TED2011
Dan Ariely: Beware conflicts of interest
Dan Ariely: Kujdes prej konflikteve të interesit
Filmed:
Readability: 3.3
1,284,831 views
Në këtë bisedë të shkurtër, psikologu Dan Ariely tregon dy histori personale që eksplorojnë në mënyrë shkencore konfliktin e interesit: Si kërkimi i dijes dhe njohurive mund të ndikohet, në mënyrë koshiente apo jo, prej qëllimeve afatshkurtra personale. Kur jemi duke menduar rreth gjërave të medha, ai na kujton, të bëjmë kujdes prej trurit tonë kaq shumë njerëzor.
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
So, I was in the hospital for a long time.
0
1000
3000
Pra, unë kam qenë në spital për shumë kohë.
00:19
And a few years after I left, I went back,
1
4000
3000
Pas disa vitesh pasi u largova, u riktheva një ditë
00:22
and the chairman of the burn department was very excited to see me --
2
7000
3000
dhe drejtuesi i departamentit të djegjeve ishte shumë i gëzuar që më shihte --
00:25
said, "Dan, I have a fantastic new treatment for you."
3
10000
3000
më tha, "Dan, kam një kurë të re fantastike për ty."
00:28
I was very excited. I walked with him to his office.
4
13000
2000
Unë u gëzova shumë. Shkova me të në zyrën e tij.
00:30
And he explained to me that, when I shave,
5
15000
3000
Dhe ai më shpjegoi mua që, kur unë rruhem,
00:33
I have little black dots on the left side of my face where the hair is,
6
18000
3000
pika të zeza të vogla mbesin në pjesën e majtë të fytyrës ku kam ende qime,
00:36
but on the right side of my face
7
21000
2000
por në anën e djathtë të fytyrës sime
00:38
I was badly burned so I have no hair,
8
23000
2000
unë jam djegur keq kështu që nuk kam qime,
00:40
and this creates lack of symmetry.
9
25000
2000
dhe kjo krijon një mangësi në simetri.
00:42
And what's the brilliant idea he had?
10
27000
2000
Dhe cila ishte ideja e shkëlqyer që pati ai?
00:44
He was going to tattoo little black dots
11
29000
2000
Ai kishte ndërmend të më bënte tatuazhe disa pika të zeza
00:46
on the right side of my face
12
31000
3000
në anën e djathtë të fytyrës
00:49
and make me look very symmetric.
13
34000
2000
dhe do më bënte të dukesha shumë simetrik.
00:51
It sounded interesting. He asked me to go and shave.
14
36000
3000
Dukej interesante. Ai më kërkoi të shkoja e të rruhesha.
00:54
Let me tell you, this was a strange way to shave,
15
39000
2000
Më lejoni t'ju them, kjo ishte një mënyrë e çuditshme të rruari,
00:56
because I thought about it
16
41000
2000
sepse po mendoja rreth saj
00:58
and I realized that the way I was shaving then
17
43000
2000
dhe kuptova se mënyra se po rruhesha kësaj here
01:00
would be the way I would shave for the rest of my life --
18
45000
2000
do të ishte mënyra se si do të rruhesha gjithë jetën --
01:02
because I had to keep the width the same.
19
47000
2000
sepse do më duhej të mbaja të njëjtën gjerësi.
01:04
When I got back to his office,
20
49000
2000
Kur u ktheva në zyrën e tij,
01:06
I wasn't really sure.
21
51000
2000
nuk isha shumë i sigurtë.
01:08
I said, "Can I see some evidence for this?"
22
53000
2000
I thashë, "A mund të shoh ndonjë provë për këtë?"
01:10
So he showed me some pictures
23
55000
2000
Kështu ai më tregoi disa foto
01:12
of little cheeks with little black dots --
24
57000
2000
të faqeve me pika të vogla në to --
01:14
not very informative.
25
59000
2000
nuk ishte shumë informuese.
01:16
I said, "What happens when I grow older and my hair becomes white?
26
61000
2000
I thashë, "Çfarë do të ndodhë kur të plakem dhe qimet e mia të zbardhen?
01:18
What would happen then?"
27
63000
2000
Ç'do të ndodh atëherë?"
01:20
"Oh, don't worry about it," he said.
28
65000
2000
"Oh, mos u shqetëso për këtë," më tha.
