TEDxCaltech
Leonard Susskind: My friend Richard Feynman
Leonard Susskind: Người bạn của tôi Richard Feynman.
Filmed:
Readability: 3.5
1,213,939 views
Sẽ như thế nào nếu bạn trở thành người bạn thân với 1 thiên tài? Trên sân khấu của TEDxCaltech, nhà vật lý Leonard Susskind chia sẻ một vài câu chuyện về tình bạn của ông với Richard Feynman huyền thoại và bình luận cách tiếp cận các vấn đề khác lạ của mình, cả nghiêm túc lẫn ... ít hơn như vậy.
Leonard Susskind - Physicist
Leonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford. Full bio
Leonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I decided when I was asked to do this
0
0
2000
Tôi quyết định khi tôi được hỏi
làm việc này
làm việc này
00:17
that what I really wanted to talk about
1
2000
2000
rằng điều tôi thực sự muốn nói chính là về
bạn của tôi, Richard Feyman
bạn của tôi, Richard Feyman
00:19
was my friend Richard Feynman.
2
4000
2000
00:21
I was one of the fortunate few
3
6000
2000
Tôi là một trong những người
may mắn biết ông
may mắn biết ông
00:23
that really did get to know him
4
8000
2000
00:25
and enjoyed his presence.
5
10000
2000
và trải nghiệm sự hiện diện của ông
00:27
And I'm going to tell you the Richard Feynman that I knew.
6
12000
3000
Và tôi sẽ kể về Richard Feynman tôi biết.
00:30
I'm sure there are other people here
7
15000
2000
chắc rằng các bạn ở đây có
thể kể cho bạn
thể kể cho bạn
00:32
who could tell you about the Richard Feynman they knew,
8
17000
2000
về Richard Feyman họ biết
00:34
and it would probably be a different Richard Feynman.
9
19000
2000
và nó có thể là về Richard Feynman
nào đó
nào đó
00:36
Richard Feynman was a very complex man.
10
21000
3000
Richard Feynman là một người rất phức tạp
00:39
He was a man of many, many parts.
11
24000
2000
Ông là người với nhiều, nhiều phần
00:41
He was, of course, foremost,
12
26000
2000
Trước hết, ông là nhà khoa học rất, rất,
rất vĩ đại
rất vĩ đại
00:43
a very, very, very great scientist.
13
28000
3000
00:46
He was an actor. You saw him act.
14
31000
3000
Ông là một diễn viên. Bạn thấy ông diễn.
00:49
I also had the good fortune to be in those lectures,
15
34000
3000
Tôi cũng có may mắn tham dự bài giảng
00:52
up in the balcony.
16
37000
2000
trên ban công
00:54
They were fantastic.
17
39000
2000
Bài giảng tuyệt vời
00:56
He was a philosopher;
18
41000
2000
Ông ta là nhà triết học.
00:58
he was a drum player;
19
43000
2000
Ông ta là người chơi trống.
Ông là nhà giáo tuyệt vời.
01:00
he was a teacher par excellence.
20
45000
3000
01:03
Richard Feynman was also a showman,
21
48000
2000
Richard Feynman còn là nhà ông bầu,
01:05
an enormous showman.
22
50000
2000
một ông bầu vĩ đại
01:07
He was brash, irreverent --
23
52000
4000
Ông ta xấc xược, bất kính
01:11
he was full of macho,
24
56000
2000
Ông ta đầy nam tính, kiểu đầy lợi
thế nam tính
thế nam tính
01:13
a kind of macho one-upmanship.
25
58000
3000
01:16
He loved intellectual battle.
26
61000
4000
Ông ta yêu thích cuộc tranh đấu trí tuệ
01:20
He had a gargantuan ego.
27
65000
4000
Ông ta có cái tôi vĩ đại
01:24
But the man had somehow
28
69000
3000
Nhưng người đàn ông có, cách nào đó,
01:27
a lot of room at the bottom.
29
72000
2000
nhiều khoảng trống ở dưới đáy.
01:29
And what I mean by that
30
74000
2000
Và tôi nói nhiều khoảng trống, trong
trường hợp của tôi
trường hợp của tôi
01:31
is a lot of room, in my case --
31
76000
3000
01:34
I can't speak for anybody else --
32
79000
2000
Tôi không thể nói với ai khác,
nhưng trong trường hợp của tôi
nhưng trong trường hợp của tôi
01:36
but in my case,
33
81000
2000
01:38
a lot of room for another big ego.
34
83000
3000
Nhiều khoảng trống cho một cái tôi khác
lớn hơn
lớn hơn
01:41
Well, not as big as his,
35
86000
2000
Xem nào, không lớn như anh ấy
nhưng cũng khá lớn
01:43
but fairly big.
36
88000
2000
01:45
I always felt good with Dick Feynman.
37
90000
3000
Tôi thường cảm thấy ổn với Dick Feynman
01:48
It was always fun to be with him.
38
93000
2000
Ở với ông ấy thường rất vui
01:50
He always made me feel smart.
39
95000
2000
Ông ấy làm tôi cảm thấy mình thông minh
01:52
How can somebody like that make you feel smart?
40
97000
2000
Làm thế nào để một người như vậy làm ta
cảm thấy mình thông minh
cảm thấy mình thông minh
01:54
Somehow he did.
41
99000
2000
Ông ấy đã làm cách nào đó
01:56
He made me feel smart. He made me feel he was smart.
