TED2013
Adam Spencer: Why I fell in love with monster prime numbers
Adam Spencer: Neden dev asal sayılara aşık oldum
Filmed:
Readability: 3.8
2,209,386 views
Onlar milyonlarca hane uzunluğundalar. Onları avlayabilmek için bir matematikçi ve makine ordusu gerek. Bu dev sayıları neden sevmeyelim ki? Bir komedyen, ömürlük bir matematik 'guru'su olan Adam Spencer bu tuhaf sayılara olan tutkusunu ve matematiğin esrarengiz büyüsünü paylaşıyor.
Adam Spencer - Science communicator
Radio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk. Full bio
Radio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Ah yes, those university days,
0
942
2828
Ah şu üniversite günleri
00:15
a heady mix of Ph.D-level pure mathematics
1
3770
3903
doktora düzeyinde kuramsal matematiğin,
00:19
and world debating championships,
2
7673
2471
tüm dünyanın şampiyonaları tartıştığı
00:22
or, as I like to say, "Hello, ladies. Oh yeah."
3
10144
5253
ve "Selam kızlar. Of, evet." O delişmen günler.
00:27
Didn't get much sexier than the Spence
4
15397
1992
Size şunu söylemeliyim ki üniversitede,
00:29
at university, let me tell you.
5
17389
1464
Spencer'dan daha seksi olamazdınız.
00:30
It is such a thrill for a humble breakfast radio announcer
6
18853
4386
Gerçekten dünyanın öbür tarafından,
00:35
from Sydney, Australia, to be here on the TED stage
7
23239
2331
Sydney, Avustralya'dan sıradan bir radyo sunucusu için
00:37
literally on the other side of the world.
8
25570
2163
burada TED sahnesinde olmak çok heyecan verici.
00:39
And I wanted to let you know, a lot of the things you've heard
9
27733
1633
Bilmenizi isterim ki Avustralyalılar hakkında
00:41
about Australians are true.
10
29366
1645
duyduğunuz pek çok şey doğru.
00:43
From the youngest of ages, we display
11
31011
2422
Çok erken yaşlardan itibaren, sporda
00:45
a prodigious sporting talent.
12
33433
2511
olağanüstü bir başarı sergileriz.
00:47
On the field of battle, we are brave and noble warriors.
13
35944
4345
Savaş meydanlarının cesur ve soylu savaşçılarıyızdır.
00:52
What you've heard is true.
14
40289
657
Ne duyduysanız doğru.
00:52
Australians, we don't mind a bit of a drink,
15
40946
3824
Biz Avustralyalılar, bazen bizi toplum içinde utandığımız
00:56
sometimes to excess, leading to embarrassing social situations. (Laughter)
16
44770
3750
durumlara düşüren alkolü fazla kaçırmaya aldırış etmeyiz.
01:00
This is my father's work Christmas party, December 1973.
17
48520
6187
Bu babamın işyerindeki Aralık 1973 yılı Noel Partisinden.
01:06
I'm almost five years old. Fair to say,
18
54707
1922
Sanırım beş yaşlarındayım ve emin olun
01:08
I'm enjoying the day a lot more than Santa was.
19
56629
2380
o gün Santa'dan daha çok eğleniyorum.
01:11
But I stand before you today
20
59009
3880
Ama bugün sizin karşınızda,
01:14
not as a breakfast radio host,
21
62889
1446
bir radyo sunucusu olarak değil,
01:16
not as a comedian, but as someone who was, is,
22
64335
3906
bir komedyen olarak da değil, ama matematikçi olmuş,
01:20
and always will be a mathematician.
23
68241
3180
olan ve hep matematikçi olacak biri olarak duruyorum.
01:23
And anyone who's been bitten by the numbers bug
24
71421
2194
Rakam böceğince ısırılan herkes bilir ki,
01:25
knows that it bites early and it bites deep.
25
73615
3760
rakam böceği vakitsiz ve derin ısırır.
01:29
I cast my mind back when I was in second grade
26
77375
2937
Sydney'in banliyölerinde Boronia Park denilen
01:32
at a beautiful little government-run school
27
80312
2023
küçük güzel bir devlet okulunda
01:34
called Boronia Park in the suburbs of Sydney,
28
82335
3755
ikinci sınıfta okuduğum günlerimi anımsıyorum.
01:38
and as we came up towards lunchtime, our teacher,
29
86090
2061
Öğle tatiline yaklaştığımız vakitlerde,
01:40
Ms. Russell, said to the class,
30
88151
1728
öğretmenimiz Bayan Russell sınıfa şöyle dedi:
01:41
"Hey, year two. What do you want to do after lunch?
31
89879
2465
"Evet, ikiler. Öğle yemeğinden sonra ne yapmak istiyorsunuz?
01:44
I've got no plans."
32
92344
2269
Benim bir planım yok."
01:46
It was an exercise in democratic schooling,
33
94613
3147
Bir demokratik eğitim alıştırmasıydı, evet demokratik eğitimi
01:49
and I am all for democratic schooling, but we were only seven.
34
97760
4622
tümüyle destekliyorum ama sadece yedi yaşındaydık.
01:54
So some of the suggestions we made as to what
35
102382
1742
Öğleden sonra için getirdiğimiz önerilerin
01:56
we might want to do after lunch were a little bit impractical,
36
104124
2564
bazıları pek de yapılması mümkün olmayan şeylerdi,
01:58
and after a while, someone made a particularly silly suggestion
37
106688
2274
bir süre sonra, biri gerçekten aptalca bir öneri getirdi
02:00
and Ms. Russell patted them down with that gentle aphorism,
38
108962
2145
ve Bayan Russell kibar bir vecizle onu okşayarak şöyle dedi:
02:03
"That wouldn't work.
