ABOUT THE SPEAKER
Garik Israelian - Astrophysicist
Garik Israelian's stargazing on the Canary Islands has led to high-profile discoveries about space's big disasters -- including the first evidence that supernova explosions make black holes.

Why you should listen

Garik Israelian studies the spectral signatures of stars and other bodies as an astrophysicist at the Gran Telescopio Canarias, home of the world's largest optical-infrared telescope mirror, part of the Institute of Astrophysics on the Canary Islands. He has published more than 150 articles on topics such as extra-solar planets and black hole binary systems, and his observational work --  poring over the spectral data that points to the composition of distant stars -- has led to the discovery of a lithium signature that suggests Sun-sized stars gobble up their planets.

In 1999, Israelian led a collaboration that found the first observational evidence that supernova explosions are responsible for the formation of black holes. He's on the verge of announcing more big news. (And he is one of the astronomers whom Brian May, the guitarist of Queen, credits with persuading him to finish his PhD after 30 years as a rock star.)

More profile about the speaker
Garik Israelian | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2009

Garik Israelian: How spectroscopy could reveal alien life

Garik Israelian: Yıldızlar neden oluşur?

Filmed:
659,672 views

Garik Israelian bir spektroskopist; yıldızların hangi maddelerden oluştuğunu ve davranışlarını anlamak için, yaydığı ışınların spektroskopik incelemesini yapıyor. Yaşam barındırabilecek gezegen arayışında başarıya yaklaşmak bu alana daha dikkatlice eğilmeyle sağlanabilir.
- Astrophysicist
Garik Israelian's stargazing on the Canary Islands has led to high-profile discoveries about space's big disasters -- including the first evidence that supernova explosions make black holes. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:18
I have a very difficultzor taskgörev.
0
0
3000
Benim görevim çok zor.
00:21
I'm a spectroscopistspectroscopist.
1
3000
3000
Ben bir spektroskopistim.
00:24
I have to talk about astronomyastronomi withoutolmadan showinggösterme you
2
6000
2000
Eğer o nedir derseniz... Size galaksilerin veya nebulaların
00:26
any singletek imagegörüntü of nebulaebulutsular dizini or galaxiesgalaksiler, etcvb.
3
8000
4000
tek bir fotoğrafını göstermeden astronomiden bahsetmek derim.
00:30
because my job is spectroscopyspektroskopisi.
4
12000
2000
çünkü benim işim spektroskopi (ışınların dalga boyu ölçümü).
00:32
I never dealanlaştık mı with imagesGörüntüler.
5
14000
3000
İşim gereği görüntülerle uğraşmam.
00:35
But I'll try to convinceikna etmek you
6
17000
2000
Ama yine de sizi
00:37
that spectroscopyspektroskopisi is actuallyaslında something whichhangi can
7
19000
2000
spektroskopinin dünyayı değiştirebilecek bir şey olduğuna
00:39
changedeğişiklik this worldDünya.
8
21000
3000
ikna etmeye çalışacağım.
00:42
SpectroscopySpektroskopi can probablymuhtemelen answerCevap the questionsoru,
9
24000
3000
Spektroskopi muhtemelen şu soruyu cevaplandırabilir:
00:45
"Is there anybodykimse out there?"
10
27000
2000
"Dünya dışı yaşam var mı?"
00:47
Are we aloneyalnız? SETISETI.
11
29000
2000
"Evrende yalnız mıyız?" SETI
00:49
It's not very funeğlence to do spectroscopyspektroskopisi.
12
31000
3000
Doğrusu spektroskopiyle uğraşmak çok da eğlenceli değil.
00:52
One of my colleaguesmeslektaşlar in BulgariaBulgaristan,
13
34000
2000
Bulgaristan'daki bir meslektaşım,
00:54
NevenaNevena MarkovaMarkova, spentharcanmış about 20 yearsyıl
14
36000
2000
Neviana Markova, yaklaşık 20 yılını
00:56
studyingders çalışıyor these profilesprofilleri.
15
38000
3000
bu profilleri çalışarak geçirdi.
00:59
And she publishedyayınlanan 42 articleshaberler
16
41000
2000
Ve sırf bu konuya adanmış
01:01
just dedicatedadanmış to the subjectkonu.
17
43000
2000
42 makale yayınladı.
01:03
Can you imaginehayal etmek? Day and night, thinkingdüşünme,
18
45000
2000
Düşünsenize!.. Gece gündüz, 20 sene boyunca,
01:05
observinggözleme, the sameaynı starstar for 20 yearsyıl
19
47000
3000
aynı yıldızı gözlemlemek
01:08
is incredibleinanılmaz.
20
50000
2000
gerçekten inanılmaz.
01:10
But we are crazyçılgın. We do these things.
21
52000
2000
Ama bizler çılgınız. Böyle şeyler yaparız.
01:12
(LaughterKahkaha)
22
54000
2000
(Kahkahalar)
01:14
And I'm not that faruzak.
23
56000
2000
Ben o kadar ileri gitmedim.
01:16
I spentharcanmış about eightsekiz monthsay workingçalışma on these profilesprofilleri.
24
58000
3000
Bu profilleri inceleyerek yaklaşık 8 ay geçirdim.
01:19
Because I've noticedfark
25
61000
2000
Çünkü gezegen sahibi yıldızlardan birinin
01:21
a very smallküçük symmetrySimetri
26
63000
2000
spektrumunu incelerken
01:23
in the profileprofil of one of the planetgezegen hostevsahibi starsyıldızlar.
27
65000
2000
çok küçük bir simetri farkettim.
01:25
And I thought, well maybe there is Lithium-Lityum-6 in this starstar,
28
67000
4000
Ve dedim ki, eğer bu yıldızın içinde Lityum-6 varsa,
01:29
whichhangi is an indicationbelirti that this starstar
29
71000
2000
bu, bu yıldızın bir gezegen yutmuş olabileceğini
01:31
has swallowedyutulması a planetgezegen.
30
73000
2000
gösterir.
01:33
Because apparentlygörünüşe göre you can't have this fragilekırılgan isotopeizotop
31
75000
3000
Çünkü normalde Güneş benzeri yıldızlar
01:36
of Lithium-Lityum-6 in the atmospherestehlikesi olan ortamlar of sun-likeGüneş gibi starsyıldızlar.
32
78000
4000
Lityum-6 barındırmazlar.
