować coś
02:04
and this is straightproste from "WondersCuda of the SolarSolar SystemSystemu,"
48
109000
3000
z "Cudów Układu Słonecznego"
02:07
is that our explorationbadanie of the solarsłoneczny systemsystem and the universewszechświat
49
112000
3000
eksploracja Układu Słonecznego i Wszechświata,
02:10
has shownpokazane us that it is indescribablyniesłychanie beautifulpiękny.
50
115000
3000
pokazała jak jest piękny.
02:13
This is a pictureobrazek that actuallytak właściwie was sentwysłane back
51
118000
2000
To zdjęcie zostało przesłane
02:15
by the CassiniCassini spaceprzestrzeń probesonda around SaturnSaturn,
52
120000
2000
przez sondę Cassini z orbity Saturna,
02:17
after we'dpoślubić finishedskończone filmingfilmowanie "WondersCuda of the SolarSolar SystemSystemu."
53
122000
2000
po tym jak zakończyliśmy zdjęcia.
02:19
So it isn't in the seriesseria.
54
124000
2000
Nie ma go w serialu.
02:21
It's of the moonksiężyc EnceladusEnceladus.
55
126000
2000
To księżyc Enceladus.
02:23
So that bigduży sweepingzamaszysty, whitebiały
56
128000
2000
A ta duża, biała sfera
02:25
spherekula in the cornerkąt is SaturnSaturn,
57
130000
2000
w rogu, to Saturn,
02:27
whichktóry is actuallytak właściwie in the backgroundtło of the pictureobrazek.
58
132000
3000
który jest w tle.
02:30
And that crescentPółksiężyc there is the moonksiężyc EnceladusEnceladus,
59
135000
2000
Ten półksiężyc to Enceladus,
02:32
whichktóry is about as bigduży as the BritishBrytyjskie IslesIsles.
60
137000
3000
wielkością podobny do Wysp Brytyjskich.
02:35
It's about 500 kilometerskilometrów in diameterśrednica.
61
140000
2000
Ma średnicę około 500 km.
02:37
So, tinymalutki moonksiężyc.
62
142000
2000
Ten maultki księżyc,
02:39
What's fascinatingfascynujący and beautifulpiękny ...
63
144000
2000
jest piękny i fascynujący,
02:41
this an unprocessednieprzetworzone pictureobrazek, by the way, I should say,
64
146000
2000
nawet na tym nieprzetworzonym zdjęciu.
02:43
it's blackczarny and whitebiały, straightproste from SaturnianSaturna orbitorbita.
65
148000
3000
Czarno-białe, prosto z orbity Saturna.
02:46
What's beautifulpiękny is, you can probablyprawdopodobnie see on the limbkończyna there
66
151000
2000
Co najpiękniejsze, pewnie możecie dostrzec
02:48
some faintsłaby, sortsortować of,
67
153000
2000
te delikatne pasemka
02:50
wispskosmyki of almostprawie smokepalić
68
155000
2000
tak jakby dymu unoszące się
02:52
risingpodniesienie up from the limbkończyna.
69
157000
2000
nad jego krawędzią.
02:54
This is how we visualizewyobrażać sobie that in "WondersCuda of the SolarSolar SystemSystemu."
70
159000
3000
Tak to pokazujemy w "Cudach Układu Słonecznego"
02:57
It's a beautifulpiękny graphicgrafiki.
71
162000
2000
Piękna grafika.
02:59
What we founduznany out were that those faintsłaby wispskosmyki
72
164000
2000
Te delikatne smugi
03:01
are actuallytak właściwie fountainsfontanny of icelód
73
166000
2000
są fontannami lodu
03:03
risingpodniesienie up from the surfacepowierzchnia of this tinymalutki moonksiężyc.
74
168000
3000
unoszącymi się z tego księżyca.
03:06
That's fascinatingfascynujący and beautifulpiękny in itselfsamo,
75
171000
3000
Samo to jest fascynujące,
03:09
but we think that the mechanismmechanizm
76
174000
2000
ale sądzimy, że by fontanny
03:11
for poweringZasilanie those fountainsfontanny
77
176000
2000
te mogły działać,
03:13
requireswymaga there to be lakesjeziora of liquidciekły waterwoda
78
178000
3000
potrzebne są jeziora płynnej wody,
03:16
beneathpod the surfacepowierzchnia of this moonksiężyc.
79
181000
2000
pod powierzchnią księzyca.
03:18
And what's importantważny about that
80
183000
2000
To o tyle ważne,
03:20
is that, on our planetplaneta, on EarthZiemia,
81
185000
2000
że na Ziemi,
03:22
wherevergdziekolwiek we find liquidciekły waterwoda,
82
187000
2000
tam gdzie jest woda,
03:24
we find life.
83
189000
2000
jest życie.
03:26
So, to find strongsilny evidencedowód
84
191000
3000
Znalezienie dowodów,
03:29
of liquidciekły, poolsbaseny of liquidciekły, beneathpod the surfacepowierzchnia of a moonksiężyc
85
194000
3000
na istnienie basenów płynnej wody pod powierzchnią
03:32
750 millionmilion milesmile away from the EarthZiemia
86
197000
3000
1200 milionów km. od Ziemi
03:35
is really quitecałkiem astoundingzdumiewający.
87
200000
3000
jest niesamowite.
03:38
So what we're sayingpowiedzenie, essentiallygłównie,
88
203000
2000
Przypuszczamy, że może to być
03:40
is maybe that's a habitatsiedlisko for life in the solarsłoneczny systemsystem.
89
205000
3000
środowisko odpowiednie dla życia.
03:44
Well, let me just say, that was a graphicgrafiki. I just want to showpokazać this pictureobrazek.
90
209000
3000
To była grafika a teraz zdjęcie.
03:47
That's one more pictureobrazek of EnceladusEnceladus.
91
212000
2000
To kolejne zdjęcie Enceladusa.
03:49
This is when CassiniCassini flewlatał beneathpod EnceladusEnceladus.
92
214000
3000
Kiedy Cassini przeleciał pod nim,
03:52
So it madezrobiony a very lowNiska passprzechodzić,
93
217000
2000
bardzo nisko,
03:54
just a fewkilka hundredsto kilometerskilometrów abovepowyżej the surfacepowierzchnia.
