TEDGlobal 2013
Russell Foster: Why do we sleep?
Russell Foster: Përse flemë?
Filmed:
Readability: 4
8,011,042 views
Russell Foster është një neuroshkencëtar i ritmeve cirkadiane: Ai studion ciklet e gjumit ne tru. Dhe pyet: Çfarë dimë për gjumin? Siç duket, nuk dimë shumë për diçka që bëjmë për 1/3 e jetës sonë. Në këtë ligjeratë, Foster ndan tri teori te njohura që shpjegojnë përse flemë, godet disa mite për sasine e gjumit që na duhet gjatë moshave të ndryshme -- dhe tregon për disa përdorime të reja të trurit si një paralajmërues i shëndetit mendor.
Russell Foster - Circadian neuroscientist
Russell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms. Full bio
Russell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
What I'd like to do today is talk about one
0
486
2969
Sot dëshiroj t'ju flas
00:15
of my favorite subjects,
1
3455
1357
për një prej temave të mia të preferuara,
00:16
and that is the neuroscience of sleep.
2
4812
3452
dhe kjo është neuroshkenca e gjumit.
00:20
Now, there is a sound --
3
8264
3084
Ky është një tingull --
00:23
(Alarm clock) --
4
11348
1880
(Alarmi i orës) --
00:25
aah, it worked --
5
13228
2112
bëri punë --
00:27
a sound that is desperately, desperately familiar to most of us,
6
15340
3583
një tingull që është dëshpërimisht i zakonshëm për ne,
00:30
and of course it's the sound of the alarm clock.
7
18923
2186
dhe sigurisht që është tingulli i alarmit të orës.
00:33
And what that truly ghastly, awful sound does
8
21109
3059
Ky tingull kaq i tmerrshëm e ndal
00:36
is stop the single most important behavioral experience
9
24168
5387
veprimin më të rëndësishëm që
00:41
that we have, and that's sleep.
10
29555
3177
përjetojmë, dhe ky është gjumi.
00:44
If you're an average sort of person,
11
32732
3298
Nëse jeni një person i zakonshem,
00:48
36 percent of your life will be spent asleep,
12
36030
4280
do shpenzoni 36% të jetës në gjumë,
00:52
which means that if you live to 90,
13
40310
2244
që do të thotë se nëse arrini moshën 90 vjeçare,
00:54
then 32 years will have been spent entirely asleep.
14
42554
6969
atëhere do shpenzoni 32 vjet duke fjetur.
01:01
Now what that 32 years is telling us
15
49523
2041
Këto 32 vjet na tregojnë që
01:03
is that sleep at some level is important.
16
51564
3264
gjumi është i rëndësishëm në një nivel.
01:06
And yet, for most of us, we don't give sleep a second thought.
17
54828
2751
Megjithatë, shumica prej nesh nuk mendojmë për gjumë.
01:09
We throw it away.
18
57579
2161
E perzemë atë.
01:11
We really just don't think about sleep.
19
59740
3211
Me të vërtete nuk mendojmë për gjumë.
01:14
And so what I'd like to do today
20
62951
1509
Kështu që sot dua t'ju ndërroj
01:16
is change your views,
21
64460
2000
pikëpamjen tuaj të gjumit,
01:18
change your ideas and your thoughts about sleep.
22
66460
3222
t'ju ndërroj idetë dhe mendimet për gjumin.
01:21
And the journey that I want to take you on,
23
69682
2264
Për të filluar këtë udhëtim,
01:23
we need to start by going back in time.
24
71946
4355
duhet të kthehemi prara në kohë.
01:28
"Enjoy the honey-heavy dew of slumber."
25
76301
4986
"Shijo vesën e gjumit të mbushur me mjaltë."
01:33
Any ideas who said that?
26
81287
3360
A keni ndonjë ide se kush e ka thënë këtë?
01:36
Shakespeare's Julius Caesar.
27
84647
2367
Jul Cezari i Shekspirit.
01:39
Yes, let me give you a few more quotes.
28
87014
3380
Po, me lejoni t'ju tregoj edhe disa thënie.
01:42
"O sleep, O gentle sleep, nature's soft nurse,
29
90394
3832
"O gjumë, o gjumë i butë, ushqimi më i butë i natyrës,
01:46
how have I frighted thee?"
30
94226
1716
sa ta kam pasur frikën?"
01:47
Shakespeare again, from -- I won't say it --
31
95942
2181
Shekspiri prap e thotë këtë tek -- S'do t'jua tregoj --
01:50
the Scottish play. [Correction: Henry IV, Part 2]
32
98123
2381
drama Skoceze. [Korrigjim: Henry IV, Pjesa 2]
01:52
(Laughter)
33
100504
1983
(Të qeshura)
01:54
From the same time:
34
102487
1256
Kjo vjen nga periudha e njejtë kohore:
01:55
"Sleep is the golden chain
35
103743
1700
"Gjumi është zinxhiri i artë
01:57
that ties health and our bodies together."
36
105443
2626
që lidh shëndetin dhe trupin së bashku."
02:00
Extremely prophetic, by Thomas Dekker,
37
108069
1988
Kjo është shumë profetike, nga Thomas Dekker,
02:02
another Elizabethan dramatist.
38
110057
2384
një tjetër dramaturg Elizabetian.
02:04
But if we jump forward 400 years,
39
112441
3311
Por nëse hidhemi përpara 400 vjet,
02:07
the tone about sleep changes somewhat.
40
115752
3105
toni me të cilin flitet për gjumin ndërron.
02:10
This is from Thomas Edison, from the beginning of the 20th century.
41
118857
3253
Kjo është nga Thomas Edisoni, nga fillimi i shekullit të 20-të.
02:14
"Sleep is a criminal waste of time
42
122110
1956
"Gjumi ështl një humbje kriminale e kohës
02:16
and a heritage from our cave days." Bang.
43
124066
2748
dhe një trashëgim nga koha e shpellave." Bang!
02:18
(Laughter)
44
126814
2893
(Të qeshura)
02:21
And if we also jump into the 1980s, some of you
45
129707
4231
Nëse kalojmë tek të 1980-at, disa prej jush
02:25
may remember that Margaret Thatcher
46
133938
1701
e mbani mend që Margaret Thatcher
02:27
was reported to have said, "Sleep is for wimps."
47
135639
3372
raportohet të ketë thëne, "Gjumi është për të dobëtit."
02:31
And of course the infamous -- what was his name? --
48
139011
2610
Dhe sigurisht kemi edhe të famshmin -- si quhej ai? --
02:33
the infamous Gordon Gekko from "Wall Street" said,
49
141621
2382
të famshmin Gordon Gekko nga filmi "Wall Street" që tha,
02:36
"Money never sleeps."
50
144003
2456
"Paraja nuk fle kurrë."
02:38
What do we do in the 20th century about sleep?
51
146459
2702
Çfarë bëjmë për gjumin në shekullin e 20-të?
02:41
Well, of course, we use Thomas Edison's light bulb
52
149161
3275
Epo, sigurisht, tani përdorim llampen e Thomas Edison-it
02:44
to invade the night, and we occupied the dark,
53
152436
2875
për të pushtuar natën, për të pushtuar terrin,
02:47
and in the process of this occupation,
54
155311
2611
dhe përderisa e bëjmë këtë pushtim,
02:49
we've treated sleep as an illness, almost.