01:40
But you have it in planetsgezegenler and asteroidsAsteroitler.
33
82000
3000
Amam gezegenler ve asteroidler barındırır.
01:43
So if you engulfyutmak planetgezegen or largegeniş numbernumara of asteroidsAsteroitler,
34
85000
6000
Eğer yıldız bir gezegen veya bir çok asteroid yutmuşsa,
01:49
you will have this Lithium-Lityum-6 isotopeizotop
35
91000
3000
yıldızdan gelen ışın spektrumunda
01:52
in the spectrumspektrum of the starstar.
36
94000
2000
Lityum-6 izotopunu görebilirsiniz.
01:54
So I investedyatırım more than eightsekiz monthsay
37
96000
4000
Böylece 8 ayımı bu yıldızdan gelen
01:58
just studyingders çalışıyor the profileprofil of this starstar.
38
100000
2000
lityum profilini inceleyerek geçirdim.
02:00
And actuallyaslında it's amazingşaşırtıcı,
39
102000
2000
Aslında gülünç olan
02:02
because I got phonetelefon callsaramalar from manyçok reportersmuhabirler askingsormak,
40
104000
2000
bir çok gazetecinin beni arayıp "Yani yıldızın gezegeni yuttuğunu
02:04
"Have you actuallyaslında seengörüldü the planetgezegen going into a starstar?"
41
106000
3000
gördünüz mü?" diye sorması oldu.
02:07
Because they thought that if you are havingsahip olan a telescopeteleskop,
42
109000
4000
Çünkü ilk akıllarına gelen şu oldu:Astronomsanız ve
02:11
you are an astronomerastronom so what you are doing
43
113000
2000
bir teleskopunuz varsa...
02:13
is actuallyaslında looking in a telescopeteleskop.
44
115000
2000
...onunla gökyüzüne bakarsınız.
02:15
And you mightbelki have seengörüldü the planetgezegen going into a starstar.
45
117000
4000
Ve gerçekten de bir yıldızın bir gezegeni yuttuğunu görebilirsiniz.
02:19
And I was sayingsöz, "No, excusebahane me.
46
121000
2000
Ama ben: "Hayır, kusura bakmayın ama
02:21
What I see is this one."
47
123000
2000
benim gördüğüm buydu." dedim.
02:23
(LaughterKahkaha)
48
125000
1000
(Kahkahalar)
02:24
It's just incredibleinanılmaz. Because nobodykimse understoodanladım really.
49
126000
3000
Gerçekten inanılmaz. Kimse ne dediğimi anlamadı.
02:27
I betbahis that there were very fewaz people
50
129000
2000
Neden bahsettiğimi olsa olsa
02:29
who really understoodanladım what I'm talkingkonuşma about.
51
131000
3000
bir kaç kişi anlamıştır.
02:32
Because this is the indicationbelirti that the planetgezegen wentgitti into the starstar.
52
134000
4000
Ama bu gerçekten yıldızın gezegeni yuttuğunu gösteriyor.
02:36
It's amazingşaşırtıcı.
53
138000
3000
İnanılmaz.
02:39
The powergüç of spectroscopyspektroskopisi
54
141000
2000
Spektroskopinin gücünü
02:41
was actuallyaslında realizedgerçekleştirilen
55
143000
2000
aslında daha 1973'te
02:43
by PinkPembe FloydFloyd alreadyzaten in 1973.
56
145000
4000
Pink Floyd anlamıştı.
02:47
(LaughterKahkaha)
57
149000
1000
(Kahkahalar)
02:48
Because they actuallyaslında said that
58
150000
3000
Çünkü onlar aslında dediler ki
02:51
you can get any colorrenk you like
59
153000
2000
bir spektrumdan istediğin
02:53
in a spectrumspektrum.
60
155000
2000
renki alabilirsin.
02:55
And all you need is time and moneypara
61
157000
2000
Tüm ihtiyacın olan, iyi bir spektrograf yapmak için
02:57
to make your spectrographspektrograf.
62
159000
2000
gerekli zaman ve para.
02:59
This is the numbernumara one highyüksek resolutionçözüm,
63
161000
3000
Bu, gezegendeki en hassas ve
03:02
mostçoğu precisekesin spectrographspektrograf on this planetgezegen, calleddenilen HARPSHARPS,
64
164000
3000
en yüksek çözünürlüklü spektrograf, HARPS.
03:05
whichhangi is actuallyaslında used to detectbelirlemek
65
167000
2000
Güneş sistemi dışı gezegenleri ve
03:07
extrasolarGüneş dışı planetsgezegenler and soundses wavesdalgalar
66
169000
2000
ses dalgalarını, yıldızların atmosferini
03:09
in the atmospherestehlikesi olan ortamlar of starsyıldızlar.
67
171000
2000
inceleyerek tespit eder.
03:11
How we get spectraSpectra?
68
173000
3000
Spektrum ölçümü nasıl yapılır?
03:14
I'm sure mostçoğu of you know from schoolokul physicsfizik
69
176000
3000
Eminim ki fizik dersinden hatırlıyorsunuzdur.
03:17
that it's basicallytemel olarak splittingbölme a whitebeyaz lightışık
70
179000
4000
Aslında tüm yaptığı beyaz ışığı
03:21
into colorsrenkler.
71
183000
2000
renklerine ayırmak.
03:23
And if you have a liquidsıvı hotSıcak masskitle,
72
185000
3000
Eğer sıcak ve sıvı bir kütleniz varsa,
03:26
it will produceüretmek something whichhangi we call a continuoussürekli spectrumspektrum.
73
188000
4000
sürekli spektrum denilen bir şey oluşturur.
03:30
A hotSıcak gasgaz is producingüreten emissionemisyon lineshatlar only,
74
192000
3000
Sıcak gaz aslında sadece doğrusal yayma (emisyon) yapar,
03:33
no continuumsüreç.
75
195000
2000
sürekliliği yoktur.
03:35
And if you placeyer a coolgüzel gasgaz in frontön of a
76
197000
4000
Eğer sıcaklık kaynağının önüne
03:39
hotSıcak sourcekaynak,
77
201000
2000
soğuk gaz koyarsanız,
03:41
you will see certainbelli patternsdesenler
78
203000
2000
belli desenler görürsünüz.
03:43
whichhangi we call absorptionemme lineshatlar.
79
205000
2000
Bunlara emilim çizgileri denir.