39
111107
1597
"Bu olamaz. Bu kare bir taşı,
02:04
That'd be like trying to put a square peg through a round hole."
40
112704
3991
yuvarlak bir delikten geçirmeye benzer."
02:08
Now I wasn't trying to be smart.
41
116695
2267
Zeki olmaya çalışmıyordum.
02:10
I wasn't trying to be funny.
42
118962
835
Komik olmaya da çalışmıyordum.
02:11
I just politely raised my hand,
43
119797
2215
Kibarca elimi kaldırdım ve
02:14
and when Ms. Russell acknowledged me, I said,
44
122012
1983
Ms. Russell beni fark ettiğinde,
02:15
in front of my year two classmates, and I quote,
45
123995
2636
tüm sınıfın önünde şöyle dedim:
02:18
"But Miss,
46
126631
3563
"Fakat, Bayan Russell, eğer
02:22
surely if the diagonal of the square
47
130194
3796
karenin köşegenleri
02:25
is less than the diameter of the circle,
48
133990
4211
yuvarlağın çapından küçükse
02:30
well, the square peg will pass quite easily through the round hole."
49
138201
2885
kare taş yuvarlak delikten rahatlıkla geçecektir."
02:33
(Laughter)
50
141086
3018
(Gülüşmeler)
02:36
"It'd be like putting a piece of toast through a basketball hoop, wouldn't it?"
51
144104
4271
"Bir dilim ekmeği basketbol potasından geçirmeye benzer."
02:40
And there was that same awkward silence
52
148375
1643
Sınıf arkadaşlarımın çoğunda,
02:42
from most of my classmates,
53
150018
1198
tuhaf bir sessizlik vardı.
02:43
until sitting next to me, one of my friends,
54
151216
2103
Ta ki yanımda oturan arkadaşlarımdan biri,
02:45
one of the cool kids in class, Steven, leaned across
55
153319
2452
okulun en havalı çocuklarından Steven, bana doğru eğildi
02:47
and punched me really hard in the head.
56
155771
2343
ve başıma öyle bir darbe indirdi ki...
02:50
(Laughter)
57
158114
1084
(Gülüşmeler)
02:51
Now what Steven was saying was, "Look, Adam,
58
159198
2501
Steven şunu demişti: "Bak, Adam, burada hayatının
02:53
you are at a critical juncture in your life here, my friend.
59
161699
4549
en kritik dönemecindesin dostum.
02:58
You can keep sitting here with us.
60
166248
2277
Burada bizimle oturmaya devam edebilirsin.
03:00
Any more of that sort of talk, you've got to go and sit
61
168525
1670
Böyle konuşmalara devam edersen, kalkıp gitmeli
03:02
over there with them."
62
170195
3780
ve orada onlarla oturmalısın."
03:05
I thought about it for a nanosecond.
63
173975
1602
Bir nanosaniyeliğine bunu düşündüm.
03:07
I took one look at the road map of life,
64
175577
3776
Hayatımın yol haritasına baktım,
03:11
and I ran off down the street marked "Geek"
65
179353
3828
"Geek" yazan sokak boyunca, hantal küçük ayaklarımın,
03:15
as fast as my chubby, asthmatic little legs would carry me.
66
183181
5427
astımlı bedenimin beni taşıyabileceği kadar hızlı koştum.
03:20
I fell in love with mathematics from the earliest of ages.
67
188623
3713
Çok erken yaşlarda matematiğe aşık oldum.
03:24
I explained it to all my friends. Maths is beautiful.
68
192351
2858
Bütün arkadaşlarıma açıkladım. Matematik harikadır.
03:27
It's natural. It's everywhere.
69
195209
1984
Doğaldır. Heryerdedir.
03:29
Numbers are the musical notes
70
197193
3305
Sayılar kainatın senfonisinin yazıldığı
03:32
with which the symphony of the universe is written.
71
200498
4222
müzikal notalardır.
03:36
The great Descartes said something quite similar.
72
204720
2283
Muhteşem Descartes da benzer bir şey söylemiştir.
03:39
The universe "is written in the mathematical language."
73
207003
2710
Kainat "matematiksel bir dille yazılmıştır."
03:41
And today, I want to show you one of those musical notes,
74
209713
4224
Bugün size, bu müzikal notalardan birini göstermek istiyorum,
03:45
a number so beautiful, so massive,
75
213937
4392
çok güzel, çok büyük bir sayı.
03:50
I think it will blow your mind.
76
218329
2573
Bence aklınızı başınızdan alacak.
03:52
Today we're going to talk about prime numbers.
77
220902
2747
Bugün asal sayılardan konuşacağız.
03:55
Most of you I'm sure remember that six is not prime
78
223649
3966
Çoğunuzun altının bir asal sayı olmadığını bildiğine eminim.
03:59
because it's 2 x 3.
79
227615
2316
Çünkü iki kere üç altıdır.
04:01
Seven is prime because it's 1 x 7,
80
229931
3614
Yedi asaldır çünkü bir kere yedi yedidir.
04:05
but we can't break it down into any smaller chunks,
81
233545
2603
ve onu daha küçük parçalara ayıramazsınız,
04:08
or as we call them, factors.
82
236148
1983
ya da bizim deyişimizle, çarpanlara.
04:10
Now a few things you might like to know about prime numbers.
83
238131
2490
Şimdi sıra asal sayılar hakkında bilmek istediğiniz şeylerde.
04:12
One is not prime.
84
240621
2011
Bir asal değildir.
