ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.

Why you should listen

Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."

The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.

More profile about the speaker
Terry Moore | Speaker | TED.com
TED2012

Terry Moore: Why is 'x' the unknown?

Terry Moore: Tại sao "x" có nghĩa là ẩn số?

Filmed:
3,872,013 views

Tại sao "x" tượng trưng cho ẩn số?Trong cuộc nói chuyện ngắn gọn vui vẻ này, Terry Moore cho chúng ta câu trả lời thật ngạc nhiên.
- Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
I have the answercâu trả lời to a questioncâu hỏi that we'vechúng tôi đã all askedyêu cầu.
0
611
3601
Tôi đã có câu trả lời cho câu hỏi mà tất cả chúng ta đều thắc mắc.
00:20
The questioncâu hỏi is,
1
4212
1117
Câu hỏi chính là,
00:21
Why is it that the letterlá thư X
2
5329
2284
Tại sao chữ X
00:23
representsđại diện the unknownkhông rõ?
3
7613
1998
lại biểu thị cho ẩn số ?
00:25
Now I know we learnedđã học that in mathmôn Toán classlớp học,
4
9611
2967
Tôi biết chúng ta đã được học điều đó trong lớp học Toán,
00:28
but now it's everywheremọi nơi in the culturenền văn hóa --
5
12578
1751
nhưng hiện tại nó hiện diện khắp nơi trong đời sống văn hóa--
00:30
The X prizegiải thưởng, the X-FilesX-Files,
6
14329
2801
Giải thưởng X, Hồ sơ X,
00:33
ProjectDự án X, TEDxTEDx.
7
17130
3923
Dự án X,TED X
00:36
Where'dNơi này có that come from?
8
21053
1995
Nó có thể xuất phát từ đâu?
00:38
About sixsáu yearsnăm agotrước
9
23048
1218
Khoảng sáu năm về trước
00:40
I decidedquyết định that I would learnhọc hỏi ArabicTiếng ả Rập,
10
24266
2716
Tôi đã quyết định sẽ học tiếng Ả-rập,
00:42
which turnslượt out to be a supremelysupremely logicalhợp lý languagengôn ngữ.
11
26982
3952
đó hóa ra lại một ngôn ngữ vô cùng lôgic.
00:46
To writeviết a wordtừ or a phrasecụm từ
12
30934
2317
Để viết một từ hoặc một cụm từ
00:49
or a sentencecâu in ArabicTiếng ả Rập
13
33251
1681
hoặc một câu bằng tiếng Ả-rập
00:50
is like craftingthủ công an equationphương trình,
14
34932
2233
cũng giống như là tạo ra một phương trình toán học,
00:53
because everymỗi partphần is extremelyvô cùng precisetóm lược
15
37165
2366
bởi vì từng phần đều cực kỳ chính xác
00:55
and carriesmang a lot of informationthông tin.
16
39531
2852
và chứa đựng rất nhiều thông tin.
00:58
That's one of the reasonslý do
17
42383
1350
Đó là một trong những lý do
00:59
so much of what we'vechúng tôi đã come to think of
18
43733
1515
mà chúng ta thường nghĩ đến rất nhiều
01:01
as WesternTây sciencekhoa học and mathematicstoán học and engineeringkỹ thuật
19
45248
3819
bởi vì khoa học , toán học và cả kỹ thuật Phương Tây
01:04
was really workedđã làm việc out in the first fewvài centuriesthế kỉ of the CommonPhổ biến EraThời đại
20
49067
3322
thực sự được phát triển trong những thế kỉ đầu tiên của Công nguyên
01:08
by the PersiansNgười Ba tư and the ArabsNgười ả Rập and the TurksNgười Thổ Nhĩ Kỳ.
21
52389
3316
bởi những người Ba Tư và Ả-rập và Thổ Nhĩ Kỳ.
01:11
This includesbao gồm the little systemhệ thống in ArabicTiếng ả Rập
22
55705
2317
Điều này bao gồm một hệ thống nho nhỏ trong tiếng Ả-rập
01:13
calledgọi là al-jebraAl-jebra.
23
58022
1716
được gọi là Al-jebra.
01:15
And al-jebrAl-jebr roughlygần translatesDịch to
24
59738
3168
Và al-jebr dịch gần chính xác là
01:18
"the systemhệ thống for reconcilingđiêu hoa disparatekhác biệt partscác bộ phận."