03:45
WhichHangi is used actuallyaslında to identifybelirlemek chemicalkimyasal elementselementler
80
207000
3000
Yani soğuk maddede emilen dalga boylarından
03:48
in a coolgüzel mattermadde,
81
210000
2000
o maddenin hangi kimyasal elementlere
03:50
whichhangi is absorbingemici exactlykesinlikle at those frequenciesFrekanslar.
82
212000
3000
sahip olduğunu anlayabiliriz.
03:53
Now, what we can do with the spectraSpectra?
83
215000
3000
Peki, spektrumlarla ne yapılabilir?
03:56
We can actuallyaslında studyders çalışma line-of-sightNişan Hattı velocitieshızları
84
218000
3000
Evrendeki nesnelerin
03:59
of cosmickozmik objectsnesneleri.
85
221000
2000
hızlarını ölçebiliriz.
04:01
And we can alsoAyrıca studyders çalışma chemicalkimyasal compositionbileştirme, kompozisyon
86
223000
3000
Ayrıca yıldızların, galaksilerin ve nebulaların
04:04
and physicalfiziksel parametersparametreler of starsyıldızlar,
87
226000
2000
kimyasal içeriklerini de
04:06
galaxiesgalaksiler, nebulaebulutsular dizini.
88
228000
2000
inceleyebiliriz.
04:08
A starstar is the mostçoğu simplebasit objectnesne.
89
230000
2000
Yıldız çok basit bir nesnedir.
04:10
In the coreçekirdek, we have thermonucleartermonükleer reactionsreaksiyonları going on,
90
232000
4000
Çekirdeğinde ısıl-nükleer tepkimeler meydana gelir,
04:14
creatingoluşturma chemicalkimyasal elementselementler.
91
236000
2000
ve kimyasal elementleri oluştururlar.
04:16
And we have a coolgüzel atmosphereatmosfer.
92
238000
2000
Serin bir atmosferi vardır.
04:18
It's coolgüzel for me.
93
240000
2000
Ben buna serin derim.
04:20
CoolCool in my termsşartlar is threeüç or fourdört or fivebeş thousandbin degreesderece.
94
242000
4000
Bana göre 3-, 4-, 5- bin derece serindir.
04:24
My colleaguesmeslektaşlar in infra-redKızıl ötesi astronomyastronomi
95
246000
2000
Kızılötesi astronomi çalışan meslektaşlarıma göre ise
04:26
call minuseksi 200 KelvinKelvin is coolgüzel for them.
96
248000
5000
-200 Kelvin (-473C) serindir.
04:31
But you know, everything is relativebağıl.
97
253000
2000
Her şey göreceli.
04:33
So for me 5,000 degreesderece is prettygüzel coolgüzel.
98
255000
3000
Yani benim için 5000C serin sayılır.
04:36
(LaughterKahkaha)
99
258000
1000
(Kahkahalar)
04:37
This is the spectrumspektrum of the SunGüneş --
100
259000
3000
Bu Güneş'in tayfı (spektrumu).
04:40
24,000 spectralSpektral lineshatlar,
101
262000
3000
24,000 spektrum çizgisi var.
04:43
and about 15 percentyüzde of these lineshatlar is not yethenüz identifiedtespit.
102
265000
4000
%15'inin ne olduğu hala bilinmiyor.
04:47
It is amazingşaşırtıcı. So we are in the 21stst centuryyüzyıl,
103
269000
3000
Çok ilginç. 21. yy'da yaşıyoruz,
04:50
and we still cannotyapamam properlyuygun şekilde understandanlama
104
272000
2000
ve hala Güneş'in tayfını bile
04:52
the spectrumspektrum of the sunGüneş.
105
274000
2000
doğru düzgün anlayamıyoruz.
04:54
SometimesBazen we have to dealanlaştık mı with
106
276000
2000
Bir kimyasal elementin
04:56
just one tinyminik, weakzayıf spectralSpektral linehat
107
278000
3000
atmosferdeki bileşimini ölçmek için,
04:59
to measureölçmek the compositionbileştirme, kompozisyon of that chemicalkimyasal elementeleman in the atmosphereatmosfer.
108
281000
4000
bazen minizik bir çizgiyle uğraşmamız gerekiyor.
05:03
For instanceörnek, you see the spectralSpektral linehat of the goldaltın
109
285000
3000
Örneğin, altının spektrum çizgisi
05:06
is the only spectralSpektral linehat in the spectrumspektrum of the SunGüneş.
110
288000
3000
Güneş'in tayfında görünen tek çizgi.
05:09
And we use this weakzayıf featureözellik
111
291000
2000
Ve biz Güneş'in atmosferindeki altın
05:11
to measureölçmek the compositionbileştirme, kompozisyon
112
293000
2000
bileşimini ölçmek için
05:13
of goldaltın in the atmosphereatmosfer of the SunGüneş.
113
295000
3000
bu zayıf çizgiden faydalanıyoruz.
05:16
And now this is a work in progressilerleme.
114
298000
3000
Bu devam eden bir çalışmadan.
05:19
We have been dealingmuamele with a similarlybenzer şekilde very weakzayıf featureözellik,
115
301000
4000
Osmiyum'a ait olan, biraz önceki gibi zayıf bir
05:23
whichhangi belongsaittir to osmiumOsmiyum.
116
305000
2000
çizgiyle uğraşıyorduk.
05:25
It's a heavyağır elementeleman producedüretilmiş in thermonucleartermonükleer
117
307000
4000
Osmiyum, süpernova patlamalarında oluşan
05:29
explosionspatlamalar of supernovaesüpernova.
118
311000
2000
ağır bir element.
05:31
It's the only placeyer where you can produceüretmek, actuallyaslında, osmiumOsmiyum.
119
313000
3000
Aslında osmiyum bir tek orada oluşabilir.
05:34
Just comparingkarşılaştıran the compositionbileştirme, kompozisyon of osmiumOsmiyum
120
316000
4000
Gezegen sahibi yıldızlardan birinin
05:38
in one of the planetgezegen hostevsahibi starsyıldızlar,
121
320000
2000
osmiyum miktarını ölçerek
05:40
we want to understandanlama why there is so much
122
322000
2000
aslında neden o yıldızda bu kadar çok osmiyum
05:42
of this elementeleman.
123
324000
2000
olduğunu anlamaya çalışıyoruz.