55
157922
2817
ne e kemi trajtuar gjumin si një sëmundje.
02:52
We've treated it as an enemy.
56
160739
2799
E kemi trajtuar si armik.
02:55
At most now, I suppose, we tolerate the need for sleep,
57
163538
5425
Tani, vetëm e tolerojmë nevojën për gjumë,
03:00
and at worst perhaps many of us think of sleep
58
168963
2393
dhe disa prej nesh ende mendojmë për gjumin
03:03
as an illness that needs some sort of a cure.
59
171356
2769
si një sëmundje të ciës i duhet një ilac.
03:06
And our ignorance about sleep is really quite profound.
60
174125
4246
Injoranca jonë për gjumin është e thellë.
03:10
Why is it? Why do we abandon sleep in our thoughts?
61
178371
3320
Pse është kështu? Pse e braktisim gjumin në mendimet tona?
03:13
Well, it's because you don't do anything much
62
181691
2504
Epo, kjo ndodh sepse duket sikur nuk
03:16
while you're asleep, it seems.
63
184195
1800
bëni shumë gjëra kur jeni në gjumë.
03:17
You don't eat. You don't drink.
64
185995
3518
Nuk hani. Nuk pini.
03:21
And you don't have sex.
65
189513
1379
Dhe nuk bëni seks.
03:22
Well, most of us anyway.
66
190892
1606
Epo, shumica prej nesh, sidoqoftë.
03:24
And so therefore it's --
67
192498
1705
Kështu që është---
03:26
Sorry. It's a complete waste of time, right? Wrong.
68
194203
5312
Më falni. Është humbje kohe, apo? Jeni gabim.
03:31
Actually, sleep is an incredibly important part of our biology,
69
199515
4026
Në të vërtet, gjumi është një pjesë shume e rëndësishme e biologjisë
03:35
and neuroscientists are beginning to explain why
70
203541
3294
dhe neuroshkencëtarët po fillojnë të shpjegojnë pse
03:38
it's so very important.
71
206835
1644
është kaq i rëndësishëm.
03:40
So let's move to the brain.
72
208479
2932
Të kalojmë tek truri.
03:43
Now, here we have a brain.
73
211411
4776
Ketu kemi një tru.
03:48
This is donated by a social scientist,
74
216187
2484
Kjo u dhurua nga një shkencëtar shoqëror.
03:50
and they said they didn't know what it was,
75
218671
3115
Ata thanë që nuk e dinin se çfarë është,
03:53
or indeed how to use it, so --
76
221786
2025
apo si përdoret, kështu që --
03:55
(Laughter)
77
223811
2595
(Të qeshura)
03:58
Sorry.
78
226406
1933
Më falni.
04:00
So I borrowed it. I don't think they noticed. Okay.
79
228339
3577
Kështu që e huazova. Nuk mendoj që ata e vërejtën.
04:03
(Laughter)
80
231916
2815
(Të qeshura)
04:06
The point I'm trying to make is that when you're asleep,
81
234731
2918
Ajo që dua të them është që, kur jeni në gjumë,
04:09
this thing doesn't shut down.
82
237649
1970
kjo gjëja nuk shuhet.
04:11
In fact, some areas of the brain are actually more active
83
239619
2328
Ç'është e vërteta, disa pjesë të trurit janë me aktive
04:13
during the sleep state than during the wake state.
84
241947
3305
gjatë gjumit se sa gjatë kohës kur jemi zgjuar.
04:17
The other thing that's really important about sleep
85
245252
2178
Gjëja tjetër që është e rëndësishme për gjumin
04:19
is that it doesn't arise from a single structure within the brain,
86
247430
3224
është që nuk shkaktohet nga një strukturë e vetme në tru,
04:22
but is to some extent a network property,
87
250654
2954
por është një rrjet,
04:25
and if we flip the brain on its back --
88
253608
2051
dhe nëse e kthejmë trurin përmbys --
04:27
I love this little bit of spinal cord here --
89
255659
2863
e adhuroj këtë pjesë të palcës kurrizore --
04:30
this bit here is the hypothalamus,
90
258522
2969
kjo këtu është hipotalamusi,
04:33
and right under there is a whole raft of interesting structures,
91
261491
3954
dhe nën të ka disa struktura interesante,
04:37
not least the biological clock.
92
265445
1573
ndër të cilat është edhe ora biologjike.
04:39
The biological clock tells us when it's good to be up,
93
267018
2705
Ora biologjike na tregon se kur të zgjohemi
04:41
when it's good to be asleep,
94
269723
1417
dhe kur të flemë,
04:43
and what that structure does is interact
95
271140
1783
dhe kjo strukturë bashkëpunon
04:44
with a whole raft of other areas within the hypothalamus,
96
272923
3588
me disa pjesë të ndryshme në hipotalamus,
04:48
the lateral hypothalamus, the ventrolateral preoptic nuclei.
97
276511
2770
hipotalamusin anësor, nuklin ventroanësor paraoptik.
04:51
All of those combine, and they send projections
98
279281
2309
Të gjitha këto kombinohen dhe dërgojnë projeksione
04:53
down to the brain stem here.
99
281590
2001
tek kërcelli i trurit.
04:55
The brain stem then projects forward
100
283591
3230
Kërcelli i trurit atëherë i dërgon këto
04:58
and bathes the cortex, this wonderfully wrinkly bit over here,
101
286821
3874
tek lëvozhga e trurit, kjo pjesa e rrudhur dhe e mrekullueshme këtu,
05:02
with neurotransmitters that keep us awake
102
290695
2825
me neurotransmetues që na mbajnë zgjuar
05:05
and essentially provide us with our consciousness.
103
293520
2279
dhe na pajisin me ndërgjegje.
05:07
So sleep arises from a whole raft
104
295799
2885
Pra gjumi rrjedh nga disa
05:10
of different interactions within the brain,
105
298684
2127
ndërveprime të ndryshme brenda trurit,
05:12
and essentially, sleep is turned on and off
106
300811
2401
dhe gjumi ndizet dhe shuhet
05:15
as a result of a range of interactions in here.
107
303212
2625
si rezultat i disa ndërlidhjeve këtu.
05:17
Okay. So where have we got to?
108
305837
1870
Pra, ku kemi mbërritur tani?
05:19
We've said that sleep is complicated
109
307707
3907
Kemi thënë që gjumi është i komplikuar
05:23
and it takes 32 years of our life.
110
311614
4606
dhe merr 32 vite të jetës sonë.
05:28
But what I haven't explained is what sleep is about.
111
316220
3003
Por unë ende nuk kam shpjeguar rëndësinë e gjumit.
05:31
So why do we sleep?
112
319223
1932
Pse flemë?
05:33
And it won't surprise any of you that, of course,
113
321155
2019
Sigurisht që nuk do të befasoheni kur të ju tregoj
05:35
the scientists, we don't have a consensus.
114
323174
2129
që shkencëtarët nuk kane ndonjë konsensus.
05:37
There are dozens of different ideas about why we sleep,
115
325303
3480
Ka shume ide se përse flemë,
05:40
and I'm going to outline three of those.