94
219000
2000
jedynie kilka setek km. ponad powierzchnią.
03:56
And so this, again, a realreal pictureobrazek of the icelód fountainsfontanny risingpodniesienie up into spaceprzestrzeń,
95
221000
3000
To zdjęcie fontann wystrzeliwujących lód
03:59
absolutelyabsolutnie beautifulpiękny.
96
224000
2000
w przestrzeń kosmiczną, piękne.
04:01
But that's not the primegłówny candidatekandydat for life in the solarsłoneczny systemsystem.
97
226000
3000
Ale to nie główny kandydat na kolebkę życia.
04:04
That's probablyprawdopodobnie this placemiejsce,
98
229000
2000
Jest nim ten księżyc Jowisza, Europa.
04:06
whichktóry is a moonksiężyc of JupiterJupiter, EuropaEuropa.
99
231000
2000
Jest nim ten księżyc Jowisza, Europa.
04:08
And again, we had to flylatać to the JovianJowisza systemsystem
100
233000
3000
Musieliśmy podlecieć do Jowisza,
04:11
to get any sensesens that this moonksiężyc, as mostwiększość moonsksiężyce,
101
236000
3000
żeby zauważyć, że ten księżyc
04:14
was anything other than a deadnie żyje ballpiłka of rockskała.
102
239000
2000
nie był tylko kulą skały.
04:16
It's actuallytak właściwie an icelód moonksiężyc.
103
241000
2000
To księżyc lodowy.
04:18
So what you're looking at is the surfacepowierzchnia of the moonksiężyc EuropaEuropa,
104
243000
3000
Patrząc na jego powierzchnię,
04:21
whichktóry is a thickgruby sheetarkusz of icelód, probablyprawdopodobnie a hundredsto kilometerskilometrów thickgruby.
105
246000
3000
widzimy pokrywę lodową, głęboką na setki km.
04:24
But by measuringzmierzenie the way that
106
249000
2000
Dzięki pomiarom tego,
04:26
EuropaEuropa interactswspółdziała
107
251000
2000
w jaki sposób Europa
04:28
with the magneticmagnetyczny fieldpole of JupiterJupiter,
108
253000
2000
reaguje na pole magnetyczne Jowisza,
04:30
and looking at how those cracksspękanie in the icelód
109
255000
2000
i obserwacjom pęknięć lodu,
04:32
that you can see there on that graphicgrafiki moveruszaj się around,
110
257000
3000
które widać na tej grafice,
04:35
we'vemamy inferredwywnioskować very stronglysilnie
111
260000
2000
podejrzewamy, że pod lodem
04:37
that there's an oceanocean of liquidciekły surroundingotaczający
112
262000
2000
jest płynny ocean pokrywający
04:39
the entireCały surfacepowierzchnia of EuropaEuropa.
113
264000
3000
całą powierzchnię Europy.
04:42
So belowponiżej the icelód, there's an oceanocean of liquidciekły around the wholecały moonksiężyc.
114
267000
3000
Pod lodem, jest ocean pokrywający cały księżyc.
04:45
It could be hundredssetki of kilometerskilometrów deepgłęboki, we think.
115
270000
3000
Może mieć setki km. głębokości.
04:48
We think it's saltwatermorskie, and that would mean that
116
273000
2000
Myślimy, że ma słoną wodę, co może oznaczać,
04:50
there's more waterwoda on that moonksiężyc of JupiterJupiter
117
275000
3000
że na księżycu Jowisza jest więcej wody,
04:53
than there is in all the oceansoceany of the EarthZiemia combinedłączny.
118
278000
3000
niż we wszystkich ziemskich oceanach.
04:56
So that placemiejsce, a little moonksiężyc around JupiterJupiter,
119
281000
3000
Mały księżyc Jowisza,
04:59
is probablyprawdopodobnie the primegłówny candidatekandydat
120
284000
3000
jest głównym kandydatem,
05:02
for findingodkrycie life on a moonksiężyc
121
287000
2000
na znalezienie życia na księżycu,
05:04
or a bodyciało outsidena zewnątrz the EarthZiemia, that we know of.
122
289000
3000
albo innym ciele niebieskim poza Ziemią.
05:07
TremendousOgromne and beautifulpiękny discoveryodkrycie.
123
292000
3000
To niesamowite odkrycie.
05:10
Our explorationbadanie of the solarsłoneczny systemsystem
124
295000
2000
Eksploracja Układu Słonecznego
05:12
has taughtnauczony us that the solarsłoneczny systemsystem is beautifulpiękny.
125
297000
2000
pokazała nam jaki jest piękny.
05:14
It maymoże alsorównież have pointedspiczasty the way to answeringodpowiadając
126
299000
3000
Pokazała nam też jak będzie można
05:17
one of the mostwiększość profoundgłęboki questionspytania that you can possiblymożliwie askzapytać,
127
302000
3000
odpowiedzieć na pytanie:
05:20
whichktóry is: "Are we alonesam in the universewszechświat?"
128
305000
3000
"Czy jesteśmy sami we Wszechświecie?"
05:23
Is there any other use to explorationbadanie and sciencenauka,
129
308000
2000
Czy prócz zachwytu są powody
05:25
other than just a sensesens of wondercud?
130
310000
2000
by zajmować się nauką?
05:27
Well, there is.
131
312000
2000
Oczywiście.
05:29
This is a very famoussławny pictureobrazek
132
314000
2000
To znane zdjęcie zrobione
05:31
takenwzięty, actuallytak właściwie, on my first ChristmasBoże Narodzenie EveEwa,
133
316000
2000
w Wigilię Bożego Narodzenia,
05:33
DecemberGrudnia 24thth, 1968,
134
318000
3000
24 grudnia, 1968 roku,
05:36
when I was about eightosiem monthsmiesiące oldstary.
135
321000
2000
miałem wtedy osiem miesięcy
05:38
It was takenwzięty by ApolloApollo 8
136
323000
2000
Zrobił je Apollo 8,
05:40
as it wentposzedł around the back of the moonksiężyc.
137
325000
2000
zza naszego księżyca.
05:42
EarthriseWschód ziemi from ApolloApollo 8.
138
327000
2000
To wschód Ziemi z Apolla.