25
62906
3699
"hệ thống làm tương thích những phần khác nhau."
01:22
Al-jebrAl-jebr finallycuối cùng cameđã đến into EnglishTiếng Anh as algebrađại số học.
26
66605
4050
Al-jebr cuối cùng dịch thành tiếng Anh có nghĩa là đại số học.
01:26
One examplethí dụ amongtrong số manynhiều.
27
70655
2167
Một trong số nhiều ví dụ.
01:28
The ArabicTiếng ả Rập textsvăn bản containingcó chứa this mathematicaltoán học wisdomsự khôn ngoan
28
72822
3966
Những đoạn văn tiếng Ả-rập mà chứa đựng trí tuệ về toán học
01:32
finallycuối cùng madethực hiện theirhọ way to EuropeEurope --
29
76788
1783
cuối cùng cũng tìm đường đến được với châu Âu--
01:34
which is to say SpainTây Ban Nha --
30
78571
1286
cụ thể là Tây Ban Nha --
01:35
in the 11ththứ and 12ththứ centuriesthế kỉ.
31
79857
2465
vào thế kỉ 11 và 12.
01:38
And when they arrivedđã đến
32
82322
1150
và khi chúng du nhập đến đây
01:39
there was tremendousto lớn interestquan tâm
33
83472
1883
đã có được sự quan tâm to lớn
01:41
in translatingdịch this wisdomsự khôn ngoan
34
85355
1734
trong việc dịch trí tuệ này
01:42
into a EuropeanChâu Âu languagengôn ngữ.
35
87089
1649
thành một ngôn ngữ châu Âu.
01:44
But there were problemscác vấn đề.
36
88738
2018
Tuy nhiên lại phát sinh những vấn đề.
01:46
One problemvấn đề
37
90756
1717
Một vấn đề
01:48
is there are some soundsâm thanh in ArabicTiếng ả Rập
38
92473
2633
đó là có những âm trong tiếng Ả-rập
01:51
that just don't make it throughxuyên qua a EuropeanChâu Âu voicetiếng nói boxcái hộp
39
95106
2999
mà không thể nói trong âm giọng châu Âu
01:54
withoutkhông có lots of practicethực hành.
40
98105
2267
nếu không có nhiều sự tập luyện.
01:56
TrustTin tưởng me on that one.
41
100372
1734
Hãy tin tôi ở điểm này.
01:58
AlsoCũng, those very soundsâm thanh
42
102106
2217
Cũng vì vậy,những âm đó
02:00
tendcó xu hướng not to be representedđại diện
43
104323
1914
có khuynh hướng không thể được đại diên
02:02
by the charactersnhân vật that are availablecó sẵn in EuropeanChâu Âu languagesngôn ngữ.
44
106237
3588
bởi những ký tự sẵn có trong ngôn ngữ châu Âu.
02:05
Here'sĐây là one of the culpritsthủ phạm.
45
109825
1814
Sau đây là một trong những "thủ phạm".
02:07
This is the letterlá thư SHeenSHeen,
46
111639
1884
Đây là từ SHeen,
02:09
and it makeslàm cho the soundâm thanh we think of as SHSH -- "shsh."
47
113523
3599
và nó tạo nên âm làm chúng ta nghĩ như SH--"sh"
02:13
It's alsocũng thế the very first letterlá thư
48
117122
2602
Nó cũng là ký tự đầu tiên
02:15
of the wordtừ shalanshalan,
49
119724
2432
của từ shalan,
02:18
which meanscó nghĩa "something"
50
122156
1794
với nghĩa là "something(một thứ gì đó)"
02:19
just like the the EnglishTiếng Anh wordtừ "something" --
51
123950
1848
giống như từ "something" trong tiếng Anh--
02:21
some undefinedundefined, unknownkhông rõ thing.
52
125798
3286
một thứ gì đó chưa được định nghĩa, chưa được biết đến.
02:24
Now in ArabicTiếng ả Rập,
53
129084
1165
Hiện nay trong tiếng Ả-rập,
02:26
we can make this definitexác định
54
130249
1201
chúng ta có thể khiến nó trở nên xác định
02:27
by addingthêm the definitexác định articlebài báo "alal."
55
131450
2148
bằng cách thêm vào mạo từ xác định "al".
02:29
So this is al-shalanAl-shalan --
56
133598
2602
Vì vậy trở thành al-shalan --
02:32
the unknownkhông rõ thing.
57
136200
1650
nghĩa là thứ chưa được biết đến.
02:33