05:44
PerhapsBelki de we even think that maybe
124
326000
3000
Bir ihtimal,
05:47
supernovasüpernova explosionspatlamalar triggertetik formationsoluşumları of planetsgezegenler and starsyıldızlar.
125
329000
4000
süpernova patlamaları gezegen ve yıldız oluşumunu tetikleyebilir.
05:51
It can be an indicationbelirti.
126
333000
3000
Bunun bir işareti olabilir.
05:54
The other day, my colleagueçalışma arkadaşı from BerkeleyBerkeley,
127
336000
2000
Geçenlerde Berkeley'den bir meslektaşım
05:56
GiborGibor BasriBasri, emailedpostayla me
128
338000
2000
Gibor Basri bana e-posta yolladı.
05:58
a very interestingilginç spectrumspektrum,
129
340000
2000
Çok ilginç bir tayf gönderdi ve
06:00
askingsormak me, "Can you have a look at this?"
130
342000
2000
"Bir bakar mısın?" diye sordu.
06:02
And I couldn'tcould sleepuyku, nextSonraki two weekshaftalar,
131
344000
4000
Yıldızların tayfında büyük miktarda
06:06
when I saw the hugeKocaman amounttutar of oxygenoksijen
132
348000
3000
oksijen ve diğer elementler gördüm ve
06:09
and other elementselementler in the spectrumspektrum of the starsyıldızlar.
133
351000
2000
iki hafta uyuyamadım.
06:11
I knewbiliyordum that there is nothing like that observedgözlenen in the galaxygökada.
134
353000
4000
Daha önce galakside böyle bir şey gözlemlenmediğini biliyordum.
06:15
It was incredibleinanılmaz. The only conclusionSonuç we could make from this
135
357000
4000
İnanılmazdı. Bundan çıkarabildiğimiz tek sonuç
06:19
is clearaçık evidencekanıt that there was a supernovasüpernova explosionpatlama
136
361000
3000
bu sistemde daha önce bir süpernova patlaması olmuş
06:22
in this systemsistem, whichhangi pollutedkirlenmiş the atmosphereatmosfer
137
364000
3000
olması gerektiğiydi. Bu patlama, yıldızın
06:25
of this starstar.
138
367000
2000
atmosferine işlemiş.
06:27
And latersonra a blacksiyah holedelik was formedoluşturulan
139
369000
2000
Daha sonra bir karadelik oluşmuş.
06:29
in a binaryikili systemsistem,
140
371000
2000
Güneş'in 5 katı olan
06:31
whichhangi is still there with a masskitle of about
141
373000
2000
kütlesiyle hala orada
06:33
fivebeş solargüneş masseskitleler.
142
375000
2000
duruyor.
06:35
This was considereddüşünülen as first evidencekanıt that actuallyaslında blacksiyah holesdelikler
143
377000
3000
Bu, karadeliklerin süpernova patlamaları sonrası oluştuğunu
06:38
come from supernovaesüpernova explosionspatlamalar.
144
380000
4000
gösteren ilk delildi.
06:42
My colleaguesmeslektaşlar, comparingkarşılaştıran compositionbileştirme, kompozisyon of chemicalkimyasal elementselementler
145
384000
2000
Meslektaşlarım, galaksimizdeki farklı yıldızların sahip olduğu
06:44
in differentfarklı galacticGalaktik starsyıldızlar,
146
386000
2000
kimyasal elementleri karşılaştırarak
06:46
actuallyaslında discoveredkeşfedilen alienyabancı starsyıldızlar in our galaxygökada.
147
388000
4000
galaksi-dışı yıldızlar keşfettiler.
06:50
It's amazingşaşırtıcı that you can go so faruzak
148
392000
3000
Sadece yıldızların kimyasal bileşimini inceleyerek
06:53
simplybasitçe studyingders çalışıyor the chemicalkimyasal compositionbileştirme, kompozisyon of starsyıldızlar.
149
395000
4000
bu derece ileri gitmek heyecan verici.
06:57
They actuallyaslında said that one of the starsyıldızlar you see in the spectraSpectra
150
399000
3000
Hatta, tayfta görülen yıldızlardan bir tanesinin aslında
07:00
is an alienyabancı. It comesgeliyor from a differentfarklı galaxygökada.
151
402000
3000
farklı bir galaksiden geldiğini söylediler.
07:03
There is interactionetkileşim of galaxiesgalaksiler. We know this.
152
405000
3000
Galaksiler etkileşim içindedir. Bunu biliyoruz.
07:06
And sometimesara sıra they just captureele geçirmek starsyıldızlar.
153
408000
5000
Ve bazen yıldızları yutarlar.
07:11
You've heardduymuş about solargüneş flaresmercek parlamaları.
154
413000
3000
Güneş alevlerini duymuşsunuzdur.
07:14
We were very surprisedşaşırmış to discoverkeşfetmek
155
416000
2000
Bir süper-alev keşfettik,
07:16
a superSüper flareişaret fişeği,
156
418000
2000
çok şaşırtıcıydı.
07:18
a flareişaret fişeği whichhangi is thousandsbinlerce of millionsmilyonlarca of timeszamanlar
157
420000
4000
Öyle bir alev ki, Güneş'te gördüklerimizden
07:22
more powerfulgüçlü than those we see in the SunGüneş.
158
424000
2000
bin milyonlarca kez daha güçlü.
07:24
In one of the binaryikili starsyıldızlar in our galaxygökada
159
426000
3000
Galaksimizdeki ikili yıldızlardan birinde
07:27
calleddenilen FHFH LeoLeo,
160
429000
2000
-adı FH Leo-
07:29
we discoveredkeşfedilen the superSüper flareişaret fişeği.
161
431000
2000
bu süper-alevi keşfettik.
07:31
And latersonra we wentgitti to studyders çalışma the spectralSpektral starsyıldızlar
162
433000
4000
Ve bu nesnelerde olağandışı bir şey olup olmadığını
07:35
to see is there anything strangegarip with these objectsnesneleri.
163
437000
2000
anlamak için tayflarına baktık.
07:37
And we foundbulunan that everything is normalnormal.
164
439000
3000
Her şey normaldi.
07:40
These starsyıldızlar are normalnormal like the SunGüneş. AgeYaş, everything was normalnormal.
165
442000
3000
Bu yıldızlar Güneş gibi olağan. Yaşları, her şey normal.
07:43
So this is a mysterygizem.
166
445000
2000
Yani, bu olay tam bir muamma.