05:44
A famoussławny pictureobrazek; manywiele people have said that it's the pictureobrazek
139
329000
2000
To znane zdjęcie odkupiło rok 1968,
05:46
that savedzapisane 1968,
140
331000
2000
To znane zdjęcie odkupiło rok 1968,
05:48
whichktóry was a turbulentburzliwy yearrok --
141
333000
2000
to był niespokojny rok...
05:50
the studentstudent riotszamieszki in ParisParyż,
142
335000
2000
bunt studentów w Paryżu,
05:52
the heightwysokość of the VietnamWietnam WarWojny.
143
337000
2000
eskalacja wojny w Wietnamie.
05:54
The reasonpowód manywiele people think that about this pictureobrazek,
144
339000
3000
To zdjęcie tyle dla nas znaczy...
05:57
and AlAl GoreGore has said it manywiele timesczasy, actuallytak właściwie, on the stageetap at TEDTED,
145
342000
3000
Al Gore powiedział to już na forum TED.
06:00
is that this pictureobrazek, arguablyprawdopodobnie, was
146
345000
2000
Bo zapoczątkowało ono
06:02
the beginningpoczątek of the environmentalśrodowiskowy movementruch.
147
347000
2000
ruch ochrony środowiska.
06:04
Because, for the first time,
148
349000
2000
Pierwszy raz
06:06
we saw our worldświat,
149
351000
2000
nasz świat ukazał się
06:08
not as a solidsolidny, immovablenieruchomości,
150
353000
3000
nie jako pewne i niewzruszone,
06:11
kinduprzejmy of indestructibleniezniszczalny placemiejsce,
151
356000
2000
niezniszczalne miejsce,
06:13
but as a very smallmały, fragile-lookingkruchy wygląd worldświat
152
358000
3000
ale jako świat mały i delikatny,
06:16
just hangingwiszące againstprzeciwko the blacknessCzerń of spaceprzestrzeń.
153
361000
3000
zawieszony w czarnej przestrzeni.
06:19
What's alsorównież not oftenczęsto said
154
364000
2000
Nieczęsto wspomina się też,
06:21
about the spaceprzestrzeń explorationbadanie, about the ApolloApollo programprogram,
155
366000
3000
w nawiązaniu do programu Apollo,
06:24
is the economicgospodarczy contributionwkład it madezrobiony.
156
369000
2000
o zyskach ekonomicznych.
06:26
I mean while you can make argumentsargumenty that it was wonderfulwspaniale
157
371000
3000
Można mnożyć argumenty jakim wspaniałym
06:29
and a tremendousogromny achievementosiągnięcie
158
374000
2000
był on osiągnięciem,
06:31
and delivereddostarczone pictureskino like this,
159
376000
2000
pokazywać zdjęcia,
06:33
it costkoszt a lot, didn't it?
160
378000
2000
ale sporo kosztował, prawda?
06:35
Well, actuallytak właściwie, manywiele studiesstudia have been doneGotowe
161
380000
2000
Ukazało się wiele prac,
06:37
about the economicgospodarczy effectivenessskuteczność,
162
382000
2000
na temat wydajności ekonomicznej,
06:39
the economicgospodarczy impactwpływ of ApolloApollo.
163
384000
2000
i ekonomicznego wpływu Apolla.
06:41
The biggestnajwiększy one was in 1975 by ChaseChase EconometricsEkonometria.
164
386000
3000
W 1975 Chase Econometrics wykazała,
06:44
And it showedpokazał that for everykażdy $1 spentwydany on ApolloApollo,
165
389000
3000
że na każdy wydany na Apolla dolar,
06:47
14 cameoprawa ołowiana witrażu back into the U.S. economygospodarka.
166
392000
3000
do gospodarki USA powróciło 14.
06:50
So the ApolloApollo programprogram paidpłatny for itselfsamo
167
395000
2000
Program Apollo się opłacił,
06:52
in inspirationInspiracja,
168
397000
2000
w inspiracji,
06:54
in engineeringInżynieria, achievementosiągnięcie
169
399000
2000
w inżynierii, osiągnięciach.
06:56
and, I think, in inspiringinspirujący youngmłody scientistsnaukowcy and engineersinżynierowie
170
401000
3000
Dał inspirację młodym naukowcom po 14-kroć.
06:59
14 timesczasy over.
171
404000
2000
Dał inspirację młodym naukowcom po 14-kroć.
07:01
So explorationbadanie can payzapłacić for itselfsamo.
172
406000
2000
Eksploracja płaci sama za siebie.
07:03
What about scientificnaukowy discoveryodkrycie?
173
408000
3000
A co z odkryciami naukowymi?
07:06
What about drivingnapędowy innovationinnowacja?
174
411000
2000
Co z napędzeniem innowacji?
07:08
Well, this lookswygląda like a pictureobrazek of virtuallywirtualnie nothing.
175
413000
3000
To wygląda jak zdjęcie niczego.
07:11
What it is, is a pictureobrazek of the spectrumwidmo
176
416000
2000
Ale to spektrum wodoru.
07:13
of hydrogenwodór.
177
418000
2000
Ale to spektrum wodoru.
07:16
See, back in the 1880s, 1890s,
178
421000
3000
W latach 80 i 90 XIX w,
07:19
manywiele scientistsnaukowcy, manywiele observersObserwatorzy,
179
424000
3000
wielu naukowców i obserwatorów
07:22
lookedspojrzał at the lightlekki givendany off from atomsatomy.
180
427000
2000
przyglądało się światłu atomów.
07:24
And they saw strangedziwne pictureskino like this.
181
429000
2000
Oglądali takie dziwne zdjęcia.
07:26
What you're seeingwidzenie when you put it throughprzez a prismpryzmat
182
431000
2000
Odkryli, że jeśli rozszczepić światło
07:28
is that you heatciepło hydrogenwodór up and it doesn't just glowblask
183
433000
3000
to podgrzany wodór nie będzie jarzył się
07:31
like a whitebiały lightlekki,
184
436000
2000
jak światło białe,
07:33
it just emitsemituje lightlekki at particularszczególny colorszabarwienie,
185
438000
2000
ale wyemituje różne kolory,
07:35
a redczerwony one, a lightlekki blueniebieski one, some darkciemny blueniebieski oneste.