116
328783
2651
dhe do ju tregoj për tri prej tyre.
05:43
The first is sort of the restoration idea,
117
331434
2796
Ideja e parë ka të bëje me rregullimin,
05:46
and it's somewhat intuitive.
118
334230
1881
dhe kjo është intuitive.
05:48
Essentially, all the stuff we've burned up during the day,
119
336111
2786
Në thelb, ne rregullojme, zëvendësojmë dhe rindërtojmë
05:50
we restore, we replace, we rebuild during the night.
120
338897
3337
të gjitha gjërat që kemi djegur gjatë ditës.
05:54
And indeed, as an explanation,
121
342234
1739
Si një shpjegim kjo daton
05:55
it goes back to Aristotle,
122
343973
1299
prej Aristotelit,
05:57
so that's, what, 2,300 years ago.
123
345272
2409
pra rreth 2300 vite më parë.
05:59
It's gone in and out of fashion.
124
347681
1639
Kjo hyn e del nga moda.
06:01
It's fashionable at the moment because what's been shown
125
349320
3036
Është e modës tani sepse tregohet që
06:04
is that within the brain, a whole raft of genes
126
352356
2345
brenda trurit ka disa gjene
06:06
have been shown to be turned on only during sleep,
127
354701
3518
që ndizen gjatë gjumit,
06:10
and those genes are associated with restoration
128
358219
2694
dhe këto gjene lidhen me rregullimin
06:12
and metabolic pathways.
129
360913
1396
dhe rrugët metabolike.
06:14
So there's good evidence for the whole restoration hypothesis.
130
362309
3998
Kështu që ka shume fakte që mbështesin hipotezën e restaurimit.
06:18
What about energy conservation?
131
366307
2204
Po konservimi i energjisë?
06:20
Again, perhaps intuitive.
132
368511
2864
Prape, ndoshta intuitive.
06:23
You essentially sleep to save calories.
133
371375
3017
Ju flini për të ruajtur kalori.
06:26
Now, when you do the sums, though,
134
374392
1949
Kur i mblidhni këto,
06:28
it doesn't really pan out.
135
376341
1776
kjo nuk funksionon.
06:30
If you compare an individual who has
136
378117
2573
Nëse e krahasoni një person që fle
06:32
slept at night, or stayed awake and hasn't moved very much,
137
380690
4912
gjatë natës, apo qëndron pa lëvizur fare,
06:37
the energy saving of sleeping is about 110 calories a night.
138
385602
5019
energjia e ruajtur është 110 kalori për natë.
06:42
Now, that's the equivalent of a hot dog bun.
139
390621
3276
Kjo është sa një simite hot dogu.
06:45
Now, I would say that a hot dog bun
140
393897
3520
Do thoja që një simite hot dogu
06:49
is kind of a meager return for such a complicated
141
397417
2929
është një çmim i vogël për një sjellje
06:52
and demanding behavior as sleep.
142
400346
2016
aq të komplikuar sic është gjumi.
06:54
So I'm less convinced by the energy conservation idea.
143
402362
3842
Unë nuk jam aq i bindur nga ideja për konservim të energjisë.
06:58
But the third idea I'm quite attracted to,
144
406204
2532
Por më pëlqen ideja e tretë,
07:00
which is brain processing and memory consolidation.
145
408736
3516
që ka të bëjë me përpunimin e trurit dhe përforcimin e kujtesës.
07:04
What we know is that, if after you've tried to learn a task,
146
412252
3663
Ne e dimë që nëse provon të mesosh një detyrë,
07:07
and you sleep-deprive individuals,
147
415915
1899
dhe nuk i lejoni individët të flenë,
07:09
the ability to learn that task is smashed.
148
417814
2612
aftësia për të mësuar rrënohet.
07:12
It's really hugely attenuated.
149
420426
3056
Me të vërtetë dobësohet.
07:15
So sleep and memory consolidation is also very important.
150
423482
2975
Kështu që gjumi dhe përforcimi i kujtesës janë shumë të rëndësishëm.
07:18
However, it's not just the laying down of memory
151
426457
2843
Mirëpo kjo nuk ka të bëje vetëm me krijim e kujtesës
07:21
and recalling it.
152
429300
1346
dhe ringjalljen e saj.
07:22
What's turned out to be really exciting
153
430646
2271
Ajo që është interesante është aftësia jonë
07:24
is that our ability to come up with novel solutions
154
432917
3165
për të krijuar zgjidhje të reja për probleme të ndërlikuara,
07:28
to complex problems is hugely enhanced by a night of sleep.
155
436082
3876
përmisohet ndjeshem nga gjumi i natës.
07:31
In fact, it's been estimated to give us a threefold advantage.
156
439958
3531
Në fakt, llogaritet që gjumi na jep një përparësi të dyfishtë.
07:35
Sleeping at night enhances our creativity.
157
443489
2588
Gjumi i natës rrit kreativitetin tonë.
07:38
And what seems to be going on is that, in the brain,
158
446077
2822
Gjatë gjumit, truri dhe lidhjet nervore që
07:40
those neural connections that are important,
159
448899
2645
janë të rëndësishme,
07:43
those synaptic connections that are important,
160
451544
2249
dhe lidhjet sinaptike që janë të rëndësishme,
07:45
are linked and strengthened,
161
453793
1292
lidhen dhe forcohen,
07:47
while those that are less important
162
455085
1780
ndërsa ato që janë më pak të rëndësishme
07:48
tend to fade away and be less important.
163
456865
3343
largohen dhe bëhen edhe më të pa rëndësishme.
07:52
Okay. So we've had three explanations for why we might sleep,
164
460208
4059
Deri tani kemi tre shpjegime se përse duhet të flemë,
07:56
and I think the important thing to realize is that
165
464267
2893
dhe mendoj që gjëja me rëndësi është të kuptojmë që
07:59
the details will vary, and it's probable we sleep for multiple different reasons.
166
467160
4078
detajet luhaten, dhe është e mundëshme që ne flemë për disa arsye të ndryshme.
08:03
But sleep is not an indulgence.
167
471238
3005
Por gjumi nuk është një privilegj,
08:06
It's not some sort of thing that we can take on board rather casually.
168
474243
4868
nuk është një gjë që mund të mos e marrim seriozisht.
08:11
I think that sleep was once likened to an upgrade
169
479111
3583
Mendoj që gjumi njëhere krahasohej me një ngritje
08:14
from economy to business class, you know, the equiavlent of.
170
482694
2886
nga klasa ekonomike në atë të biznesit.
08:17
It's not even an upgrade from economy to first class.
171
485580
4073
Nuk është një përmisim i tillë.
08:21
The critical thing to realize is that
172
489653
2923
Gjëja e rëndësishme që duhet të kuptojmë është që
08:24
if you don't sleep, you don't fly.
173
492576
3652
nëse nuk fle, nuk fluturon.
08:28
Essentially, you never get there,
174
496228
2096
Në themel, nuk arrijmë kurrë
08:30
and what's extraordinary about much of our society these days
175
498324
3177
dhe ajo që është e jashtëzakonshme për shoqërinë tonë
08:33
is that we are desperately sleep-deprived.
