TED2008
Benjamin Zander: The transformative power of classical music
Benjamin Zander, mbi muzikën dhe pasionin
Filmed:
Readability: 2.5
13,160,338 views
Benjamin Zander ka dy pasione infeksioze: muzikën klasike, dhe të na ndihmoj neve të kuptojmë dashurinë tonë të panjohur për to—dhe për më tepër, dashurinë tonë të pashfaqur për shumë mundësi të reja, përvoja të reja, lidhje të reja.
Benjamin Zander - Conductor
A leading interpreter of Mahler and Beethoven, Benjamin Zander is known for his charisma and unyielding energy -- and for his brilliant pre-concert talks. Full bio
A leading interpreter of Mahler and Beethoven, Benjamin Zander is known for his charisma and unyielding energy -- and for his brilliant pre-concert talks. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Probably a lot of you know the story of the two salesmen
0
0
3000
Mbase shumë nga ju e dini tregimin për dy tregtarë
00:15
who went down to Africa in the 1900s.
1
3000
3000
të cilët shkuan në Afrikë në vitet 1900.
00:18
They were sent down to find if there was any opportunity
2
6000
2000
Ata u dërguan për të parë nëse kishte ndonjë mundësi
00:20
for selling shoes,
3
8000
2000
për të shitur këpucë.
00:22
and they wrote telegrams back to Manchester.
4
10000
3000
Dhe ata shkruan telegrame për në Manchester
00:25
And one of them wrote, "Situation hopeless. Stop.
5
13000
4000
Njëri nga ata shrkoi "Situata e pashpresë. Ndaloni.
00:29
They don't wear shoes."
6
17000
1000
Ata nuk mbathin këpucë"
00:30
And the other one wrote, "Glorious opportunity.
7
18000
3000
Dhe tjetri shkroi "Mundësi e shkëlyer.
00:33
They don't have any shoes yet."
8
21000
2000
Ata nuk kanë akoma këpucë."
00:35
(Laughter)
9
23000
1000
(Të qeshura)
00:36
Now, there's a similar situation in the classical music world,
10
24000
3000
Tani, situata është e njëjtë në botën e muzikës klasike,
00:40
because there are some people who think
11
28000
1000
sepse janë disa njerëz që mendojnë
00:41
that classical music is dying.
12
29000
3000
se muzika klasike po vdes.
00:45
And there are some of us who think you ain't seen nothing yet.
13
33000
3000
dhe janë disa nga ne që mendojnë se ju akoma nuk keni parë asgjë.
00:48
And rather than go into statistics and trends,
14
36000
4000
Për të mos shkuar në statistika dhe trende
00:52
and tell you about all the orchestras that are closing,
15
40000
2000
për të ju treguar se të gjitha orkestrat po mbyllen
00:54
and the record companies that are folding,
16
42000
3000
dhe kompanitë e incizimeve po shuhen,
00:57
I thought we should do an experiment tonight -- an experiment.
17
45000
4000
mendova të bëjmë nje eksperiment sonte - një eksperiment.
01:01
Actually, it's not really an experiment, because I know the outcome.
18
49000
4000
Në fakt, ky s'është nje eksperiment sepse une e di rezultatin.
01:06
But it's like an experiment. Now, before we --
19
54000
2000
Por është si një eksperiment. Tani, para se ne --
01:08
(Laughter)
20
56000
4000
(të qeshura)
01:12
-- before we start, I need to do two things.
21
60000
2000
--para se të fillojmë më duhet të bëj dy gjëra.
01:14
One is I want to remind you of what a seven-year-old child
22
62000
4000
E para, dëshiroj t'u kujtoj se si dëgjohet një fëmij shtat vjec
01:19
sounds like when he plays the piano.
23
67000
1000
kur ai luan në piano.
01:20
Maybe you have this child at home.
24
68000
2000
Mbase e keni këtë fëmij në shtëpi.
01:23
He sounds something like this.
25
71000
1000
Ai luan dicka kështu
01:24
(Piano)
26
72000
20000
(Piano)
01:44
I see some of you recognize this child.
27
92000
2000
E shoh se disa nga ju e njihni këtë fëmijë.
01:46
Now, if he practices for a year and takes lessons, he's now eight
28
94000
5000
Tani, nëse praktikon për një vit dhe shkon në mësime, tani është tetë vjec
01:51
and he sounds like this.
29
99000
1000
dhe luan kështu.
01:52
(Piano)
30
100000
7000
(Piano)
01:59
Then he practices for another year and takes lessons -- now he's nine.
31
107000
3000
Pastaj praktikon për një vit më shumë dhe shkon në mësim; tani është nëntë vjec
02:02
(Piano)
32
110000
6000
(Piano)
02:08
Then he practices for another and takes lessons -- now he's 10.
33
116000
3000
Pastaj ushtron për një vit më shumë dhe merr mësimi: tani është dhjetë.
02:11
(Piano)
34
119000
7000
(piano)
02:18
At that point, they usually give up.
35
126000
1000
Dhe këtu zakonisht ata e lënë, dorëzohen.
02:19
(Laughter)
36
127000
2000
(tw qeshura)
02:21
(Applause)
37
129000
2000
(Applause)
02:23
Now, if you'd waited, if you'd waited for one more year,
38
131000
2000
Tani, nëse do të priste, nëse do të priste një vit më shumë,
02:26
you would have heard this.
39
134000
1000
do ta dëgjonit këtë:
02:27
(Piano)
40
135000
9000
(Piano)
02:36
Now, what happened was not maybe what you thought,
41
144000
3000
Tani, cka ndodhi nuk është ajo që ju menduat;
02:39
which is, he suddenly became passionate, engaged,
42
147000
3000
që ai, papritmas u bë pasionant, u përkushtua
02:42
involved, got a new teacher, he hit puberty, or whatever it is.
43
150000
3000
mori një mësues të ri, hyri në pubertet, apo dic tjetër.