01:22
"We have lasers; we can whiten it out."
29
67000
3000
"Ne kemi lazer; mund t'i zbardhim ato."
01:25
But I was still concerned,
30
70000
2000
Por unë vazhdoja të isha i shqetësuar,
01:27
so I said, "You know what, I'm not going to do it."
31
72000
3000
dhe i thashë, "E di çfarë, nuk do ta bëj këtë."
01:30
And then came one of the biggest guilt trips of my life.
32
75000
4000
Dhe pas kësaj ndodhi një prej kalvarëve të fajit më të madh të jetës sime.
01:34
This is coming from a Jewish guy, all right, so that means a lot.
33
79000
3000
Dhe këtë po e thotë një djalë hebre, në rregull, kështu që do të thotë shumë.
01:37
(Laughter)
34
82000
2000
(E qeshur)
01:39
And he said, "Dan, what's wrong with you?
35
84000
3000
Dhe ai më tha, "Dan, çfarë nuk shkon tek ty?
01:42
Do you enjoy looking non-symmetric?
36
87000
2000
Të pëlqen të dukesh josimetrik?
01:44
Do you have some kind of perverted pleasure from this?
37
89000
5000
A merr ndonjë kënaqësi perverse prej kësaj?
01:49
Do women feel pity for you
38
94000
2000
Mos gratë ndjejnë keqardhje
01:51
and have sex with you more frequently?"
39
96000
3000
dhe bëjnë më shpesh seks me ty?
01:54
None of those happened.
40
99000
3000
Asnjëra prej këtyre s'kishte ndodhur.
01:58
And this was very surprising to me,
41
103000
2000
Dhe ky reagim ishte surprizë për mua,
02:00
because I've gone through many treatments --
42
105000
2000
sepse ne kishim diskutuar për shumë kura --
02:02
there were many treatments I decided not to do --
43
107000
2000
shumë prej këtyre kurave unë kisha vendosur mos t'i provoja --
02:04
and I never got this guilt trip to this extent.
44
109000
2000
dhe asnjëherë s'isha ndjerë kaq shumë fajtor.
02:06
But I decided not to have this treatment.
45
111000
2000
Gjithsesi vendosa të mos e bëj këtë kurë.
02:08
And I went to his deputy and asked him, "What was going on?
46
113000
2000
Kur shkova tek ndihmësi i tij dhe e pyeta, "Çfarë po ndodh?"
02:10
Where was this guilt trip coming from?"
47
115000
2000
Pse u mërzit doktori kaq shumë?
02:12
And he explained that they have done this procedure on two patients already,
48
117000
4000
Ai më shpjegoi se ata e kishin bërë këtë procedurë me dy pacientë,
02:16
and they need the third patient for a paper they were writing.
49
121000
3000
dhe iu duhej një i tretë për një kërkim që po bënin.
02:19
(Laughter)
50
124000
2000
(E qeshur)
02:21
Now you probably think that this guy's a schmuck.
51
126000
2000
Tani ndoshta po mendoni që ky paska qenë kaqol.
02:23
Right, that's what he seems like.
52
128000
2000
Në rregull, ashtu duket se është.
02:25
But let me give you a different perspective on the same story.
53
130000
3000
Por më lejoni t'ju jap një këndvështrim të ndryshëm për të njëjtën ngjarje.
02:28
A few years ago, I was running some of my own experiments in the lab.
54
133000
3000
Para pak vitesh, po bëja disa eksperimente të miat në laborator.
02:31
And when we run experiments,
55
136000
2000
Kur i bëjmë këto eksperimente,
02:33
we usually hope that one group will behave differently than another.
56
138000
3000
ne zakonisht shpresojmë që një grup do të sillet ndryshe nga një grup tjetër.
02:36
So we had one group that I hoped their performance would be very high,
57
141000
3000
Kështu, ne kishim një grup për të cilin shpresoja se do të kishte performancë të lartë,
02:39
another group that I thought their performance would be very low,
58
144000
3000
dhe grupin tjetër që mendoja se do të kishte performancë të ulët.
02:42
and when I got the results, that's what we got --
59
147000
2000
Dhe kur nxorrëm rezultatet, kjo është ajo që morëm --
02:44
I was very happy -- aside from one person.
60
149000
3000
unë isha shumë i lumtur -- përveç një personi.