176
501501
3033
është fakti që ne jemi dëshpërimisht të privuar nga gjumi.
08:36
So let's now look at sleep deprivation.
177
504534
2456
Le të fokusohemi pak tek humbja e gjumit.
08:38
Huge sectors of society are sleep-deprived,
178
506990
2874
Shumë sektorëve të shoqërisë ju mungon gjumi,
08:41
and let's look at our sleep-o-meter.
179
509864
2720
kështu që le të analizojmë matësin tonë të gjumit.
08:44
So in the 1950s, good data suggests that most of us
180
512584
3508
Në vitin 1950-të, të dhënat tregojnë që shumica prej nesh
08:48
were getting around about eight hours of sleep a night.
181
516092
3307
flinim rreth 8 orë brenda natës.
08:51
Nowadays, we sleep one and a half to two hours less every night,
182
519399
3995
Në ditët e sotme, ne flemë 1.5 deri në 2 orë më pak çdo natë,
08:55
so we're in the six-and-a-half-hours-every-night league.
183
523394
4456
kështu që jemi pjesë e ligës që fle për 6.5 orë çdo natë.
08:59
For teenagers, it's worse, much worse.
184
527850
2763
Për adoleshentët, është edhe më keq.
09:02
They need nine hours for full brain performance,
185
530613
3096
Atyre ju duhen nëntë orë gjumë për funksionimin e plotë të trurit,
09:05
and many of them, on a school night,
186
533709
1712
dhe shumë prej tyre, gjatë një nate të javës
09:07
are only getting five hours of sleep.
187
535421
1938
flenë vetëm për pesë orë.
09:09
It's simply not enough.
188
537359
1500
Kjo nuk mjafton.
09:10
If we think about other sectors of society, the aged,
189
538859
3615
Nëse mendojmë për sektorët e tjerë të shoqërisë,
09:14
if you are aged, then your ability to sleep in a single block
190
542474
4030
të moshuarit për shembull, dimë që aftësia e tyre për gjumë të pandërprerë
09:18
is somewhat disrupted, and many sleep, again,
191
546504
2712
ndërpritet, dhe shumë prej tyre flenë më pak
09:21
less than five hours a night.
192
549216
1558
se pesë orë në natë.
09:22
Shift work. Shift work is extraordinary,
193
550774
2639
Puna me turne është e jashtëzakonshme.
09:25
perhaps 20 percent of the working population,
194
553413
2324
Ndoshta 20 përqind e fuqisë punëtore punojnë
09:27
and the body clock does not shift to the demands
195
555737
3393
me ndërrime dhe ora e trupit nuk munt të adaptohet me
09:31
of working at night.
196
559130
1036
kërkesat e punës së natës.
09:32
It's locked onto the same light-dark cycle as the rest of us.
197
560166
2750
Është e ngujuar në të njejtin cikël të ditës dhe natës.
09:34
So when the poor old shift worker is going home
198
562916
2502
Kështë që kur punëtori me turne shkon në shtëpi
09:37
to try and sleep during the day, desperately tired,
199
565418
2559
dhe provon të flere gjatë ditës, shumë i lodhur,
09:39
the body clock is saying, "Wake up. This is the time to be awake."
200
567977
3024
ora e trupit i thotë: "Zgjohu. Kjo është koha të jesh zgjuar."
09:43
So the quality of sleep that you get as a night shift worker
201
571001
3067
Kështu që kualiteti i gjumit që bën kur punon turnin e natës
09:46
is usually very poor, again in that sort of five-hour region.
202
574068
3388
është shumë i ulët, dhe nuk zgjat më shumë se 5 orë.
09:49
And then, of course, tens of millions of people
203
577456
2531
Veç kësaj, ka edhe dhjetra miliona njerëz
09:51
suffer from jet lag.
204
579987
1090
që vuajnë nga pagjumësia për shkak të fluturimeve.
09:53
So who here has jet lag?
205
581077
3436
Kush këtu vuan nga pagjumësia e e fluturimeve?
09:56
Well, my goodness gracious.
206
584513
1986
Kjo është e paparë.
09:58
Well, thank you very much indeed for not falling asleep,
207
586499
2562
Faleminderit që nuk po bini në gjumë, sepse
10:01
because that's what your brain is craving.
208
589061
2825
truri juaj atë do.
10:03
One of the things that the brain does
209
591886
1964
Truri nganjëhere fle
10:05
is indulge in micro-sleeps,
210
593850
3250
për një kohë të shkurtër,
10:09
this involuntary falling asleep,
211
597100
2034
dhe ky është gjumë i pavullnetshem,
10:11
and you have essentially no control over it.
212
599134
2030
dhe ju nuk mund të kontrolloni atë.
10:13
Now, micro-sleeps can be sort of somewhat embarrassing,
213
601164
2832
Mikro-gjumi mund të jetë i turpshëm
10:15
but they can also be deadly.
214
603996
1880
por mund të jetë edhe vdekjeprurës.
10:17
It's been estimated that 31 percent of drivers
215
605876
3655
Llogaritet që 31 përgjind të shoferëve
10:21
will fall asleep at the wheel at least once in their life,
216
609531
4467
i ze gjumi ne timon të pakten një herë në jetën e tyre,
10:25
and in the U.S., the statistics are pretty good:
217
613998
2429
dhe në SHBA, statistikat tregojne qe
10:28
100,000 accidents on the freeway
218
616427
2675
100,000 prej aksidenteve që ndodhin në autostradë
10:31
have been associated with tiredness,
219
619102
2290
janë të lidhura me lodhje,
10:33
loss of vigilance, and falling asleep.
220
621392
1766
humbje të vigjilencës, dhe gjumë.
10:35
A hundred thousand a year. It's extraordinary.
221
623158
2378
Njëqind mijë në vit. Është e jashtëzakonshme.
10:37
At another level of terror,
222
625536
2227
Në një nivel tjetër të terrorit,
10:39
we dip into the tragic accidents at Chernobyl
223
627763
3683
shofim aksidentet tragjike në Chernobyl
10:43
and indeed the space shuttle Challenger,
224
631446
2354
dhe raketën Challenger,
10:45
which was so tragically lost.
225
633800
1692
që humbi aq tragjikisht.
10:47
And in the investigations that followed those disasters,
226
635492
3480
Hetimi që pasoi këto tragjedi,
10:50
poor judgment as a result of extended shift work
227
638972
3151
gjykimi i dobët si rezultat i punës me turne të zgjatur,
10:54
and loss of vigilance and tiredness
228
642123
2028
humbja e vigjilencës dhe lodhja
10:56
was attributed to a big chunk of those disasters.
229
644151
4381
ishin të lidhura me shumë prej këto tragjedi.
11:00
So when you're tired, and you lack sleep,
230
648532
3858
Kështu që kur të jesh i lodhur, dhe pa gjumë,
11:04
you have poor memory, you have poor creativity,
231
652390
3394
ke kujtesë të dobët, kreativitet të varfër,
11:07
you have increased impulsiveness,
232
655784
2395
impulsivitet të rritur,
11:10
and you have overall poor judgment.
233
658179
2887
dhe gjykim të dobët në përgjithësi.
11:13
But my friends, it's so much worse than that.