42
101000
2000
Ông làm tôi thấy mình thông thái,
Ông làm tôi thấy ông thông thái.
Ông làm tôi thấy ông thông thái.
01:58
He made me feel we were both smart,
43
103000
2000
Ông làm tôi thấy chúng tôi đều thông thái,
02:00
and the two of us could solve any problem whatever.
44
105000
4000
và hai chúng tôi có thể giải quyết bất kỳ
vấn đề nào.
vấn đề nào.
02:04
And in fact, we did sometimes do physics together.
45
109000
3000
Và thực sự, chúng tôi học lý cùng nhau.
02:07
We never published a paper together,
46
112000
2000
Chúng tôi chưa có bài báo nào chung,
02:09
but we did have a lot of fun.
47
114000
3000
nhưng chúng tôi rất vui.
02:13
He loved to win.
48
118000
2000
Ông ta yêu thích chiến thắng,
02:15
With these little macho games we would sometimes play --
49
120000
3000
thắng trò chơi phái mạnh,
thỉnh thoảng ông tham gia.
thỉnh thoảng ông tham gia.
02:18
and he didn't only play them with me, he played them with all sorts of people --
50
123000
3000
Và ông không chỉ chơi với tôi, nhưng
với mọi loại người.
với mọi loại người.
02:21
he would almost always win.
51
126000
2000
Ông thường thắng.
02:23
But when he didn't win, when he lost,
52
128000
3000
Nhưng khi ông không thắng, khi ông thua,
02:26
he would laugh and seem to have just as much fun
53
131000
3000
ông cười và làm như vui lắm vậy
02:29
as if he had won.
54
134000
2000
như thể ông ta đã thắng.
02:31
I remember once he told me a story
55
136000
2000
Tôi nhớ có lần ông kể tôi nghe
02:33
about a joke that the students played on him.
56
138000
3000
về chuyện cười sinh viên chọc ông.
Tôi nghĩ chuyện đó dành cho sinh nhật ông-
02:36
They took him -- I think it was for his birthday --
57
141000
2000
02:38
they took him for lunch.
58
143000
2000
họ ăn trưa cùng ông
tại một tiệm sandwich ở Pasadena.
02:40
They took him for lunch
59
145000
2000
02:42
to a sandwich place in Pasadena.
60
147000
2000
02:44
It may still exist; I don't know.
61
149000
2000
Chắc tiệm vẫn còn, tôi không rõ.
02:46
Celebrity sandwiches was their thing.
62
151000
3000
Họ chọn Sandwich dành cho các ngôi sao.
02:49
You could get a Marilyn Monroe sandwich.
63
154000
2000
Ta có thể có sandwich Marilyn Monroe.
02:51
You could get a Humphrey Bogart sandwich.
64
156000
3000
Ta có thể dùng sandwich Humphrey Bogart.
02:54
The students went there in advance,
65
159000
2000
Sinh viên đến đó trước,
02:56
and they arranged that they would all order Feynman sandwiches.
66
161000
3000
và sắp xếp để gọi sandwich Feynman.
02:59
One after another, they came in and ordered Feynman sandwiches.
67
164000
3000
Từng người một, họ đến và gọi sandwich
Feynman.
Feynman.
03:02
Feynman loved this story.
68
167000
2000
Feynman thích câu chuyện này.
03:04
He told me this story, and he was really happy and laughing.
69
169000
4000
Ông kể tôi nghe chuyện này,
và ông thực sự hạnh phúc, ông cười.
và ông thực sự hạnh phúc, ông cười.
03:08
When he finished the story, I said to him,
70
173000
3000
Khi ông kể xong, tôi nói với ông,
03:11
"Dick, I wonder what would be the difference
71
176000
2000
"Dick, tôi tự hỏi điều gì làm nên khác
biệt
biệt
03:13
between a Feynman sandwich and a Susskind sandwich."
72
178000
4000
giữa sandwich Feynman và sandwich
Susskind."
Susskind."
03:17
And without skipping a beat at all,
73
182000
2000
Và không ngừng nhịp nào,
03:19
he said, "Well, they'd be about the same.
74
184000
3000
ông nói,"xem nào, chúng như nhau.
03:22
The only difference is a Susskind sandwich would have a lot more ham,"
75
187000
3000
Điều khác biệt duy nhất là sandwich
Susskind có nhiều thịt nguội hơn."
Susskind có nhiều thịt nguội hơn."
03:25
ham, as in bad actor.
76
190000
2000
"Thịt nguội" là nhân tố xấu
03:27
(Laughter)
77
192000
2000
(Cười lớn)
03:29
Well, I happened to have been very quick that day,
78
194000
3000
Xem nào, tôi quá vội ngày hôm đó,
03:32
and I said, "Yeah, but a lot less baloney."
79
197000
3000
và tôi nói, "Đúng,
nhưng không nhiều thịt xông khói nữa"
nhưng không nhiều thịt xông khói nữa"
03:35
(Laughter)
80
200000
3000
(Cười lớn)
(Vỗ tay)
03:38
The truth of the matter
81
203000
4000
Và sự thật là
03:42
is that a Feynman sandwich
82
207000
2000
sandwich Feynman có nhiều thịt nguội
03:44
had a load of ham,
83
209000
2000
03:46
but absolutely no baloney.
84
211000
3000
nhưng không có thịt xông khói.
03:50
What Feynman hated worse than anything else
85
215000
2000
Điều Feynman ghét tệ hơn bất kỳ thứ gì
khác.
khác.