02:45
What actually happened was the impulses were reduced.
44
153000
4000
Ajo cka ndodhi ishte se impluset iu redukuan.
02:50
You see, the first time, he was playing
45
158000
1000
E shihni, herën e parë ai luante
02:51
with an impulse on every note.
46
159000
2000
më një implus për cdo notë.
02:54
(Piano)
47
162000
2000
(Piano)
02:56
And the second, with an impulse every other note.
48
164000
2000
Pastaj me një impuls në cdo të dytën notë
02:59
(Piano)
49
167000
2000
(Piano)
03:01
You can see it by looking at my head.
50
169000
1000
Mund t'a vëreni nëse më shikoni kokën.
03:03
(Laughter)
51
171000
1000
(të qeshura)
03:04
The nine-year-old
52
172000
2000
Nëntë vjeci,, nëntë vjeci
03:06
put an impulse on every four notes.
53
174000
1000
luan me një impuls në cdo të katërtën notë.
03:07
(Piano)
54
175000
2000
(Piano)
03:10
And the 10-year-old, on every eight notes.
55
178000
1000
Dhe dhjetë vjeci me një impuls në cdo të tetën notë.
03:11
(Piano)
56
179000
3000
(Piano)
03:14
And the 11-year-old, one impulse on the whole phrase.
57
182000
2000
Dhe 11 vjeci, një impuls në tërë frazën.
03:16
(Piano)
58
184000
3000
(Piano)
03:20
I know -- I don't know how we got into this position.
59
188000
2000
E dini? -- se di se si arrita në këtë pozitë.
03:22
(Laughter)
60
190000
2000
(të qëshura)
03:25
I didn't say, "I'm going to move my shoulder over, move my body."
61
193000
2000
Nuk thash se do e lëziv krahërorin, lëviz trupin.
03:27
No, the music pushed me over,
62
195000
2000
Jo, muzika më shtyri,
03:29
which is why I call it one-buttock playing.
63
197000
2000
ajo që unë quaj "luajtja në një bythë"
03:31
(Piano)
64
199000
2000
(Piano)
03:33
It can be the other buttock.
65
201000
1000
mund të jetë bytha tjetër
03:34
(Piano)
66
202000
4000
(Piano)
03:38
You know, a gentleman was once watching a presentation I was doing,
67
206000
3000
E dini, një herë një zotëri ishte duke shikuar një prezantim që unë bëja
03:41
when I was working with a young pianist.
68
209000
1000
kur isha duke punuar me një pianist të ri.
03:43
He was the president of a corporation in Ohio.
69
211000
2000
Ai ishtë president i një korporate në Ohajo.
03:45
And I was working with this young pianist
70
213000
2000
Ndërsa unë punoja me pianistin e ri
03:48
and I said, "The trouble with you is you're a two-buttock player.
71
216000
2000
dhe unë i thash, "Problemi është që ti je një lojtar me dy bythë"
03:50
You should be a one-buttock player."
72
218000
2000
Ti duhet të bëhesh lojtar më një byth"
03:52
And I moved his body like that, while he was playing.
73
220000
2000
Dhe lëviza trupin e tij derisa ai luante.
03:54
And suddenly, the music took off. It took flight.
74
222000
2000
Dhe papritmas muzika filloj të ngitej. Fluturoi.
03:57
There was a gasp in the audience when they heard the difference.
75
225000
2000
Edhe audienca e kapi ndryshimin.
03:59
And then I got a letter from this gentleman.
76
227000
2000
Pastaj mora një letër nga ai zotëriu.
04:01
He said, "I was so moved.
77
229000
1000
Ai tha, "Isha shumë i prekur.
04:02
I went back and I transformed my entire company
78
230000
2000
U ktheva dhe e transformova të tërë kompaninë
04:05
into a one-buttock company."
79
233000
1000
në "kompani me një bythë"
04:06
(Laughter)
80
234000
3000
(të qeshura)
04:10
Now, the other thing I wanted to do is to tell you about you.
81
238000
2000
Tani gjëja tjetër që desha të bëj është t'iu tregoj juve dicka për ju.
04:12
There are 1,600 people, I believe.
82
240000
3000
Këtu janë rreth 1600 njerëz besoj.
04:15
My estimation is that probably 45 of you
83
243000
3000
Them se mbase 45 nga ju
04:18
are absolutely passionate about classical music.
84
246000
2000
jeni absolutisht të apasionuar ndaj muzikës klasike.
04:21
You adore classical music. Your FM is always on that classical dial.
85
249000
5000
E adhuroni muzikën klasike. FM i juaj është gjithmonë i vendosur në frekuencat klasike.
04:26
And you have CDs in your car, and you go to the symphony.
86
254000
3000
Keni CD të tilla në veturë, dhe shkoni në simfoni.
04:29
And your children are playing instruments.
87
257000
1000
Dhe fëmijët tuaj luajnë në instrumente.
04:30
You can't imagine your life without classical music.
88
258000
2000
S'mund ta imagjinoni jetën tuaj pa muzikë klasike.
04:33
That's the first group; it's quite a small group.
89
261000
2000
Ky ishte grupi i parë; është një grup mjaft i vogël.
04:35
Then there's another group, bigger group.
90
263000
2000
Pastaj vie një grup tjetër, më i madh.
04:37
These are the people who don't mind classical music.
91
265000
2000
Janë ata që nuk i pengon muzika klasike.
04:39
(Laughter)
92
267000
1000
(të qeshura)
04:40
You know, you've come home from a long day,
93
268000
2000
Jeni kthtyer një shtëpi pas një dite të gjatë
04:42
and you take a glass of wine, and you put your feet up.
94
270000
2000
dhe merrni një gotë verë dhe vëni këmbët mbi tavolinë
04:45
A little Vivaldi in the background doesn't do any harm.