02:47
There was one person in the group
61
152000
2000
Në këtë grup ndodhej dikush
02:49
that was supposed to have very high performance
62
154000
2000
që pritej të kishte performancë shumë të lartë
02:51
that was actually performing terribly.
63
156000
2000
por që në fakt po performonte në mënyrë skandaloze.
02:53
And he pulled the whole mean down,
64
158000
2000
Dhe ky tërhoqi poshtë gjithë ekipin e vet,
02:55
destroying my statistical significance of the test.
65
160000
3000
duke shkatërruar kështu domëthënien e provës.
02:59
So I looked carefully at this guy.
66
164000
2000
Kështu që, unë e pashë më me hollësi këtë individ.
03:01
He was 20-some years older than anybody else in the sample.
67
166000
3000
Ai ishte 20 e pak vite më i madh se gjithkush tjetër në grup.
03:04
And I remembered that the old and drunken guy
68
169000
2000
Dhe unë u kujtova për një burrë të moshuar dhe pijanec
03:06
came one day to the lab
69
171000
2000
që erdhi një ditë në laboratorin tim
03:08
wanting to make some easy cash
70
173000
2000
ai donte të fitonte ca para kollaj
03:10
and this was the guy.
71
175000
2000
dhe ishte pikërisht ky individ.
03:12
"Fantastic!" I thought. "Let's throw him out.
72
177000
2000
"Fantastike!" mendova. "Le ta heqim këtë"
03:14
Who would ever include a drunken guy in a sample?"
73
179000
3000
Pse duhet të përfshija një pijanec të tillë në këtë grup?
03:17
But a couple of days later,
74
182000
2000
Por disa ditë më vonë,
03:19
we thought about it with my students,
75
184000
2000
e diskutuam së bashku me studentët e mi
03:21
and we said, "What would have happened if this drunken guy was not in that condition?
76
186000
3000
dhe thamë, "Çdo të ndodhte nëse ky pijanec nuk do të ishte në këto kushte?"
03:24
What would have happened if he was in the other group?
77
189000
2000
Çdo të ndodhte nëse ky do të ishte në grupin tjetër?
03:26
Would we have thrown him out then?"
78
191000
2000
A do ta hiqnim gjithsesi?"
03:28
We probably wouldn't have looked at the data at all,
79
193000
2000
Ndoshta as që do t'i shikonim të dhënat fare,
03:30
and if we did look at the data,
80
195000
2000
dhe nëse i shihnim këto të dhëna,
03:32
we'd probably have said, "Fantastic! What a smart guy who is performing this low,"
81
197000
3000
ndoshta do të thoshim, "Fantastike! Ç'djale i zgjuar që po performon kaq keq"
03:35
because he would have pulled the mean of the group lower,
82
200000
2000
sepse ai do ta tërhiqte mesataren e grupit më poshtë,
03:37
giving us even stronger statistical results than we could.
83
202000
3000
duke na dhënë rezultate statistikore më të qarta se ç'mund të kishim.
03:41
So we decided not to throw the guy out and to rerun the experiment.
84
206000
3000
Kështu që vendosëm të mos e heqim këtë individ dhe të ribënim eksperimentin.
03:44
But you know, these stories,
85
209000
3000
Por e dini, këto ngjarje,
03:47
and lots of other experiments that we've done on conflicts of interest,
86
212000
3000
dhe shumë eksperimente të tjera që kemi bërë për konfliktin e interesit,
03:50
basically kind of bring two points
87
215000
2000
thjeshtë vënë në dukje dy pika
03:52
to the foreground for me.
88
217000
2000
për mua.
03:54
The first one is that in life we encounter many people
89
219000
3000
E para është se gjatë jetës ne takojmë shumë njerëz
03:57
who, in some way or another,
90
222000
3000
të cilët, në një mënyrë apo tjetër,
04:00
try to tattoo our faces.
91
225000
2000
mundohen të na bëjnë tatuazhe në fytyrë.
04:02
They just have the incentives that get them to be blinded to reality
92
227000
3000
Ata i kanë shtysat që duhen për t'u verbuar ndaj realitetit
04:05
and give us advice that is inherently biased.
93
230000
3000
dhe të na japin këshilla që janë që në thelb të anshme.
04:08
And I'm sure that it's something that we all recognize,
94
233000
2000
Dhe jam i sigurtë që gjithësecili prej nesh e kupton,
04:10
and we see that it happens.