03:52
was intellectual pretense --
86
217000
2000
là trí thức giả tạo,
03:54
phoniness,
87
219000
2000
sự giả vờ,
03:56
false sophistication, jargon.
88
221000
3000
ngụy biện giả, từ chuyên ngành.
03:59
I remember sometime during the '80s,
89
224000
3000
Tôi nhớ vào khoảng giữa những năm 80.
04:02
the mid-'80s,
90
227000
2000
04:04
Dick and I and Sidney Coleman
91
229000
2000
Dick, tôi và Sidney Coleman đã gặp
vài lần
vài lần
04:06
would meet a couple of times
92
231000
2000
04:08
up in San Francisco at some very rich guy's house --
93
233000
3000
trên San Francisco
tại nhà một gã giàu có
tại nhà một gã giàu có
04:11
up in San Francisco for dinner.
94
236000
2000
tận trên San Francisco cho bữa tối.
04:13
And the last time the rich guy invited us,
95
238000
3000
Và lần cuối gã giàu có mời chúng tôi,
04:16
he also invited a couple of philosophers.
96
241000
2000
gã cũng mời vài triết gia,
04:18
These guys were philosophers of mind.
97
243000
3000
Những người này là triết gia của trí óc.
Chuyên ngành của họ là triết lý về ý thức.
04:21
Their specialty was the philosophy of consciousness.
98
246000
3000
04:24
And they were full of all kinds of jargon.
99
249000
2000
Và họ dùng toàn từ chuyên môn.
04:26
I'm trying to remember the words --
100
251000
3000
Tôi cố gắng nhớ những từ này.
04:29
"monism," "dualism," categories all over the place.
101
254000
3000
"đơn", "đôi"
nhóm từ ở khắp nơi.
nhóm từ ở khắp nơi.
04:32
I didn't know what those things meant, neither did Dick --
102
257000
2000
Tôi không biết chúng có nghĩa gì, Dick và
Sydney cũng thế.
Sydney cũng thế.
04:34
neither did Sydney for that matter.
103
259000
2000
04:36
And what did we talk about?
104
261000
2000
Và ta nói về gì nhỉ?
04:38
Well, what do you talk about when you talk about minds?
105
263000
3000
Nào, ta nói về gì khi ta nói về trí óc?
04:41
One thing, there's one obvious thing to talk about --
106
266000
2000
Có một điều hiển nhiên để đề cập đến;
04:43
can a machine become a mind?
107
268000
2000
Một cái máy có thành trí óc được không?
04:45
Can you build a machine
108
270000
2000
Ta có thể làm cái máy
04:47
that thinks like a human being,
109
272000
2000
mà nghĩ như con người
có ý thức?
có ý thức?
04:49
that is conscious?
110
274000
2000
Chúng tôi ngồi xung quanh và nói về nó
chúng tôi có thể giải quyết vấn đề.
chúng tôi có thể giải quyết vấn đề.
04:51
We sat around and we talked about this -- we of course never resolved it.
111
276000
3000
04:54
But the trouble with the philosophers
112
279000
2000
Nhưng vấn đề với những triết gia
04:56
is that they were philosophizing
113
281000
2000
là họ quá triết lý
04:58
when they should have been science-iphizing.
114
283000
2000
và khi họ đáng ra phải khoa học hơn.
05:00
It's a scientific question after all.
115
285000
3000
Sau hết, đó là câu hỏi mang tính khoa học.
05:03
And this was a very, very dangerous thing to do
116
288000
2000
Và điều này rất, rất nguy hiểm
05:05
around Dick Feynman.
117
290000
3000
quanh Dick Feynman.
(Cười lớn)
05:10
Feynman let them have it -- both barrels, right between the eyes.
118
295000
3000
Feynman để họ có nó-
ở cả 2 mang tai, ngay giữa những cặp mắt.
ở cả 2 mang tai, ngay giữa những cặp mắt.
05:13
It was brutal; it was funny -- ooh, it was funny.
119
298000
3000
Nó khá tàn nhẫn, nó khá vui--
ồ, nó khá vui.
ồ, nó khá vui.
05:16
But it was really brutal.
120
301000
2000
Nhưng nó thực sự tàn nhẫn.
05:18
He really popped their balloon.
121
303000
2000
Ông ta đập bể trái bóng của họ.
05:20
But the amazing thing was --
122
305000
2000
Nhưng điều tuyệt vời là-
Feynman phải rời nơi đó sớm một chút,
Feynman phải rời nơi đó sớm một chút,
05:22
Feynman had to leave a little early.
123
307000
2000
05:24
He wasn't feeling too well, so he left a little bit early.
124
309000
3000
Ông không khỏe,
nên ông đi về sớm.
nên ông đi về sớm.
05:27
And Sidney and I were left there with the two philosophers.
125
312000
3000
Và Sidney và tôi bị bỏ lại với hai triết
gia.
gia.
05:30
And the amazing thing is these guys were flying.
126
315000
3000
Và điều tuyệt vời nữa là mấy triết gia
này đang bay bổng.
này đang bay bổng.
05:33
They were so happy.
127
318000
2000
Họ quá hạnh phúc.
05:35
They had met the great man;
128
320000
3000
Họ đã gặp người vĩ đại;
05:38
they had been instructed by the great man;
129
323000
2000
họ đã được hướng dẫn bởi người vĩ đại;
05:40
they had an enormous amount of fun
130
325000
2000
họ có niềm vui bất tận
05:42
having their faces shoved in the mud,
131
327000
3000
họ bị xô vào đống bùn...
