TED2012
Bryan Stevenson: We need to talk about an injustice
Bryan Stevenson: Duhet të flasim për një padrejtësi
Filmed:
Readability: 3.5
6,350,265 views
Në një bisedë interesante dhe personale - me paraqitje të shkurtër të gjyshes së tij dhe Rosa Parks - avokati i të drejtave të njeriut ndan me ne disa të vërteta të rënda në lidhje me sistemin e drejtësisë amerikane, duke filluar me një çekuilibër masiv përgjatë linjave racore: një e treta e popullsisë së zezë mashkullore në vend ka qenë e burgosur në një pikë në jetën e tyre. Këto çështje, të cilat janë pjesë e historisë së pa eksploruar të Amerikës, rrallë diskutohen me sinqeritet, thellësi dhe bindje.
Bryan Stevenson - Public-interest lawyer
Bryan Stevenson is the founder and executive director of the Equal Justice Initiative, fighting poverty and challenging racial discrimination in the criminal justice system. Full bio
Bryan Stevenson is the founder and executive director of the Equal Justice Initiative, fighting poverty and challenging racial discrimination in the criminal justice system. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Well this is a really extraordinary honor for me.
0
0
3000
Ky është një nder i jashtëzakonshëm për mua.
00:18
I spend most of my time
1
3000
2000
Unë kaloj shumicën e kohës sime
00:20
in jails, in prisons, on death row.
2
5000
3000
nëpër burgje dhe dënimet me vdekje.
00:23
I spend most of my time in very low-income communities
3
8000
3000
Kaloj shumicën e kohës sime në komunitete të varfëra
00:26
in the projects and places where there's a great deal of hopelessness.
4
11000
3000
në vende të pashpresa.
00:29
And being here at TED
5
14000
2000
Të jem këtu në TED
00:31
and seeing the stimulation, hearing it,
6
16000
2000
dhe të shoh stimulimin, ta dëgjoj atë,
00:33
has been very, very energizing to me.
7
18000
2000
ka qenë shumë energjike për mua.
00:35
And one of the things that's emerged in my short time here
8
20000
3000
Dhe një nga gjërat që kam kuptuar nga koha ime e shkurtër këtu
00:38
is that TED has an identity.
9
23000
3000
është se TED ka një identitet.
00:41
And you can actually say things here
10
26000
2000
Dhe këtu në fakt mund të thuash gjëra
00:43
that have impacts around the world.
11
28000
2000
që kanë ndikim në tërë botën.
00:45
And sometimes when it comes through TED,
12
30000
2000
Dhe ndonjëherë kur vjen përmes TED-it,
00:47
it has meaning and power
13
32000
2000
ka kuptimin dhe fuqinë
00:49
that it doesn't have when it doesn't.
14
34000
3000
që përndryshe nuk e ka.
00:52
And I mention that because I think identity is really important.
15
37000
3000
Dhe e them këtë sepse mendoj se identiteti është shumë i rëndësishëm.
00:55
And we've had some fantastic presentations.
16
40000
3000
Dhe kemi pasur disa prezantime fantastike.
00:58
And I think what we've learned
17
43000
2000
Dhe çfarë kemi mësuar
01:00
is that, if you're a teacher your words can be meaningful,
18
45000
2000
është se nëse je mësues fjalët tua mund të kenë kuptim,
01:02
but if you're a compassionate teacher,
19
47000
2000
por nëse je mësues zemërdhembsur,
01:04
they can be especially meaningful.
20
49000
2000
atëherë ato mund të kenë kuptim të veçantë.
01:06
If you're a doctor you can do some good things,
21
51000
2000
Nëse je mjek, ti mund të bësh ca gjëra të mira,
01:08
but if you're a caring doctor you can do some other things.
22
53000
3000
mirëpo nëse jë një mjek i ndjeshëm, mund të bësh ca gjëra tjera.
01:11
And so I want to talk about the power of identity.
23
56000
3000
Prandaj dua të flas për fuqinë e identitetit.
01:14
And I didn't learn about this actually
24
59000
2000
Dhe këtë në fakt nuk e kam mësuar
01:16
practicing law and doing the work that I do.
25
61000
2000
duke praktikuar drejtësinë dhe punën që bëj.
01:18
I actually learned about this from my grandmother.
26
63000
3000
E kam mësuar nga gjyshja ime.
01:21
I grew up in a house
27
66000
2000
Jam rritur në një shtëpi
01:23
that was the traditional African-American home
28
68000
2000
tradicionale Afrikano-Amerikane
01:25
that was dominated by a matriarch,
29
70000
2000
e dominuar nga femra,
01:27
and that matriarch was my grandmother.
30
72000
2000
dhe ajo femër ishte gjyshja ime.
01:29
She was tough, she was strong,
31
74000
3000
Ajo ka qenë e ashpër, e fortë,
01:32
she was powerful.
32
77000
2000
e fuqishme.
01:34
She was the end of every argument in our family.
33
79000
4000
Ajo ka qenë fundi i çdo diskutimi në familjen tonë.
01:38
She was the beginning of a lot of arguments in our family.
34
83000
3000
Ka qenë edhe fillimi i shumë diskutimeve në familjen tonë.
01:41
She was the daughter of people who were actually enslaved.
35
86000
3000
Ajo ishte vajza e njerëzve që kishin qenë skllevër.
01:44
Her parents were born in slavery in Virginia in the 1840's.
36
89000
2000
Prindërit e saj kishin lindur në skllavëri në Virgjinia në vitet 1840.
01:46
She was born in the 1880's
37
91000
2000
Ajo ka lindur në vitet 1880
01:48
and the experience of slavery
38
93000
2000
dhe përvoja e saj me skllavërinë
01:50
very much shaped the way she saw the world.
39
95000
3000
i dha formë mënyrës se si e shihte ajo botën
01:53
And my grandmother was tough, but she was also loving.
40
98000
2000
Dhe gjyshja ime ishte e ashpër, por ishte po ashtu e dashur.
01:55
When I would see her as a little boy,
41
100000
2000
Kur e shihja në kohën kur isha i vogël,
01:57
she'd come up to me and she'd give me these hugs.
42
102000
2000
ajo më afrohej dhe më përqafonte.
01:59
And she'd squeeze me so tight I could barely breathe
43
104000
2000
Dhe më shtrëngonte aq shumë saqë mezi merrja frymë
02:01
and then she'd let me go.
44
106000
2000
dhe pastaj më lëshonte.
02:03
And an hour or two later, if I saw her,
45
108000
2000
Dhe pas një ore ose dy, nëse e shihja përsëri,
02:05
she'd come over to me and she'd say, "Bryan, do you still feel me hugging you?"
46
110000
3000
më vinte pranë dhe më thoshte, "Brajan, a e ndjen akoma se po të përqafoj?"
02:08
And if I said, "No," she'd assault me again,
47
113000
2000
Dhe nëse thosha, "Jo", ajo më sulmonte përsëri.
02:10
and if I said, "Yes," she'd leave me alone.
48
115000
2000
dhe nëse thosha "Po," atëherë më linte rehat.
02:12
And she just had this quality
49
117000
2000
Dhe ajo kishtë një kualitet
02:14
that you always wanted to be near her.
50
119000
2000
që të bënte që gjithmonë të doje të ishe pranë saj.
02:16
And the only challenge was that she had 10 children.
51
121000
3000
Dhe i vetmi problem ishte se ajo kishte 10 fëmijë.
02:19
My mom was the youngest of her 10 kids.
52
124000
2000
Nëna ime ishte fëmija më i vogël i saj.
02:21
And sometimes when I would go and spend time with her,
53
126000
2000
Dhe ndonjëherë kur shkoja të kaloja kohë me të,
02:23
it would be difficult to get her time and attention.
54
128000
2000
ishte vështirë ta merrje kohën dhe vëmendjen e saj.
02:25
My cousins would be running around everywhere.
55
130000
2000
Kushërinjtë e mi vraponin gjithandej.
02:27
And I remember, when I was about eight or nine years old,
56
132000
3000
Dhe mbaj mend, kur ishte 8 ose 9 vjeç,
02:30
waking up one morning, going into the living room,
57
135000
2000
u zgjova në mëngjes, shkova në dhomën e ndenjës,
02:32
and all of my cousins were running around.
58
137000
2000
dhe gjithë kushërinjtë e mi po vraponin përeth.
02:34
And my grandmother was sitting across the room
59
139000
2000
Dhe gjyshja ime ishte ulur në dhomë dhe
02:36
staring at me.
60
141000
2000
po më shikonte.
02:38
And at first I thought we were playing a game.
61
143000
2000
Dhe në fillim mendova se po luanim ndonjë lojë.
02:40
And I would look at her and I'd smile,
62
145000
2000
E shikoja dhe buzëqeshja,
02:42
but she was very serious.
63
147000
2000
por ajo ishte shumë serioze.