95
273000
2000
Pak Vivaldi në prapaskenë nuk u bën aspak keq.
04:47
(Laughter)
96
275000
1000
(të qeshura)
04:48
That's the second group.
97
276000
1000
Ky ishte grupi i dytë.
04:49
Now comes the third group.
98
277000
1000
Tani vie grupi i tretë.
04:50
These are the people who never listen to classical music.
99
278000
2000
Këta janë njerëzit që kurrë s'dëgjojnë muzikë klasike.
04:52
It's just simply not part of your life.
100
280000
2000
Thjesht, s'është pjesë e jetës suaj.
04:55
You might hear it like second-hand smoke at the airport, but --
101
283000
2000
Mund ta dëgjoni atë njëjt sikur një "pirje pasive e duhanit në aeroport", por --
04:57
(Laughter)
102
285000
2000
(të qeshura)
04:59
-- and maybe a little bit of a march from "Aida"
103
287000
1000
--dhe mase pak nga marshi nga Aida
05:00
when you come into the hall. But otherwise, you never hear it.
104
288000
3000
kur hyni në sallë. Por, përndryshe s'e dëgjoni kurrë.
05:04
That's probably the largest group of all.
105
292000
1000
Mbase ky ishte grupi më i madh nga të gjitë.
05:05
And then there's a very small group.
106
293000
2000
Pastaj vie një grup shumë i vogël.
05:07
These are the people who think they're tone-deaf.
107
295000
3000
Këta janë njerëzit që mendojnë se "s'kanë vesh për muzikë"
05:10
Amazing number of people think they're tone-deaf.
108
298000
2000
Një numër i madh i njerëzve mendojnë se"s'kanë vesh për muzikë"
05:13
Actually, I hear a lot, "My husband is tone-deaf."
109
301000
2000
Në fakt, e dëgjoj shpesh "Burri im s'ka vesh për muzikë"
05:15
(Laughter)
110
303000
1000
(të qëshura)
05:16
Actually, you cannot be tone-deaf. Nobody is tone-deaf.
111
304000
3000
Në fakt, ju s'mund të jeni të shurdhër,të gjithë kanë veshë për muzikë
05:19
If you were tone-deaf, you couldn't change the gears
112
307000
3000
Nëse do ishit të shurdhër ndaj tingujve, s'do mund t'i ndërronit shpjetësitë
05:22
on your car, in a stick shift car.
113
310000
2000
në veturë, me ndërruesin e shpejtësive.
05:24
You couldn't tell the difference between
114
312000
2000
S'do mund të thonit dallimin mes
05:26
somebody from Texas and somebody from Rome.
115
314000
2000
dikujt nga Teksasi apo dikujt nga Roma.
05:28
And the telephone. The telephone. If your mother calls
116
316000
4000
Dhe telefoni. Telefoni, nëse ju thërret nëna dhe thotë "Alo"
05:33
on the miserable telephone, she calls and says, "Hello,"
117
321000
2000
në telefonin e mallkuar, ajo thërret dhe thotë "Alo"
05:35
you not only know who it is, you know what mood she's in.
118
323000
3000
ju jo vetëm që e dini kush është, por e dini edhe në cfarë humori është.
05:39
You have a fantastic ear. Everybody has a fantastic ear.
119
327000
3000
Ju keni vesh fantastik. Të gjithë kanë vesh fantastik.
05:42
So nobody is tone-deaf.
120
330000
2000
Pra, askush s'është i shurdhër për tingujt.
05:44
But I tell you what. It doesn't work for me to go on with this thing,
121
332000
4000
Por, do ju them dicka. S'do funksionoj për mua të vazhdoj me këtë
05:48
with such a wide gulf between those who understand,
122
336000
3000
hapësirë shumë të madhe mes atyre që kuptojnë,
05:52
love and [are] passionate about classical music,
123
340000
2000
duan dhe janë pasionoant për muzikën klasike,
05:54
and those who have no relationship to it at all.
124
342000
3000
dhe atyre që s'kanë kurrfarë lidhje me të.
05:57
The tone-deaf people, they're no longer here.
125
345000
2000
Të shurdhrit ndaj tingujve, s'janë më këtu.
05:59
But even between those three categories, it's too wide a gulf.
126
347000
4000
Por edhe mes këtyre kategorive, është një hapësirë shumë e madhe.
06:03
So I'm not going to go on until every single person in this room,
127
351000
4000
Prandaj, s'do të vazhdoj përderisa secili nga ju në këtë dhomë,
06:07
downstairs and in Aspen, and everybody else looking,
128
355000
5000
poshtë dhe në Aspen, dhe të gjithë që na shikojnë,
06:13
will come to love and understand classical music.
129
361000
3000
do të dashurojnë dhe kuptojnë muzikën klasike.
06:16
So that's what we're going to do.
130
364000
2000
Ja cfarë do të bëjmë.
06:19
Now, you notice that there is not the slightest doubt in my mind
131
367000
5000
Tani, e verëni që se kam as dyshimin më të vogël në mendjen time
06:24
that this is going to work if you look at my face, right?
132
372000
3000
që kjo do të funksionoj nëse më shihni në fytyrë, apo?
06:27
It's one of the characteristics of a leader that he not doubt
133
375000
4000
është një nga karakteristikat e liderit që ai të mos ketë dyshim
06:31
for one moment the capacity of the people he's leading
134
379000
3000
për asnjë moment për kapacitetin e njerëzve që udhëheqë
06:35
to realize whatever he's dreaming.
135
383000
2000
për të realizuar atë që ëndërron.
06:37
Imagine if Martin Luther King had said, "I have a dream.
136
385000
3000
Pramendoni nëse Martin Luther King do thoshte "E kam një ëndërr"
06:40
Of course, I'm not sure they'll be up to it."
137
388000
2000
Natyrisht, Nuk jam i sigurt se ata do më ndjekin"
06:42
(Laughter)
138
390000
3000
(të qeshura)
06:46
All right. So I'm going to take a piece of Chopin.