234
661066
2925
Por më lejoni t'ju them që është shumë më keq se kaq.
11:15
(Laughter)
235
663991
2140
(Të qeshura)
11:18
If you are a tired brain,
236
666131
1858
Nëse je një tru i lodhur,
11:19
the brain is craving things to wake it up.
237
667989
2934
atëherë dëshiron gjëra që të zgjojnë nga gjumi.
11:22
So drugs, stimulants. Caffeine represents
238
670923
4036
Narkotik, stimulues. Kafeina përfaqëson
11:26
the stimulant of choice across much of the Western world.
239
674959
3620
stimuluesin e preferuar për shumicën e Botës Perëndimore.
11:30
Much of the day is fueled by caffeine,
240
678579
2192
Shumica e ditës ushqehet nga kafeina,
11:32
and if you're a really naughty tired brain, nicotine.
241
680771
2896
dhe nganjehere, edhe nga nikotina.
11:35
And of course, you're fueling the waking state
242
683667
1845
Gjithsesi po e ushqeni këtë gjendje të zgjimit
11:37
with these stimulants,
243
685512
1358
me këta stimulues,
11:38
and then of course it gets to 11 o'clock at night,
244
686870
1906
dhe sigurisht që kur të bëhet 11 e natës
11:40
and the brain says to itself, "Ah, well actually,
245
688776
2177
truti i thotë vetës: "Epo, më duhet
11:42
I need to be asleep fairly shortly.
246
690953
1707
të fle vetëm për pak kohë.
11:44
What do we do about that when I'm feeling completely wired?"
247
692660
2889
Çfarë mund të bëjmë për këtë kur jemi komplet të zgjuar?"
11:47
Well, of course, you then resort to alcohol.
248
695549
2967
Sigurisht që i ktheheni alkoholit.
11:50
Now alcohol, short-term, you know, once or twice,
249
698516
3526
Alkoholi, nëse përdoret një apo dy herë, për një afat të
11:54
to use to mildly sedate you, can be very useful.
250
702042
2948
shkurtër mund t'ju qetësoje.
11:56
It can actually ease the sleep transition.
251
704990
2710
Mund të lehtësoje tranzicionin drejt gjumit.
11:59
But what you must be so aware of
252
707700
2063
Por ajo që duhet të mbani në mend është
12:01
is that alcohol doesn't provide sleep,
253
709763
3250
që alkoholi nuk ju siguron gjumë,
12:05
a biological mimic for sleep. It sedates you.
254
713013
2739
vetem një imitim të gjumit. Ju qetëson.
12:07
So it actually harms some of the neural proccessing
255
715752
2629
Në fakt i lëndon disa prej proceseve nervore
12:10
that's going on during memory consolidation
256
718381
1987
që ndodhin gjatë krijimit të kujtesës
12:12
and memory recall.
257
720368
1366
dhe kthimit të memorjes.
12:13
So it's a short-term acute measure,
258
721734
2363
Kështu që është një masë e rreptë afat shkurtër
12:16
but for goodness sake, don't become addicted
259
724097
2413
por ju lutem mos u varni tek alkolohi
12:18
to alcohol as a way of getting to sleep every night.
260
726510
3401
si një mënyrë për gjumë.
12:21
Another connection between loss of sleep is weight gain.
261
729911
3591
Një lidhje tjetër me humbjen e gjumit është shtimi në peshë.
12:25
If you sleep around about five hours or less every night,
262
733502
3811
Nëse fleni pesë apo më pak orë,
12:29
then you have a 50 percent likelihood of being obese.
263
737313
3603
atëherë keni 50% më shumë mundësi për të qenë mbipeshë.
12:32
What's the connection here?
264
740916
1806
Cila është lidhja këtu?
12:34
Well, sleep loss seems to give rise to the release
265
742722
3224
Humbja e gjumit duket se ndihmon clirimin
12:37
of the hormone ghrelin, the hunger hormone.
266
745946
2115
e hormonit ghrelin, hormoni i urise.
12:40
Ghrelin is released. It gets to the brain.
267
748061
3098
Ghrelin clirohet. Shkon ne tru.
12:43
The brain says, "I need carbohydrates,"
268
751159
2724
Truri thot "Më duhen karbohidrate,"
12:45
and what it does is seek out carbohydrates
269
753883
2257
kështu që kërkon më shumë karbohidrate
12:48
and particularly sugars.
270
756140
1326
dhe sidomos sheqerna.
12:49
So there's a link between tiredness
271
757466
2516
Kështu që ka një lidhje mes lodhjes
12:51
and the metabolic predisposition for weight gain.
272
759982
2949
dhe predispozicionit për të shtuar peshë.
12:54
Stress. Tired people are massively stressed.
273
762931
4751
Stresi. Njerëzit e lodhur janë jashtëzakonisht të stresuar.
12:59
And one of the things of stress, of course,
274
767682
1636
Stresi çon deri tek
13:01
is loss of memory,
275
769318
702
humbja e kujtesës,
13:02
which is what I sort of just then had a little lapse of.
276
770020
4112
që është ajo të cilën unë e përjetova.
13:06
But stress is so much more.
277
774132
2498
Por stresi shkakton edhe shume gjëra te tjera.
13:08
So if you're acutely stressed, not a great problem,
278
776630
3411
Nëse keni stres akut, nuk është problem i madh,
13:12
but it's sustained stress
279
780041
1629
por nëse keni stres të vazhdueshëm
13:13
associated with sleep loss that's the problem.
280
781670
2291
që lidhet me humbje të gjumit, atëhere keni një problem.
13:15
So sustained stress leads to suppressed immunity,
281
783961
4409
Stresi i vazhdueshëm çon deri tek një imunitet i dobët,
13:20
and so tired people tend to have higher rates of overall infection,
282
788370
3557
kështu që njerëzit e lodhur kanë përqindje më të lartë të
13:23
and there's some very good studies showing
283
791927
1702
infeksioneve, dhe ka studime shumë të mira
13:25
that shift workers, for example, have higher rates of cancer.
284
793629
3736
që tregojnë se punëtorët me turne kanë përqindje më të lartë të kancerit.
13:29
Increased levels of stress throw glucose into the circulation.
285
797365
3278
Rritja e nivelit të stresit hedh glukosen në qarkullim.
13:32
Glucose becomes a dominant part of the vasculature
286
800643
4091
Glukoza bëhet një pjese dominuese e vaskulaturës
13:36
and essentially you become glucose intolerant.
287
804734
2579
dhe personi nuk mund të toleroje më glugozën.
13:39
Therefore, diabetes 2.
288
807313
2171
Kjo shkakton diabetin e tipit 2.
13:41
Stress increases cardiovascular disease
289
809484
3524
Stresi rrit sëmundjet kardiovaskulare
13:45
as a result of raising blood pressure.
290
813008
2591
për shkak se rrit tensionin e gjakut.
13:47
So there's a whole raft of things associated with sleep loss
291
815599
3096
Kështu që ka shumë gjëra që lidhen me humbje të gjumit
13:50
that are more than just a mildly impaired brain,
292
818695
3609
që kanë të bëjnë me më shumë se një tru të lodhur,
13:54
which is where I think most people think
293
822304
1235
ku shumica e njerëzve mendojnë
13:55
that sleep loss resides.