04:14
The proof of that is a great party trick
85
242632
2540
Bunun kanıtı ise sadece bazı partilerde işe yarayan
04:17
that admittedly only works at certain parties.
86
245172
2904
süper bir parti hilesidir.
04:20
(Laughter)
87
248076
2990
(Gülüşmeler)
04:23
Another thing about primes, there is no final biggest prime number.
88
251066
3662
Bir şey daha: son ve en büyük asal sayı yoktur.
04:26
They keep going on forever.
89
254728
1412
Asal sayılar sonsuza kadar devam ederler.
04:28
We know there are an infinite number of primes
90
256140
1839
Dahi matematikçi Öklid sayesinde biliyoruz ki
04:29
due to the brilliant mathematician Euclid.
91
257979
1950
sonsuz sayıda asal sayı vardır.
04:31
Over thousands of years ago, he proved that for us.
92
259929
3232
Binlerce yıl önce Öklid bunu bize kanıtlamıştır.
04:35
But the third thing about prime numbers,
93
263161
1697
Asal sayılar hakkındaki üçüncü şey ise,
04:36
mathematicians have always wondered,
94
264858
1510
matematikçilerin her zaman,
04:38
well at any given moment in time,
95
266368
2262
yani gerçekten her dönemde merak ettiği bir gerçek,
04:40
what is the biggest prime that we know about?
96
268630
2803
bildiğimiz en büyük asal sayı nedir?
04:43
Today we're going to hunt for that massive prime.
97
271433
4308
Bugün biz bu en büyük asal sayının peşine düşeceğiz.
04:47
Don't freak out.
98
275741
3147
Hemen telaşa düşmeyin.
04:50
All you need to know, of all the mathematics
99
278888
3001
Bilmeniz gereken şey, bugüne kadar
04:53
you've ever learned, unlearned, crammed, forgotten,
100
281889
4485
öğrendiğiniz, öğrenemediğiniz, çok çalıştığınız, unuttuğunuz
04:58
never understood in the first place,
101
286374
1733
ve ilk etapta asla anlayamadığınız matematik bilginizle
05:00
all you need to know is this:
102
288107
2385
tüm bilmeniz gereken şudur:
05:02
When I say 2 ^ 5,
103
290492
4247
2'nin 5'inci kuvveti dediğimde,
05:06
I'm talking about five little number twos next to each other
104
294739
2847
yanyana beş adet ikiden bahsediyorum,
05:09
all multiplied together,
105
297586
1295
hepsini çarptığımızda,
05:10
2 x 2 x 2 x 2 x 2.
106
298881
3216
yani 2x2x2x2x2'dir.
05:14
So 2 ^ 5 is 2 x 2 = 4,
107
302097
3404
Yani 2'nin 5'inci kuvveti demek 2x2=4,
05:17
8, 16, 32.
108
305501
2180
8, 16, 32.
05:19
If you've got that, you're with me for the entire journey. Okay?
109
307681
3514
Bunu anladıysanız, tüm yolculukta benimlesiniz. Tamam mı?
05:23
So 2 ^ 5,
110
311195
1972
Yani 2'nin 5'inci kuvveti,
05:25
those five little twos multiplied together.
111
313167
1712
beş küçük ikinin birbiriyle çarpılmasıdır.
05:26
(2 ^ 5) - 1 = 31.
112
314879
4263
(2^ 5) -1=31
05:31
31 is a prime number, and that five in the power
113
319142
3311
31 bir asal sayıdır, keza kuvvetteki 5 de
05:34
is also a prime number.
114
322453
2545
bir asal sayıdır.
05:36
And the vast bulk of massive primes we've ever found
115
324998
3504
Bugüne kadar bulabildiğimiz o tüm asal sayılar
05:40
are of that form:
116
328502
1236
şu yapıdadır:
05:41
two to a prime number, take away one.
117
329738
3279
İkinin asal sayı olan bir kuvveti eksi bir.
05:45
I won't go into great detail as to why,
118
333017
2417
Çok detayına inmeyeceğim çünkü,
05:47
because most of your eyes will bleed out of your head if I do,
119
335434
2751
eğer öyle yaparsam, çoğunuzun gözleri önüne akacak.
05:50
but suffice to say, a number of that form
120
338185
4211
ama şu kadarını söyleyebilirim ki, bu yapıdaki bir sayının
05:54
is fairly easy to test for primacy.
121
342396
3463
kuvvet olarak alınabileceği kolayca test edilebilir.
05:57
A random odd number is a lot harder to test.
122
345859
3600
Sıradan bir sayının test edilmesi çok daha zordur.
06:01
But as soon as we go hunting for massive primes,
123
349459
1921
Ama asal sayıların peşine düşer düşmez,
06:03
we realize it's not enough
124
351380
1839
herhangi bir asal sayının kuvvet olarak
06:05
just to put in any prime number in the power.
125
353219
2741
alınmasının yeterli olmadığını görürüz.
06:07
(2 ^ 11) - 1 = 2,047,
126
355960
2597
(2^11)-1=2,047,
06:10
and you don't need me to tell you that's 23 x 89.
127
358557
3368
ve bunun bana 23x89 olduğunu söylemenize gerek yok.
06:13
(Laughter)
128
361925
2126
(Gülüşmeler)
06:16
But (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1
129
364051
3240
Ama (2^13) -1, (2^17)-1
06:19
(2 ^ 19) - 1, are all prime numbers.
130
367291
3357
(2^19)-1, bunların hepsi asaldır.
06:22
After that point, they thin out a lot.
131
370648
2869
Bu noktadan sonra, giderek azalıyorlar.