02:44
And after about 15 or 20 minutes of this,
64
149000
2000
Dhe pas 15 ose 20 minuta,
02:46
she got up and she came across the room
65
151000
3000
ajo u ngrit dhe mu afrua
02:49
and she took me by the hand
66
154000
2000
më mori dorën
02:51
and she said, "Come on, Bryan. You and I are going to have a talk."
67
156000
2000
dhe tha, 'Eja Brajan. Duhet të flasim."
02:53
And I remember this just like it happened yesterday.
68
158000
4000
Dhe e mbaj mend sikur të kishte ndodhur dje.
02:57
I never will forget it.
69
162000
2000
Asnjëherë nuk do ta harroj këtë.
02:59
She took me out back and she said, "Bryan, I'm going to tell you something,
70
164000
2000
Ajo më mori dhe më tha, "Brajan, do të të them diçka,
03:01
but you don't tell anybody what I tell you."
71
166000
2000
por mos i trego askujt atë që do të them ty."
03:03
I said, "Okay, Mama."
72
168000
2000
I thashë, "Në rregull, gjyshe."
03:05
She said, "Now you make sure you don't do that." I said, "Sure."
73
170000
3000
Ajo tha, "Tani duhet të jesh i sigurtë që nuk do ta bësh." I thashë, "Sigurisht."
03:08
Then she sat me down and she looked at me
74
173000
3000
Pastaj ajo më bëri të ulen, më shikoi
03:11
and she said, "I want you to know
75
176000
2000
dhe më tha, "Dua ta dish që
03:13
I've been watching you."
76
178000
3000
kam qenë duke të të vëzhguar."
03:16
And she said, "I think you're special."
77
181000
3000
Pastaj tha, "Unë mendoj se ti je i veçantë."
03:19
She said, "I think you can do anything you want to do."
78
184000
4000
"Mendoj se mund të bësh çfarëdo që dëshiron të bësh."
03:23
I will never forget it.
79
188000
3000
Asnjëherë nuk do ta harroj atë.
03:26
And then she said, "I just need you to promise me three things, Bryan."
80
191000
2000
Tha, "Vetëm dua të më premtosh tri gjëra Brajan."
03:28
I said, "Okay, Mama."
81
193000
2000
Thashë, "Në rregull, gjyshe."
03:30
She said, "The first thing I want you to promise me
82
195000
2000
Ajo tha, "Gjëja e parë që dua të më premtosh
03:32
is that you'll always love your mom."
83
197000
2000
është se gjithmonë do ta duash nënën tënde."
03:34
She said, "That's my baby girl,
84
199000
2000
"Ajo është vajza ime e vogël,
03:36
and you have to promise me now you'll always take care of her."
85
201000
2000
dhe duhet të më premtosh se gjithmonë do të kujdesesh për të."
03:38
Well I adored my mom, so I said, "Yes, Mama. I'll do that."
86
203000
4000
Unë e adhuroja nënën time prandaj thashë, "Po gjyshe, të premtoj."
03:42
Then she said, "The second thing I want you to promise me
87
207000
2000
Pastaj ajo tha, "Gjëja e dyte që dua të më premtosh
03:44
is that you'll always do the right thing
88
209000
2000
është se gjithmonë do ta bësh gjënë e drejtë
03:46
even when the right thing is the hard thing."
89
211000
3000
edhe nëse ndonjëherë do të jetë e vështirë."
03:49
And I thought about it and I said, "Yes, Mama. I'll do that."
90
214000
4000
Unë mendova dhe i thashë, "Po, gjyshe. Do ta bëj atë."
03:53
Then finally she said, "The third thing I want you to promise me
91
218000
2000
Në fund ajo tha, "Gjëja e tretë që dua të më premtosh
03:55
is that you'll never drink alcohol."
92
220000
3000
është se asnjëherë nuk do të pish alkohol."
03:58
(Laughter)
93
223000
2000
(Të qeshura)
04:00
Well I was nine years old, so I said, "Yes, Mama. I'll do that."
94
225000
3000
Atëherë isha 9 vjeç prandaj i thashe, "Po gjyshe, të premtoj."
04:03
I grew up in the country in the rural South,
95
228000
2000
Jam rritur në një fshat në jugun rural,
04:05
and I have a brother a year older than me and a sister a year younger.
96
230000
3000
dhe kam një vëlla një vit më të vjetër se unë dhe një motër një vit më të re se unë.
04:08
When I was about 14 or 15,
97
233000
2000
Kur isha rreth 14 ose 15,
04:10
one day my brother came home and he had this six-pack of beer --
98
235000
2000
një ditë vëllau im erdhi në shtëpi me një kuti me 6 birra --
04:12
I don't know where he got it --
99
237000
2000
Nuk e di se ku i kishte marrë --
04:14
and he grabbed me and my sister and we went out in the woods.
100
239000
2000
na mori mua dhe motrën time dhe shkuam në pyll.
04:16
And we were kind of just out there doing the stuff we crazily did.
101
241000
3000
Dhe ne po rrinim e po bënin gjërat e çmendura që i bënim gjithmonë.
04:19
And he had a sip of this beer and he gave some to my sister and she had some,
102
244000
3000
Ai piu një gllënjkë nga birra dhe ia ofroi motrës sime, dhe ajo piu,
04:22
and they offered it to me.
103
247000
2000
pastaj ma ofruan mua.
04:24
I said, "No, no, no. That's okay. You all go ahead. I'm not going to have any beer."
104
249000
3000
Unë thashë, "Jo, jo, jo. Jam në rregull. Ju vazhdoni pini. Unë nuk dua."
04:27
My brother said, "Come on. We're doing this today; you always do what we do.
105
252000
3000
Vëllau më tha, "E pra pije. Ti gjithmonë bën atë që bëjmë ne, dhe sot po e bëjmë këtë.
04:30
I had some, your sister had some. Have some beer."
106
255000
2000
Motra piu pak, pi edhe ti pak. Merr pak birrë."
04:32
I said, "No, I don't feel right about that. Y'all go ahead. Y'all go ahead."
107
257000
2000
Unë thashë, "Jo, nuk më duket në rregull. Ju vetëm vazhdoni."
04:34
And then my brother started staring at me.
108
259000
2000
Pastaj vëllau më shikoi.
04:36
He said, "What's wrong with you? Have some beer."
109
261000
3000
Ai tha, "Çfarë po ndodh me ty? Pi pak birrë."
04:39
Then he looked at me real hard and he said,
110
264000
2000
Dhe pastaj më shikoi mirë dhe tha,
04:41
"Oh, I hope you're not still hung up
111
266000
2000
"Oh, shpresoj që nuk je ende duke qëndruar
04:43
on that conversation Mama had with you."
112
268000
2000
prapa asaj çfarë të tha gjyshja."
04:45
(Laughter)
113
270000
2000
(Të qeshura)
04:47
I said, "Well, what are you talking about?"
114
272000
2000
Unë thashë, "Për çfarë po flet?"
04:49
He said, "Oh, Mama tells all the grandkids that they're special."
115
274000
3000
Ai tha, "Gjyshja u thotë gjithë nipërve të saj se ata janë të veçantë."
04:52
(Laughter)
116
277000
3000
(Të qeshura)
04:55
I was devastated.
117
280000
2000
U zhgënjeva aq shumë.
04:57
(Laughter)
118
282000
2000
(Të qeshura)
04:59
And I'm going to admit something to you.
119
284000
2000
Dhe do të pranoj diçka para jush.
05:01
I'm going to tell you something I probably shouldn't.
120
286000
2000
Do t'ju tregoj diçka që ndoshta nuk duhet.
05:03
I know this might be broadcast broadly.
121
288000
2000
E di se kjo mund të transmetohet gjithandej.
05:05
But I'm 52 years old,
122
290000
2000
Por unë jam 52 vjeçar,
05:07
and I'm going to admit to you
123
292000
2000
dhe do ta pranoj para jush
05:09
that I've never had a drop of alcohol.
124
294000
3000
se asnjëherë nuk e kam pirë alkoholin.
05:12
(Applause)
125
297000
2000
(Duartrokitje)
05:14
I don't say that because I think that's virtuous;
126
299000
3000
Nuk e them sepse është ndonjë virtyt;
05:17
I say that because there is power in identity.
127
302000
4000
e them sepse ka fuqi në identitet.
05:21
When we create the right kind of identity,
128
306000
2000
Kur krijojmë identitetin e duhur,
05:23
we can say things to the world around us
129
308000
2000
mund t'i themi botës rreth nesh gjëra
05:25
that they don't actually believe makes sense.
130
310000
2000
që ata nuk besojnë se kanë kuptim.
05:27
We can get them to do things
131
312000
2000
Mund t'i shtyjmë ata të bëjnë gjëra
05:29
that they don't think they can do.
132
314000
2000
të cilant nuk mendojnë se mund t'i bëjnë.
05:31
When I thought about my grandmother,
133
316000
2000
Kur mendoja për gjyshen time,
05:33
of course she would think all her grandkids were special.