07:45
It's one of the mysteriesgizemler we still have, superSüper flaresmercek parlamaları.
167
447000
3000
Süper-alevler bizim için hala bir muamma.
07:48
And there are sixaltı or sevenYedi similarbenzer casesvakalar
168
450000
3000
Kaynaklarda buna benzer altı-yedi
07:51
reportedrapor in the literatureEdebiyat.
169
453000
2000
olay var.
07:53
Now to go aheadönde with this,
170
455000
2000
Bunu anlamak için,
07:55
we really need to understandanlama chemicalkimyasal evolutionevrim of the universeEvren.
171
457000
4000
öncelikle evrenin kimyasal evrimini anlamalıyız.
07:59
It's very complicatedkarmaşık. I don't really want you to
172
461000
2000
Bu, çok kamaşık. Sizden istediğim bunu
08:01
try to understandanlama what is here.
173
463000
4000
anlamaya çalışmanız değil.
08:05
(LaughterKahkaha)
174
467000
1000
(Kahkahalar)
08:06
But it's to showgöstermek you how complicatedkarmaşık is the wholebütün storyÖykü
175
468000
3000
Asıl amacım size aslında kimyasal elementlerin
08:09
of the productionüretim of chemicalkimyasal elementselementler.
176
471000
2000
üretiminin karmaşıklığını göstermek.
08:11
You have two channelskanallar --
177
473000
2000
Evrende kimyasal elementleri
08:13
the massivemasif starsyıldızlar and low-massdüşük-kütle starsyıldızlar --
178
475000
2000
üreten ve geri dönüşümünü sağlayan iki kanal var:
08:15
producingüreten and recyclinggeri dönüşüm mattermadde and chemicalkimyasal elementselementler in the universeEvren.
179
477000
3000
Dev yıldızlar ve düsük kütleli yıldızlar.
08:18
And doing this for 14 billionmilyar yearsyıl,
180
480000
3000
Bu işlem 14 milyar yıl tekrarlanırsa
08:21
we endson up with this pictureresim,
181
483000
2000
sonunda bu resme ulaşırsınız.
08:23
whichhangi is a very importantönemli graphgrafik,
182
485000
2000
Bu çok önemli bir grafik:
08:25
showinggösterme relativebağıl abundanceszenginliği of chemicalkimyasal elementselementler
183
487000
3000
Güneş benzeri yıldızlarda ve yıldızlararası ortamdaki
08:28
in sun-likeGüneş gibi starsyıldızlar
184
490000
2000
kimyasal elementlerin
08:30
and in the interstellaryıldızlar arası mediumorta.
185
492000
3000
göreceli dağılımını gösterir.
08:33
So whichhangi meansanlamına geliyor that it's really impossibleimkansız
186
495000
2000
Yani aslında sıradışı nesneler bulmak imkansızdır;
08:35
to find an objectnesne where you find about 10 timeszamanlar more sulfurKükürt than siliconsilikon,
187
497000
5000
içinde silikonun 10 katı sülfür bulunan, oksijenin 10 katı kalsiyum bulunan
08:40
fivebeş timeszamanlar more calciumkalsiyum than oxygenoksijen. It's just impossibleimkansız.
188
502000
4000
nesneler bulmak imkansızdır.
08:44
And if you find one, I will say that
189
506000
2000
Eğer böyle bir şey bulunursa,
08:46
this is something relatedilgili to SETISETI,
190
508000
3000
bence bu direk SETI'yle alakalıdır.
08:49
because naturallydoğal olarak you can't do it.
191
511000
4000
Çünkü doğal olarak meydana gelmez.
08:53
DopplerDoppler EffectEtkisi is something very importantönemli
192
515000
2000
Doppler etkisi temel fizikten gelen
08:55
from fundamentaltemel physicsfizik.
193
517000
2000
çok önemli bir kuraldır.
08:57
And this is relatedilgili to the changedeğişiklik of the frequencySıklık
194
519000
2000
Hareketli nesnelerin frekanslarının değişimiyle
08:59
of a movinghareketli sourcekaynak.
195
521000
2000
alakalıdır.
09:01
The DopplerDoppler EffectEtkisi is used to discoverkeşfetmek extrasolarGüneş dışı planetsgezegenler.
196
523000
5000
Doppler etkisi Güneş-dışı gezegenleri keşfetmede kullanılır.
09:06
The precisionhassas whichhangi we need
197
528000
2000
Güneşvari bir yıldız etrafındaki
09:08
to discoverkeşfetmek a Jupiter-likeJüpiter benzeri planetgezegen
198
530000
2000
Jüpiter benzeri bir gezegen
09:10
around a sun-likeGüneş gibi starstar
199
532000
2000
bulmak için
09:12
is something like 28.4 metersmetre perbaşına secondikinci.
200
534000
4000
gereken kesinlik saniyede 28.4 metredir.
09:16
And we need ninedokuz centimeterssantimetre perbaşına secondikinci
201
538000
2000
Dünya benzeri bir gezegen içinse
09:18
to detectbelirlemek an Earth-likeDünya benzeri planetgezegen.
202
540000
3000
saniyede 9 cm gerekir.
09:21
This can be donetamam with the futuregelecek spectrographsSpektograflar.
203
543000
3000
İlerde daha gelişmiş spektrograflarla yapılabilir.
09:24
I, myselfkendim, I'm actuallyaslında involvedilgili in the teamtakım
204
546000
4000
Ben kendim de aslında CODEX'i geliştiren
09:28
whichhangi is developinggelişen a CODEXCODEX,
205
550000
2000
bir takımda yer alıyorum;
09:30
highyüksek resolutionçözüm, futuregelecek generationnesil spectrographspektrograf
206
552000
2000
CODEX, 42 metrelik E-ELT teleskopu için yapılan
09:32
for the 42 metermetre E-ELTE-ELT telescopeteleskop.
207
554000
4000
yüksek çözünürlüklü, gelecek nesil spektrografı.
09:36
And this is going to be an instrumentEnstrüman
208
558000
3000
Ve bu alet, Güneş benzeri yıldızlar
09:39
to detectbelirlemek Earth-likeDünya benzeri planetsgezegenler
209
561000
2000
etrafındaki Dünya benzeri
09:41
around sun-likeGüneş gibi starsyıldızlar.
210
563000
2000
gezegenleri keşfedebilecek.