06:25
And one of the things about the search for massive primes
132
373517
2130
Büyük asal sayıların peşine düşmekle ilgili,
06:27
that I love so much is some of the great mathematical minds
133
375647
3139
çok sevdiğim bir şey varsa o da onları araştıran
06:30
of all time have gone on this search.
134
378786
2517
gelmiş geçmiş büyük matematik dehalarıdır.
06:33
This is the great Swiss mathematician Leonhard Euler.
135
381303
2737
Bu, İsviçreli büyük matematikçi Leonhard Euler.
06:36
In the 1700s, other mathematicians said
136
384040
2461
1700'lerde, diğer matematikçiler onun için,
06:38
he is simply the master of us all.
137
386501
3032
"o hepimizin ustası" demişlerdir.
06:41
He was so respected, they put him on European currency
138
389533
3188
O kadar saygındı ki resmini Avrupa banknotlarına basmışlardı.
06:44
back when that was a compliment.
139
392721
2645
Tabii o zaman için bu adeta bir lütuftu.
06:47
(Laughter)
140
395366
4980
(Gülüşmeler)
06:52
Euler discovered at the time the world's biggest prime:
141
400346
3083
Euler o zamanın en büyük asal sayısını keşfetmiştir:
06:55
(2 ^ 31) - 1.
142
403429
1787
(2^31)-1.
06:57
It's over two billion.
143
405216
2348
İki milyardan fazladır.
06:59
He proved it was prime with nothing more
144
407564
2035
Euler bu sayının asallığını sadece
07:01
than a quill, ink, paper and his mind.
145
409599
3788
tüy kalemi, mürekkebi ve aklıyla kanıtlamıştır.
07:05
You think that's big.
146
413387
954
Bunun büyük olduğunu düşünebilirsiniz.
07:06
We know that (2 ^ 127) - 1
147
414341
3277
Ama biliyoruz ki (2^127) -1 de
07:09
is a prime number.
148
417618
1594
bir asal sayıdır.
07:11
It's an absolute brute.
149
419212
1644
Resmen mantık dışı.
07:12
Look at it here: 39 digits long,
150
420856
4005
Şuraya bakın: Tam 39 hane.
07:16
proven to be prime in 1876
151
424861
3363
Asal olduğu 1876'da
07:20
by a mathematician called Lucas.
152
428224
2064
Lucas adlı bir matematikçi tarafından kanıtlanmıştır.
07:22
Word up, L-Dog.
153
430288
1936
Seni gidi Lucas seni!
07:24
(Laughter)
154
432224
1745
(Gülüşmeler)
07:25
But one of the great things about the search for massive primes,
155
433969
2394
Ama en büyük asal sayıların peşine düşmenin
07:28
it's not just finding the primes.
156
436363
1197
en güzel yanı her zaman onlara ulaşmak değildir.
07:29
Sometimes proving another number not to be prime is just as exciting.
157
437560
4251
Bazen tersini kanıtlamak da aynı derecede heyecan vericidir.
07:33
Lucas again, in 1876, showed us (2 ^ 67) - 1,
158
441811
5782
Yine Lucas bize, 1876'da, 21 hane uzunluğundaki
07:39
21 digits long, was not prime.
159
447593
2676
(2^67)-1'in asal olmadığını göstermiştir.
07:42
But he didn't know what the factors were.
160
450269
2429
Ama çarpanların ne olduğunu bilmiyordu.
07:44
We knew it was like six, but we didn't know
161
452698
1785
Biz altı gibi olduklarını biliyoruz, ama
07:46
what are the 2 x 3 that multiply together
162
454483
2421
2x3'ü neyle çarptığımızda o büyük
07:48
to give us that massive number.
163
456904
1250
sayıya ulaşacağımızı bilmiyorduk.
07:50
We didn't know for almost 40 years
164
458154
2041
Neredeyse kırk yıldır bunu bilmiyorduk ki
07:52
until Frank Nelson Cole came along.
165
460195
2922
Frank Nelson Cole çıkageldi.
07:55
And at a gathering of prestigious American mathematicians,
166
463117
2378
Amerikalı saygın matematikçilerin bir toplantısında,
07:57
he walked to the board, took up a piece of chalk,
167
465495
3796
tahtaya yürüdü, eline bir tebeşir aldı
08:01
and started writing out the powers of two:
168
469291
2765
ve ikinin kuvvetlerini yazmaya başladı:
08:04
two, four, eight, 16 --
169
472056
3121
iki, dört, sekiz, 16 --
08:07
come on, join in with me, you know how it goes --
170
475177
1656
hadi, bana eşlik edin, nasıl devam ettiğini biliyorsunuz --
08:08
32, 64, 128, 256,
171
476833
3866
32, 64, 128, 256,
08:12
512, 1,024, 2,048.
172
480699
4656
512, 1,0214, 2,048
08:17
I'm in geek heaven. We'll stop it there for a second.
173
485355
2552
İneklerin arasında kaldım. Burada bir saniyeliğine duracağız.
08:19
Frank Nelson Cole did not stop there.
174
487907
2770
Ama Frank Nelson Cole orada durmadı.
08:22
He went on and on
175
490677
1663
Devam etti, etti ve ikinin
08:24
and calculated 67 powers of two.
176
492340
3669
tam altmış yedi kuvvetini hesapladı.
08:28
He took away one and wrote that number on the board.
177
496009
2492
Biri çıkardı ve tahtadaki sayıyı yazdı.
08:30
A frisson of excitement went around the room.
178
498501
4341
Tüm salonda bir heyecan ürpertisi dolaşıyordu.