186
440000
3000
czerwony, jasno i ciemno niebieskie.
07:38
Now that led to an understandingzrozumienie of atomicatomowy structureStruktura
187
443000
3000
To pomogło w rozumieniu struktury atomowej,
07:41
because the way that's explainedwyjaśnione
188
446000
2000
dzięki wyjaśnieniu,
07:43
is atomsatomy are a singlepojedynczy nucleusjądro
189
448000
2000
że atomy mają pojedyncze jądra
07:45
with electronselektrony going around them.
190
450000
2000
z elektronami wokół nich.
07:47
And the electronselektrony can only be in particularszczególny placesmiejsca.
191
452000
3000
Elektrony mogą się znajdować w określonych miejscach.
07:50
And when they jumpskok up to the nextNastępny placemiejsce they can be,
192
455000
2000
A kiedy przeskakują z orbity na orbitę
07:52
and fallspadek back down again,
193
457000
2000
A kiedy przeskakują z orbity na orbitę
07:54
they emitemitują lightlekki at particularszczególny colorszabarwienie.
194
459000
2000
powstają różne kolory światła.
07:56
And so the factfakt that atomsatomy, when you heatciepło them up,
195
461000
2000
Fakt, że atomy, jeśli je podgrzać
07:58
only emitemitują lightlekki at very specifickonkretny colorszabarwienie,
196
463000
3000
emitują określone kolory światła
08:01
was one of the keyklawisz driversSterowniki
197
466000
2000
był jednym z czynników, które doprowadziły
08:03
that led to the developmentrozwój of the quantumkwant theoryteoria,
198
468000
2000
do rozwoju teorii kwantowej,
08:05
the theoryteoria of the structureStruktura of atomsatomy.
199
470000
3000
teorii opisującej strukturę atomów.
08:08
I just wanted to showpokazać this pictureobrazek because this is remarkableznakomity.
200
473000
3000
Chcę pokazać to ciekawe zdjęcie.
08:11
This is actuallytak właściwie a pictureobrazek of the spectrumwidmo of the SunSłońce.
201
476000
2000
To spektrum Słońca.
08:13
And now, this is a pictureobrazek of atomsatomy in the Sun'sFirmy Sun atmosphereatmosfera
202
478000
3000
Pokazuje w jaki sposób atomy w atmosferze Słońca
08:16
absorbingabsorbujących lightlekki.
203
481000
2000
pochłaniają światło.
08:18
And again, they only absorbabsorbować lightlekki at particularszczególny colorszabarwienie
204
483000
2000
Ale tylko określonych kolorów,
08:20
when electronselektrony jumpskok up and fallspadek down,
205
485000
2000
przez elektrony, które przemieszczają się
08:22
jumpskok up and fallspadek down.
206
487000
2000
między orbitami.
08:24
But look at the numbernumer of blackczarny lineskwestia in that spectrumwidmo.
207
489000
3000
To te czarne linie w spektrum.
08:27
And the elementelement heliumHel
208
492000
2000
Wodór został odkryty,
08:29
was discoveredodkryty just by staringgapiowski at the lightlekki from the SunSłońce
209
494000
3000
dzięki wpatrywaniu się w Słońce,
08:32
because some of those blackczarny lineskwestia were founduznany
210
497000
2000
bo niektóre z tych czarnych linii,
08:34
that correspondedodpowiadały to no knownznany elementelement.
211
499000
2000
nie odpowiadały znanym pierwiastkom.
08:36
And that's why helium'sHel callednazywa heliumHel.
212
501000
2000
Dlatego wodór nazywa się 'helium'.
08:38
It's callednazywa "heliosHelios" -- heliosHelios from the SunSłońce.
213
503000
3000
Od 'helios' czyli Słońca.
08:41
Now, that soundsDźwięki esotericezoteryczne,
214
506000
2000
To brzmi tajemniczo,
08:43
and indeedw rzeczy samej it was an esotericezoteryczne pursuitpościg,
215
508000
3000
ale tak to wyglądało.
08:46
but the quantumkwant theoryteoria quicklyszybko led
216
511000
2000
Teoria kwantowa szybko
08:48
to an understandingzrozumienie of the behaviorszachowania of electronselektrony in materialsmateriały
217
513000
3000
pozwoliła zrozumieć zachowanie elektronów w materiałach
08:51
like siliconkrzem, for exampleprzykład.
218
516000
2000
takich jak krzem.
08:53
The way that siliconkrzem behaveszachowuje się,
219
518000
2000
Dzięki własnościom krzemu
08:55
the factfakt that you can buildbudować transistorstranzystory,
220
520000
2000
można budować tranzystory,
08:57
is a purelyczysto quantumkwant phenomenonzjawisko.
221
522000
2000
to zjawisko czysto kwantowe.
08:59
So withoutbez that curiosity-drivenciekawość napędzane
222
524000
2000
Bez zrozumienia struktury atomu
09:01
understandingzrozumienie of the structureStruktura of atomsatomy,
223
526000
2000
osiągniętego dzięki ciekawości
09:03
whichktóry led to this ratherraczej esotericezoteryczne theoryteoria, quantumkwant mechanicsmechanika,
224
528000
3000
i uwieńczonego tajemniczą mechaniką kwantową,
09:06
then we wouldn'tnie have transistorstranzystory, we wouldn'tnie have siliconkrzem chipsfrytki,
225
531000
3000
nie byłoby tranzystorów i układów scalonych,
09:09
we wouldn'tnie have prettyładny much the basispodstawa
226
534000
3000
nie byłoby podwalin
09:12
of our modernnowoczesny economygospodarka.
227
537000
2000
naszej gospodarki.
09:14
There's one more, I think, wonderfulwspaniale twistTwist to that taleopowieść.
228
539000
3000
A teraz jeszcze jeden zwrot akcji.
09:17
In "WondersCuda of the SolarSolar SystemSystemu,"
229
542000
2000
W "Cudach Układu Słonecznego"
09:19
we kepttrzymane emphasizingpodkreślając the lawsprawa of physicsfizyka are universaluniwersalny.
230
544000
3000
podkreślaliśmy znaczenie uniwersalnych praw fizyki.