134
318000
2000
sigurisht se ajo mendonte se të gjithë nipërit e saj ishin të veçantë.
05:35
My grandfather was in prison during prohibition.
135
320000
3000
Gjyshi im ishte në burg gjatë kohës kur u ndalua alkoholi.
05:38
My male uncles died of alcohol-related diseases.
136
323000
2000
Xhaxhallarët e mi vdiqën nga sëmundje lidhur me alkoholin.
05:40
And these were the things she thought we needed to commit to.
137
325000
3000
Dhe këto ishin gjërat që ajo mendonite se ne duhej t'i kushtoheshim.
05:43
Well I've been trying to say something
138
328000
2000
Unë jam përpjekur të them diçka
05:45
about our criminal justice system.
139
330000
2000
rreth sistemit të drejtësisë penale tek ne.
05:47
This country is very different today
140
332000
2000
Ky vend është shumë ndryshe sot
05:49
than it was 40 years ago.
141
334000
2000
nga çka qenë 40 vite më parë.
05:51
In 1972, there were 300,000 people in jails and prisons.
142
336000
3000
Në 1972, ka pasur 300 mijë njerëz në burgje.
05:54
Today, there are 2.3 million.
143
339000
5000
Sot ka 2.3 milionë.
05:59
The United States now has the highest rate of incarceration
144
344000
2000
Shtetet e Bashkuara tani ka shkallën më të lartë të burgimit
06:01
in the world.
145
346000
2000
në botë.
06:03
We have seven million people on probation and parole.
146
348000
3000
Kemi 7 milionë njerëz të liruar me kusht.
06:06
And mass incarceration, in my judgment,
147
351000
3000
Dhe burgimi masiv, sipas mendimit tim,
06:09
has fundamentally changed our world.
148
354000
3000
ka ndryshuar rrënjësisht botën.
06:12
In poor communities, in communities of color
149
357000
2000
Në komunitetet e varfëra, në komunitetet me ngjyrë,
06:14
there is this despair,
150
359000
2000
ka një dëshpërim,
06:16
there is this hopelessness,
151
361000
2000
një pashpresë,
06:18
that is being shaped by these outcomes.
152
363000
2000
që po formësohet nga këto pasoja.
06:20
One out of three black men
153
365000
2000
Një në tre meshkuj të zinj
06:22
between the ages of 18 and 30
154
367000
2000
në moshën mes 18 dhe 30
06:24
is in jail, in prison, on probation or parole.
155
369000
3000
është në burg ose i liruar me kusht.
06:27
In urban communities across this country --
156
372000
2000
Në komunitetet urbane në vend --
06:29
Los Angeles, Philadelphia, Baltimore, Washington --
157
374000
3000
Los Anxhelos, Filadelfia, Baltimor, Vashington --
06:32
50 to 60 percent of all young men of color are
158
377000
3000
50 deri 60 përqind të meshkujve të rinj me ngjyrë janë
06:35
in jail or prison or on probation or parole.
159
380000
3000
në burg ose të liruar me kusht.
06:38
Our system isn't just being shaped
160
383000
2000
Sistemi ynë jo vetëm që është duke u formësuar
06:40
in these ways that seem to be distorting around race,
161
385000
2000
në këto mënyra që siç duket po ndryshojnë në aspekt racor,
06:42
they're also distorted by poverty.
162
387000
2000
por edhe nga varfëria.
06:44
We have a system of justice in this country
163
389000
3000
Ne kemi një sistem të drejtësisë në vend
06:47
that treats you much better
164
392000
2000
që të trajton shumë më mirë
06:49
if you're rich and guilty than if you're poor and innocent.
165
394000
3000
nëse je i pasur dhe fajtor sesa nëse je i varfër dhe i pafajshëm.
06:52
Wealth, not culpability,
166
397000
3000
Pasuria, jo fajësia,
06:55
shapes outcomes.
167
400000
2000
i japin formë pasojave.
06:57
And yet, we seem to be very comfortable.
168
402000
3000
Dhe prapë, ne si duket jemi shumë rehat me këtë.
07:00
The politics of fear and anger
169
405000
2000
Politika e frikës dhe hidhërimit
07:02
have made us believe
170
407000
2000
na kanë bërë të besojmë
07:04
that these are problems that are not our problems.
171
409000
3000
se këto probleme nuk janë problemet tona.
07:07
We've been disconnected.
172
412000
2000
Ne jemi izoluar.
07:09
It's interesting to me.
173
414000
2000
Mua më duket interesante.
07:11
We're looking at some very interesting developments in our work.
174
416000
2000
Ne po shohim disa zhvilllime shumë interesante në punën tonë.
07:13
My state of Alabama, like a number of states,
175
418000
2000
Shteti im Alabama, sikur një numër shtetesh,
07:15
actually permanently disenfranchises you
176
420000
2000
përgjithmonë ta heqë të drejtën e votës
07:17
if you have a criminal conviction.
177
422000
2000
nëse je dënuar penalisht.
07:19
Right now in Alabama
178
424000
2000
Momentalisht në Alabama
07:21
34 percent of the black male population
179
426000
2000
34 përqind e popullatës mashkullore të zezë
07:23
has permanently lost the right to vote.
180
428000
2000
ka humbur përjetë të drejtën për të votuar.
07:25
We're actually projecting in another 10 years
181
430000
2000
Faktikisht ne parashikojmë se në 10 vitet e ardhshme
07:27
the level of disenfranchisement
182
432000
2000
shkalla e heqjes së votës
07:29
will be as high as it's been
183
434000
2000
do të jetë aq e lartë sa ka qenë
07:31
since prior to the passage of the Voting Rights Act.
184
436000
2000
para miratimit të Aktit të të Drejtave të Votimit.
07:33
And there is this stunning silence.
185
438000
4000
Dhe pastaj na kaplon një qetësi e tmerrshme.
07:37
I represent children.
186
442000
2000
Unë përfaqësoj fëmijët.
07:39
A lot of my clients are very young.
187
444000
2000
Shumë klientë të mi janë shumë të rinj.
07:41
The United States is the only country in the world
188
446000
2000
Shtetet e Bashkuara janë i vetmi vend në botë
07:43
where we sentence 13-year-old children
189
448000
2000
që dënon fëmijë 13 vjeçarë
07:45
to die in prison.
190
450000
2000
të vdesin në burg.
07:47
We have life imprisonment without parole for kids in this country.
191
452000
3000
Ne kemi burgim të përjetshëm pa lirim me kusht për fëmijë në këtë vend.
07:50
And we're actually doing some litigation.
192
455000
2000
Dhe ne në fakt jemi duke bërë disa padi.
07:52
The only country in the world.
193
457000
2000
I vetmi vend në botë.
07:54
I represent people on death row.
194
459000
2000
Unë përfaqësoj njerëz të dënuar me vdekje.
07:56
It's interesting, this question of the death penalty.
195
461000
2000
Është interesant kjo çështja e dënimit me vdekje.
07:58
In many ways, we've been taught to think
196
463000
2000
Në shumë mënyra, ne jemi mësuar të mendojmë
08:00
that the real question is,
197
465000
2000
se pyetja e vërtetë është,
08:02
do people deserve to die for the crimes they've committed?
198
467000
3000
a meritojnë njerëzit të vdesin për krimet që kanë kryer?
08:05
And that's a very sensible question.
199
470000
2000
Dhe kjo është një pyetje shumë me mend.
08:07
But there's another way of thinking
200
472000
2000
Mirëpo ka një mënyrë tjetër të të menduarit
08:09
about where we are in our identity.
201
474000
2000
rreth asaj se ku jemi ne në identitetin tonë.
08:11
The other way of thinking about it
202
476000
2000
Mënyra tjetër e të menduarit rreth asaj
08:13
is not, do people deserve to die for the crimes they commit,
203
478000
2000
nuk është, a meritojnë njerëzit që kanë kryer krime të vdesin,
08:15
but do we deserve to kill?
204
480000
2000
por a meritojmë ne të vrasim?
08:17
I mean, it's fascinating.
205
482000
2000
Dua të them, kjo është mahnitëse.
08:19
Death penalty in America is defined by error.
206
484000
3000
Dënimi me vdekje në Amerikë definohet nga gabimi.
08:22
For every nine people who have been executed,
207
487000
2000
Për çdo 9 njerëz që janë ekzekutuar,
08:24
we've actually identified one innocent person
208
489000
2000
ne në fakt kemi identifikuar një person të pafajshëm
08:26
who's been exonerated and released from death row.
209
491000
3000
i cili është shfajësuar dhe është liruar nga dënimi me vdekje.
08:29
A kind of astonishing error rate --
210
494000
3000
Një shkallë gabimi jashtëzakonisht interesante --
08:32
one out of nine people innocent.
211
497000
3000
1 nga 9 njerëzit të pafajshëm.
08:35
I mean, it's fascinating.
212
500000
2000
Është mahnitëse.