08:34
It got even more exciting when he then wrote down
179
502842
2262
Bildiğimiz çarpma işlemi formatında iki büyük asal sayıyı
08:37
these two large prime numbers in your standard multiplication format --
180
505104
4399
tahtaya yazdığında heyecan daha da arttı.
08:41
and for the rest of the hour of his talk
181
509509
3907
Ve konuşmasının geri kalanında
08:45
Frank Nelson Cole busted that out.
182
513416
4633
Frank Nelson Cole adeta balatayı sıyırdı.
08:50
He had found the prime factors
183
518049
2174
(2^'67)-1'in sonucundaki
08:52
of (2 ^ 67) - 1.
184
520223
2410
asal sayıya ulaşmıştı.
08:54
The room went berserk --
185
522633
2502
Odadaki herkes sanki kafayı yemiş gibiydi.
08:57
(Laughter) --
186
525135
1820
(Gülüşmeler)
08:58
as Frank Nelson Cole sat down,
187
526955
2042
Frank Nelson Cole yerine oturduğunda
09:00
having delivered the only talk in the history of mathematics
188
528997
3347
matematik tarihindeki sözcüklerin kullanılmadığı
09:04
with no words.
189
532344
2809
tek konuşmayı yapmıştı.
09:07
He admitted afterwards it wasn't that hard to do.
190
535153
2687
Sonraları bunun çok da zor olmadığını kabul etti.
09:09
It took focus. It took dedication.
191
537840
2650
Dikkat ve azimle bunun üzerine eğilmeyi gerektiriyordu.
09:12
It took him, by his estimate,
192
540490
2000
Onun hesaplamasına göre,
09:14
"three years of Sundays."
193
542490
3971
üç yılın pazar günlerinin toplamı kadar vaktini almıştı.
09:18
But then in the field of mathematics,
194
546461
2338
Ama matematik alanında,
09:20
as in so many of the fields that we've heard from in this TED,
195
548799
3115
TED'den öğrendiğimiz pek çok alanda olduğu gibi,
09:23
the age of the computer goes along and things explode.
196
551914
4343
bilgisayar çağı gelir ve asıl patlama yaşanır.
09:28
These are the largest prime numbers we knew
197
556257
2437
Bilgisayarlar hesaplama işimizi üstlendikçe, yıllar içinde,
09:30
decade by decade, each one dwarfing the one before
198
558694
3407
bildiğimiz bu büyük asal sayıların her biri
09:34
as computers took over and our power to calculate
199
562101
3200
bir öncekini küçülte küçülte
09:37
just grew and grew.
200
565301
1912
daha da büyüdü ve büyüdü.
09:39
This is the largest prime number we knew in 1996,
201
567230
3065
Bu gördüğünüz, benim için çok duygusal bir yıl olan,
09:42
a very emotional year for me.
202
570295
2020
1996'da bildiğimiz en büyük asal sayıydı.
09:44
It was the year I left university.
203
572315
1935
1996 üniversiteyi bitirdiğim yıldı.
09:46
I was torn between mathematics and media.
204
574250
2625
Matematik ve medya arasında gidip geliyordum.
09:48
It was a tough decision. I loved university.
205
576875
2455
Zor bir karardı. Üniversiteyi sevmiştim.
09:51
My arts degree was the best nine and a half years of my life.
206
579330
3873
Güzel sanatlar eğitimim hayatımın en iyi dokuz buçuk yılıydı.
09:55
(Laughter)
207
583203
2583
(Gülüşmeler)
09:57
But I came to a realization about my own ability.
208
585786
3627
Ama kendi yeteneklerim hakkında bir şeyi fark etmiştim.
10:01
Put simply, in a room full of randomly selected people,
209
589413
3517
En basit deyişle, gelişigüzel seçilmiş insanların arasında
10:04
I'm a maths genius.
210
592930
1875
ben bir matematik dahisiyim.
10:06
In a roomful of maths Ph.Ds,
211
594805
2077
Matematik doktorları arasında ise
10:08
I'm as dumb as a box of hammers.
212
596882
3729
tam bir kuş beyinliyim.
10:12
My skill is not in the mathematics.
213
600611
1747
Yeteneğim matematikte değildi.
10:14
It is in telling the story of the mathematics.
214
602358
3892
Matematiğin hikayesini anlatabilmekteydi.
10:18
And during that time, since I've left university,
215
606250
2186
Ve ben üniversiteyi bitirdiğimden beri,
10:20
these numbers have got bigger and bigger,
216
608436
2136
bu sayılar her biri bir sonrakini
10:22
each one dwarfing the last,
217
610572
1766
küçülte küçülte büyüdüler.
10:24
until along came this man, Dr. Curtis Cooper,
218
612338
4893
Ta ki, birkaç yıl önce en büyük asal sayı rekorunu
10:29
who a few years ago held the record for the largest ever prime,
219
617231
3359
rakip bir üniversiteye kaptırmak için elde eden
10:32
only to see it snatched away by a rival university.
220
620590
3305
Dr. Curtis Cooper ortaya çıkıncaya dek.
10:35
And then Curtis Cooper got it back.
221
623895
4177
Sonraları Curtis Cooper bu rekoru geri aldı.
10:40
Not years ago, not months ago, days ago.
222
628072
5327
Yıllar, aylar önce değil, günler önce.
10:45
In an amazing moment of serendipity,
223
633399
1644
Şanslı bir tesadüf anında,
10:47
I had to send TED a new slide
224
635043
4152
Bu adamın neler yaptığını göstermek için
10:51
to show you what this guy had done.
225
639195
2010
TED'e yeni bir slayt yolladım.