139
394000
2000
Në rregull. Do e luaj një pjesë të Shopenit.
06:48
This is a beautiful prelude by Chopin. Some of you will know it.
140
396000
5000
është nje preludë e bukur nga Shopen. Disa nga ju e dini.
06:54
(Music)
141
402000
28000
(muzikë)
07:22
Do you know what I think probably happened in this room?
142
430000
2000
E dini cka mendoj se ndodhi në dhomë?
07:25
When I started, you thought, "How beautiful that sounds."
143
433000
2000
Kur fillova, ju menduat. "Sa bukur tingëllon"
07:27
(Music)
144
435000
13000
(Muzikë)
07:41
"I don't think we should go to the same place
145
449000
1000
"S'mendoj se duhet të shkojmë në të njëjtin vend"
07:42
for our summer holidays next year."
146
450000
2000
për pushimet verore vitin e ardhshëm"
07:44
(Laughter)
147
452000
3000
(të qeshura)
07:47
It's funny, isn't it? It's funny how those thoughts
148
455000
3000
është qesharake, apo jo? është qesharake se si këto mendime
07:50
kind of waft into your head.
149
458000
3000
fillojnë të shfaqen në kokën tënde.
07:53
And of course --
150
461000
1000
Dhe natyrisht--
07:54
(Applause)
151
462000
3000
(Applause)
07:57
-- and of course, if the piece is long and you've had a long day,
152
465000
2000
-- dhe natyrisht, nëse pjesa është e gjatë, dhe ju keni pasur ditë të gjatë
08:00
you might actually drift off.
153
468000
1000
do mund t'iu zinte gjumi.
08:01
Then your companion will dig you in the ribs
154
469000
2000
Pastaj shoqëruesi juaj do të prekte në brinj
08:03
and say, "Wake up! It's culture!" And then you feel even worse.
155
471000
4000
dhe thotë "Zgjohu! është kulturë!" Dhe pastaj ndiheni edhe më keq.
08:07
But has it ever occurred to you that the reason you feel sleepy
156
475000
3000
Por, a ju ka shkuar ndonjëherë në mendje arsyeja pse ju ndiheni të përgjumur
08:11
in classical music is not because of you, but because of us?
157
479000
2000
në muzikë klasike nuk është për shkakun tuaj, por për shkakun tonë?
08:13
Did anybody think while I was playing,
158
481000
2000
A mendoi dikush përderisa luaja,
08:15
"Why is he using so many impulses?"
159
483000
2000
"Pse ai po përdor aq shumë impulse?"
08:17
If I'd done this with my head you certainly would have thought it.
160
485000
3000
Nëse do lëvizja kokën me siguri ju do kishit menduar për këtë.
08:21
(Music)
161
489000
5000
(Muzikë)
08:26
And for the rest of your life, every time you hear classical music,
162
494000
4000
Dhe për tërë jetën tuaj, cdo herë kur dëgjoni muzikë klasike
08:30
you'll always be able to know if you hear those impulses.
163
498000
4000
do jeni në gjendje të dini nëse dëgjoni këto impulse.
08:34
So let's see what's really going on here.
164
502000
2000
Të shohim cka ndodh në të vërtetë
08:36
We have a B. This is a B. The next note is a C.
165
504000
5000
Kemi një B. Kjo është B. Nota tjetër është C.
08:41
And the job of the C is to make the B sad. And it does, doesn't it?
166
509000
3000
Dhe funksioni i C është t'a bëj B-në të pikëlluar. Dhe e bën, apo jo?
08:44
(Laughter)
167
512000
3000
(Të qeshura)
08:47
Composers know that. If they want sad music,
168
515000
2000
Kompozitorët e dinë atë. Nëse duan muzikë të pikëlluar
08:49
they just play those two notes.
169
517000
1000
ata luajnë këto 2 nota.
08:50
(Music)
170
518000
5000
(Muzikë)
08:55
But basically, it's just a B, with four sads.
171
523000
2000
Por në fakt është vetëm një B me katër të pikëlluara.
08:57
(Laughter)
172
525000
2000
(Të qeshura)
09:00
Now, it goes down to A. Now to G. And then to F.
173
528000
5000
Tani, kalon nga poshtë tek A. Tani te G dhe pastaj tek F.
09:05
So we have B, A, G, F. And if we have B, A, G, F,
174
533000
4000
Pra kemi, B, A, G, F. Dhe nëse kemi B, A, G F.
09:10
what do we expect next? Oh, that might have been a fluke.
175
538000
6000
cka presim të vie? Oh, ky mund të ishte një lëshim.
09:16
Let's try it again. Ooh, the TED choir.
176
544000
6000
T'a provojmë përsëri. Ooh, kori i TED.
09:22
(Laughter)
177
550000
3000
(Të qeshura)
09:25
And you notice nobody is tone-deaf, right? Nobody is.
178
553000
4000
Dhe e shihni, askush s'është i shurdhër për tinguj. Askush s'është.
09:29
You know, every village in Bangladesh
179
557000
2000
E dini, cdo fshat në Bangladesh
09:31
and every hamlet in China -- everybody knows:
180
559000
5000
dhe cdo fshat në Kinë. Te gjithë e dinë:
09:37
da, da, da, da -- da. Everybody knows, who's expecting that E.
181
565000
3000
da, da, da, da -- da. Te gjithë e dinë se pritet E.
09:40
Now, Chopin didn't want to reach the E there,
182
568000
3000
Tani, Shopen nuk donte të mbrrinte tek E aty,
09:44
because what will have happened? It will be over, like Hamlet.
183
572000
2000
sepse cfarë do të ndodhte? Do përfundonte, sikur Hamleti.