And this is a wordtừ that appearsxuất hiện throughoutkhắp earlysớm mathematicstoán học,
58
137850
3303
Và đây là từ xuất hiện xuyên suốt trong toán học thời kỳ đầu,
02:37
suchnhư là as this 10ththứ centurythế kỷ derivationderivation of proofschứng minh.
59
141153
7200
ví dụ như những bằng chứng có nguồn gốc từ thế kỷ 10 này.
02:44
The problemvấn đề for the MedievalThời Trung cổ SpanishTiếng Tây Ban Nha scholarshọc giả
60
148353
2510
Vấn đề đối với những học giả Tây Ban Nha thời Trung cổ
02:46
who were taskedgiao nhiệm vụ with translatingdịch this materialvật chất
61
150863
2568
những người mà đã được giao trọng trách dịch tài liệu này
02:49
is that the letterlá thư SHeenSHeen and the wordtừ shalanshalan
62
153431
4482
đó là từ SHeen và từ shalan
02:53
can't be renderedkết xuất into SpanishTiếng Tây Ban Nha
63
157913
1950
không thể được diễn tả trong tiếng Tây Ban Nha
02:55
because SpanishTiếng Tây Ban Nha doesn't have that SHSH,
64
159863
2586
bởi vì tiếng Tây Ban Nha không có SH,
02:58
that "shsh" soundâm thanh.
65
162449
1297
âm "sh" đó.
02:59
So by conventionquy ước,
66
163746
1582
Vì vậy theo quy ước,
03:01
they createdtạo a rulequi định in which
67
165328
1666
họ tạo ra 1 luật lệ mà ở đó
03:02
they borrowedvay mượn the CKCK soundâm thanh, "ckCK" soundâm thanh,
68
166994
4218
họ mượn âm CK, âm "ck",
03:07
from the classicalcổ điển GreekHy Lạp
69
171212
1748
từ tiếng Hy Lạp cổ
03:08
in the formhình thức of the letterlá thư KaiKai.
70
172960
2681
với hình thức của ký tự Kai.
03:11
LaterSau đó when this materialvật chất was translateddịch
71
175641
2719
Sau đó khi tài liệu này được dịch
03:14
into a commonchung EuropeanChâu Âu languagengôn ngữ,
72
178360
2348
thành ngôn ngữ châu Âu phổ biến,
03:16
which is to say LatinTiếng Latinh,
73
180708
2050
ví dụ như tiếng La-tinh,
03:18
they simplyđơn giản replacedthay thế the GreekHy Lạp KaiKai
74
182758
2033
họ đơn giản chỉ cần thay thế ký tự Kai của Hy Lạp
03:20
with the LatinTiếng Latinh X.
75
184791
2350
bằng ký tự La-tinh X.
03:23
And onceMột lần that happenedđã xảy ra,
76
187141
1269
Và một khi điều đó xảy ra,
03:24
onceMột lần this materialvật chất was in LatinTiếng Latinh,
77
188410
2465
một khi tài liệu này bằng tiếng La-tinh
03:26
it formedhình thành the basisnền tảng for mathematicstoán học textbookssách giáo khoa
78
190875
3583
nó đã tạo nên nền tảng cho sách giáo khoa toán học
03:30
for almosthầu hết 600 yearsnăm.
79
194458
2083
trong suốt 600 năm.
03:32
But now we have the answercâu trả lời to our questioncâu hỏi.
80
196541
2018
Tuy nhiên bây giờ chúng ta có câu trả lời cho câu hỏi.
03:34
Why is it that X is the unknownkhông rõ?
81
198559
2781
Tại sao X lại biểu thị cho ẩn số?
03:37
X is the unknownkhông rõ
82
201340
1823
X là điều chưa biết
03:39
because you can't say "shsh" in SpanishTiếng Tây Ban Nha.
83
203163
3782
bởi vì quý vị không thể nói âm "sh" trong tiếng Tây Ban Nha
03:42
(LaughterTiếng cười)
84
206945
2384
(Cười)
03:45
And I thought that was worthgiá trị sharingchia sẻ.
85
209329
2317
Và tôi nghĩ điều đó rất đáng để chia sẻ
03:47
(ApplauseVỗ tay)
86
211646
3117
(Vỗ tay)
Translated by Anh Nguyen
Reviewed by Thanh Pham

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.

Why you should listen

Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."

The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.

More profile about the speaker
Terry Moore | Speaker | TED.com