10:53
I still remember -- (Applause) --
226
641205
2650
Hala hatırlıyorum -- (Alkış) --
10:55
I still remember when it happened.
227
643855
1503
Ne zaman olduğunu hala hatırlıyorum.
10:57
I was doing my breakfast radio show.
228
645358
1448
Radyodaki kahvaltı programımı yapıyordum.
10:58
I looked down on Twitter. There was a tweet:
229
646806
1372
Twitter'a bir göz attım ve şöyle bir tweet gördüm:
11:00
"Adam, have you seen the new largest prime number?"
230
648178
2305
"Adam, yeni en büyük asal sayıyı gördün mü?"
11:02
I shivered --
231
650483
1414
Titrediğimi hissettim.
11:03
(Laughter) --
232
651897
1740
(Gülüşmeler)
11:05
contacted the women who produced my radio show out in the other room,
233
653637
3082
diğer odada programımı hazırlayan kızları aradım
11:08
and said "Girls, hold the front page.
234
656719
2451
ve "Kızlar, manşeti bana ayırın.
11:11
We're not talking politics today.
235
659170
1460
Bugün siyaset konuşmayacağız.
11:12
We're not talking sport today.
236
660630
1957
Bugün spor da konuşmayacağız.
11:14
They found another megaprime."
237
662587
2330
Yeni bir büyük asal sayı bulunmuş."
11:16
The girls just shook their heads,
238
664917
1512
Kızlar başlarını salladılar, başlarını elleri arasına aldılar
11:18
put them in their hands, and let me go my own way.
239
666429
2237
ve beni ne halim varsa görmem için bıraktılar.
11:20
It's because of Curtis Cooper that we know,
240
668666
2576
Şuan bildiğimiz en büyük asal sayı olan
11:23
currently the largest prime number we know,
241
671242
2329
2^57,885,161'i
11:25
is 2 ^ 57,885,161.
242
673571
8010
Curtis Cooper sayesinde biliyoruz.
11:33
Don't forget to subtract the one.
243
681581
2803
Ve tabi biri çıkarmayı da unutmamalıyız.
11:36
This number is almost 17 and a half million digits long.
244
684384
7224
Bu sayı neredeyse on yedi buçuk milyon hane uzunluğunda.
11:43
If you typed it out on a computer and saved it as a text file,
245
691608
3426
Bilgisayarda yazıp bir metin dosyası olarak kaydettiğinizde
11:47
that's 22 meg.
246
695034
2795
dosya yirmi megabayt olur.
11:49
For the slightly less geeky of you,
247
697829
2044
Tamam bilgisayar dilinden daha basit anlatayım.
11:51
think about the Harry Potter novels, okay?
248
699873
2137
Harry Potter serisini düşünün, tamam mı?
11:54
This is the first Harry Potter novel.
249
702010
2350
Bu ilk Harry Potter romanı.
11:56
This is all seven Harry Potter novels,
250
704360
1702
Bu da serinin tamamı, yani yedi roman.
11:58
because she did tend to faff on a bit near the end.
251
706062
2362
Çünkü yazar sonlara doğru biraz aylaklık yaptı.
12:00
(Laughter)
252
708424
3519
(Gülüşmeler)
12:03
Written out as a book, this number would run
253
711943
2312
Bir kitap olarak yazılırsa, bu sayı tüm Harry Poter serisi
12:06
the length of the Harry Potter novels and half again.
254
714255
4475
ve bir de onun yarısı kadar daha uzun olurdu.
12:10
Here's a slide of the first 1,000 digits of this prime.
255
718730
5539
Bu sayının ilk 1000 hanesini ekranda görebilirsiniz.
12:16
If, when TED had begun, at 11 o'clock on Tuesday,
256
724269
3121
Eğer salı günü saat 11'de, TED'in başladığı saatte,
12:19
we'd walked out and simply hit one slide every second,
257
727390
4568
her saniyede bir ekranda bir slayt gösterseydik
12:23
it would have taken five hours to show you that number.
258
731958
5370
bu sayının tamamını size göstermek beş saat alırdı.
12:29
I was keen to do it, could not convince Bono.
259
737328
2966
Ben yapmak istedim açıkçası ama Bono'yu ikna edemedim.
12:32
That's the way it goes.
260
740294
2603
İşte bu şekilde devam ediyor.
12:34
This number is 17 and a half thousand slides long,
261
742897
4420
Bu sayı 17,500 slayt uzunluğunda.
12:39
and we know it is prime as confidently
262
747317
4123
ve biz bu sayının asal olduğunu yedinin asal olduğunu
12:43
as we know the number seven is prime.
263
751440
3374
bildiğimiz kadar kesin bilebiliyoruz.
12:46
That fills me with almost sexual excitement.
264
754814
5686
Yani bu bende neredeyse cinsel uyarılma etkisi yaratıyor.
12:52
And who am I kidding when I say almost?
265
760500
2183
Hani neredeyse derken kimi kandırıyorsam?
12:54
(Laughter)
266
762683
2562
(Gülüşmeler)
12:57
I know what you're thinking:
267
765245
1651
Ne düşündüğünüzü biliyorum.
12:58
Adam, we're happy that you're happy,
268
766896
4979
Adam, sen mutlusun ve biz de mutluyuz.
13:03
but why should we care?
269
771875
2498
Ama bu neden bizim umrumuzda olsun ki?
13:06
Let me give you just three reasons why this is so beautiful.
270
774373
2710
Bu durumu bu denli muhteşem yapan üç sebep söyleyeceğim.