08:37
In aviation, we would never let people fly on airplanes
213
502000
3000
Në aviacion, kurrë nuk do lejonim njerëz në aeroplanë
08:40
if for every nine planes that took off
214
505000
2000
nëse për 9 aeroplanë që janë ngritur
08:42
one would crash.
215
507000
2000
1 është rrëzuar.
08:44
But somehow we can insulate ourselves from this problem.
216
509000
3000
Mirëpo, ne disi arrijmë ta distancojmë veten nga ky problem.
08:47
It's not our problem.
217
512000
2000
Nuk është problemi ynë.
08:49
It's not our burden.
218
514000
2000
Nuk është barra jonë.
08:51
It's not our struggle.
219
516000
2000
Nuk është puna jonë.
08:53
I talk a lot about these issues.
220
518000
2000
Unë flas shumë për këto gjëra.
08:55
I talk about race and this question
221
520000
2000
Unë flas për racën dhe pyetjen nëse
08:57
of whether we deserve to kill.
222
522000
2000
ne meritojmë të vrasim.
08:59
And it's interesting, when I teach my students about African-American history,
223
524000
2000
Dhe është interesante, kur mësoj nxënësit e mi për historinë Afrikano-Amerikane,
09:01
I tell them about slavery.
224
526000
2000
u tregoj për skllavërinë.
09:03
I tell them about terrorism,
225
528000
2000
U tregoj për terrorizmin,
09:05
the era that began at the end of reconstruction
226
530000
2000
periudhën që filloi në fund të rindërtimit
09:07
that went on to World War II.
227
532000
2000
që vazhdoi gjatë Luftës së Dytë Botërore.
09:09
We don't really know very much about it.
228
534000
2000
Ne nuk dimë aq shumë për këtë gjë.
09:11
But for African-Americans in this country,
229
536000
2000
Mirëpo për Afrikano- Amerikanët në këtë vend,
09:13
that was an era defined by terror.
230
538000
2000
ajo ka qenë një periudhë e karakterizuar nga terrori.
09:15
In many communities, people had to worry about being lynched.
231
540000
2000
Në shumë komunitete, njerëzit duhej të brengoseshin se mos vriteshin.
09:17
They had to worry about being bombed.
232
542000
2000
Duhej të brengoseshin se mos i gjuanin me bombë.
09:19
It was the threat of terror that shaped their lives.
233
544000
2000
Ishte kërcënimi nga terrori që karakterizonte jetën e tyre.
09:21
And these older people come up to me now
234
546000
2000
Dhe këta njerëz të vjetër tani vijnë tek unë
09:23
and they say, "Mr. Stevenson, you give talks, you make speeches,
235
548000
3000
dhe thonë, "Z. Stevenson, ti mban fjalime dhe ligjërata,
09:26
you tell people to stop saying
236
551000
2000
u thua njerëzve të ndalojnë të thonë
09:28
we're dealing with terrorism for the first time in our nation's history
237
553000
3000
se për herë të parë në historinë e vendit tonë jemi përballur me terrorizëm
09:31
after 9/11."
238
556000
2000
më 11 shtator."
09:33
They tell me to say, "No, tell them that we grew up with that."
239
558000
3000
Ata me shtyjnë të them, "Jo, tregoju që ne jemi rritur me terrorizëm."
09:36
And that era of terrorism, of course,
240
561000
2000
Dhe ajo periudhë e terrorizmit, sigurisht,
09:38
was followed by segregation
241
563000
2000
u ndoq nga segregacioni
09:40
and decades of racial subordination
242
565000
2000
dhe dekata të nënshtrimit racor
09:42
and apartheid.
243
567000
2000
dhe aparteidit.
09:44
And yet, we have in this country this dynamic
244
569000
3000
Dhe përsëri, në këtë vend kemi një dinamikë
09:47
where we really don't like to talk about our problems.
245
572000
3000
ku ne realisht nuk na pëlqen të flasim për problemet tona.
09:50
We don't like to talk about our history.
246
575000
3000
Ne nuk kemi dëshirë të flasim për historinë tonë.
09:53
And because of that, we really haven't understood
247
578000
3000
Dhe për këtë arsye, ne nuk kemi arritur ta kuptojmë
09:56
what it's meant to do the things we've done historically.
248
581000
3000
çfarë do të thotë të bëjmë gjërat që kemi bërë historikisht.
09:59
We're constantly running into each other.
249
584000
2000
Dhe vazhdimisht jemi duke u ndeshur me njëri-tjetrin.
10:01
We're constantly creating tensions and conflicts.
250
586000
2000
Vazhdimisht jemi duke krijuar tensione dhe konflikte.
10:03
We have a hard time talking about race,
251
588000
3000
E kemi të vështirë të flasim për racën,
10:06
and I believe it's because we are unwilling to commit ourselves
252
591000
4000
dhe besoj se kjo ndodh sepse nuk jemi të gatshëm të përkushtojmë veten
10:10
to a process of truth and reconciliation.
253
595000
2000
ndaj procesit të së vërtetës dhe pajtimit.
10:12
In South Africa, people understood
254
597000
2000
Në Afrikën Jugore, njerëzit kuptonin
10:14
that we couldn't overcome apartheid
255
599000
2000
se nuk mund ta kalonin aparteidin
10:16
without a commitment to truth and reconciliation.
256
601000
2000
pa përkushtimin ndaj të vërtetës dhe pajtimit.
10:18
In Rwanda, even after the genocide, there was this commitment,
257
603000
3000
Në Ruanda, edhe pas gjenocidit, ka ekzistuar ky përkushtim,
10:21
but in this country we haven't done that.
258
606000
2000
por në këtë vend nuk e kemi bërë këtë.
10:23
I was giving some lectures in Germany about the death penalty.
259
608000
3000
Po jepja disa ligjërata në Gjermani rreth dënimit me vdekje.
10:26
It was fascinating
260
611000
2000
Ishte interesante
10:28
because one of the scholars stood up after the presentation
261
613000
3000
sepse një nga studentët pas prezantimit u ngrit dhe tha,
10:31
and said, "Well you know it's deeply troubling
262
616000
2000
"Është shumë shqetësuese të dëgjosh
10:33
to hear what you're talking about."
263
618000
2000
çfarë jeni duke treguar."
10:35
He said, "We don't have the death penalty in Germany.
264
620000
3000
Ai tha, "Ne nuk kemi dënim me vdekje në Gjermani.
10:38
And of course, we can never have the death penalty in Germany."
265
623000
3000
Dhe sigurisht, asnjëherë nuk mund të kemi dënim me vdekje këtu."
10:41
And the room got very quiet,
266
626000
2000
E gjithë dhoma ra në qetësi,
10:43
and this woman said,
267
628000
2000
kur një grua tha,
10:45
"There's no way, with our history,
268
630000
3000
"Në asnjë mënyrë, me historinë tonë
10:48
we could ever engage
269
633000
2000
nuk mund të shkaktojmë
10:50
in the systematic killing of human beings.
270
635000
2000
vrasje sistematike të qenieve njerëzore.
10:52
It would be unconscionable for us
271
637000
4000
Do të ishte e paarsyeshme për ne
10:56
to, in an intentional and deliberate way,
272
641000
2000
që, në mënyrë të qëllimshme,
10:58
set about executing people."
273
643000
3000
të ekzekutonim njerëz."
11:01
And I thought about that.
274
646000
2000
Dhe mendova për këtë.
11:03
What would it feel like
275
648000
2000
Si do të ishte të
11:05
to be living in a world
276
650000
2000
jetoje në një botë
11:07
where the nation state of Germany was executing people,
277
652000
3000
ku shteti i Gjermanisë ekzekutonte njerëz,
11:10
especially if they were disproportionately Jewish?
278
655000
2000
veçanërisht nëse ishin çifutë?
11:12
I couldn't bear it.
279
657000
2000
Nuk do mund ta duroja.
11:14
It would be unconscionable.
280
659000
2000
Do të ishte e paarsyeshme.
11:16
And yet, in this country,
281
661000
2000
Megjithatë, në këtë vend,
11:18
in the states of the Old South,
282
663000
2000
në shtetet e Jugut të Vjetër,
11:20
we execute people --
283
665000
2000
ne ekzekutojmë njerëz --
11:22
where you're 11 times more likely to get the death penalty
284
667000
2000
ku gjasat janë 11 herë më të mëdha që do marrësh dënim me vdekje
11:24
if the victim is white than if the victim is black,
285
669000
2000
nëse viktima është i bardhë sesa nëse viktima është i zi.
11:26
22 times more likely to get it
286
671000
2000
22 herë më të mëdha janë gjasat
11:28
if the defendant is black and the victim is white --
287
673000
2000
nëse i akuzuari është i zi dhe viktima është i bardhë --
11:30
in the very states where there are buried in the ground
288
675000
2000
pikërisht në tokat e shteteve ku janë varrosur
11:32
the bodies of people who were lynched.
289
677000
2000
trupat e të zinjëve që janë vrarë.