294
823539
2115
se qëndron humbja e gjumit.
13:57
So at this point in the talk, this is a nice time to think,
295
825654
3470
Kështu që ky është një moment i mirë
14:01
well, do you think on the whole I'm getting enough sleep?
296
829124
3166
për të menduar nëse po flini sa duhet?
14:04
So a quick show of hands.
297
832290
1505
Ngrini duart.
14:05
Who feels that they're getting enough sleep here?
298
833795
2839
Kush mendon qe po fle sa duhet?
14:08
Oh. Well, that's pretty impressive.
299
836634
3010
Oh. Kjo është impresionuese.
14:11
Good. We'll talk more about that later, about what are your tips.
300
839644
2564
Mire. Do flasim për këshillat që keni pak më vonë.
14:14
So most of us, of course, ask the question,
301
842208
2779
Shumica prej nesh pyesim
14:16
"Well, how do I know whether I'm getting enough sleep?"
302
844987
1888
"Epo, si mund ta di nëse po fle sa duhet?"
14:18
Well, it's not rocket science.
303
846875
1596
Nuk është shkencë raketash.
14:20
If you need an alarm clock to get you out of bed in the morning,
304
848471
2947
Nëse ju duhet nje orë me zile për tu zgjuar në mëngjes
14:23
if you are taking a long time to get up,
305
851418
2465
nëse merrni shumë kohë për tu zgjuar,
14:25
if you need lots of stimulants,
306
853883
1400
nëse ju duhen shume stimulues,
14:27
if you're grumpy, if you're irritable,
307
855283
2028
nëse jeni ne disponim të keq,
14:29
if you're told by your work colleagues
308
857311
2082
nëse kolegët ju thonë që
14:31
that you're looking tired and irritable,
309
859393
1796
dukeni të lodhur dhe nervoze,
14:33
chances are you are sleep-deprived.
310
861189
2429
ka mundësi që nuk beni aq gjumë sa ju duhet.
14:35
Listen to them. Listen to yourself.
311
863618
1835
Dëgjoni atë që thonë kolegët. Dëgjoni vetveten.
14:37
What do you do?
312
865453
1775
Çfarë bëni?
14:39
Well -- and this is slightly offensive --
313
867228
1813
Epo -- kjo është paksa ofenduese --
14:41
sleep for dummies:
314
869041
3494
ligjeratë e gjumit për budallenjtë:
14:44
Make your bedroom a haven for sleep.
315
872535
3047
Shndërroni dhomën e fjetjes në një parajsë për gjumë.
14:47
The first critical thing is make it as dark as you possibly can,
316
875582
3626
Gjëja e parë kritike është ta bëni shumë të errët,
14:51
and also make it slightly cool. Very important.
317
879208
2653
dhe pak të freskët. Shumë e rëndësishme.
14:53
Actually, reduce your amount of light exposure
318
881861
3080
Pakësoni ekspozimin tuaj ndaj dritës
14:56
at least half an hour before you go to bed.
319
884941
2396
të paktën gjysmë ore para gjumit.
14:59
Light increases levels of alertness and will delay sleep.
320
887337
2614
Drita rrit nivelin e vigjilencës dhe do të shtyjë gjumin.
15:01
What's the last thing that most of us do before we go to bed?
321
889951
2557
Ç'është gjëja e fundit që bëjmë para se të flemë?
15:04
We stand in a massively lit bathroom
322
892508
2469
Ne qëndrojmë në një banjo shume të ndricuar
15:06
looking into the mirror cleaning our teeth.
323
894977
2278
shikojmë në pasqyrë dhe lajmë dhëmbët.
15:09
It's the worst thing we can possibly do
324
897255
2091
Është gjëja më e keqe që mund të bëjmë
15:11
before we went to sleep.
325
899346
1620
para se të flemë.
15:12
Turn off those mobile phones. Turn off those computers.
326
900966
2809
Fikni telefonat celular. Fikni kompjuterët.
15:15
Turn off all of those things that are also going to excite the brain.
327
903775
3811
Fikni të gjitha gjërat që mund të ngacmojnë trurin.
15:19
Try not to drink caffeine too late in the day,
328
907586
2954
Provoni të mos pini kafeinë gjate pasditës së vonshme,
15:22
ideally not after lunch.
329
910540
3072
idealisht jo pas drekës.
15:25
Now, we've set about reducing light exposure before you go to bed,
330
913612
3457
Kemi thënë që duhet të pakësoni dritën para gjumit,
15:29
but light exposure in the morning
331
917069
1721
por drita e mëngjesit
15:30
is very good at setting the biological clock to the light-dark cycle.
332
918790
3568
është mirë për të rregulluar orën tuaj biologjike dhe ciklin ditë-natë.
15:34
So seek out morning light.
333
922358
1532
Kështu që kërkoni dritë të mëngjesit.
15:35
Basically, listen to yourself.
334
923890
2570
Ajo që dua të them është që duhet ta dëgjoni veten.
15:38
Wind down. Do those sorts of things that you know
335
926460
2979
Pushoni. Bëni gjëra të cilat e dini që
15:41
are going to ease you off
336
929439
1392
do ju çojnë drejt
15:42
into the honey-heavy dew of slumber.
337
930831
3509
gjumit të embël.
15:46
Okay. That's some facts. What about some myths?
338
934340
3358
Këto janë disa fakte. Po mitet?
15:49
Teenagers are lazy. No. Poor things.
339
937698
3007
Adoleshentët janë përtace. Jo. Të mjerët.
15:52
They have a biological predisposition
340
940705
1921
Ata kanë një predispozitë biologjike
15:54
to go to bed late and get up late, so give them a break.
341
942626
3117
për të fjetur vonë dhe për tu zgjuar vonë, kështu që mos i bezdisni.
15:57
We need eight hours of sleep a night.
342
945743
3706
Na duhen 8 orë gjumë në natë.
16:01
That's an average. Some people need more. Some people need less.
343
949449
3620
Kjo është një mesatare. Disa njerëzve ju duhet më shumë. Disave më pak.
16:05
And what you need to do is listen to your body.
344
953069
2165
Ajo që ju duhet të bëni është të dëgjoni trupin tuaj.
16:07
Do you need that much or do you need more?
345
955234
2333
Sa orë gjumë ju duhen juve?
16:09
Simple as that.
346
957567
1207
Është kaq e thjeshtë.
16:10
Old people need less sleep. Not true.
347
958774
3636
Njerëzit në moshë kanë nevojë për më pak gjumë. Nuk është e vërtetë.
16:14
The sleep demands of the aged do not go down.
348
962410
2909
Kërkesa për gjumë nuk ulet tek të moshuarit.
16:17
Essentially, sleep fragments and becomes less robust,
349
965319
3396
Në thelb, kanë ndërprerje të gjumit qe behet me i lehte,
16:20
but sleep requirements do not go down.
350
968715
2532
por kërkesa për gjume nuk ulet.
16:23
And the fourth myth is,
351
971247
2228
Miti i katërt thotë që
16:25
early to bed, early to rise
352
973475
1913
nëse fle heret dhe zgjohesh heret
16:27
makes a man healthy, wealthy and wise.