09:22
It's one of the mostwiększość incredibleniesamowite things about the physicsfizyka
231
547000
3000
Mają one niesamowitą własność,
09:25
and the understandingzrozumienie of natureNatura that you get on EarthZiemia,
232
550000
3000
bo ich zrozumienie na Ziemi,
09:28
is you can transporttransport it, not only to the planetsplanety,
233
553000
3000
pozwala ich użyć, nie tylko na innych planetach
09:31
but to the mostwiększość distantodległy starsgwiazdy and galaxiesgalaktyki.
234
556000
2000
ale też na gwiazdach i galaktykach.
09:33
And one of the astonishingzadziwiający predictionsprognozy
235
558000
2000
Jednym z przewidywań
09:35
of quantumkwant mechanicsmechanika,
236
560000
2000
mechaniki kwantowej,
09:37
just by looking at the structureStruktura of atomsatomy --
237
562000
2000
dzięki badaniu struktury atomów -
09:39
the samepodobnie theoryteoria that describesopisuje transistorstranzystory --
238
564000
2000
to ta sama teoria która dała nam tranzystory -
09:41
is that there can be no starsgwiazdy in the universewszechświat
239
566000
3000
jest to, że nie istnieją we Wszechświecie
09:44
that have reachedosiągnięty the endkoniec of theirich life
240
569000
2000
gwiazdy, które zakończą żywot,
09:46
that are biggerwiększy than, quitecałkiem specificallykonkretnie, 1.4 timesczasy the massmasa of the SunSłońce.
241
571000
3000
które są większe niż dokładnie 1.4 masy Słońca.
09:49
That's a limitlimit imposednałożone on the massmasa of starsgwiazdy.
242
574000
3000
To jest limit wielkości gwiazd.
09:52
You can work it out on a piecekawałek of paperpapier in a laboratorylaboratorium,
243
577000
3000
Można to wyliczyć na kartce papieru,
09:55
get a telescopeteleskop, swinghuśtawka it to the skyniebo,
244
580000
2000
przyjrzeć się gwiazdom przez teleskop
09:57
and you find that there are no deadnie żyje starsgwiazdy
245
582000
3000
i zobaczyć, że nie ma martwych gwiazd
10:00
biggerwiększy than 1.4 timesczasy the massmasa of the SunSłońce.
246
585000
2000
większych niż 1.4 masy Słońca.
10:02
That's quitecałkiem an incredibleniesamowite predictionPrognoza.
247
587000
3000
To niesamowita prognoza.
10:05
What happensdzieje się when you have a stargwiazda that's right on the edgekrawędź of that massmasa?
248
590000
3000
A co jeśli gwiazda jest na granicy przekroczenia tej masy?
10:08
Well, this is a pictureobrazek of it.
249
593000
2000
Widać to na zdjęciu.
10:10
This is the pictureobrazek of a galaxygalaktyka, a commonpospolity "our gardenogród" galaxygalaktyka
250
595000
3000
To zdjęcie galaktyki, podobnej do naszej.
10:13
with, what, 100 billionmiliard
251
598000
2000
Jest tam 100 mld. gwiazd
10:15
starsgwiazdy like our SunSłońce in it.
252
600000
2000
podobnych do Słońca.
10:17
It's just one of billionsmiliardy of galaxiesgalaktyki in the universewszechświat.
253
602000
3000
To tylko jedna z miliardów galaktyk.
10:20
There are a billionmiliard starsgwiazdy in the galacticgalaktyczny corerdzeń,
254
605000
2000
W centrum galaktyki są miliardy gwiazd,
10:22
whichktóry is why it's shiningświecący out so brightlyjasne.
255
607000
3000
dlatego jest tam tak jasno.
10:25
This is about 50 millionmilion lightlekki yearslat away,
256
610000
2000
To 50 milionów lat świetlnych stąd,
10:27
so one of our neighboringsąsiedni galaxiesgalaktyki.
257
612000
2000
sąsiadująca z nami galaktyka.
10:29
But that brightjasny stargwiazda there
258
614000
2000
Ale ta jasna gwiazda,
10:31
is actuallytak właściwie one of the starsgwiazdy in the galaxygalaktyka.
259
616000
3000
też należy do tej galaktyki.
10:34
So that stargwiazda is alsorównież
260
619000
2000
Jest tak samo daleko,
10:36
50 millionmilion lightlekki yearslat away.
261
621000
2000
50 milionów lat świetlnych.
10:38
It's partczęść of that galaxygalaktyka, and it's shiningświecący as brightlyjasne
262
623000
3000
Jest częścią tamtej galaktyki, a świeci tak jasno
10:41
as the centercentrum of the galaxygalaktyka
263
626000
2000
jak centrum tej galaktyki,
10:43
with a billionmiliard sunssłońca in it.
264
628000
2000
jak miliardy gwiazd.
10:45
That's a TypeTypu IaIA supernovasupernowa explosioneksplozja.
265
630000
3000
To wybuch supernowej Typu Ia.
10:48
Now that's an incredibleniesamowite phenomenazjawiska,
266
633000
2000
Niesamowite zjawisko,
10:50
because it's a stargwiazda that sitssiedzi there.
267
635000
2000
bo tam jest gwiazda.
10:52
It's callednazywa a carbon-oxygenwęglowo tlenowy dwarfkrasnolud.
268
637000
2000
To karzeł węglowo-tlenowy.
10:54
It sitssiedzi there about, say, 1.3 timesczasy the massmasa of the SunSłońce.
269
639000
3000
Jej masa to 1.3 masy Słońca.
10:57
And it has a binarydwójkowy companiontowarzysz that goesidzie around it,
270
642000
3000
W tym układzie podwójnym
11:00
so a bigduży stargwiazda, a bigduży ballpiłka of gasgaz.
271
645000
3000
jest też inna duża gwiazda.
11:03
And what it does is it sucksdo bani gasgaz
272
648000
2000
Karzeł wysysa gaz,
11:05
off its companiontowarzysz stargwiazda,
273
650000
2000
z tej drugiej gwiazdy,
11:07
untilaż do it getsdostaje to this limitlimit callednazywa the ChandrasekharChandrasekhar limitlimit,
274
652000
3000
aż do osiągnięcia granicy Chandrasekhara,
11:10
and then it explodeswybucha.