05:45
and it was something special.
132
330000
3000
Và nó là điều thật đặc biệt.
05:48
I realized there was something just extraordinary about Feynman,
133
333000
3000
Tôi nhận ra rằng có điều gì đặc biệt ở
nơi Feynman,
nơi Feynman,
05:51
even when he did what he did.
134
336000
3000
kể cả khi ông làm điều ông làm,
05:58
Dick, he was my friend. I did call him Dick.
135
343000
3000
Dick-- là người bạn của tôi;
tôi gọi ông ta là Dick--
tôi gọi ông ta là Dick--
06:01
Dick and I had a certain, a little bit of a rapport.
136
346000
2000
Dick và tôi cũng có chút thân quen.
06:03
I think it may have been a special rapport that he and I had.
137
348000
3000
Tôi nghĩ nó có thể là mối quan hệ
đặc biệt mà tôi và ông có.
đặc biệt mà tôi và ông có.
06:06
We liked each other; we liked the same kind of things.
138
351000
3000
Chúng tôi thích nhau;
chúng tôi thích những thứ giống nhau.
chúng tôi thích những thứ giống nhau.
06:09
I also liked the kind of intellectual macho games.
139
354000
4000
Tôi cũng thích những trò chơi trí tuệ phái mạnh.
06:13
Sometimes I would win, mostly he would win,
140
358000
2000
Đôi khi tôi thắng,
nhưng đa phần ông thắng
nhưng đa phần ông thắng
06:15
but we both enjoyed them.
141
360000
2000
nhưng chúng tôi cùng thích nó.
06:17
And Dick became convinced at some point
142
362000
2000
Và Dick bị thuyết phục ở vài điểm rằng
06:19
that he and I had some kind of similarity of personality.
143
364000
4000
ông và tôi có vài
tính cách tương tự nhau
tính cách tương tự nhau
06:23
I don't think he was right.
144
368000
2000
Tôi không nghĩ ông đúng.
06:25
I think the only point of similarity between us
145
370000
2000
Tôi nghĩ điểm duy nhất tương đồng
giữa chúng tôi
giữa chúng tôi
06:27
is we both like to talk about ourselves.
146
372000
3000
là chúng tôi cùng thích nói về mình.
06:30
But he was convinced of this.
147
375000
2000
Nhưng ông bị thuyết phục bởi điều này.
06:32
And he was curious.
148
377000
2000
Và người đàn ông này cực kỳ tò mò.
06:34
The man was incredibly curious.
149
379000
2000
06:36
And he wanted to understand what it was and why it was
150
381000
3000
Và ông muốn hiểu nó là gì và tại sao thế
06:39
that there was this funny connection.
151
384000
4000
rằng có những kết nối ngộ nghĩnh.
06:43
And one day we were walking. We were in France.
152
388000
2000
Một ngày nọ, chúng tôi đang đi bộ.
06:45
We were in La Zouche.
153
390000
2000
Chúng tôi ở Pháp, tại Les Houches.
Chúng tôi đang ở trên ngọn núi, năm 1976.
06:47
We were up in the mountains, 1976.
154
392000
2000
06:49
We were up in the mountains, and Feynman said to me,
155
394000
3000
Và Feynman nói với tôi "Leonardo..."
06:52
he said, "Leonardo."
156
397000
2000
06:54
The reason he called me Leonardo
157
399000
2000
Lý do ông gọi tôi là "Leonardo"
là vì chúng tôi đã cùng ở Châu Âu,
là vì chúng tôi đã cùng ở Châu Âu,
06:56
is because we were in Europe
158
401000
2000
và ông luyện tiếng Pháp.
06:58
and he was practicing his French.
159
403000
3000
(Cười lớn)
07:01
And he said, "Leonardo,
160
406000
3000
Và ông nói, "Leornardo,
07:04
were you closer to your mother or to you father
161
409000
3000
khi còn nhỏ anh gần mẹ hơn hay
gần bố hơn?"
gần bố hơn?"
07:07
when you were a kid?"
162
412000
2000
07:09
And I said, "Well, my real hero was my father.
163
414000
3000
Tôi nói: "À, người hùng của tôi là bố.
07:12
He was a working man,
164
417000
2000
Ông lao động,
07:14
had a fifth grade education.
165
419000
3000
và chỉ học đến lớp 5.
07:17
He was a master mechanic, and he taught me how to use tools.
166
422000
3000
Ông ta là thợ máy tài giỏi, và ông
dạy tôi sử dụng các công cụ.
dạy tôi sử dụng các công cụ.
07:20
He taught me all sorts of things about mechanical things.
167
425000
4000
Ông dạy tôi tất cả những thứ
về máy móc.
về máy móc.
07:24
He even taught me the Pythagorean theorem.
168
429000
2000
Ông cũng dạy tôi về định lý Pytago
07:26
He didn't call it the hypotenuse,
169
431000
2000
Ông ta không gọi nó là cạnh huyền,
07:28
he called it the shortcut distance."
170
433000
3000
ông gọi nó là đường tắt."
Và mắt Feynman sáng rỡ lên.
07:31
And Feynman's eyes just opened up.
171
436000
2000
07:33
He went off like a light bulb.
172
438000
2000
Ông cứ như cái bóng đèn.
07:35
And he said he had had
173
440000
3000
Và ông nói rằng ông từng
07:38
basically exactly the same relationship
174
443000
2000
có mối quan hệ tương tự vậy với cha của ông.