353
975388
2813
atëherë do jesh i shëndetshëm, i pasur dhe i mencur.
16:30
Well that's wrong at so many different levels.
354
978201
2782
Kjo është gabim në shumë nivele të ndryshme.
16:32
(Laughter)
355
980983
2480
(Të qeshura)
16:35
There is no, no evidence that getting up early
356
983463
3510
Nuk ka ndonjë evidencë që nëse zgjohesh heret
16:38
and going to bed early gives you more wealth at all.
357
986973
2525
dhe fle heret të bën më te pasur.
16:41
There's no difference in socioeconomic status.
358
989498
2669
Nuk ka dallim në statusin socioekonomik.
16:44
In my experience, the only difference between
359
992167
1790
Sipas përvojës sime dallimi mes njerëzve që
16:45
morning people and evening people
360
993957
1364
zgjohen heret dhe atyre që flenë vonë
16:47
is that those people that get up in the morning early
361
995321
2744
është që njerëzit që zgjohen heret
16:50
are just horribly smug.
362
998065
2354
janë shumë të vetë-kënaqur.
16:52
(Laughter) (Applause)
363
1000419
3967
(Të qeshura) (Duartrokitje)
16:56
Okay. So for the last part, the last few minutes,
364
1004386
3022
Ja pra. Gjatë pjesës së fundit të ligjëratës
16:59
what I want to do is change gears
365
1007408
1957
dua të ndërroj përqëndrimin pak
17:01
and talk about some really new, breaking areas of neuroscience,
366
1009365
3459
dhe të flas për ca pjesë të reja të neuroshkencës
17:04
which is the association between mental health,
367
1012824
3016
që kanë lidhje me shëndetin mendor
17:07
mental illness and sleep disruption.
368
1015840
2277
sëmundjet mendore dhe ndërprerja e gjumit.
17:10
We've known for 130 years that in severe mental illness,
369
1018117
3576
Që prej 130 vjetesh dimë që në disa sëmundje mendore të rënda
17:13
there is always, always sleep disruption,
370
1021693
3753
gjithmonë ka ndërprjerje të gjumit,
17:17
but it's been largely ignored.
371
1025446
1554
por ky fakt është injoruar.
17:19
In the 1970s, when people started to think about this again,
372
1027000
2644
Gjatë 1970-ve, kur njerëzit filluan të mendonin për këtë sërish
17:21
they said, "Yes, well, of course you have sleep disruption
373
1029644
2489
ata thanë , "Sigurisht që njerëzit që kanë skizofreni kanë
17:24
in schizophrenia because they're on anti-psychotics.
374
1032133
3653
ndërprerje të gjumit. Kjo ndodh sepse ata marrin antipsikotike.
17:27
It's the anti-psychotics causing the sleep problems,"
375
1035786
3007
Antipsikotikët shkaktojnë problemet e gjumit,"
17:30
ignoring the fact that for a hundred years previously,
376
1038793
3153
dhe ata e injorojnë faktin që për 100 vite para 1970-ve
17:33
sleep disruption had been reported before anti-psychotics.
377
1041946
3788
ndërprerja e gjumit është raportuar para antipsikotikëve.
17:37
So what's going on?
378
1045734
2031
Atëherë çfarë po ndodh?
17:39
Lots of groups, several groups are studying
379
1047765
2588
Shumë grupe po studiojnë çrregullimet siç janë
17:42
conditions like depression, schizophrenia and bipolar,
380
1050353
3649
depresioni, skizofrenia, dhe bipolarizmi
17:46
and what's going on in terms of sleep disruption.
381
1054002
2878
dhe lidhja e tyre me ndërprerjen e gjumit.
17:48
We have a big study which we published last year on schizophrenia,
382
1056880
3420
Ne publikuam një studim për skizofreni vitin e kaluar
17:52
and the data were quite extraordinary.
383
1060300
3667
dhe të dhënat janë të mahnitëshme.
17:55
In those individuals with schizophrenia,
384
1063967
2837
Personat me skizofreni
17:58
much of the time, they were awake during the night phase
385
1066804
3668
rrinë zgjuar të shumtën e natës
18:02
and then they were asleep during the day.
386
1070472
2426
dhe flenë gjatë ditës.
18:04
Other groups showed no 24-hour patterns whatsoever.
387
1072898
2573
Grupet tjera nuk kishin ndonjë strukture 24-orëshe.
18:07
Their sleep was absolutely smashed.
388
1075471
2256
Gjumi i tyre ishte copa-copa.
18:09
And some had no ability to regulate their sleep by the light-dark cycle.
389
1077727
3891
Disa të tjerë nuk kishin aftësi të rregullojnë gjumin e tyre sipas ciklit dritë-erresire.
18:13
They were getting up later and later and later
390
1081618
1762
Ata po zgjoheshin çdo natë
18:15
and later each night. It was smashed.
391
1083380
2782
e më vonë. Ishte gjumë copë-copë.
18:18
So what's going on?
392
1086162
2165
Çfarë po ndodh?
18:20
And the really exciting news is that
393
1088327
3161
Lajmi shume i mirë është që
18:23
mental illness and sleep are not simply associated
394
1091488
4040
sëmundjet mendore dhe gjumi nuk janë vetëm të lidhura
18:27
but they are physically linked within the brain.
395
1095528
3028
por janë të lidhura fizikisht me trurin.
18:30
The neural networks that predispose you to normal sleep,
396
1098556
2786
Rrjetet nervore që ju predispozojnë për gjumë normal
18:33
give you normal sleep, and those that give you
397
1101342
2178
ju japin gjumë normal, dhe ato që ju japin
18:35
normal mental health are overlapping.
398
1103520
2714
shëndet nervor normal lidhen.
18:38
And what's the evidence for that?
399
1106234
1763
Cilat janë faktet që e mbështesin këtë?
18:39
Well, genes that have been shown to be very important
400
1107997
3708
Epo, nëse gjenet që janë shumë të rëndësishme
18:43
in the generation of normal sleep,
401
1111705
2265
në gjeneratën e gjumit normal,
18:45
when mutated, when changed,
402
1113970
1381
kur ndryshohen,
18:47
also predispose individuals to mental health problems.
403
1115351
3365
ka predispozicion të shkaktojnë probleme te shëndetit mendor.
18:50
And last year, we published a study
404
1118716
2001
Vitin e kaluar, ne publikuam një studim
18:52
which showed that a gene that's been linked to schizophrenia,
405
1120717
3529
që tregoi se një gjen që lidhet me skizofrenine
18:56
which, when mutated, also smashes the sleep.
406
1124246
3633
kur ndryshohet, copëton gjumin.
18:59
So we have evidence of a genuine mechanistic overlap
407
1127879
3153
Kështu që kemi dëshmi të një lidhjeje mekanike
19:03
between these two important systems.
408
1131032
2764
mes këtyre sistemeve të rëndësishme.
19:05
Other work flowed from these studies.
409
1133796
2173
Edhe punë të tjera erdhen nga ky studim.