09:46
Do you remember Hamlet? Act one, scene three,
184
574000
2000
Ju kujtohet Hamleti? Akti 1, Skena 3:
09:49
he finds out that his uncle killed his father.
185
577000
1000
ai mëson se daja i kishte vrarë babain.
09:50
You remember, he keeps on going up to his uncle
186
578000
2000
Ju kujtohet se ai vazhdon të shkojë tek daja,
09:52
and almost killing him. And then he backs away,
187
580000
1000
gati për t'a vrarë. Dhe kthehet pas
09:53
and he goes up to him again and almost kills him.
188
581000
3000
dhe shkon prap dhe pothuaj e vret.
09:56
And the critics, all of whom are sitting in the back row there,
189
584000
2000
Dhe kritikët, që ulen atje në rreshtin e fundit,
09:58
they have to have an opinion, so they say, "Hamlet is a procrastinator."
190
586000
3000
ata zakonisht kanë një opinion dhe thonë, "Hamleti është prokrastnator."
10:01
(Laughter)
191
589000
1000
(të qeshura)
10:02
Or they say, "Hamlet has an Oedipus complex."
192
590000
2000
Apo thonë, "Hamleti ka kompleksin e Edipit"
10:05
No, otherwise the play would be over, stupid.
193
593000
3000
Jo, përndryshe shfaqja do mbaronte, budalla.
10:08
That's why Shakespeare puts all that stuff in Hamlet --
194
596000
2000
Prandaj Shekspiri fuste të gjitha ato gjëra tek Hamleti.
10:11
you know, Ophelia going mad and the play within the play,
195
599000
2000
E dini, Ofelia që cmendet, dhe shfaqja brenda shfaqjes,
10:13
and Yorick's skull, and the gravediggers.
196
601000
1000
dhe kafka e Jorikut, dhe varrtarët.
10:15
That's in order to delay -- until act five, he can kill him.
197
603000
3000
Kjo bëhej për të zgjatur shfaqjen -- deri në Akti e 5 që ati të vriste atë.
10:18
It's the same with the Chopin. He's just about to reach the E,
198
606000
5000
është e njëjta me Shopenin. Pothuaj mbrrin tek E,
10:23
and he says, "Oops, better go back up and do it again."
199
611000
2000
dhe thotë "Ops, te kthehem ta bëj sërish"
10:25
So he does it again.
200
613000
3000
Dhe ai bën atë.
10:29
Now, he gets excited. (Piano) That's excitement,
201
617000
3000
Tani ekscitohet--ky është ekscitim,
10:32
you don't have to worry about it.
202
620000
1000
S'keni nevojë të brengoseni për këtë.
10:34
Now, he gets to F-sharp, and finally he goes down to E,
203
622000
2000
Tani kalon tek F-sharp dhe përfundimisht në fund tek E.
10:36
but it's the wrong chord -- because the chord he's looking for
204
624000
3000
por s'është akordi i duhur. Sepse akordi që kërkon ai
10:40
is this one, (Piano) and instead he does ...
205
628000
3000
është ky, dhe në vend të kësaj ai bën...
10:43
(Piano) Now, we call that a deceptive cadence, because it deceives us.
206
631000
4000
tani ne e quajmë këtë kapërcim mashtrues, sepse na mashtron.
10:48
I always tell my students, "If you have a deceptive cadence,
207
636000
2000
Gjithmonë u them studentëve, "Nëse keni një kapërcim mashtrues
10:50
be sure to raise your eyebrows. Then everybody will know."
208
638000
2000
ngritni vetullat në mënyrë që të gjithë t'a kuptojnë."
10:52
(Laughter)
209
640000
3000
(të qeshura)
10:55
(Applause)
210
643000
3000
(Applause)
10:59
Right. So, he gets to E, but it's the wrong chord.
211
647000
2000
Pra, kalon te E, por s'është akordi që kërkon.
11:01
Now, he tries E again. That chord doesn't work.
212
649000
3000
Tani, provon E përsëri. Ky akord nuk funksionon.
11:04
Now, he tries the E again. That chord doesn't work.
213
652000
3000
Tani, provon E përsëri. Ky akord nuk funksionon.
11:07
Now, he tries E again, and that doesn't work.
214
655000
2000
Tani, përsëri provon E, dhe ajo nuk funksionon.
11:10
And then finally ... (Piano)
215
658000
3000
Dhe më në fund....
11:13
There was a gentleman in the front row who went, "Mmm."
216
661000
4000
Një zotëri në fillim aty bëri, "Mmm."
11:18
It's the same gesture he makes when he comes home
217
666000
2000
është i njëjti gjest që ai bën kur kthehet në shtëpi
11:20
after a long day, turns off the key in his car and says,
218
668000
3000
Pas një dite të gjatë, fik veturën dhe thotë,
11:24
"Aah, I'm home." Because we all know where home is.
219
672000
3000
"Ahh, arrita në shtëpi". Sepse të gjithë e dimë ku është shtëpia.
11:27
So this is a piece which goes from away to home.
220
675000
3000
Por kjo ishte një pjesë që të largon nga shtëpia.
11:30
And I'm going to play it all the way through
221
678000
2000
Do e luaj përsëri nga fillimi.
11:32
and you're going to follow. B, C, B, C, B, C, B --
222
680000
3000
dhe ju do ndiqni. B, C, B, C, B, C, B --
11:35
down to A, down to G, down to F.
223
683000
2000
poshtë tek A, poshtë tek G, poshtë tek F.
11:37
Almost goes to E, but otherwise the play would be over.
224
685000
2000
Pothuaj tek E, por pjesa do mbaronte.
11:40
He goes back up to B. He gets very excited. Goes to F-sharp. Goes to E.
225
688000
2000
Ai kthehet prap tek B. Ekscitohet shumë. Kalon te F sharp. Kalon tek E.
11:42
It's the wrong chord. It's the wrong chord. It's the wrong chord.