13:09
First of all, as I explained, to ask a computer
271
777083
3551
İlk olarak, açıkladığım gibi, bilgisayara, "bu sayı asal mıdır"
13:12
"Is that number prime?" to type it in its abbreviated form,
272
780634
3079
diye sormak için onu kısa haliyle yazmak, sonra da
13:15
and then only about six lines of code is the test for primacy,
273
783713
4202
aşağı yukarı altı satır kod ile asallığı denemek için
13:19
is a remarkably simple question to ask.
274
787915
2321
bu soruyu sormak çok basittir.
13:22
It's got a remarkably clear yes/no answer,
275
790236
3013
Net bir şekilde evet ya da hayır cevabı verir,
13:25
and just requires phenomenal grunt.
276
793249
2557
ve sadece iyi çalışan bir bellek gerektirir.
13:27
Large prime numbers are a great way of testing
277
795806
2169
Büyük asal sayılar bilgisayar çiplerinin hızını
13:29
the speed and accuracy of computer chips.
278
797975
2633
ve iyi çalışıp çalışmadıklarını test etmenin en iyi yoludur.
13:32
But secondly, as Curtis Cooper was looking for that monster prime,
279
800608
2801
Öte yandan, Curtis Cooper bu dev sayının
13:35
he wasn't the only guy searching.
280
803409
1925
izini süren tek kişi değildi.
13:37
My laptop at home was looking through
281
805334
1185
O sırada benim laptopum da, tüm dünyada
13:38
four potential candidate primes myself
282
806519
2275
bu büyük sayıların peşine düşen
13:40
as part of a networked computer hunt around the world
283
808794
3656
bir bilgisayar ağına bağlı olarak dört tane
13:44
for these large numbers.
284
812450
1255
potansiyel asal sayının incelemesini yapmakta idi.
13:45
The discovery of that prime is similar to the work
285
813705
1929
Büyük asal sayıların peşine düşmek insanların
13:47
people are doing in unraveling RNA sequences,
286
815634
3202
RNA dizilimini çözmek için yaptıkları çalışmalara,
13:50
in searching through data from SETI and other astronomical projects.
287
818836
3072
Dünya Dışı Akıllı Yaşam Araştırmaları projelerine benziyor.
13:53
We live in an age where some of the great breakthroughs
288
821908
3242
Büyük buluşların her zaman laboratuvarlarda ya da
13:57
are not going to happen in the labs or the halls of academia
289
825150
2519
akademi amfilerinde değil de
13:59
but on laptops, desktops,
290
827669
2114
araştırmalara kendince yardım eden insanların
14:01
in the palms of people's hands
291
829783
1866
bilgisayarlarında, masaüstlerinde ya da ellerinde
14:03
who are simply helping out for the search.
292
831649
3413
şekillendiği bir çağda yaşıyoruz.
14:07
But for me it's amazing because it's a metaphor
293
835062
2329
Benim için içinde yaşadığımız çağda
14:09
for the time in which we live,
294
837391
1937
insan beyni ve makinelerin birlikte keşifler yapabilmesi
14:11
when human minds and machines can conquer together.
295
839328
4844
büyüleyici bir metafor.
14:16
We've heard a lot about robots in this TED.
296
844172
2359
TED'de robotlar hakkında pek çok şey izledik.
14:18
We've heard a lot about what they can and can't do.
297
846531
1610
Yapabilecekleri, yapamayacakları hakkında bilgi sahibi olduk.
14:20
It is true, you can now download onto your smartphone
298
848141
2522
Satrançtaki pek çok dahiyi akıllı telefonunuza indirdiğiniz
14:22
an app that would beat most grandmasters at chess.
299
850663
3895
bir uygulama ile yenebileceğiniz doğrudur.
14:26
You think that's cool.
300
854558
1464
Bunun harika olduğunu düşünebilirsiniz.
14:28
Here's a machine doing something cool.
301
856022
2566
Bakın işte harika bir iş yapan bir makine daha.
14:30
This is the CubeStormer II.
302
858588
2186
Bu CubeStormer II.
14:32
It can take a randomly shuffled Rubik's Cube.
303
860774
3821
Öylece karıştırılmış bir Rubik Kübü alır ve
14:36
Using the power of the smartphone,
304
864595
2566
akıllı telefonunun gücünü kullanarak,
14:39
it can examine the cube and solve the cube
305
867161
7193
beş saniye gibi kısa bir sürede
14:46
in five seconds.
306
874354
2699
kübü inceler ve çözer.
14:49
(Applause)
307
877053
3881
(Alkış)
14:52
That scares some people. That excites me.
308
880934
4065
Bu bazı insanları korkutur, ama beni heyecanlandırıyor.
14:56
How lucky are we to live in this age
309
884999
3231
İnsan beyninin ve makinelerin birlikte çalışabildiği
15:00
when mind and machine can work together?
310
888230
3293
bu çağda yaşadığımız için ne kadar da şanslıyız!
15:03
I was asked in an interview last year in my capacity
311
891523
2272
Avustralya'da kendi halinde az çok üne sahip
15:05
as a lower-case "c" celebrity in Australia,
312
893795
2988
biri olarak bir röportajda bana şöyle sormuşlardı:
15:08
"What was your highlight of 2012?"
313
896783
2005
"2012'nin sizin için en önemli olayı nedir?"
15:10
People were expecting me to talk about
314
898788
1462
İnsanlar, Avustralyamızın o harika ve kendine özgü
15:12
my beloved Sydney Swans football team.
315
900250
2668
futbol sporundan, Super Bowl'a eşit bir başarı elde eden
15:14
In our beautiful, indigenous sport of Australian football,
316
902918
3008
sevgili futbol takımım Sydney Swans'ten filan
15:17
they won the equivalent of the Super Bowl.