11:34
And yet, there is this disconnect.
290
679000
4000
Dhe ende, ekziston ky distancim.
11:38
Well I believe that our identity is at risk.
291
683000
4000
Unë besoj se identiteti ynë është në rrezik.
11:42
That when we actually don't care
292
687000
3000
Se ne nuk na intereson
11:45
about these difficult things,
293
690000
3000
për këto gjëra të rënda,
11:48
the positive and wonderful things
294
693000
2000
gjërat pozitive dhe të mira
11:50
are nonetheless implicated.
295
695000
3000
megjithatë janë të implikuara.
11:53
We love innovation.
296
698000
2000
Ne na pëlqen inovacioni.
11:55
We love technology. We love creativity.
297
700000
3000
Ne na pëlqen teknologjia e kreativiteti.
11:58
We love entertainment.
298
703000
2000
Na pëlqen argëtimi.
12:00
But ultimately,
299
705000
2000
Por në fund të fundit,
12:02
those realities
300
707000
2000
ato realitete
12:04
are shadowed by suffering,
301
709000
3000
ndiqen nga vuajtja,
12:07
abuse, degradation,
302
712000
2000
abuzimi, degradimi,
12:09
marginalization.
303
714000
2000
margjinalizimi.
12:11
And for me, it becomes necessary
304
716000
2000
Dhe për mua, bëhet e nevojshme
12:13
to integrate the two.
305
718000
2000
integrimi i të dyjave.
12:15
Because ultimately we are talking
306
720000
2000
Sepse në fund të fundit ne jemi duke folur
12:17
about a need to be more hopeful,
307
722000
2000
për nevojën e të qenit më shpresëdhënës,
12:19
more committed, more dedicated
308
724000
3000
më të përkushtuar, më të dedikuar
12:22
to the basic challenges of living in a complex world.
309
727000
3000
ndaj sfidat bazike të jetesës në këtë botë komplekse.
12:25
And for me that means
310
730000
3000
Dhe për mua kjo do të thotë
12:28
spending time thinking and talking
311
733000
2000
të kalojmë kohë duke menduar dhe folur
12:30
about the poor, the disadvantaged,
312
735000
3000
për të varfërit, të joprovilegjuarit,
12:33
those who will never get to TED.
313
738000
2000
ata që asnjëherë nuk do arrijnë në TED.
12:35
But thinking about them in a way
314
740000
2000
Por të mendojmë për ata në mënyrën
12:37
that is integrated in our own lives.
315
742000
2000
që është e integruar në jetat tona.
12:39
You know ultimately, we all have to believe things we haven't seen.
316
744000
4000
Përfundimisht, ne na duhet të besojmë gjëra që nuk i kemi parë.
12:43
We do. As rational as we are, as committed to intellect as we are.
317
748000
4000
Dhe besojmë. Si racionalë që jemi, të përkushtuar ndaj intelektit që kemi.
12:47
Innovation, creativity,
318
752000
2000
Inovacioni, kreativiteti,
12:49
development comes
319
754000
2000
zhvillimi vjen
12:51
not from the ideas in our mind alone.
320
756000
2000
jo nga idetë vetëm në mendjet tona.
12:53
They come from the ideas in our mind
321
758000
3000
Ato vijnë nga idetë e mendjes sonë
12:56
that are also fueled
322
761000
2000
që po ashtu shtyhen nga
12:58
by some conviction in our heart.
323
763000
2000
një bindje nga zemra jonë.
13:00
And it's that mind-heart connection
324
765000
2000
Dhe është ajo lidhje mendje-zemër
13:02
that I believe compels us
325
767000
2000
që unë besoj na detyron
13:04
to not just be attentive
326
769000
2000
jo vetëm të jemi të vëmendshëm
13:06
to all the bright and dazzly things,
327
771000
3000
ndaj gjithë atyre gjërave të mira,
13:09
but also the dark and difficult things.
328
774000
3000
por edhe ndaj gjërave të rënda dhe të errëta.
13:12
Vaclav Havel, the great Czech leader, talked about this.
329
777000
3000
Vaclav Havel, lideri i madh çek, ka folur për këtë.
13:15
He said, "When we were in Eastern Europe and dealing with oppression,
330
780000
3000
Ai kishte thënë, "Kur ishim në Evropën Lindore dhe përballeshim me tirani,
13:18
we wanted all kinds of things,
331
783000
2000
dëshironim gjithë llojet e gjërave,
13:20
but mostly what we needed was hope,
332
785000
2000
por më së shumti çfarë na nevojitej ishte shpresa,
13:22
an orientation of the spirit,
333
787000
2000
një orientim i shpirtit,
13:24
a willingness to sometimes be in hopeless places
334
789000
2000
një gatishmëri që ndonjëherë të ishim në vende të pashpresa
13:26
and be a witness."
335
791000
2000
dhe të ishim dëshmitarë."
13:28
Well that orientation of the spirit
336
793000
2000
Ai orientim i shpirtit
13:30
is very much at the core of what I believe
337
795000
3000
është në qendër të asaj ku unë besoj
13:33
even TED communities
338
798000
2000
se edhe komunitetet e TED
13:35
have to be engaged in.
339
800000
2000
duhet të jenë të përfshira.
13:37
There is no disconnect
340
802000
2000
Nuk ka asnjë shkëputje
13:39
around technology and design
341
804000
3000
rreth teknologjisë dhe dizajnit
13:42
that will allow us to be fully human
342
807000
2000
që do të na lejojë ne të jemi plotësisht njerëzorë
13:44
until we pay attention to suffering,
343
809000
3000
derisa t'i kushtojmë vëmendje vuajtjes,
13:47
to poverty, to exclusion, to unfairness, to injustice.
344
812000
3000
varfërisë, përjashtimit, paanësisë, padrejtësisë.
13:50
Now I will warn you
345
815000
2000
Tani do t'ju paralajmëroj
13:52
that this kind of identity
346
817000
2000
se ky lloj identiteti
13:54
is a much more challenging identity
347
819000
3000
ëshë një identitet shumë më sfidues
13:57
than ones that don't pay attention to this.
348
822000
2000
se ato që nuk u kushtojnë vëmendje kësaj.
13:59
It will get to you.
349
824000
2000
Do ta kuptoni edhe ju.
14:01
I had the great privilege, when I was a young lawyer, of meeting Rosa Parks.
350
826000
3000
Kam pasur privilegjin e madh, kur isha avokat i ri, të takoja Roza Parks.
14:04
And Ms. Parks used to come back to Montgomery every now and then,
351
829000
3000
Dhe Znj. Parks vinte herë pas here në Montgomeri,
14:07
and she would get together with two of her dearest friends,
352
832000
2000
takohej me dy mikeshat e saj më të mira,
14:09
these older women,
353
834000
2000
dy gra në moshë,
14:11
Johnnie Carr who was the organizer
354
836000
2000
Xhoni Karr e cila kishte organizuar
14:13
of the Montgomery bus boycott --
355
838000
2000
bojkotin e autobusit të Montgomerit --
14:15
amazing African-American woman --
356
840000
2000
një grua e jashtëzakonshme Afrikano-Amerikane --
14:17
and Virginia Durr, a white woman,
357
842000
2000
dhe Virxhinia Durr, një grua e bardhë,
14:19
whose husband, Clifford Durr, represented Dr. King.
358
844000
2000
burri i së cilës, Kliford Durr, përfaqësonte Dr. King.
14:21
And these women would get together and just talk.
359
846000
3000
Dhe këto gra bëheshin bashkë dhe vetëm flisnin.
14:24
And every now and then Ms. Carr would call me,
360
849000
2000
Dhe herë pas here Znj. Karr më telefononte
14:26
and she'd say, "Bryan, Ms. Parks is coming to town. We're going to get together and talk.
361
851000
3000
dhe më thoshte, "Brajan, Znj. Parks po vjen në qytet. Do bëhemi bashkë dhe do flasim.
14:29
Do you want to come over and listen?"
362
854000
2000
A dëshiron të vish dhe të dëgjosh?"
14:31
And I'd say, "Yes, Ma'am, I do."
363
856000
2000
Unë thosha, "Po zonjë, do vi."
14:33
And she'd say, "Well what are you going to do when you get here?"
364
858000
2000
Ajo pastaj thoshte, "Por çfarë do bësh kur të vish?"
14:35
I said, "I'm going to listen."
365
860000
2000
"Do dëgjoj," thosha unë.
14:37
And I'd go over there and I would, I would just listen.
366
862000
2000
Shkoja atje dhe vetëm i dëgjoja tek flisnin.
14:39
It would be so energizing and so empowering.
367
864000
2000
Ishte aq energjike dhe e fuqishme.
14:41
And one time I was over there listening to these women talk,
368
866000
3000
Dhe një herë derisa po i dëgjoja ato gra tek flisnin,
14:44
and after a couple of hours Ms. Parks turned to me
369
869000
2000
pas dy orësh Znj. Parks u kthye nga unë
14:46
and she said, "Now Bryan, tell me what the Equal Justice Initiative is.