226
690000
2000
është akord i gabuar. është akord i gabuar. është akord i gabuar.
11:45
And finally goes to E, and it's home.
227
693000
2000
Dhe përfundimisht tek E, dhe u kthye në shtëpi.
11:47
And what you're going to see is one-buttock playing.
228
695000
3000
Dhe ajo që do shihni është "lojë me një byth"
11:50
(Laughter)
229
698000
3000
(të qeshura)
11:53
Because for me, to join the B to the E,
230
701000
2000
Sepse për mua, për të lidhur B me E,
11:56
I have to stop thinking about every single note along the way,
231
704000
5000
Më duhet të ndaloj të mendoj për secilën notë gjatë udhëtimit
12:01
and start thinking about the long, long line from B to E.
232
709000
5000
dhe të mendoj për linjën e gjatë, shumë të gjatë nga B tek E.
12:07
You know, we were just in South Africa, and you can't go to South Africa
233
715000
4000
E dini, ishim në Afrikë të Jugut, dhe s'mund të shkoni në Afrikë të Jugut
12:11
without thinking of Mandela in jail for 27 years.
234
719000
3000
dhe të mos mendoni për Mandela-n në burg për 27 vite.
12:15
What was he thinking about? Lunch?
235
723000
2000
A thua për cfarë mendonte aty? Për të përgatitur Drekën?
12:17
No, he was thinking about the vision for South Africa
236
725000
3000
Jo, ai mendonte për vizionin për Afrikën e Jugut.
12:21
and for human beings. That's what kept --
237
729000
1000
dhe për qeniet njerëzore. Ajo e mbante --
12:22
this is about vision. This is about the long line.
238
730000
3000
ishte për vizionin. Për të ardhmen afatgjate.
12:25
Like the bird who flies over the field
239
733000
2000
Sikurse zogu që fluturon mbi fusha
12:27
and doesn't care about the fences underneath, all right?
240
735000
4000
dhe nuk brengoset për gardhet poshtë, apo?
12:31
So now, you're going to follow the line all the way from B to E.
241
739000
3000
Tani do ndiqni të gjithë linjën nga B tek E.
12:34
And I've one last request before I play this piece all the way through.
242
742000
4000
Por kam një kërkesë para se të luaj këtë pjesë.
12:38
Would you think of somebody who you adore, who's no longer there?
243
746000
5000
Mendoni për dikë që ju adhuroni, që nuk jeton më.
12:43
A beloved grandmother, a lover --
244
751000
3000
Gjyshen e dashur, të dashurin/rën
12:47
somebody in your life who you love with all your heart,
245
755000
3000
dikë në jetën tuaj që e doni me gjithë zemër,
12:50
but that person is no longer with you.
246
758000
3000
por ai person s'është më me ju.
12:54
Bring that person into your mind, and at the same time
247
762000
3000
Sillni atë person në mendje, dhe në të njëjtën kohë
12:57
follow the line all the way from B to E,
248
765000
4000
ndiqni linjën nga B tek E
13:01
and you'll hear everything that Chopin had to say.
249
769000
8000
dhe do dëgjoni gjithcka që Shopen donte të thoshte.
13:09
(Music)
250
777000
111000
(Muzikë)
15:00
(Applause)
251
888000
7000
Applause)
15:07
Now, you may be wondering,
252
895000
5000
Tani, ju mund të cuditeni.
15:12
you may be wondering why I'm clapping.
253
900000
6000
Mund të cuditeni pse po duartrokas edhe unë.
15:18
Well, I did this at a school in Boston
254
906000
2000
E kam bërë këtë në një shkollë në Boston.
15:20
with about 70 seventh graders, 12-year-olds.
255
908000
4000
me rreth 70 nxënës12 vjecar të klasës së shtatë.
15:24
And I did exactly what I did with you, and I told them
256
912000
2000
Dhe bëra të njëjtën sikur me juve dhe u thash atyre
15:26
and explained them and the whole thing.
257
914000
1000
ua shpjegova të gjithën.
15:27
And at the end, they went crazy, clapping. They were clapping.
258
915000
2000
Dhe në fund ata pothuaj u cmenden duke duartrokitur. Ata duartroksnin
15:30
I was clapping. They were clapping.
259
918000
1000
Unë duartrokisja, Ata duartrokisnin.
15:31
Finally, I said, "Why am I clapping?"
260
919000
2000
Më në fund u thash. "Pse po duartrokas unë?"
15:33
And one of the little kids said, "Because we were listening."
261
921000
1000
Dhe një nga fëmijët e vegjel tha' "Sepse ne ishim duke dëgjuar."
15:34
(Laughter)
262
922000
5000
(të qeshura)
15:40
Think of it. 1,600 people, busy people,
263
928000
2000
Mendoni, 1600 veta, njerëz të zënë,
15:42
involved in all sorts of different things,
264
930000
2000
të përfshirë në të gjitha llojet e gjërave.
15:45
listening, understanding and being moved by a piece by Chopin.
265
933000
6000
Dëgjuan, kuptuan dhe u prekën nga një pjesë e Shopen.
15:51
Now that is something.
266
939000
1000
Pra kjo është dicka.
15:52
Now, am I sure that every single person followed that,
267
940000
3000
Tani, jam i sigurt se secili këtu përcolli atë,
15:55
understood it, was moved by it? Of course, I can't be sure.
268
943000
2000
e kuptoi, u prek nga ajo. Natyrisht nuk mund të jem i sigurt.
15:58
But I tell you what happened to me.
269
946000
1000
Por u them cka më ndodhi mua.
15:59
I was in Ireland during the Troubles, 10 years ago,
270
947000
3000
Isha në Irlandë gjatë Trazirave 10 vite më parë,
16:02
and I was working with some Catholic and Protestant kids
271
950000
3000
dhe punoja me fëmijë Katolik dhe Protestant
16:05
on conflict resolution. And I did this with them --
272
953000
4000
rreth zgjedhjes së konflikteve. Dhe bëra këtë me ata.