317
905926
2134
bahsetmemi bekliyorlardı.
15:20
I was there. It was the most emotional, exciting day.
318
908060
2991
Evet, o gün oradaydım, çok duygu dolu, çok heyecan vericiydi.
15:23
It wasn't my highlight of 2012.
319
911051
2114
Ama benim için 2012'nin en önemli olayı değildi.
15:25
People thought it might have been an interview I'd done on my show.
320
913165
1963
Programımdaki bir röportaj olmasını da bekleyebilirler.
15:27
It might have been a politician. It might have been a breakthrough.
321
915128
2068
Belki de bir politikacı, belki de büyük bir buluş.
15:29
It might have been a book I read, the arts. No, no, no.
322
917196
2055
Okuduğum bir kitap, güzel sanatlar... Hayır, hayır, hayır.
15:31
It might have been something my two gorgeous daughters had done.
323
919251
2164
İki güzel kızımın yaptığı bir şey olmasını bekleyebilirler.
15:33
No, it wasn't. The highlight of 2012, so clearly,
324
921415
3579
Ama değildi. Benim için açık ve net olarak 2012'nin
15:36
was the discovery of the Higgs boson.
325
924994
3632
en büyük olayı Higgs bozonunun keşfiydi.
15:40
Give it up for the fundamental particle
326
928626
2676
Diğer tüm temel parçacıklara kütle kazandıran
15:43
that bequeaths all other fundamental particles their mass.
327
931302
3005
o temel parçacığın buluşunu alkışlayalım.
15:46
(Applause)
328
934307
1496
(Alkışlar)
15:47
And what was so gorgeous about this discovery was
329
935803
2813
Bu keşfi bu kadar muhteşem yapan şey ise,
15:50
50 years ago Peter Higgs and his team
330
938616
2236
50 yıl önce Peter Higgs ve ekibininin
15:52
considered one of the deepest of all questions:
331
940852
2410
en derin sorulardan biri üzerine kafa yormuş olmalarıydı.
15:55
How is it that the things that make us up have no mass?
332
943262
4640
Nasıl olur da bizi meydan getiren şeylerin kütlesi olamaz?
15:59
I've clearly got mass. Where does it come from?
333
947902
4459
Benim bir kütlem olduğu çok açık. Ama bu nereden geliyor?
16:04
And he postulated a suggestion
334
952361
1814
Ve Higgs şöyle bir varsayımda bulundur:
16:06
that there's this infinite, incredibly small field
335
954175
3670
Parçacıkların diğer parçacıklarla etkileşim içinde olduğu
16:09
stretching throughout the universe,
336
957845
2118
tüm evren boyunca uzanan
16:11
and as other particles go through those particles
337
959963
2085
bu sonsuz, inanılmaz derece küçük alan,
16:14
and interact, that's where they get their mass.
338
962048
2392
onların kütlelerinin geldiği yerdir.
16:16
The rest of the scientific community said,
339
964440
2457
Bilimsel komitenin geri kalanı şöyle dedi:
16:18
"Great idea, Higgsy.
340
966897
1609
"Bu önemli bir tez Higgs.
16:20
We've got no idea if we could ever prove it.
341
968506
1686
Ama bunu kanıtlayabileceğimize dair bir fikrimiz yok.
16:22
It's beyond our reach."
342
970192
2108
Bu ulaşabileceğimizin çok ötesinde."
16:24
And within just 50 years,
343
972300
2497
Ve sadece ömrünün 50 yılında
16:26
in his lifetime, with him sitting in the audience,
344
974797
5884
onun gözlemi ve tanıklığında,
16:32
we had designed the greatest machine ever
345
980681
3632
bir insan aklının ürünü olan
16:36
to prove this incredible idea
346
984313
3066
bu muhteşem fikri kanıtlayabilmek için
16:39
that originated just in a human mind.
347
987379
3963
tüm zamanların en muhteşem makinasını tasarladık.
16:43
That's what is so exciting for me about this prime number.
348
991342
2532
Benim için asal sayılar tam da bu yüzden çok heyecan verici.
16:45
We thought it might be there,
349
993874
2086
Orada bi yerde olduğunu düşündük,
16:47
and we went and found it.
350
995960
2420
gittik ve onu bulduk.
16:50
That is the essence of being human.
351
998380
3900
İşte insan olmanın özü budur.
16:54
That is what we are all about.
352
1002280
3674
Hepimiz işte tam da bundan ibaretiz.
16:57
Or as my friend Descartes might put it,
353
1005954
1969
Ya da dostum Descartes'in dediği gibi
16:59
we think,
354
1007923
1713
Düşünüyorum,
17:01
therefore we are.
355
1009636
2413
Öyleyse varım.
17:04
Thank you.
356
1012049
1391
Teşekkürler.
17:05
(Applause)
357
1013440
5601
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Adam Spencer - Science communicatorRadio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk.
Why you should listen
Adam Spencer is the breakfast host on 702 ABC Sydney, the most listened-to talk show in Australia's biggest and most competitive market -- but (or maybe because) in between the usual fare of weather, traffic and local politics he weaves a spell of science, mathematics and general nerdery. Really! In a radio landscape dominated by shock jocks and morning zoos, he plays eclectic tunes, talks math, and never misses the chance to interview a Nobel Prize winner. Which is unsurprising once you find out that this former world debating champion had actually started on a PhD in Pure Mathematics before he began dabbling in improv comedy, which eventually led to his media career.
"Numbers," he says, "are the musical notes with which the symphony of the universe is played."
Watch Adam's promo video for this talk -- and follow the hashtag #PrimePush.
Adam Spencer | Speaker | TED.com