370
871000
3000
dhe tha, "Tani Brajan, më trego çfarë është Iniciativa për Drejtësi të Barabartë."
14:49
Tell me what you're trying to do."
371
874000
2000
Më trego çfarë po përpiqesh të bësh."
14:51
And I began giving her my rap.
372
876000
2000
Dhe fillova t'i tregoj.
14:53
I said, "Well we're trying to challenge injustice.
373
878000
2000
"Ne jemi duke u përpjekur ta ndalojmë padrejtësinë.
14:55
We're trying to help people who have been wrongly convicted.
374
880000
2000
Po përpiqemi të ndihmojë njerëzit që janë dënuar padrejtësisht.
14:57
We're trying to confront bias and discrimination
375
882000
2000
Po përpiqeni t'i kundëvihemi paragjykimit dhe diskriminimit
14:59
in the administration of criminal justice.
376
884000
2000
në administratën e drejtësisë penale.
15:01
We're trying to end life without parole sentences for children.
377
886000
3000
Po përpiqemi t'i japim fund gjykimit pa lirim me kusht për fëmijë.
15:04
We're trying to do something about the death penalty.
378
889000
2000
Po përpiqemi të bëjmë diçka rreth dënimit me vdekje.
15:06
We're trying to reduce the prison population.
379
891000
2000
Po përpiqemi të reduktojmë popullatën e burgut.
15:08
We're trying to end mass incarceration."
380
893000
2000
Po përpiqemi t'i japim fund burgosjes masive."
15:10
I gave her my whole rap, and when I finished she looked at me
381
895000
2000
Pasi mbarova ajo më shikoi dhe
15:12
and she said, "Mmm mmm mmm."
382
897000
3000
tha, "Mmm mmm mmm."
15:15
She said, "That's going to make you tired, tired, tired."
383
900000
3000
"Kjo do të të bëj të lodhur, të lodhur, të lodhur."
15:18
(Laughter)
384
903000
2000
(Të qeshura)
15:20
And that's when Ms. Carr leaned forward, she put her finger in my face,
385
905000
2000
Dhe atëherë Znj. Karr m'u afrua dhe më vuri gishtin e saj në fytyrën time,
15:22
she said, "That's why you've got to be brave, brave, brave."
386
907000
6000
dhe tha, "Për këtë arsye duhet të jesh i guximshëm, i guximshëm, i guximshëm."
15:28
And I actually believe that the TED community
387
913000
3000
Dhe unë në fakt besoj se komuniteti TED
15:31
needs to be more courageous.
388
916000
2000
duhet të jetë më i guximshëm.
15:33
We need to find ways
389
918000
2000
Ne duhet të gjejmë mënyra
15:35
to embrace these challenges,
390
920000
2000
të përqafojmë këto sfida,
15:37
these problems, the suffering.
391
922000
2000
këto probleme, vuajtjen.
15:39
Because ultimately, our humanity depends
392
924000
3000
Sepse në fund të fundit, humanizmi ynë varet
15:42
on everyone's humanity.
393
927000
2000
në humanizmin e secilit nga ne.
15:44
I've learned very simple things doing the work that I do.
394
929000
2000
Kam mësuar gjëra shumë të thjeshta duke bërë punën që bëj.
15:46
It's just taught me very simple things.
395
931000
2000
Më ka mësuar gjëra shumë të thjeshta.
15:48
I've come to understand and to believe
396
933000
3000
Kam arritur të kuptoj dhe të besoj
15:51
that each of us
397
936000
2000
se secili prej nesh
15:53
is more than the worst thing we've ever done.
398
938000
2000
është më shumë se gjëja më e keqe që kemi bërë ndonjëherë.
15:55
I believe that for every person on the planet.
399
940000
3000
Unë besoj këtë për secilin person në planet.
15:58
I think if somebody tells a lie, they're not just a liar.
400
943000
3000
Mendoj se nëse dikush thotë një gënjeshtër, ai nuk është vetëm gënjeshtar.
16:01
I think if somebody takes something that doesn't belong to them,
401
946000
2000
Mendoj se nëse dikush merr diçka që nuk u takon atyre,
16:03
they're not just a thief.
402
948000
2000
ata nuk janë vetëm vjedhësa.
16:05
I think even if you kill someone, you're not just a killer.
403
950000
3000
Mendoj se edhe nëse vret dikë, nuk je vetëm vrasës.
16:08
And because of that there's this basic human dignity
404
953000
3000
Dhe për shkak të kësaj, ka një dinjitet bazik njerëzor
16:11
that must be respected by law.
405
956000
2000
që duhet respektuar nga ligji.
16:13
I also believe
406
958000
2000
Po ashtu mendoj
16:15
that in many parts of this country,
407
960000
2000
se në shumë pjesë të këtij vendi,
16:17
and certainly in many parts of this globe,
408
962000
4000
dhe sigurisht në shumë vende të globit,
16:21
that the opposite of poverty is not wealth.
409
966000
2000
e kundërta e varfërisë nuk është pasuria.
16:23
I don't believe that.
410
968000
2000
Unë nuk e besoj këtë.
16:25
I actually think, in too many places,
411
970000
3000
Unë në fakt mendoj, në shumë vende,
16:28
the opposite of poverty is justice.
412
973000
3000
e kundërta e varfërisë është drejtësia.
16:31
And finally, I believe
413
976000
3000
Dhe në fund, unë besoj
16:34
that, despite the fact that it is so dramatic
414
979000
3000
se, përkundër faktit që është aq dramatike
16:37
and so beautiful and so inspiring
415
982000
2000
aq e bukur dhe aq inspiruese
16:39
and so stimulating,
416
984000
2000
dhe aq stimuluese,
16:41
we will ultimately not be judged by our technology,
417
986000
3000
në fund të fundit ne nuk do të gjykohemi nga teknologjia jonë,
16:44
we won't be judged by our design,
418
989000
3000
nuk do të gjykohemi nga dizajni,
16:47
we won't be judged by our intellect and reason.
419
992000
3000
nuk do të gjykohemi nga intelekti dhe arsyeja.
16:50
Ultimately, you judge the character of a society,
420
995000
3000
Përfundimisht, ti gjykon karakterin e shoqërisë,
16:53
not by how they treat their rich and the powerful and the privileged,
421
998000
3000
jo se si trajton të pasurit, të fuqishmit dhe të privilegjuarit,
16:56
but by how they treat the poor,
422
1001000
2000
por se si trajton të varfërin,
16:58
the condemned, the incarcerated.
423
1003000
2000
të ndëshkuarin, të burgosurin.
17:00
Because it's in that nexus
424
1005000
2000
Sepse në këtë mënyrë
17:02
that we actually begin to understand truly profound things
425
1007000
3000
ne do fillojmë të kuptojmë gjëra vërtetë të thella rreth asaj
17:05
about who we are.
426
1010000
4000
se kush jemi.
17:09
I sometimes get out of balance. I'll end with this story.
427
1014000
2000
Unë ndonjëherë dal nga balanci. Do ta përfundoj më këtë storje.
17:11
I sometimes push too hard.
428
1016000
2000
Ndonjëherë unë përpiqem shumë.
17:13
I do get tired, as we all do.
429
1018000
2000
Lodhem, sikur të gjithë ne.
17:15
Sometimes those ideas get ahead of our thinking
430
1020000
3000
Ndonjëherë idetë tona drejtojnë mendimet tona
17:18
in ways that are important.
431
1023000
2000
në mënyra që janë aq të rëndësishme.
17:20
And I've been representing these kids
432
1025000
2000
Unë kam përfaqësuar këta fëmijë
17:22
who have been sentenced to do these very harsh sentences.
433
1027000
2000
të cilët janë ndëshkuar me dënime aq të rënda.
17:24
And I go to the jail and I see my client who's 13 and 14,
434
1029000
3000
Dhe unë shkoj në burg ta shoh klientin tim 13 ose 14 vjeçar,
17:27
and he's been certified to stand trial as an adult.
435
1032000
3000
dhe ai ishte certifikuar për të dalë në gjyq si një i rritur.
17:30
I start thinking, well, how did that happen?
436
1035000
2000
Fillova të mendoj, si ka mund të ndodhë kjo?
17:32
How can a judge turn you into something
437
1037000
2000
Si mundet një gjykatës të të kthejë në diçka
17:34
that you're not?
438
1039000
2000
që ti nuk je?
17:36
And the judge has certified him as an adult, but I see this kid.
439
1041000
3000
Dhe gjykatësi e kishte certifikuar si të rritur, por unë shihja një fëmijë.
17:39
And I was up too late one night and I starting thinking,
440
1044000
2000
Po rrija zgjuar një natë vonë dhe fillova të mendoj,
17:41
well gosh, if the judge can turn you into something that you're not,
441
1046000
2000
nëse një gjykatës mund të të kthejë në diçka që ti nuk je,
17:43
the judge must have magic power.