07:40
with his father.
175
445000
2000
Thực ra, đôi lúc ông đã bị thuyết phục
07:42
In fact, he had been convinced at one time
176
447000
3000
07:45
that, to be a good physicist,
177
450000
3000
rằng là một nhà vật lý giỏi,
07:48
that it was very important
178
453000
2000
thì rất quan trọng để có những mối
quan hệ kiểu vậy
quan hệ kiểu vậy
07:50
to have had that kind of relationship with your father.
179
455000
3000
với bố của mình.
07:53
I apologize for the sexist conversation here,
180
458000
3000
Tôi xin lỗi vì cuộc trò chuyện này,
07:56
but this is the way it really happened.
181
461000
2000
nhưng đây là điều thực sự đã xảy ra.
07:58
He said that he had been absolutely convinced that this was necessary --
182
463000
4000
Ông nói rằng ông hoàn toàn bị thuyết phục
rằng nó cần thiết,
rằng nó cần thiết,
08:02
the necessary part of the growing up of a young physicist.
183
467000
4000
một phần thiết yếu để một nhà vật lý học
trẻ lớn lên.
trẻ lớn lên.
08:06
Being Dick, he, of course, wanted to check this.
184
471000
3000
Là Dick, ông, hiển nhiên, muốn kiểm chứng
điều này.
điều này.
08:09
He wanted to go out and do an experiment.
185
474000
2000
Ông muốn bước ra và làm thí nghiệm.
08:11
So, well he did.
186
476000
2000
(Cười lớn)
08:13
He went out and did an experiment.
187
478000
2000
À, ông ta đã làm vậy.
Ông bước ra và làm thí nghiệm.
08:15
He asked all his friends that he thought were good physicists,
188
480000
3000
Ông hỏi bạn ông về điều ông
nghĩ là nhà vật lý giỏi,
nghĩ là nhà vật lý giỏi,
08:18
"Was it your mom or your pop that influenced you?"
189
483000
3000
"Mẹ bạn hay nhạc bạn nghe ảnh hưởng bạn?"
08:21
And to a man -- they were all men --
190
486000
2000
Họ đều là đàn ông,
08:23
to a man, every single one of them
191
488000
2000
và với một người đàn ông, mỗi người họ
đều nói,
đều nói,
08:25
said, "My mother."
192
490000
2000
"Mẹ tôi"
08:27
(Laughter)
193
492000
3000
(Cười lớn)
08:30
There went that theory down the trashcan of history.
194
495000
4000
Họ quẳng mớ lý thuyết đó,
vào thùng rác của lịch sử.
vào thùng rác của lịch sử.
(Cười lớn)
08:35
But he was very excited that he had finally met somebody
195
500000
3000
Nhưng ông rất hào hứng
rằng ông cuối cùng cũng gặp được ai đó
rằng ông cuối cùng cũng gặp được ai đó
08:38
who had the same experience with my father
196
503000
3000
người có cùng trải nghiệm với bố
của anh ấy
của anh ấy
08:41
as he had with his father.
197
506000
2000
như ông đã từng có với bố mình.
08:43
And for some time, he was convinced
198
508000
2000
Và đôi khi, ông bị thuyết phục rằng đây
là lý do chúng tôi hợp nhau.
là lý do chúng tôi hợp nhau.
08:45
this was the reason we got along so well.
199
510000
2000
08:47
I don't know. Maybe. Who knows?
200
512000
2000
Tôi không biết. Có lẽ. Ai mà biết chứ?
08:49
But let me tell you a little bit
201
514000
2000
Nhưng để tôi nói cho bạn nghe một
chút về nhà vật lý học Feynman
chút về nhà vật lý học Feynman
08:51
about Feynman the physicist.
202
516000
3000
08:55
Feynman's style --
203
520000
2000
Kiểu của Feynman-- à, "kiểu"
không phải là từ đúng.
không phải là từ đúng.
08:57
no, style is not the right word.
204
522000
2000
08:59
Style makes you think of the bow tie he might have worn
205
524000
2000
"Kiểu/ phong cách" làm ta nghĩ
đến cái nơ ông đeo,
đến cái nơ ông đeo,
09:01
or the suit he was wearing.
206
526000
2000
hoặc bộ vest ông đang đóng.
09:03
There's something much deeper than that,
207
528000
2000
Nó có gì đó sâu hơn vậy,
09:05
but I can't think of another word for it.
208
530000
2000
nhưng tôi không thể nghĩ ra từ nào cho nó.
09:07
Feynman's scientific style
209
532000
3000
Kiểu khoa học của Feynman, là luôn tìm
những thứ đơn giản nhất
những thứ đơn giản nhất
09:10
was always to look for the simplest,
210
535000
2000
09:12
most elementary solution to a problem that was possible.
211
537000
5000
những giải pháp căn bản cho
vấn đề xử lý được.
vấn đề xử lý được.
09:17
If it wasn't possible, you had to use something fancier.
212
542000
3000
Nếu không xử lý được,
ta cần phải tìm gì đó thú vị hơn.
ta cần phải tìm gì đó thú vị hơn.
09:20
But no doubt part of this
213
545000
3000
Không nghi ngờ gì, một phần của điều này
là niềm hạnh phúc và thỏa mãn của ông.
là niềm hạnh phúc và thỏa mãn của ông.