09:43
It is an amazingşaşırtıcı toolaraç calleddenilen astroseismologyastroseismology
211
565000
3000
Bu astrosismoloji denilen bir araç,
09:46
where we can detectbelirlemek soundses wavesdalgalar
212
568000
3000
yıldızların atmosferlerindeki
09:49
in the atmospherestehlikesi olan ortamlar of starsyıldızlar.
213
571000
2000
ses dalgalarını tespit eder.
09:51
This is the soundses of an AlphaAlfa CenCen.
214
573000
3000
Bu, Alpha Centauri'nin sesi.
09:54
We can detectbelirlemek soundses wavesdalgalar
215
576000
2000
Yıldızların atmosferlerindeki
09:56
in the atmospherestehlikesi olan ortamlar of sun-likeGüneş gibi starsyıldızlar.
216
578000
2000
ses dalgalarını tespit edebiliyoruz.
09:58
Those wavesdalgalar have frequenciesFrekanslar
217
580000
3000
Bu dalgaların ses-ötesi, kimsenin
10:01
in infrasoundinfrasound domaindomain, the soundses actuallyaslında nobodykimse knowsbilir, domaindomain.
218
583000
4000
ne olduğunu bilmediği ses ötesi, frekansları var.
10:05
ComingGeliyor back to the mostçoğu importantönemli questionsoru,
219
587000
2000
Eğer, en önemli soruya dönecek olursak;
10:07
"Is there anybodykimse out there?"
220
589000
2000
"Orada birileri var mı?"
10:09
This is closelyyakından relatedilgili
221
591000
2000
Bu, gezegenlerin
10:11
to tectonictektonik and volcanicvolkanik activityaktivite of planetsgezegenler.
222
593000
4000
tektonik ve volkanik aktiviteleriyle yakından alakalı.
10:15
ConnectionBağlantı betweenarasında life
223
597000
2000
Yaşam ve radyoaktif
10:17
and radioactiveradyoaktif nucleiesaslar
224
599000
2000
çekirdek arasındaki bağ
10:19
is straightforwardbasit.
225
601000
2000
apaçıktır.
10:21
No life withoutolmadan tectonictektonik activityaktivite,
226
603000
3000
Tektonik faaliyet olmadan, volkanik
10:24
withoutolmadan volcanicvolkanik activityaktivite.
227
606000
2000
faaliyet olmadan yaşam olmaz.
10:26
And we know very well that geothermalJeotermal energyenerji
228
608000
2000
Jeotermal enerjinin Uranyum, Toryum ve Potasyumun
10:28
is mostlyçoğunlukla producedüretilmiş by decayçürüme of uraniumuranyum, thoriumToryum, and potassiumPotasyum.
229
610000
5000
bozunmasıyla oluştuğunu gayet iyi biliyoruz.
10:33
How to measureölçmek, if we have planetsgezegenler
230
615000
4000
Bu elemetlerin az olduğu gezegenler
10:37
where the amounttutar of those elementselementler is smallküçük,
231
619000
4000
var mı yok mu diye ölçülebilirse, o gezegenlerin
10:41
so those planetsgezegenler are tectonicallytektonik deadölü,
232
623000
3000
tektonik açıdan ölü olduğu, üzerinde yaşam
10:44
there cannotyapamam be life.
233
626000
2000
da olamayacağı anlaşılır.
10:46
If there is too much uraniumuranyum or potassiumPotasyum or thoriumToryum,
234
628000
3000
Tam tersi de aynı, eğer çok fazla Uranyum, Potasyum
10:49
probablymuhtemelen, again, there would be no life.
235
631000
3000
veya Toryum varsa, yaşam gene var olamaz.
10:52
Because can you imaginehayal etmek everything boilingkaynamak?
236
634000
2000
Çünkü her şeyin kaynadığını hayal edebiliyor musunuz?
10:54
It's too much energyenerji on a planetgezegen.
237
636000
2000
O gezegen çok fazla enerjiye sahip olur.
10:56
Now, we have been measuringölçme abundancebolluk
238
638000
2000
Biz Güneş sistemi dışı gezegenlerden birinde
10:58
of thoriumToryum in one of the starsyıldızlar with extrasolarGüneş dışı planetsgezegenler.
239
640000
4000
Toryum'un yoğunluğunu ölçüyorduk.
11:02
It's exactlykesinlikle the sameaynı gameoyun. A very tinyminik featureözellik.
240
644000
4000
Tamamıyla aynı hikaye. Çok küçük bir detay.
11:06
We are actuallyaslında tryingçalışıyor to measureölçmek this profileprofil
241
648000
2000
Biz aslında bu profili ölçmeye ve Toryum'u
11:08
and to detectbelirlemek thoriumToryum.
242
650000
2000
tespit etmeye çalışıyoruz.
11:10
It's very toughsert. It's very toughsert.
243
652000
2000
Çok zor. Çok zor.
11:12
And you have to, first you have to convinceikna etmek yourselfkendin.
244
654000
2000
Ve öncelikle kendinizi ikna edebilmelisiniz.
11:14
Then you have to convinceikna etmek your colleaguesmeslektaşlar.
245
656000
2000
Daha sonra meslektaşlarınızı.
11:16
And then you have to convinceikna etmek the wholebütün worldDünya
246
658000
3000
Daha sonra da tüm dünyayı, böyle bir şeyi
11:19
that you have actuallyaslında detectedtespit something like this
247
661000
3000
buradan 100 parsec uzakta olan Güneş sistemi dışı
11:22
in the atmosphereatmosfer of an extrasolarGüneş dışı planetgezegen
248
664000
2000
bir gezegenin atmosferinde tespit ettiğinize
11:24
hostevsahibi starstar somewherebir yerde in 100 parsecParsec away from here.
249
666000
3000
inandırmanız gerekir.
11:27
It's really difficultzor.
250
669000
2000
Çok zorlu.
11:29
But if you want to know about a life on extrasolarGüneş dışı planetsgezegenler,
251
671000
5000
Ama eğer Güneş sistemi dışı gezegenlerde yaşamdan bahsediyorsanız
11:34
you have to do this job.
252
676000
2000
bunu yapmak zorundasınız.
11:36
Because you have to know how much of radioactiveradyoaktif elementeleman you have
253
678000
3000
Çünkü o sistemlerdeki radyoaktif madde oranını
11:39
in those systemssistemler.
254
681000
2000
bilmeniz gerekir.