275
655000
2000
wtedy wybucha.
11:12
And it explodeswybucha, and it shinesświeci as brightlyjasne
276
657000
2000
W czasie wybuchu przez dwa tygodnie
11:14
as a billionmiliard sunssłońca for about two weekstygodnie,
277
659000
2000
świeci tak jasno jak miliard gwiazd,
11:16
and releasesprasowe, not only energyenergia,
278
661000
3000
wyzwalając nie tylko energię,
11:19
but a hugeolbrzymi amountilość of chemicalchemiczny elementselementy into the universewszechświat.
279
664000
3000
ale mnóstwo pierwiastków w przestrzeń.
11:22
In factfakt, that one is a carbon-oxygenwęglowo tlenowy dwarfkrasnolud.
280
667000
3000
To karzeł węglowo-tlenowy.
11:25
Now, there was no carbonwęgiel and oxygentlen
281
670000
2000
Węgiel i tlen jeszcze nie istniały
11:27
in the universewszechświat at the BigDuże BangBang.
282
672000
2000
zaraz po Wiekim Wybuchu.
11:29
And there was no carbonwęgiel and oxygentlen in the universewszechświat
283
674000
2000
Nie było węgla i tlenu we Wszechświecie,
11:31
throughoutpoprzez the first generationgeneracja of starsgwiazdy.
284
676000
3000
podczas gdy świeciły gwiazdy pierwszego pokolenia.
11:34
It was madezrobiony in starsgwiazdy like that,
285
679000
2000
Te pierwiastki wytworzyły się
11:36
lockedzablokowany away and then returnedzwrócony to the universewszechświat
286
681000
2000
w takich gwiazdach, a ich wybuch
11:38
in explosionswybuchy like that
287
683000
2000
uwalniał je do przestrzeni kosmiczniej
11:40
in orderzamówienie to recondenserecondense into planetsplanety,
288
685000
2000
gdzie mogły zacząć tworzyć planety,
11:42
starsgwiazdy, newNowy solarsłoneczny systemssystemy
289
687000
2000
nowe gwiazdy, układy słoneczne
11:44
and, indeedw rzeczy samej, people like us.
290
689000
3000
i ludzie - jak my.
11:47
I think that's a remarkableznakomity demonstrationdemonstracja of the powermoc
291
692000
2000
To niesamowita demonstracja siły,
11:49
and beautypiękno and universalityuniwersalność of the lawsprawa of physicsfizyka,
292
694000
3000
piękna i uniwersalności praw fizyki,
11:52
because we understandzrozumieć that processproces,
293
697000
2000
bo dzięki nim rozumiemy ten proces,
11:54
because we understandzrozumieć
294
699000
2000
rozumiemy strukturę atomów na Ziemi.
11:56
the structureStruktura of atomsatomy here on EarthZiemia.
295
701000
2000
rozumiemy strukturę atomów na Ziemi.
11:58
This is a beautifulpiękny quotezacytować that I founduznany --
296
703000
2000
Zacytuję wam piękny fragment,
12:00
we're talkingmówić about serendipitySerendipity there -- from AlexanderAleksander FlemingFleming:
297
705000
3000
Alexander Fleming mówi o szczęśliwym trafie:
12:03
"When I wokeobudził up just after dawnświt
298
708000
2000
"Kiedy wstałem wraz ze świtem
12:05
on SeptemberWrześnia 28, 1928,
299
710000
2000
28 Września, 1928 roku,
12:07
I certainlyna pewno didn't planplan to revolutionizezrewolucjonizować all medicinelekarstwo
300
712000
2000
nie planowałem zrewolucjonizować medycyny
12:09
by discoveringodkrywanie the world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy first antibioticantybiotyk."
301
714000
3000
odkrywając pierwszy antybiotyk."
12:12
Now, the explorersodkrywcy of the worldświat of the atomatom
302
717000
2000
Naukowcy zajmujący się atomami,
12:14
did not intendzamierzać to inventwymyślać the transistortranzystor.
303
719000
2000
nie planowali wynaleźć tranzystorów.
12:16
And they certainlyna pewno didn't intendzamierzać to
304
721000
2000
Na pewno nie planowali odkryć
12:18
describeopisać the mechanicsmechanika of supernovasupernowa explosionswybuchy,
305
723000
3000
więcej o eksplozjach supernowych,
12:21
whichktóry eventuallyostatecznie told us where
306
726000
2000
co doprowadziło nas do zrozumienia
12:23
the buildingbudynek blocksBloki of life
307
728000
2000
gdzie części składowe życia
12:25
were synthesizedzsyntetyzowany in the universewszechświat.
308
730000
2000
powstały we Wszechświecie.
12:28
So, I think sciencenauka can be --
309
733000
2000
Odkrywanie rzeczy dzięki
12:30
serendipitySerendipity is importantważny.
310
735000
2000
szczęśliwym trafom jest ważne.
12:32
It can be beautifulpiękny. It can revealodsłonić quitecałkiem astonishingzadziwiający things.
311
737000
3000
Może wyjawić niesamowite rzeczy.
12:35
It can alsorównież, I think, finallywreszcie
312
740000
3000
Może też wyjawić odpowiedzi
12:38
revealodsłonić the mostwiększość profoundgłęboki
313
743000
2000
na najważniejsze dla nas pytania
12:40
ideaspomysły to us
314
745000
2000
na najważniejsze dla nas pytania,
12:42
about our placemiejsce in the universewszechświat
315
747000
2000
o nasze miejsce we wszechświecie,
12:44
and really the valuewartość of our home planetplaneta.
316
749000
2000
i nauczyć nas szanować Ziemię.
12:46
This is a spectacularspektakularny pictureobrazek of our home planetplaneta.
317
751000
3000
To niesamowite zdjęcie naszej planety.
12:49
Now, it doesn't look like our home planetplaneta.
318
754000
2000
Nie wygląda jak ona?
12:51
It lookswygląda like SaturnSaturn because, of coursekurs, it is.
319
756000
3000
Bo to oczywiście Saturn.
12:54
It was takenwzięty by the CassiniCassini spaceprzestrzeń probesonda.
320
759000
2000
Zdjęcie zrobił Cassini.