95
235000
2000
dhe e sheh të ndodhë.
04:12
Maybe we don't recognize it every time,
96
237000
2000
Ndoshta s'e dallojmë cdo herë,
04:14
but we understand that it happens.
97
239000
2000
por e kuptojmë kur ndodh.
04:16
The most difficult thing, of course, is to recognize
98
241000
2000
Gjëja më e rëndë, sigurisht, është të pranosh
04:18
that sometimes we too
99
243000
2000
që ndonjëherë edhe ne
04:20
are blinded by our own incentives.
100
245000
2000
jemi të verbër nga motivet tona.
04:22
And that's a much, much more difficult lesson to take into account.
101
247000
3000
Dhe ky është një mësim shumë më i vështirë për t'u nxënë.
04:25
Because we don't see how conflicts of interest work on us.
102
250000
4000
Sepse ne se shohim se si konfliktet e interesit punojnë tek ne.
04:29
When I was doing these experiments,
103
254000
2000
Kur unë po bëja këto eksperimente,
04:31
in my mind, I was helping science.
104
256000
2000
në mendjen time, po ndihmoja shkencën.
04:33
I was eliminating the data
105
258000
2000
Unë po eleminoja të dhënat
04:35
to get the true pattern of the data to shine through.
106
260000
2000
në mënyrë që të dilte në shesh struktura e vërtetë.
04:37
I wasn't doing something bad.
107
262000
2000
Nuk po bëja diçka të keqe.
04:39
In my mind, I was actually a knight
108
264000
2000
Në mendjen time, unë në të vërtetë isha një kalorës
04:41
trying to help science move along.
109
266000
2000
që po ndihmonte shkencën të ecë përpara.
04:43
But this was not the case.
110
268000
2000
Por nuk ishte ky rasti.
04:45
I was actually interfering with the process with lots of good intentions.
111
270000
3000
Në të vërtetë, unë po ndërhyja në një proces me shumë qëllime të mira.
04:48
And I think the real challenge is to figure out
112
273000
2000
Dhe mendoj që sfida e vërtetë është të kuptosh
04:50
where are the cases in our lives
113
275000
2000
se cilat janë rastet në jetët tona
04:52
where conflicts of interest work on us,
114
277000
2000
ku konfliktet e interesit punojnë në interesin tonë,
04:54
and try not to trust our own intuition to overcome it,
115
279000
3000
dhe të provojmë të mos i besojmë intuitës sonë për ta kapërcyer këtë
04:57
but to try to do things
116
282000
2000
por të provojmë të bëjmë gjëra
04:59
that prevent us from falling prey to these behaviors,
117
284000
2000
që na parandalojnë të biem pre e këtyre sjellejeve,
05:01
because we can create lots of undesirable circumstances.
118
286000
3000
sepse ne mund të krijojmë shumë rrethana të padëshiruara.
05:05
I do want to leave you with one positive thought.
119
290000
2000
Dua t'ju lë ju me një mendim pozitiv.
05:07
I mean, this is all very depressing, right --
120
292000
2000
Dua të them, gjithë kjo është dhumë e mërzitshme, apo jo --
05:09
people have conflicts of interest, we don't see it, and so on.
121
294000
3000
njerëzit kanë konflikte interesi, ne s'i shohim, dhe kështu vazhdon.
05:12
The positive perspective, I think, of all of this
122
297000
2000
Këndvështrimi pozitiv në gjithë këtë, mendoj unë,
05:14
is that, if we do understand when we go wrong,
123
299000
3000
është se nëse e kuptojmë kur jemi duke gabuar,
05:17
if we understand the deep mechanisms
124
302000
2000
nëse i kuptojmë mekanizmat e thellë
05:19
of why we fail and where we fail,
125
304000
2000
se pse dështojmë dhe ku dështojmë,
05:21
we can actually hope to fix things.
126
306000
2000
ne vërtetë mund të shpresojmë t'i rregullojmë gjërat.
05:23
And that, I think, is the hope. Thank you very much.
127
308000
2000
Dhe kjo, mendoj, është shpresa. Faleminderit shumë.
05:25
(Applause)
128
310000
4000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economistThe dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.
Why you should listen
Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably Irrational, The Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.
Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.
Dan Ariely | Speaker | TED.com