16:10
a risky thing to do, because they were street kids.
273
958000
2000
Dicka e rrezikshme për të bërë sepse ata ishin fëmij rrugësh.
16:12
And one of them came to me the next morning and he said,
274
960000
3000
Të nesërmen në mëngjes një nga ata erdhi dhe më tha,
16:16
"You know, I've never listened to classical music in my life,
275
964000
3000
"E di, kurrë në jetën time s'kam dëgjuar muzikë klasike,
16:19
but when you played that shopping piece ... "
276
967000
1000
por kur luajte ti atë pjesë të Shopen-it
16:20
(Laughter)
277
968000
3000
(të qeshura)
16:23
He said, "My brother was shot last year and I didn't cry for him.
278
971000
4000
Ai tha, "M'kanë vrarë vëllain vitin e kaluar dhe nuk kam qarë për të.
16:28
But last night, when you played that piece,
279
976000
1000
Por kur luajte atë pjesë mbrëmë,
16:29
he was the one I was thinking about.
280
977000
3000
ishte vëllai që mendoja.
16:32
And I felt the tears streaming down my face.
281
980000
2000
Dhe ndjeva lotët të më rrëshqisnin nëpër faqe.
16:34
And you know, it felt really good to cry for my brother."
282
982000
3000
Dhe e di, u ndjeva mirë të qaja për vëllain tim"
16:37
So I made up my mind at that moment
283
985000
2000
Dhe në atë moment e bëra mendjen një,
16:39
that classical music is for everybody. Everybody.
284
987000
7000
që muzika klasike është për të gjitë. Të gjithë.
16:47
Now, how would you walk -- because you know,
285
995000
2000
Tani, si do ecnit -- sepse e dini,
16:49
my profession, the music profession doesn't see it that way.
286
997000
4000
profesioni im, profesioni i muzikës nuk e sheh ashtu.
16:53
They say three percent of the population likes classical music.
287
1001000
3000
Ata thonë se vetëm 3 përqind të polullatës e pëlqejnë muzikën klasike.
16:56
If only we could move it to four percent, our problems would be over.
288
1004000
4000
Sikur ta conim në 4 përqind, problemet tona do merrnin fund.
17:01
I say, "How would you walk? How would you talk? How would you be?
289
1009000
3000
Unë them, "Si do ecnit? Si do flisnit? Si do ishit
17:04
If you thought, three percent of the population likes classical music,
290
1012000
3000
nëse do mendonit se 3 përëind e popullatës pëlqejnë muzikën klasike?
17:08
if only we could move it to four percent. How would you walk?
291
1016000
2000
Sikur të mund ta ngrisnim në 4 përqind. Si do ecnit?
17:10
How would you talk? How would you be?
292
1018000
2000
Si do flisnit? Si do ishit
17:12
If you thought, everybody loves classical music --
293
1020000
2000
nëse do mendoni se të gjithë e duan muzikën klasike--
17:14
they just haven't found out about it yet."
294
1022000
2000
por ata nuk e dinë këtë akoma."
17:16
(Laughter)
295
1024000
1000
(të qeshura)
17:17
See, these are totally different worlds.
296
1025000
2000
E shihni, keto janë plotësisht fjalë të tjera.
17:20
Now, I had an amazing experience. I was 45 years old,
297
1028000
3000
Kam pasur një përvojë të jashtëzakonshme. Isha 45 vjec,
17:23
I'd been conducting for 20 years, and I suddenly had a realization.
298
1031000
5000
duke dirigjuar për 20 vite, dhe papritmas kuptova dicka.
17:29
The conductor of an orchestra doesn't make a sound.
299
1037000
3000
Dirigjienti i orkestrës nuk prodhon asnjë tingull.
17:32
My picture appears on the front of the CD --
300
1040000
2000
Fotoja ime shfaqet në kopertinë të CD-ve --
17:34
(Laughter)
301
1042000
3000
(të qeshura)
17:37
-- but the conductor doesn't make a sound.
302
1045000
2000
--por dirigjenti nuk prodhon asnjë tingull.
17:40
He depends, for his power, on his ability to make other people powerful.
303
1048000
4000
Varet nga fuqia e tij dhe shkatësitë e tij t'i fuqizoj të tjerët.
17:44
And that changed everything for me. It was totally life changing.
304
1052000
4000
Dhe kjo ndryshoi cdo gjë për mua.
17:49
People in my orchestra came up to me and said,
305
1057000
1000
Njerëz nga orkestra ime erdhën dhe më thanë,
17:50
"Ben, what happened?" That's what happened.
306
1058000
2000
"Ben, cka ka ndodhur?" Ajo që thash ndodhi.
17:52
I realized my job was to awaken possibility in other people.
307
1060000
5000
Kuptova se puna ime ishte që të zgjoj mundësitë tek njerëzit tjerë.
17:57
And of course, I wanted to know whether I was doing that.
308
1065000
3000
Dhe natyrisht, doja të dija nëse arrija këtë.
18:00
And you know how you find out? You look at their eyes.
309
1068000
3000
Dhe e dini se si e kuptoni? I shikoni sytë e tyre.
18:03
If their eyes are shining, you know you're doing it.
310
1071000
4000
Nëse sytë e tyre shkëlqejnë, atëherë e kuptoni se ia keni arritur.
18:08
You could light up a village with this guy's eyes.
311
1076000
1000
Mund të ndizni një fshat me sytë e këtij djali.
18:09
(Laughter)
312
1077000
2000
(të qeshura)
18:11
Right. So if the eyes are shining, you know you're doing it.
313
1079000
2000
Pra. Nëse sytë e tyre shkëlqejnë, atëherë ia keni arritur.
18:13
If the eyes are not shining, you get to ask a question.
314
1081000
3000
Nëse nuk u shkëlqejnë sytë, atëherë duhet pyetur veten.