19:07
The first was that sleep disruption actually precedes
410
1135969
4916
Humbja e gjumit paraprin disa
19:12
certain types of mental illness,
411
1140885
2038
lloje të sëmundjeve mendore,
19:14
and we've shown that in those young individuals
412
1142923
2677
dhe kemi treguar që disa individe
19:17
who are at high risk of developing bipolar disorder,
413
1145600
2919
të cilët janë në rrezik të zhvillojnë çrregullim bipolar,
19:20
they already have a sleep abnormality
414
1148519
2629
kanë një abnormalitet të gjumit
19:23
prior to any clinical diagnosis of bipolar.
415
1151148
4036
para se të diagnostikohen si bipolar.
19:27
The other bit of data was that sleep disruption
416
1155184
5779
Të dhëna te tjera tregojnë që humbja e gjumit
19:32
may actually exacerbate,
417
1160963
1818
mund të keqësoje
19:34
make worse the mental illness state.
418
1162781
2625
gjendjen e sëmundjes mendore.
19:37
My colleague Dan Freeman has used a range of agents
419
1165406
2499
Kolegu im Dan Freeman ka përdorur disa agjentë
19:39
which have stabilized sleep and reduced levels of paranoia
420
1167905
3797
që stabilizojnë gjumin dhe zvogëlojnë nivelin e paranojës
19:43
in those individuals by 50 percent.
421
1171702
2401
deri në 50%.
19:46
So what have we got?
422
1174103
1621
Çfarë do të thotë kjo?
19:47
We've got, in these connections, some really exciting things.
423
1175724
5766
Kjo tregon disa gjëra shume të mira.
19:53
In terms of the neuroscience, by understanding
424
1181490
1910
Duke e kuptuar
19:55
the neuroscience of these two systems,
425
1183400
1268
neuroshkencën e këtyre dy sistemeve,
19:56
we're really beginning to understand how both sleep
426
1184668
2411
fillojmë të kuptojmë se si gjumi dhe sëmundjet mendore
19:59
and mental illness are generated and regulated within the brain.
427
1187079
4078
rregullohen brenda trurit.
20:03
The second area is that if we can use sleep
428
1191157
3727
Nëse mund të përdorim gjumin dhe
20:06
and sleep disruption as an early warning signal,
429
1194884
2246
ndërprerjen e gjumit si një paralajmërim të hershëm,
20:09
then we have the chance of going in.
430
1197130
2337
atëherë edhe mund të nderhyjme.
20:11
If we know that these individuals are vulnerable,
431
1199467
2589
Nëse e dimë që disa persona janë të ndjeshëm,
20:14
early intervention then becomes possible.
432
1202056
2493
nderhyrja e hershme bëhet e mundshme.
20:16
And the third, which I think is the most exciting,
433
1204549
2460
Gjëja e tretë, e cila mendoj që është më ngacmuesja,
20:19
is that we can think of the sleep centers within the brain
434
1207009
2683
është që mund të mendojmë për qendrat e gjumit brenda trurit
20:21
as a new therapeutic target.
435
1209692
1590
si një objektiv i ri për terapi.
20:23
Stabilize sleep in those individuals who are vulnerable,
436
1211282
2671
Duke stabilizuar gjumin në ata persona që janë të ndjeshëm
20:25
we can certainly make them healthier,
437
1213953
2366
ne mund ti bëjmë më të shëndetshëm,
20:28
but also alleviate some of the appalling symptoms of mental illness.
438
1216319
4861
por edhe mund të lehtësojmë disa prej simptomave të sëmundjes mendore.
20:33
So let me just finish.
439
1221180
1241
Më lejoni të përfundoj.
20:34
What I started by saying is take sleep seriously.
440
1222421
3316
Fillova duke thënë që duhet të marrim gjumin seriozisht.
20:37
Our attitudes toward sleep are so very different
441
1225737
2601
Qëndrimet tona ndaj gjumit janë shumë të ndryshme
20:40
from a pre-industrial age,
442
1228338
1205
nga koha para-industriale,
20:41
when we were almost wrapped in a duvet.
443
1229543
2263
kur ishim pothuajse të mbështjelle me batanije.
20:43
We used to understand intuitively the importance of sleep.
444
1231806
3421
Ne kishim një intuitë për rëndësinë e gjumit.
20:47
And this isn't some sort of crystal-waving nonsense.
445
1235227
3510
Kjo nuk është ndonjë budallallëk.
20:50
This is a pragmatic response to good health.
446
1238737
2832
Kjo është një përgjigje e arsyeshme për shëndetin e mirë.
20:53
If you have good sleep, it increases your concentration,
447
1241569
2925
Nëse flini mirë, atëherë ju e rritni koncentrimin
20:56
attention, decision-making, creativity, social skills, health.
448
1244494
3833
vëmendjen, vendim-marrjen, kreativitetin, aftësitë shoqërore dhe shëndetin.
21:00
If you get sleep, it reduces your mood changes, your stress,
449
1248327
4282
Nëse fleni sa duhet, luhatjet e disponimit, niveli i
21:04
your levels of anger, your impulsivity,
450
1252609
2196
stresit dhe impulsiviteti
21:06
and your tendency to drink and take drugs.
451
1254805
2781
tendenca për të pirë apo për të marrë ilace zvogëlohen.
21:09
And we finished by saying
452
1257586
2639
Përfundojmë duke thënë që kuptimi
21:12
that an understanding of the neuroscience of sleep
453
1260225
3042
i neuroshkencës së gjumit
21:15
is really informing the way we think about
454
1263267
3372
na informon mënyrën se si mendojmë
21:18
some of the causes of mental illness,
455
1266639
2115
për sëmundje mendore,
21:20
and indeed is providing us new ways
456
1268754
1923
dhe po na ofron mënyra të reja
21:22
to treat these incredibly debilitating conditions.
457
1270677
4607
për të trajtuar rrethana ligështuese.
21:27
Jim Butcher, the fantasy writer, said,
458
1275284
3871
Jim Butcher, autori i fantazive, tha
21:31
"Sleep is God. Go worship."
459
1279155
2365
"Gjumi është Zot. Adhurojeni.
21:33
And I can only recommend that you do the same.
460
1281520
2195
Unë po ju rekomandoj të bëni të njejtën gjë.
21:35
Thank you for your attention.
461
1283715
751
Faleminderit për vëmendjen tuaj.
21:36
(Applause)
462
1284466
5054
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Russell Foster - Circadian neuroscientistRussell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms.
Why you should listen
Much as your ear does double duty (balance plus hearing), Russell Foster posits that the eye has two jobs: creating vision, but also -- as a completely separate function -- managing our perception of light and dark, providing the clues that our circadian rhythms need to regulate sleep-wake cycles. He and his team at the University of Oxford are exploring a third kind of photoreceptor in the eye: not a rod or a cone but a photosensitive retinal ganglion cell (pRGC) that detects light/dark and feeds that information to the circadian system. As Foster explains: "Embedded within our genes, and almost all life on Earth, are the instructions for a biological clock that marks the passage of approximately 24 hours." Light and dark help us synchronize this inner clock with the outside world.
The research on light perception hits home as we age -- faced with fading vision, we also risk disrupted sleep cycles, which have very serious consequences, including lack of concentration, depression and cognitive decline. The more we learn about how our eyes and bodies create our sleep cycles, the more seriously we can begin to take sleep as a therapy.
Russell Foster | Speaker | TED.com