09:23
was his great joy and pleasure
214
548000
3000
09:26
in showing people that he could think more simply than they could.
215
551000
4000
để cho người khác thấy ông có thể nghĩ
đơn giản hơn ông có thể.
đơn giản hơn ông có thể.
Nhưng ông cũng tin tưởng sâu sắc rằng,
ông tin tưởng chắc chắn,
ông tin tưởng chắc chắn,
09:30
But he also deeply believed, he truly believed,
216
555000
3000
09:33
that if you couldn't explain something simply
217
558000
2000
rằng nếu ta không thể giải thích một
điều gì một cách đơn giản,
điều gì một cách đơn giản,
09:35
you didn't understand it.
218
560000
3000
thì ta chưa hiểu nó.
09:38
In the 1950s, people were trying to figure out
219
563000
3000
Vào những năm 1950, người ta gắng
làm rõ
làm rõ
09:41
how superfluid helium worked.
220
566000
2000
Khí siêu lỏng Helium hoạt động ra sao.
09:43
There was a theory.
221
568000
2000
Có một lý thuyết.
09:45
It was due to a Russian mathematical physicist,
222
570000
2000
Nó đề xuất bởi nhà vật lý toán học Nga.
09:47
and it was a complicated theory.
223
572000
2000
Đó là một lý thuyết phức tạp;
09:49
I'll tell you what that theory was soon enough.
224
574000
2000
Tôi sẽ nói cho bạn nó là gì sớm thôi.
09:51
It was a terribly complicated theory
225
576000
2000
Nó thực sự là lý thuyết siêu phức tạp.
09:53
full of very difficult integrals and formulas
226
578000
3000
Đầy những tích phân công thức phức tạp
09:56
and mathematics and so forth.
227
581000
2000
đầy toán và đại loại thế.
09:58
And it sort of worked, but it didn't work very well.
228
583000
3000
Và nó chạy,
nhưng nó không hoàn toàn ổn.
nhưng nó không hoàn toàn ổn.
10:01
The only way it worked
229
586000
2000
Nó chỉ đúng khi
10:03
is when the helium atoms were very, very far apart.
230
588000
3000
phân tử heli phải rời xa, rất xa nhau.
10:06
The helium atoms had to be very far apart.
231
591000
2000
Và không may thay,
10:08
And unfortunately, the helium atoms in liquid helium
232
593000
2000
những phân tử heli trong heli lỏng
nằm chồng lên nhau.
nằm chồng lên nhau.
10:10
are right on top of each other.
233
595000
2000
10:12
Feynman decided, as a sort of amateur helium physicist,
234
597000
3000
Feynman quyết định, theo kiểu nhà
vật lý học heli nghiệp dư,
vật lý học heli nghiệp dư,
10:15
that he would try to figure it out.
235
600000
3000
và ông cố gắng tìm ra nó.
10:18
He had an idea, a very clear idea.
236
603000
2000
Ông có ý tưởng, một ý tưởng rất rõ ràng.
10:20
He would try to figure out
237
605000
2000
Ông cố tìm ra
rằng hàm sóng lượng tử
của số lớn phân tử sẽ trông thế nào.
của số lớn phân tử sẽ trông thế nào.
10:22
what the quantum wave function
238
607000
2000
10:24
of this huge number of atoms looked like.
239
609000
2000
10:26
He would try to visualize it,
240
611000
2000
Ông cố gắng làm nó trực quan,
10:28
guided by a small number of simple principles.
241
613000
3000
theo một số nguyên tắc đơn giản.
10:31
The small number of simple principles were very, very simple.
242
616000
3000
Một số nhỏ của các nguyên lý rất rất
đơn giản.
đơn giản.
10:34
The first one was
243
619000
2000
Đầu tiên là khi phân tử Heli chạm nhau,
10:36
that when helium atoms touch each other, they repel.
244
621000
3000
chúng đẩy nhau.
10:39
The implication of that is that the wave function has to go to zero,
245
624000
3000
Và giả định rằng hàm sóng phải về 0,
10:42
it has to vanish when the helium atoms touch each other.
246
627000
3000
và nó phải tan biến khi phân tử Heli chạm
nhau.
nhau.
10:45
The other fact
247
630000
2000
Sự thật khác là trạng thái đầu tiên--
10:47
is that the ground state, the lowest energy state of a quantum system,
248
632000
3000
trạng thái năng lượng thấp của hệ
thống lượng tử--
thống lượng tử--
10:50
the wave function is always very smooth --
249
635000
4000
hàm sóng thường rất mượt;
10:54
has the minimum number of wiggles.
250
639000
2000
là một số nhỏ nhất các giao động.
10:56
So he sat down --
251
641000
2000
Và ông ngồi xuống--
và tôi tưởng như ông chẳng còn gì khác
10:58
and I imagine he had nothing more
252
643000
2000
11:00
than a simple piece of paper and a pencil --
253
645000
2000
hơn là một mẩu giấy và cây viết chì--
11:02
and he tried to write down, and did write down,
254
647000
2000
và ông cố ghi chép,
và ông đã ghi chép.
và ông đã ghi chép.
11:04
the simplest function that he could think of
255
649000
3000
hàm đơn giản nhất ông nghĩ được,
11:07
which had the boundary conditions
256
652000
2000
và các điều kiện biên
11:09
that the wave function vanish when things touch
257
654000
2000
và rằng hàm sóng tan biến khi va chạm xảy
ra
ra
11:11
and is smooth in between.