12:56
But it's a famoussławny pictureobrazek, not because of
321
761000
2000
Jest słynne, nie z powodu piękna
12:58
the beautypiękno and majestymajestat of Saturn'sSaturna ringspierścienie,
322
763000
3000
i majestatu pierścieni Saturna,
13:01
but actuallytak właściwie because of a tinymalutki, faintsłaby blobBLOB
323
766000
3000
ale z powodu tego małego kleksa
13:04
just hangingwiszące underneathpod spodem one of the ringspierścienie.
324
769000
2000
wiszącego pod jednym z pierścieni.
13:06
And if I blowcios it up there, you see it.
325
771000
2000
Gdyby go powiększyć,
13:08
It lookswygląda like a moonksiężyc,
326
773000
2000
wyglądałby jak księżyc,
13:10
but in factfakt, it's a pictureobrazek of EarthZiemia.
327
775000
2000
ale to jest zdjęcie Ziemi.
13:12
It was a pictureobrazek of EarthZiemia capturedschwytany in that framerama of SaturnSaturn.
328
777000
3000
To zdjęcie zrobione obok Saturna.
13:15
That's our planetplaneta from 750 millionmilion milesmile away.
329
780000
3000
z odległości 1,2 miliarda km.
13:19
I think the EarthZiemia has got a strangedziwne propertynieruchomość
330
784000
2000
Ziemia ma dziwną właściwość,
13:21
that the fartherdalej away you get from it,
331
786000
2000
że im dalej od niej się znajdziesz,
13:23
the more beautifulpiękny it seemswydaje się.
332
788000
2000
tym piękniejsza się wydaje.
13:25
But that is not the mostwiększość distantodległy or mostwiększość famoussławny pictureobrazek of our planetplaneta.
333
790000
3000
Ale to nie najbardziej odległe lub najsłynniejsze zdjęcie.
13:28
It was takenwzięty by this thing, whichktóry is callednazywa the VoyagerVoyager spacecraftstatek kosmiczny.
334
793000
3000
To jest sonda Voyager
13:31
And that's a pictureobrazek of me in frontz przodu of it for scaleskala.
335
796000
3000
i ja, dla porównania.
13:34
The VoyagerVoyager is a tinymalutki machinemaszyna.
336
799000
2000
Voyager jest malutki.
13:36
It's currentlyobecnie 10 billionmiliard milesmile away from EarthZiemia,
337
801000
3000
Znajduje się teraz 16 miliardów km od Ziemi,
13:39
transmittingtransmisji with that dishdanie, with the powermoc of 20 wattswatów,
338
804000
3000
przesyła dane przez ten talerz, z mocą 20 watów,
13:42
and we're still in contactkontakt with it.
339
807000
2000
nadal jesteśmy w kontakcie.
13:44
But it visitedodwiedzone JupiterJupiter, SaturnSaturn,
340
809000
2000
Odwiedził on Jowisza, Saturna,
13:46
UranusUran and NeptuneNeptune.
341
811000
2000
Urana i Neptuna.
13:48
And after it visitedodwiedzone all fourcztery of those planetsplanety,
342
813000
3000
A kiedy był u końca swojej podróży,
13:51
CarlCarl SaganSagan, who'skto jest one of my great heroesbohaterowie,
343
816000
3000
Carl Sagan, jeden z moich bohaterów,
13:54
had the wonderfulwspaniale ideapomysł
344
819000
2000
miał wspaniały pomysł
13:56
of turningobrócenie VoyagerVoyager around
345
821000
2000
by go obrócić i zrobić
13:58
and takingnabierający a pictureobrazek of everykażdy planetplaneta it had visitedodwiedzone.
346
823000
2000
zdjęcie wszystkim tym planetom.
14:00
And it tookwziął this pictureobrazek of EarthZiemia.
347
825000
2000
Zrobił zdjęcie Ziemi.
14:02
Now it's very hardciężko to see the EarthZiemia there, it's callednazywa the "PaleBlady BlueNiebieski DotKropka" pictureobrazek,
348
827000
3000
Trudno ją zauważyć, zdjęcie nazwano 'Błękitną Kropką',
14:05
but EarthZiemia is suspendedzawieszone in that redczerwony shaftwał of lightlekki.
349
830000
3000
to ziemia zawieszona w snopie światła.
14:08
That's EarthZiemia from fourcztery billionmiliard milesmile away.
350
833000
3000
Widziana z 6 miliardów km.
14:11
And I'd like to readczytać you what
351
836000
2000
Chciałbym wam przeczytać,
14:13
SaganSagan wrotenapisał about it, just to finishkoniec,
352
838000
2000
co napisał o niej Sagan,
14:15
because I cannotnie może say wordssłowa as beautifulpiękny as this
353
840000
3000
bo sam nie mogę znaleźć tak pięknych słów
14:18
to describeopisać what he saw
354
843000
2000
opisujących to, co zobaczył,
14:20
in that pictureobrazek that he had takenwzięty.
355
845000
2000
na zdjęciu, które zrobił.
14:22
He said, "ConsiderNależy wziąć pod uwagę again that dotkropka.
356
847000
2000
"Zastanówcie się nad tą kropką.
14:24
That's here. That's home. That's us.
357
849000
3000
To tutaj. To dom. To my.
14:27
On it, everyonekażdy you love,
358
852000
2000
Na niej wszyscy, których kochacie,
14:29
everyonekażdy you know, everyonekażdy you've ever heardsłyszał of,
359
854000
3000
których znacie, o których słyszeliście
14:32
everykażdy humanczłowiek beingistota who ever was
360
857000
2000
wszyscy którzy kiedyś istnieli,
14:34
livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj out theirich liveszyje.
361
859000
2000
żyli właśnie tam.