11:41
The one way to discoverkeşfetmek about aliensuzaylılar
255
683000
3000
Uzaylılar keşfetmenin bir yolu,
11:44
is to tunenağme your radioradyo telescopeteleskop and listen to the signalssinyalleri.
256
686000
4000
radyo teleskopunuzu ayarlayıp, sinyallere kulak vermek.
11:48
If you receiveteslim almak something interestingilginç,
257
690000
3000
Eğer ilginç bir şeye rastlarsanız,
11:51
well that's what SETISETI does actuallyaslında,
258
693000
2000
aslında bunu SETI yapıyor,
11:53
what SETISETI has been doing for manyçok yearsyıl.
259
695000
3000
yıllardır yapıyor.
11:56
I think the mostçoğu promisingumut verici way
260
698000
2000
Bence en gelecek vaad edici yöntem
11:58
is to go for biomarkersbiyolojik.
261
700000
3000
bio-işaretleri araştırmak.
12:01
You can see the spectrumspektrum of the EarthDünya, this EarthshineEarthshine spectrumspektrum,
262
703000
3000
Dünya'nin tayfına bakarsanız,
12:04
and that is a very clearaçık signalişaret.
263
706000
3000
bu çok açık bir işaret.
12:07
The slopeeğim whichhangi is cominggelecek, whichhangi we call a RedKırmızı EdgeKenar,
264
709000
3000
Kırmızı Kenar dediğimiz eğim
12:10
is a detectionbulma of vegetatedvegetated areaalan.
265
712000
4000
bitki örtüsünün bir göstergesi.
12:14
It's amazingşaşırtıcı that we can detectbelirlemek vegetationbitki örtüsü
266
716000
4000
Tayftan bitki örtüsünü tespit edebilmek
12:18
from a spectrumspektrum.
267
720000
2000
muazzam.
12:20
Now imaginehayal etmek doing this testÖlçek
268
722000
2000
Aynı testi diğer gezegenler
12:22
for other planetsgezegenler.
269
724000
3000
için hayal edin.
12:25
Now very recentlyson günlerde, very recentlyson günlerde,
270
727000
3000
Şimdi, çok yakın zamanda,
12:28
I'm talkingkonuşma about last sixaltı, sevenYedi, eightsekiz monthsay,
271
730000
3000
son altı, yedi, sekiz aydan bahsediyorum
12:31
waterSu, methanemetan, carbonkarbon dioxidedioksit
272
733000
4000
Güneş sistemi dışındaki bir gezegende
12:35
have been detectedtespit in the spectrumspektrum
273
737000
2000
su, metan, karbon dioksit
12:37
of a planetgezegen outsidedışında the solargüneş systemsistem.
274
739000
3000
tespit edildi.
12:40
It's amazingşaşırtıcı. So this is the powergüç of spectroscopyspektroskopisi.
275
742000
4000
Spektroskopinin gücü inanılmaz.
12:44
You can actuallyaslında go and detectbelirlemek
276
746000
3000
Güneş sistemimize çok, çok uzak
12:47
and studyders çalışma a chemicalkimyasal compositionbileştirme, kompozisyon of planetsgezegenler
277
749000
3000
gezegenlerin kimyasal içeriğini tespit edip
12:50
faruzak, faruzak, faruzak from solargüneş systemsistem.
278
752000
3000
inceleyebiliyorsunuz.
12:53
We have to detectbelirlemek oxygenoksijen or ozoneOzon
279
755000
3000
Yaşam için gerekli şartlara sahip
12:56
to make sure that we have all necessarygerekli conditionskoşullar
280
758000
3000
olduğumuzdan emin olmak için oksijen veya ozon
12:59
to have life.
281
761000
4000
bulmamız lazım.
13:03
CosmicKozmik miraclesmucizeler are something
282
765000
2000
Kozmik mucizeler SETI'yle
13:05
whichhangi can be relatedilgili to SETISETI.
283
767000
2000
alakalandırılabilir.
13:07
Now imaginehayal etmek an objectnesne, amazingşaşırtıcı objectnesne,
284
769000
2000
Şimdi bir nesne hayal edin, muazzam bir nesne,
13:09
or something whichhangi we cannotyapamam explainaçıklamak
285
771000
2000
veya açıklayamadığımız bir şey,
13:11
when we just standdurmak up and say,
286
773000
2000
"Pes ediyoruz, fizik işe yaramıyor"
13:13
"Look, we give up. PhysicsFizik doesn't work."
287
775000
2000
dediğimiz zaman.
13:15
So it's something whichhangi you can always referbaşvurmak to SETISETI and say,
288
777000
3000
İşte o zaman, her zaman SETI'ye atfen
13:18
"Well, somebodybirisi mustşart be doing this, somehowbir şekilde."
289
780000
5000
"Bunu birileri bir şekilde yapıyor olmalı." diyebiliriz.
13:23
And with the knownbilinen physicsfizik etcvb,
290
785000
2000
Ve bilinen fizik vs sayesinde,
13:25
it's something actuallyaslında whichhangi has been pointedişaretlendi out
291
787000
2000
bu çok yıllar öncesinde Frank Drake tarafından
13:27
by FrankFrank DrakeDrake,
292
789000
2000
ortaya
13:29
manyçok yearsyıl agoönce, and ShklovskyShklovsky.
293
791000
2000
konulmuştu.
13:31
If you see, in the spectrumspektrum of a planetgezegen hostevsahibi starstar,
294
793000
3000
Gezegen sahibi bir yıldızın tayfı içerisinde
13:34
if you see strangegarip chemicalkimyasal elementselementler,
295
796000
4000
tuhaf kimyasal elementler görürseniz
13:38
it can be a signalişaret from a civilizationmedeniyet
296
800000
3000
uygarlığın bir işareti olabilir,
13:41
whichhangi is there and they want to signalişaret about it.
297
803000
3000
orada olan ve işaret gönderen bir uygarlığın.
13:44
They want to actuallyaslında signalişaret theironların presencevarlık
298
806000
4000
Aslında istedikleri, varlıklarını bu tayf çizgileri
13:48
throughvasitasiyla these spectralSpektral lineshatlar,
299
810000
2000
aracılığıyla, yıldızın tayfı
13:50
in the spectrumspektrum of a starstar, in differentfarklı waysyolları.
300
812000
3000
aracılığıyla işaret etmek.
13:53
There can be differentfarklı waysyolları doing this.