258
656000
2000
và nó mượt ở khoản giữa.
11:13
He wrote down a simple thing.
259
658000
2000
Ông viết xuống một thứ đơn giản--
thực ra là quá đơn giản,
thực ra là quá đơn giản,
11:15
It was so simple, in fact,
260
660000
2000
mà tôi nghĩ rằng một học sinh thông minh
thực sự ở trung học
thực sự ở trung học
11:17
that I suspect a really smart high school student,
261
662000
2000
11:19
who didn't even have calculus,
262
664000
2000
người chưa học đại số
11:21
could understand what he wrote down.
263
666000
3000
cũng có thể hiểu ông viết cái gì.
11:24
The thing was that that simple thing that he wrote down
264
669000
3000
Vấn đề là, thứ đơn giản mà ông viết ra
11:27
explained everything that was known at the time about liquid helium
265
672000
3000
giải thích tất cả những gì tại lúc
được biết về heli lỏng,
được biết về heli lỏng,
11:30
and then some.
266
675000
2000
và sau đó một thời gian.
11:32
I've always wondered
267
677000
2000
Tôi luôn cố tự hỏi
rằng chuyên gia--
rằng chuyên gia--
11:34
whether the professionals, the real professional helium physicists,
268
679000
3000
một chuyên gia vật lý heli--
11:37
were just a little bit embarrassed by this.
269
682000
3000
chắc sẽ hơi xấu hổ về điều này.
11:40
They had their super-powerful technique,
270
685000
2000
Họ có những kỹ thuật siêu phàm,
11:42
and they couldn't do as well.
271
687000
2000
và họ không thể làm điều này.
11:44
Incidentally, I'll tell you what that super-powerful technique was.
272
689000
4000
Ngẫu nhiên, tôi sẽ nói cho bạn biết
kỹ thuật siêu phàm đó là gì.
kỹ thuật siêu phàm đó là gì.
11:48
It was the technique of Feynman diagrams.
273
693000
3000
Nó chính là kỹ thuật lược đồ Feynman.
11:51
(Laughter)
274
696000
2000
(cười lớn)
11:53
He did it again in 1968.
275
698000
3000
Ông làm ra nó năm 1968.
11:56
In 1968, in my own university --
276
701000
2000
Vào năm 1968, trong đại học của tôi--
tôi không ở đó lúc đó--
tôi không ở đó lúc đó--
11:58
I wasn't there at the time -- but in 1968,
277
703000
3000
12:01
they were exploring the structure of the proton.
278
706000
3000
họ đang nghiên cứu cấu trúc của proton.
12:04
The proton is obviously made
279
709000
2000
Proton hiển nhiên được là từ một nhóm các
hạt nhỏ;
hạt nhỏ;
12:06
of a whole bunch of little particles.
280
711000
2000
12:08
This was more or less known.
281
713000
2000
nhưng điều này cũng được biết đến.
12:10
And the way to analyze it was, of course, Feynman diagrams.
282
715000
3000
Và cách nó được phân tích, hiển nhiên,
bằng lược đồ Feynman.
bằng lược đồ Feynman.
12:13
That's what Feynman diagrams were constructed for --
283
718000
3000
Đó là cái mà lược đồ Feynman được cấu trúc
để làm--
để làm--
12:16
to understand particles.
284
721000
2000
để hiểu các hạt.
12:18
The experiments that were going on were very simple.
285
723000
2000
Thí nghiệm được tiến hành rất đơn giản:
12:20
You simply take the proton,
286
725000
2000
ta đơn giản lấy proton,
12:22
and you hit it really sharply with an electron.
287
727000
2000
và ta va mạnh nó với electron.
12:24
This was the thing the Feynman diagrams were for.
288
729000
3000
Đây là thứ lược đồ Feynman được dùng.
12:27
The only problem
289
732000
2000
Vấn đề duy nhất là lược đồ
Feynman khá phức tạp.
Feynman khá phức tạp.
12:29
was that Feynman diagrams are complicated.
290
734000
2000
12:31
They're difficult integrals.
291
736000
2000
Nó là những hàm tích phân khó.
12:33
If you could do all of them, you would have a very precise theory.
292
738000
3000
Nếu ta có thể giải được,
ta có thể đạt được lý thuyết xúc tích.
ta có thể đạt được lý thuyết xúc tích.
12:36
But you couldn't; they were just too complicated.
293
741000
3000
nhưng nếu ta không thể --
thì chúng thực sự quá phức tạp.
thì chúng thực sự quá phức tạp.
12:39
People were trying to do them.
294
744000
2000
Người ta cố gắng giải chúng.
12:41
You could do a one loop diagram. Don't worry about one loop.
295
746000
3000
Bạn có thể làm nó trong lược đồ một vòng
lặp. Đừng lo về vòng lặp tiếp theo.
lặp. Đừng lo về vòng lặp tiếp theo.
12:44
One loop, two loops -- maybe you could do a three loop diagram,
296
749000
3000
Một vòng, hai vòng--- có thể ta cần làm
lược đồ ba vòng lặp,
lược đồ ba vòng lặp,
12:47
but beyond that, you couldn't do anything.
297
752000
2000
nhưng nhiều hơn thì ta không thể làm gì.
12:49
Feynman said, "Forget all of that.
298
754000
2000
Feynman nói "Quên chúng đi.
12:51
Just think of the proton
299
756000
2000
Chỉ nghĩ đến proton thôi
12:53
as an assemblage of little particles --
300
758000
2000
như là một nhóm, một bầy các hạt nhỏ"
12:55
a swarm of little particles."