14:36
The aggregatesagregaty of joyradość and sufferingcierpienie
362
861000
2000
Zebrane radości i cierpienia,
14:38
thousandstysiące of confidentpewni religionsreligie,
363
863000
2000
tysiące pewnych religii,
14:40
ideologiesideologie and economicgospodarczy doctrinesdoktryn,
364
865000
3000
ideologii i systemów ekonomicznych,
14:43
everykażdy hunterŁowca and foragerzbieraczka, everykażdy herobohater and cowardtchórz,
365
868000
3000
każdy myśliwy i rolnik, bohater i tchórz,
14:46
everykażdy creatortwórca and destroyerniszczyciel of civilizationcywilizacja,
366
871000
3000
twórca i niszczyciel cywiliazacji,
14:49
everykażdy kingkról and peasantchłop, everykażdy youngmłody couplepara in love,
367
874000
3000
król i wieśniak, każda zakochana para,
14:52
everykażdy mothermama and fatherojciec, hopefulpełen nadziei childdziecko,
368
877000
2000
matka i ojciec, wyczekiwane dziecko,
14:54
inventorwynalazca and explorerExplorer,
369
879000
2000
odkrywca i wynalazca,
14:56
everykażdy teachernauczyciel of moralsmoralność, everykażdy corruptskorumpowany politicianpolityk,
370
881000
3000
każdy moralista, skorumpowany polityk,
14:59
everykażdy superstarSuperstar, everykażdy supremenajwyższy leaderlider,
371
884000
3000
każda gwiazda, każdy przywódca,
15:02
everykażdy saintświęty and sinnergrzesznik in the historyhistoria of our speciesgatunki,
372
887000
3000
każdy święty i grzesznik w historii naszego gatunku,
15:05
livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj there, on a moteMote of dustkurz,
373
890000
2000
żył tam, na tym okruchu pyłu,
15:07
suspendedzawieszone in a sunbeamSunbeam.
374
892000
2000
zawieszonym w promieniu Słońca.
15:09
It's been said that astronomy'sw astronomii a humblingupokarzające
375
894000
2000
Mówi się, że astronomia uczy pokory
15:11
and character-buildingcharakter budynku experiencedoświadczenie.
376
896000
2000
i rozwija charakter.
15:13
There is perhapsmoże no better demonstrationdemonstracja
377
898000
2000
Nie ma lepszego pokazu
15:15
of the follyszaleństwo of humanczłowiek conceitsmniemania
378
900000
2000
głupoty ludzkich fanaberii
15:17
than this distantodległy imageobraz of our tinymalutki worldświat.
379
902000
2000
niż to odległe zdjęcie maleńkiego świata.
15:19
To me, it underscorespodkreślenia our responsibilityodpowiedzialność
380
904000
2000
Podkreśla ono naszą odpowiedzialność
15:21
to dealsprawa more kindlyuprzejmie with one anotherinne
381
906000
3000
byśmy obchodzili się ze sobą lepiej,
15:24
and to preservezachować and cherishpielęgnować the paleblady blueniebieski dotkropka,
382
909000
3000
żeby chronić i pielęgnować tą Błękitną Kropkę,
15:27
the only home we'vemamy ever knownznany."
383
912000
2000
jedyny dom jaki znamy."
15:29
BeautifulPiękne wordssłowa about
384
914000
2000
Piękne słowa o mocy
15:31
the powermoc of sciencenauka and explorationbadanie.
385
916000
2000
nauki i eksploracji.
15:33
The argumentargument has always been madezrobiony, and it will always be madezrobiony,
386
918000
2000
Argument, że wiemy już wystarczająco dużo
15:35
that we know enoughdość about the universewszechświat.
387
920000
2000
o Wszechświecie istniał od zawsze.
15:37
You could have madezrobiony it in the 1920s; you wouldn'tnie have had penicillinpenicyliny.
388
922000
3000
W 1920 roku nie odkrylibyśmy penicyliny.
15:40
You could have madezrobiony it in the 1890s; you wouldn'tnie have the transistortranzystor.
389
925000
3000
W 1890 nie byłoby tranzystorów.
15:43
And it's madezrobiony todaydzisiaj in these difficulttrudny economicgospodarczy timesczasy.
390
928000
3000
Nawet dzisiaj nadal się go wysuwa.
15:46
SurelyNa pewno, we know enoughdość.
391
931000
2000
Wiemy wystarczająco dużo.
15:48
We don't need to discoverodkryć anything elsejeszcze about our universewszechświat.
392
933000
2000
Nie trzeba odkrywać już nic nowego.
15:50
Let me leavepozostawiać the last wordssłowa to someonektoś
393
935000
2000
Pozwólcie, że ostatnie słowa będą
15:52
who'skto jest rapidlyszybko becomingtwarzowy a herobohater of minekopalnia,
394
937000
2000
się należeć mojemu bohaterowi,
15:54
HumphreyHumphrey DavyDavy, who did his sciencenauka at the turnskręcać of the 19thth centurystulecie.
395
939000
3000
Humphrey Davy, który pracował naukowo u schyłku XIX wieku.
15:57
He was clearlywyraźnie underpod assaultatak all the time.
396
942000
3000
Cały czas był pod ostrzałem.
16:00
"We know enoughdość at the turnskręcać of the 19thth centurystulecie.
397
945000
3000
Bo wtedy też wiedzieliśmy wystarczająco dużo.
16:03
Just exploitwykorzystać it; just buildbudować things."
398
948000
2000
Wystarczy wiedzę wykorzystać żeby tworzyć.
16:05
He said this, he said, "Nothing is more fatalfatalny
399
950000
2000
"Nie ma nic bardziej niszczącego
16:07
to the progresspostęp of the humanczłowiek mindumysł
400
952000
2000
dla rozwoju ludzkiego umysłu
16:09
than to presumeprzypuszczać that our viewswidoki of sciencenauka
401
954000
2000
niż przekonanie, że nasza wiedza
16:11
are ultimateostateczny,
402
956000
2000
jest ostateczna,
16:13
that our triumphstriumfuje are completekompletny,
403
958000
2000
że triumfy są za nami,
16:15
that there are no mysteriesarkana in natureNatura,
404
960000
2000
że zagadki natury są rozwiązane,
16:17
and that there are no newNowy worldsświaty to conquerpodbić."
405
962000
2000
i że nie czekają na nas nieznane światy."
16:19
Thank you.
406
964000
2000
Dziękuję
16:21
(ApplauseAplauz)
407
966000
2000
(Brawa)
Translated by Kinga Skorupska
Reviewed by Jarosław Sobański

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.

Why you should listen

Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.

He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.

More profile about the speaker
Brian Cox | Speaker | TED.com