442
1048000
2000
atëherë ai duhet të ketë fuqi magjike.
17:45
Yeah, Bryan, the judge has some magic power.
443
1050000
3000
Po Brajan, gjykatësi ka fuqi magjike.
17:48
You should ask for some of that.
444
1053000
2000
Duhet ta pyesësh që t'ja marrësh pak.
17:50
And because I was up too late, wasn't thinking real straight,
445
1055000
2000
Dhe për shkak se isha zgjuar deri vonë, nuk po mendoja drejt,
17:52
I started working on a motion.
446
1057000
2000
fillova të punoja në një mocion.
17:54
And I had a client who was 14 years old, a young, poor black kid.
447
1059000
3000
Kisha një klient që ishte 14 vjeç, një djalë i zi i varfër.
17:57
And I started working on this motion,
448
1062000
2000
Dhe fillova të punoj në një mocion,
17:59
and the head of the motion was: "Motion to try my poor,
449
1064000
2000
dhe titulli i tij ishte: "Mocion për të gjykuar klientin tim
18:01
14-year-old black male client
450
1066000
2000
14 vjeçar të varfër e të zi,
18:03
like a privileged, white 75-year-old
451
1068000
2000
si një 75 vjeçar ekzekutiv korporate
18:05
corporate executive."
452
1070000
2000
të bardhë, të privilegjuar.
18:07
(Applause)
453
1072000
5000
(Duartrokitje)
18:12
And I put in my motion
454
1077000
2000
Dhe vura në mocionin tim
18:14
that there was prosecutorial misconduct and police misconduct and judicial misconduct.
455
1079000
3000
se ka pasur shkelje nga ana e prokurorisë, policisë dhe gjyqit.
18:17
There was a crazy line in there about how there's no conduct in this county,
456
1082000
2000
Kishte një rresht të çmendur aty se si nuk ka asnjë rregull në këtë vend,
18:19
it's all misconduct.
457
1084000
2000
gjithçka është e shkelur.
18:21
And the next morning, I woke up and I thought, now did I dream that crazy motion,
458
1086000
3000
Mëngjesin tjetër, u zgjova dhe po mendoja, e kisha ëndërruar atë mocion të çmendur
18:24
or did I actually write it?
459
1089000
2000
apo e kisha shkruar me të vërtetë?
18:26
And to my horror, not only had I written it,
460
1091000
2000
Dhe për tmerrin tim, jo vetëm që e kisha shkruar,
18:28
but I had sent it to court.
461
1093000
2000
por edhe e kisha dërguar në gjykatë.
18:30
(Applause)
462
1095000
3000
(Duartrokitje)
18:33
A couple months went by,
463
1098000
3000
Rreth dy muaj kaluan,
18:36
and I had just forgotten all about it.
464
1101000
2000
dhe kisha harruar për të.
18:38
And I finally decided,
465
1103000
2000
Dhe përfundimisht vendosa,
18:40
oh gosh, I've got to go to the court and do this crazy case.
466
1105000
2000
se me duhej të shkoja në gjykatë për këtë rast të çmendur.
18:42
And I got into my car
467
1107000
2000
Kur u futa në makinë
18:44
and I was feeling really overwhelmed -- overwhelmed.
468
1109000
2000
u ndjeva i përshkuar nga emocionet.
18:46
And I got in my car and I went to this courthouse.
469
1111000
2000
U futa në makinë dhe shkova në gjykatë.
18:48
And I was thinking, this is going to be so difficult, so painful.
470
1113000
3000
Dhe po mendoja, kjo do të jetë aq e vështirë, aq e dhimbshme.
18:51
And I finally got out of the car and I started walking up to the courthouse.
471
1116000
3000
Më në fund arrita, dola nga makina dhe eca drejt gjykatës.
18:54
And as I was walking up the steps of this courthouse,
472
1119000
2000
Derisa po ecja shkallët e gjykatës,
18:56
there was an older black man who was the janitor in this courthouse.
473
1121000
3000
pashë një njeri i zi në moshë i cili ishte pastruesi i gjykatës.
18:59
When this man saw me, he came over to me
474
1124000
2000
Kur ai më pa, mu afrua
19:01
and he said, "Who are you?"
475
1126000
2000
dhe tha, "Kush je ti?"
19:03
I said, "I'm a lawyer." He said, "You're a lawyer?" I said, "Yes, sir."
476
1128000
3000
Unë thashë, "Jam avokat." Ai tha, "Je avokat?" Thashë, "Po zotëri."
19:06
And this man came over to me
477
1131000
2000
Dhe erdhi drejt meje
19:08
and he hugged me.
478
1133000
2000
dhe më përqafoi.
19:10
And he whispered in my ear.
479
1135000
2000
Dhe më pëshpëriti në vesh.
19:12
He said, "I'm so proud of you."
480
1137000
2000
Tha, "Jam aq krenar për ty."
19:14
And I have to tell you,
481
1139000
2000
Dhe duhet t'ju them,
19:16
it was energizing.
482
1141000
2000
ishte aq energjike.
19:18
It connected deeply with something in me
483
1143000
2000
U lidh thellësisht me diçka brenda meje
19:20
about identity,
484
1145000
2000
rreth identitetit,
19:22
about the capacity of every person to contribute
485
1147000
3000
rreth kapacitetit të secilit person për të kontribuar
19:25
to a community, to a perspective that is hopeful.
486
1150000
2000
në komunitet, për një perspektivë shpresëdhënëse.
19:27
Well I went into the courtroom.
487
1152000
2000
Pastaj vazhdova në gjykatë.
19:29
And as soon as I walked inside, the judge saw me coming in.
488
1154000
2000
Dhe sapo u futa brenda, gjykatësi më pa duke hyrë.
19:31
He said, "Mr. Stevenson, did you write this crazy motion?"
489
1156000
3000
Ai tha, "Z. Stevenson, a ke shkruar ti këtë mocion të çmendur?"
19:34
I said, "Yes, sir. I did." And we started arguing.
490
1159000
2000
I thashë, 'Po zotëri, unë e kam shkruar." Pastaj filluam të diskutonim.
19:36
And people started coming in because they were just outraged.
491
1161000
2000
Dhe njerëzit filluan të afroheshin sepse ishin të zemëruar.
19:38
I had written these crazy things.
492
1163000
2000
Unë kisha shkruar ato gjëra të çmendura.
19:40
And police officers were coming in
493
1165000
2000
Dhe policët po vinin
19:42
and assistant prosecutors and clerk workers.
494
1167000
2000
ndihmës-prokurorët dhe asistetët administrativë.
19:44
And before I knew it, the courtroom was filled with people
495
1169000
2000
Dhe para se ta kuptoja, gjykatorja u mbush me njerëz
19:46
angry that we were talking about race,
496
1171000
2000
të zemëruar që po flisnim për racën,
19:48
that we were talking about poverty,
497
1173000
2000
që po flisnim për varfërinë,
19:50
that we were talking about inequality.
498
1175000
2000
që po flisnim për pabarazinë.
19:52
And out of the corner of my eye, I could see this janitor pacing back and forth.
499
1177000
3000
Dhe nga këndi i syrit tim, mund të shihja pastruesin tek endej poshtë e lart.
19:55
And he kept looking through the window, and he could hear all of this holler.
500
1180000
2000
Ai shikonte nga dritarja, dhe dëgjonte gjithë atë zhurmë.
19:57
He kept pacing back and forth.
501
1182000
2000
Ai endej poshtë e lart.
19:59
And finally, this older black man with this very worried look on his face
502
1184000
3000
Më në fund, një njeri i zi në moshë me një fytyrë shumë të shqetësuar
20:02
came into the courtroom and sat down behind me,
503
1187000
3000
u fut në gjykatore dhe u ul prapa meje,
20:05
almost at counsel table.
504
1190000
2000
afër tavolinës së avokatit.
20:07
About 10 minutes later the judge said we would take a break.
505
1192000
2000
Pas rreth 10 minutash, gjykatësi kërkoi pushimin.
20:09
And during the break there was a deputy sheriff who was offended
506
1194000
3000
Gjatë kohës së pushimit, ishte një sherif patrollues që ishte ofenduar
20:12
that the janitor had come into court.
507
1197000
2000
nga prezenca e pastruesit në gjykatë.
20:14
And this deputy jumped up and he ran over to this older black man.
508
1199000
2000
Ai u hodh dhe me vrap iu afrua të moshuarit të zi
20:16
He said, "Jimmy, what are you doing in this courtroom?"
509
1201000
3000
Ai tha, "Xhimi, çfarë je duke bërë në këtë gjykatore?"
20:19
And this older black man stood up
510
1204000
2000
I moshuari u ngrit,
20:21
and he looked at that deputy and he looked at me
511
1206000
2000
e shikoi sherifin, më shikoi edhe mua,
20:23
and he said, "I came into this courtroom
512
1208000
3000
dhe tha, "Erdha në këtë gjykatore
20:26
to tell this young man,
513
1211000
2000
t'i them këtij të riu,
20:28
keep your eyes on the prize, hold on."