301
815000
2000
Bunu yapmanın farklı yolları vardır.
13:55
One is, for instanceörnek, technetiumteknetyum
302
817000
2000
Bir tanesi. teknetyum,
13:57
is a radioactiveradyoaktif elementeleman
303
819000
2000
yarı ömrü 4.2 milyon yıl
13:59
with a decayçürüme time of 4.2 millionmilyon yearsyıl.
304
821000
3000
olan radyoaktif bir element.
14:02
If you suddenlyaniden observegözlemlemek technetiumteknetyum
305
824000
3000
Güneş benzeri bir yıldızda birdenbire
14:05
in a sun-likeGüneş gibi starstar,
306
827000
2000
teknetyum gözlerseniz,
14:07
you can be sure that somebodybirisi has put this
307
829000
2000
bunu atmosfere birinin koymuş olduğundan
14:09
elementeleman in the atmosphereatmosfer,
308
831000
2000
emin olabilirsiniz,
14:11
because in a naturaldoğal way it is impossibleimkansız to do this.
309
833000
4000
çünkü doğal yollarla bunun olması imkansızdır.
14:15
Now we are reviewinggözden the spectraSpectra of about
310
837000
3000
Biz şu anda 300 civarı Güneş sistemi dışı
14:18
300 starsyıldızlar with extrasolarGüneş dışı planetsgezegenler.
311
840000
3000
gezegen tayfı alıyoruz.
14:21
And we are doing this job sincedan beri 2000
312
843000
4000
Ve bunu 2000'den beri yapıyoruz,
14:25
and it's a very heavyağır projectproje.
313
847000
3000
çok ağır bir proje.
14:28
We have been workingçalışma very hardzor.
314
850000
2000
Çok ağır çalıştık.
14:30
And we have some interestingilginç casesvakalar,
315
852000
4000
Ve bir kaç ilginç vakamız var,
14:34
candidatesadaylar, so on, things whichhangi we can't really explainaçıklamak.
316
856000
4000
gerçekte pek de açıklayamadığımız şeyler.
14:38
And I hopeumut in the nearyakın futuregelecek
317
860000
3000
Umarım yakın gelecekte
14:41
we can confirmonaylamak this.
318
863000
2000
bunu kanıtlayabiliriz.
14:43
So the mainana questionsoru: "Are we aloneyalnız?"
319
865000
2000
Yani, asıl soru, "Yalnız mıyız?"
14:45
I think it will not come from UFOsUFO.
320
867000
3000
bence cevabı UFO'lardan gelmeyecek.
14:48
It will not come from radioradyo signalssinyalleri.
321
870000
4000
Radyo sinyallerinden gelmeyecek.
14:52
I think it will come from a spectrumspektrum like this.
322
874000
4000
Bence buna benzer bir tayftan gelecek.
14:56
It is the spectrumspektrum of a planetgezegen like EarthDünya,
323
878000
5000
Dünya benzeri bir gezegenin tayfıdır,
15:01
showinggösterme a presencevarlık of nitrogenazot dioxidedioksit,
324
883000
3000
onun sahip olduğu azot oksidi,
15:04
as a clearaçık signalişaret of life,
325
886000
3000
oksijeni ve ozonu gösteren,
15:07
and oxygenoksijen and ozoneOzon.
326
889000
2000
açıkça bir yaşam işaretini gösteren.
15:09
If, one day, and I think it will be
327
891000
2000
Eğer bir gün, ki bence
15:11
withiniçinde 15 yearsyıl from now, or 20 yearsyıl.
328
893000
3000
15-20 yıl içerisinde olacak,
15:14
If we discoverkeşfetmek a spectrumspektrum like this
329
896000
3000
eğer bunun gibi bir tayf keşfedersek,
15:17
we can be sure that there is life on that planetgezegen.
330
899000
2000
o gezegende yaşam olduğundan emin olabiliriz.
15:19
In about fivebeş yearsyıl we will discoverkeşfetmek
331
901000
3000
Yaklaşık beş yıl içerisinde, Güneşvari yıldızlar
15:22
planetsgezegenler like EarthDünya, around sun-likeGüneş gibi starsyıldızlar,
332
904000
3000
etrafında dönen ve aynı uzaklıkta olan
15:25
the sameaynı distancemesafe as the EarthDünya from the SunGüneş.
333
907000
3000
Dünya benzeri gezegenler bulacağız.
15:28
It will take about fivebeş yearsyıl.
334
910000
2000
Yaklaşık 5 sene alacak.
15:30
And then we will need anotherbir diğeri 10, 15 yearsyıl
335
912000
2000
Dünyavari u gezegenlerin tayflarını
15:32
with spaceuzay projectsprojeler
336
914000
2000
almamız için
15:34
to get the spectraSpectra of Earth-likeDünya benzeri planetsgezegenler like the one I showedgösterdi you.
337
916000
3000
bir 10-15 sene daha uzay projeleri yürütmemiz lazım.
15:37
And if we see the nitrogenazot dioxidedioksit
338
919000
2000
Ve eğer azot oksit veya
15:39
and oxygenoksijen,
339
921000
2000
oksijen görürsek,
15:41
I think we have the perfectmükemmel E.T.
340
923000
2000
mükemmel bir E.T.miz olacak.
15:43
Thank you very much.
341
925000
2000
Teşekkürler.
15:45
(ApplauseAlkış)
342
927000
4000
(Alkış)

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Garik Israelian - Astrophysicist
Garik Israelian's stargazing on the Canary Islands has led to high-profile discoveries about space's big disasters -- including the first evidence that supernova explosions make black holes.

Why you should listen

Garik Israelian studies the spectral signatures of stars and other bodies as an astrophysicist at the Gran Telescopio Canarias, home of the world's largest optical-infrared telescope mirror, part of the Institute of Astrophysics on the Canary Islands. He has published more than 150 articles on topics such as extra-solar planets and black hole binary systems, and his observational work --  poring over the spectral data that points to the composition of distant stars -- has led to the discovery of a lithium signature that suggests Sun-sized stars gobble up their planets.

In 1999, Israelian led a collaboration that found the first observational evidence that supernova explosions are responsible for the formation of black holes. He's on the verge of announcing more big news. (And he is one of the astronomers whom Brian May, the guitarist of Queen, credits with persuading him to finish his PhD after 30 years as a rock star.)

More profile about the speaker
Garik Israelian | Speaker | TED.com