301
760000
2000
12:57
He called them partons. He called them partons.
302
762000
3000
Ông gọi nó là "partons".
Ông nói, "Chỉ nghĩ đến chúng như một nhóm
các parton di chuyển nhanh."
các parton di chuyển nhanh."
13:00
He said, "Just think of it as a swarm of partons
303
765000
2000
13:02
moving real fast."
304
767000
2000
13:04
Because they're moving real fast,
305
769000
4000
Bởi chúng di chuyển thật sự quá nhanh,
Và suy ra rằng chuyển động nội sẽ rất chậm
13:08
relativity says the internal motions go very slow.
306
773000
4000
13:12
The electron hits it suddenly.
307
777000
2000
Khi Electron va chạm bất ngờ--
13:14
It's like taking a very sudden snapshot of the proton.
308
779000
3000
Nó giống như cú chụp bất ngờ của proton.
13:17
What do you see?
309
782000
2000
13:19
You see a frozen bunch of partons.
310
784000
5000
Ta thấy gì?
Ta thấy một nhóm các Partons bất động.
13:24
They don't move, and because they don't move
311
789000
2000
Chúng không chuyển động,
và bởi chúng không chuyển động trong
quá trình thí nghiệm,
quá trình thí nghiệm,
13:26
during the course of the experiment,
312
791000
2000
13:28
you don't have to worry about how they're moving.
313
793000
2000
bạn không phải lo lắng nó sẽ
chuyển động ra sao.
chuyển động ra sao.
13:30
You don't have to worry about the forces between them.
314
795000
2000
Bạn không phải lo về lực giữa chúng.
13:32
You just get to think of it
315
797000
2000
Bạn chỉ cần nghĩ về chúng như một quần
thể Partons bất động."
thể Partons bất động."
13:34
as a population
316
799000
2000
13:36
of frozen partons.
317
801000
3000
13:39
This was the key to analyzing these experiments.
318
804000
3000
Đây là mấu chốt để phân tích thí nghiệm
này.
này.
13:42
Extremely effective, it really did --
319
807000
3000
Rất hiệu quả.
13:45
somebody said the word revolution is a bad word.
320
810000
2000
Có người nói từ "cách mạng" là từ xấu.
13:47
I suppose it is, so I won't say revolution --
321
812000
3000
Tôi cho là vậy,
13:50
but it certainly evolved very, very deeply
322
815000
3000
nhưng nó bao hàm rất, rất sâu trong hiểu
biết của ta về proton,
biết của ta về proton,
13:53
our understanding of the proton,
323
818000
3000
13:56
and of particles beyond that.
324
821000
2000
và những hạt trên nó.
13:58
Well, I had some more that I was going to tell you
325
823000
2000
À, tôi có một số điều nữa tôi
sắp nói với bạn
sắp nói với bạn
14:00
about my connection with Feynman,
326
825000
2000
về mối quan hệ với Feynman,
14:02
what he was like,
327
827000
2000
rằng ông ta thế nào,
nhưng tôi thấy tôi còn đúng nữa phút nữa.
14:04
but I see I have exactly half a minute.
328
829000
2000
14:06
So I think I'll just finish up
329
831000
2000
Nên tôi nghĩ tôi sẽ kết thúc bằng cách:
14:08
by saying I actually don't think Feynman would have liked this event.
330
833000
4000
Tôi không thực sự nghĩ Feynman có thể
thích sự kiện này.
thích sự kiện này.
14:12
I think he would have said,
331
837000
3000
Tôi nghĩ ông sẽ nói "tôi không cần điều
này."
này."
14:15
"I don't need this."
332
840000
3000
Nhưng...
14:18
But how should we honor Feynman?
333
843000
3000
(Cười lớn)
Làm sao chúng ta tôn vinh Feynman?
14:21
How should we really honor Feynman?
334
846000
2000
Làm sao chúng ta thực sự tôn vinh Feynman?
14:23
I think the answer is we should honor Feynman
335
848000
3000
Tôi nghĩ câu trả lời
là chúng ta nên tôn vinh Feynman
là chúng ta nên tôn vinh Feynman
14:26
by getting as much baloney
336
851000
2000
bằng cách lấy nhiều thịt nguội ra khỏi
sandwich của ta
sandwich của ta
14:28
out of our own sandwiches as we can.
337
853000
3000
nhiều nhất có thể.
14:31
Thank you.
338
856000
2000
Cám ơn các bạn.
14:33
(Applause)
339
858000
3000
(Vỗ tay).
ABOUT THE SPEAKER
Leonard Susskind - PhysicistLeonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford.
Why you should listen
Leonard Susskind is the Felix Bloch Professor of Physics at Stanford University. His research interests include string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics, and quantum cosmology. He received the Pregel Award from the New York Academy of Science (1975), and the J. J. Sakurai Prize of the American Physical Society (1998) "for his pioneering contributions to hadronic string models, lattice gauge theories, quantum chromodynamics, and dynamical symmetry breaking." He is a member of the National Academy of Sciences and the American Academy of Arts and Sciences and, since 2009, has been serving as Director of the Stanford Institute for Theoretical Physics.
He is a recent recipient of the Los Angeles Times Book Award in Science and Technology for The Black Hole War: My Battle with Stephen Hawking to Make the World Safe for Quantum Mechanics.
Leonard Susskind | Speaker | TED.com