514
1213000
3000
mbaji sytë tek çmimi, mbaju fort."
20:31
I've come to TED
515
1216000
2000
Kam ardhur në TED
20:33
because I believe that many of you understand
516
1218000
2000
sepse besoj se shumë prej nesh kuptojnë
20:35
that the moral arc of the universe is long,
517
1220000
2000
se shtylla morale e universit është e gjatë,
20:37
but it bends toward justice.
518
1222000
2000
por përkulet para drejtësisë.
20:39
That we cannot be full evolved human beings
519
1224000
3000
Se ne nuk mund të jemi qenie plotësisht të evoluara
20:42
until we care about human rights and basic dignity.
520
1227000
3000
përderisa nuk na intereson për të drejtat e njerëzve dhe dinjitetin bazik.
20:45
That all of our survival
521
1230000
2000
Se gjithë mbijetesa jonë
20:47
is tied to the survival of everyone.
522
1232000
2000
lidhet me mbijetesën e të tjerëve.
20:49
That our visions of technology and design
523
1234000
2000
Se vizionet e teknologjisë dhe dizajnit
20:51
and entertainment and creativity
524
1236000
2000
argëtimit dhe kreativitetit
20:53
have to be married with visions
525
1238000
2000
duhet të jenë të martuara me vizionet
20:55
of humanity, compassion and justice.
526
1240000
3000
e njerëzimit, dhembshurinë dhe drejtësinë.
20:58
And more than anything,
527
1243000
2000
Dhe më shumë se gjithçka,
21:00
for those of you who share that,
528
1245000
2000
për ata që ndajnë atë,
21:02
I've simply come to tell you
529
1247000
2000
thjeshtë kam ardhur t'ju them
21:04
to keep your eyes on the prize, hold on.
530
1249000
2000
t'i mbani syte nga çmimi, të mbaheni fort.
21:06
Thank you very much.
531
1251000
2000
Shumë faleminderit.
21:08
(Applause)
532
1253000
21000
(Duartrokitje)
21:29
Chris Anderson: So you heard and saw
533
1274000
2000
Kris Anderson: Pra dëgjuat dhe patë
21:31
an obvious desire by this audience, this community,
534
1276000
3000
një dëshirë të shprehur tek audienca, tek komuniteti,
21:34
to help you on your way and to do something on this issue.
535
1279000
3000
për të të ndihmuar në punën tënde rreth kësaj çështje.
21:37
Other than writing a check,
536
1282000
2000
Përveç një çeku,
21:39
what could we do?
537
1284000
3000
çfarë tjetër do mund të bënim?
21:42
BS: Well there are opportunities all around us.
538
1287000
2000
BS: Ka plot mundësi përreth nesh.
21:44
If you live in the state of California, for example,
539
1289000
2000
Nëse jeton në shtetin e Kalifornisë, për shembull,
21:46
there's a referendum coming up this spring
540
1291000
2000
ka një referendum këtë pranverë
21:48
where actually there's going to be an effort
541
1293000
2000
ku në fakt do të bëhet një përpjekje
21:50
to redirect some of the money we spend on the politics of punishment.
542
1295000
3000
për të ndryshuar mënyrën e shpenzimit të parave që jepen për politikat e dënimeve.
21:53
For example, here in California
543
1298000
2000
Për shembull, këtu në Kaliforni
21:55
we're going to spend one billion dollars
544
1300000
2000
do të shpenzohen 1 miliardë dollarë
21:57
on the death penalty in the next five years --
545
1302000
2000
në dënimin me vdekje në 5 vitet e ardhshme --
21:59
one billion dollars.
546
1304000
3000
1 miliardë dollarë.
22:02
And yet, 46 percent of all homicide cases
547
1307000
2000
Kurse në anën tjetër, 46 përqind e rasteve të vrasjeve
22:04
don't result in arrest.
548
1309000
2000
nuk rezultojnë në arrestim.
22:06
56 percent of all rape cases don't result.
549
1311000
2000
po ashtu 56 përqind e gjithë rasteve të dhunimeve.
22:08
So there's an opportunity to change that.
550
1313000
2000
Pra ka një mundësi për të ndryshuar atë
22:10
And this referendum would propose having those dollars
551
1315000
2000
Dhe ky referendum do të propozonte që ato para
22:12
go to law enforcement and safety.
552
1317000
3000
të shkonin për fuqizim ligji dhe siguri.
22:15
And I think that opportunity exists all around us.
553
1320000
2000
Unë mendoj se mundësia ekziston kudo përreth nesh.
22:17
CA: There's been this huge decline
554
1322000
2000
KA: Ka pasur një rënie të madhe
22:19
in crime in America over the last three decades.
555
1324000
3000
të krimit në Amerikë gjatë tre dekadave të fundit.
22:22
And part of the narrative of that
556
1327000
3000
Dhe pjesë e këtij indikatori
22:25
is sometimes that it's about increased incarceration rates.
557
1330000
3000
është ndonjëherë se ka të bëj me rritjen e shkallës së burgosjes.
22:28
What would you say to someone who believed that?
558
1333000
2000
Çfarë do i thoje dikujt që e beson këtë?
22:30
BS: Well actually the violent crime rate
559
1335000
2000
BS: Shkalla e krimit të dhunshëm
22:32
has remained relatively stable.
560
1337000
2000
ka mbetur relativisht stabile.
22:34
The great increase in mass incarceration in this country
561
1339000
2000
Rritja e madhe e burgosjes masive në vend
22:36
wasn't really in violent crime categories.
562
1341000
3000
nuk ka qenë në kategorinë e krimeve të dhunshme.
22:39
It was this misguided war on drugs.
563
1344000
2000
Ka qenë lufta e gabuar ndaj drogës.
22:41
That's where the dramatic increases have come
564
1346000
2000
Aty janë shkaktuar rritjet dramatike sa i përket
22:43
in our prison population.
565
1348000
3000
popullatës së burgut.
22:46
And we got carried away with the rhetoric of punishment.
566
1351000
3000
Dhe ne jemi hutuar pas retorikës së ndëshkimit.
22:49
And so we have three strikes laws
567
1354000
2000
Kemi tre lloje të ligjeve
22:51
that put people in prison forever
568
1356000
2000
që i vendosin njerëzit në burg përgjithmonë
22:53
for stealing a bicycle, for low-level property crimes,
569
1358000
3000
për vjedhjen e një biciklete, për krime të vogla pronash,
22:56
rather than making them give those resources back
570
1361000
2000
sesa detyrimi i tyre t'ia kthejnë ato gjëra
22:58
to the people who they victimized.
571
1363000
2000
njerëzve që i kanë viktimizuar.
23:00
I believe we need to do more to help people who are victimized by crime,
572
1365000
2000
Besoj se duhet të bëjmë më shumë të ndihmojmë viktimat e krimit,
23:02
not do less.
573
1367000
2000
e jo më pak.
23:04
And I think our current punishment philosophy
574
1369000
2000
Dhe unë mendoj se filozofia aktuale e ndëshkimit
23:06
does nothing for no one.
575
1371000
2000
nuk bën asgjë për askend.
23:08
And I think that's the orientation that we have to change.
576
1373000
2000
Dhe mendoj se kjo është çfarë duhet të ndryshojmë.
23:10
(Applause)
577
1375000
2000
(Duartrokitje)
23:12
CA: Bryan, you've struck a massive chord here.
578
1377000
3000
KA: Brajan, ke emocionuar gjithë këta njerëz këtu.
23:15
You're an inspiring person.
579
1380000
2000
Ti je një person inspirues.
23:17
Thank you so much for coming to TED. Thank you.
580
1382000
2000
Ju falenderojmë shumë që keni ardhur në TED. Faleminderit.
23:19
(Applause)
581
1384000
15000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Bryan Stevenson - Public-interest lawyerBryan Stevenson is the founder and executive director of the Equal Justice Initiative, fighting poverty and challenging racial discrimination in the criminal justice system.
Why you should listen
Bryan Stevenson is a public-interest lawyer who has dedicated his career to helping the poor, the incarcerated and the condemned. He's the founder and executive director of the Equal Justice Initiative, an Alabama-based group that has won major legal challenges eliminating excessive and unfair sentencing, exonerating innocent prisoners on death row, confronting abuse of the incarcerated and the mentally ill, and aiding children prosecuted as adults.
EJI recently won an historic ruling in the U.S. Supreme Court holding that mandatory life-without-parole sentences for all children 17 or younger are unconstitutional. Mr. Stevenson’s work fighting poverty and challenging racial discrimination in the criminal justice system has won him numerous awards. He is a graduate of the Harvard Law School and the Harvard School of Government, and has been awarded 14 honorary doctorate degrees. Bryan is the author of Just Mercy: A Story of Justice and Redemption.
Bryan Stevenson | Speaker | TED.com