18:16
And this is the question:
315
1084000
1000
Dhe kjo është pyetja:
18:17
who am I being, that my players' eyes are not shining?
316
1085000
6000
Kush jam unë që sytë e lojtarëve të mi nuk shkëlqejnë?
18:24
We can do that with our children, too.
317
1092000
1000
Mund ta bëni me fëmijët tuaj poashtu.
18:25
Who am I being, that my children's eyes are not shining?
318
1093000
5000
Cfarë po bëj unë që sytë e fëmijëve të mi nuk po shkëlqejnë?
18:31
That's a totally different world.
319
1099000
2000
Ajo është plotësisht një botë tjetër.
18:33
Now, we're all about to end this magical, on-the-mountain week,
320
1101000
5000
Tani jemi afër përfundimit të kësaj jave magjike në majë të bjeshkës,
18:39
and we're going back into the world.
321
1107000
1000
dhe do kthehemi prap në botën tonë.
18:40
And I say, it's appropriate for us to ask the question,
322
1108000
4000
Dhe unë them që duhet t'i bëjmë këtë pyetje vetes:
18:44
who are we being as we go back out into the world?
323
1112000
5000
Cfarë po bëhemi ne derisa kthehemi në jetën e përditshme?
18:49
And you know, I have a definition of success.
324
1117000
2000
E dini, unë e kam një definicion për suksesin.
18:52
For me, it's very simple. It's not about wealth and fame and power.
325
1120000
2000
është shumë i thjesht për mua. S'ka të bëj me pasuri, famë dhe pushtet.
18:54
It's about how many shining eyes I have around me.
326
1122000
3000
Ka të bëj me atë se sa sy që shkëlqejnë kam rreth meje.
18:58
So now, I have one last thought, which is
327
1126000
3000
Tani kam një mendim të fundit, që ka të bëj
19:01
that it really makes a difference what we say --
328
1129000
3000
me atë që themi dhe rëndësinë e asaj që themi.
19:04
the words that come out of our mouth.
329
1132000
2000
Për fjalët që dalin nga goja.
19:06
I learned this from a woman who survived Auschwitz,
330
1134000
4000
Një grua që mbijetoj Auschvitzin ma ka mësuar,
19:10
one of the rare survivors.
331
1138000
1000
një nga të mbijetuarit e rrallë.
19:11
She went to Auschwitz when she was 15 years old,
332
1139000
4000
E kishin dërguar në Auschvitz kur ishte 15 vjec,
19:16
and her brother was eight, and the parents were lost.
333
1144000
7000
dhe vëllai i saj ishte tetë, dhe prindërit u kishin humbur.
19:23
And she told me this, she said,
334
1151000
5000
Dhe ajo më tregoj, ajo tha:
19:28
"We were in the train going to Auschwitz, and I looked down
335
1156000
3000
Ishim duke shkuar në Auschvitz me tren dhe shikova poshtë
19:31
and saw my brother's shoes were missing.
336
1159000
2000
dhe këpucët e vëllait mungonin.
19:34
And I said, 'Why are you so stupid, can't you keep your things together
337
1162000
3000
Dhe i thashë "Pse je kaq budalla, pse s'mund ti ruash gjërat tuaja
19:37
for goodness' sake?' " The way an elder sister
338
1165000
1000
për hir të Zotit? -- ashtu sic
19:38
might speak to a younger brother.
339
1166000
4000
mund t'i flasi motra e madhe vëllait më të vogël.
19:42
Unfortunately, it was the last thing she ever said to him,
340
1170000
3000
Për fat të keq ajo ishte gjëja e fundit që i kishte thënë vëllait
19:45
because she never saw him again. He did not survive.
341
1173000
4000
sepse nuk e kishte parë më kurrë. Ai nuk kishte mbijetuar.
19:49
And so when she came out of Auschwitz, she made a vow.
342
1177000
2000
Dhe kur kishte dalë nga Auschvitz ajo kishte bërë një betim.
19:52
She told me this. She said, "I walked out of Auschwitz into life
343
1180000
4000
Ajo më tha mua. Ajo tha, "Dola nga Auschivitzi
19:56
and I made a vow. And the vow was, I will never say anything
344
1184000
5000
dhe kam bërë një betim. Dhe betimi ishte. Kurrë nuk do them dicka
20:02
that couldn't stand as the last thing I ever say."
345
1190000
3000
që s'mund të qëndroj si gjëja e fundit që kam thënë"
20:05
Now, can we do that? No. And we'll make ourselves wrong
346
1193000
4000
Tani, a mund t'a bëjmë atë? Jo. Dhe ne do gabojmë me veten
20:10
and others wrong. But it is a possibility to live into. Thank you.
347
1198000
7000
dhe me të tjerët. Por është një mundësi që duhet jetuar. Faleminderit.
20:17
(Applause)
348
1205000
5000
(Applause)
20:23
Shining eyes, shining eyes.
349
1211000
11000
Sy që shkëlqejnë. Sy që shkëlqejnë.
20:34
Thank you, thank you.
350
1222000
3000
Faleminderit.Faleminderit.
20:38
(Music)
351
1226000
5000
(Muzikë)
ABOUT THE SPEAKER
Benjamin Zander - ConductorA leading interpreter of Mahler and Beethoven, Benjamin Zander is known for his charisma and unyielding energy -- and for his brilliant pre-concert talks.
Why you should listen
Since 1979, Benjamin Zander has been the conductor of the Boston Philharmonic. He is known around the world as both a guest conductor and a speaker on leadership -- and he's been known to do both in a single performance. He uses music to help people open their minds and create joyful harmonies that bring out the best in themselves and their colleagues.
His provocative ideas about leadership are rooted in a partnership with Rosamund Stone Zander, with whom he co-wrote The Art of Possibility.
Benjamin Zander | Speaker | TED.com