TEDSalon NY2014
Kwame Anthony Appiah: Is religion good or bad? (This is a trick question)
Kwame Anthony Appiah: Tôn giáo tốt hay xấu? (Đây là câu hỏi mẹo)
Filmed:
Readability: 4.2
1,809,043 views
Có nhiều điều tốt đẹp được tạo ra dưới danh nghĩa của tôn giáo, và nhiều điều xấu cũng vậy. Nhưng tôn giáo chính xác là gì - nó tốt hay xấu, từ trong bản chất của nó? Nhà triết học Kwame Anthony Appiah đã đưa ra một cái nhìn đầy hào phóng và đáng ngạc nhiên.
Kwame Anthony Appiah - Philosopher
Kwame Anthony Appiah is a philosopher, cultural theorist and novelist. His latest book is "The Honor Code," exploring moral revolutions. Full bio
Kwame Anthony Appiah is a philosopher, cultural theorist and novelist. His latest book is "The Honor Code," exploring moral revolutions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
People say things about religion all the time.
0
509
4227
Chúng ta lúc nào cũng bàn về tôn giáo.
00:16
(Laughter)
1
4736
1974
(Cười)
00:18
The late, great Christopher Hitchens
2
6710
2250
Christopher Hitchens vĩ đại
00:20
wrote a book called "God Is Not Great"
3
8960
1421
từng viết cuốn "God Is Not Great"
(Chúa Không Vĩ Đại)
(Chúa Không Vĩ Đại)
00:22
whose subtitle was, "Religion Poisons Everything."
4
10381
3532
có phụ đề là "Religion Poisons Everything"
(Tôn Giáo Đầu Độc Tất Cả)
(Tôn Giáo Đầu Độc Tất Cả)
00:25
(Laughter)
5
13913
1373
(Cười)
00:27
But last month, in Time magazine,
6
15286
4094
Nhưng vào tháng trước, trên tạp chí Time,
00:31
Rabbi David Wolpe, who I gather
is referred to as America's rabbi,
is referred to as America's rabbi,
7
19380
4013
tôi đã gặp Linh mục David Wolpe, người được coi là giáo sĩ của nước Mỹ,
00:35
said, to balance that against
that negative characterization,
that negative characterization,
8
23393
4638
phát biểu, nhằm cân bằng sự đối lập
giữa các đặc tính tiêu cực đó,
giữa các đặc tính tiêu cực đó,
00:40
that no important form of social change
9
28031
2624
không một hình thức biến đổi
xã hội nào quan trọng,
xã hội nào quan trọng,
00:42
can be brought about except through organized religion.
10
30655
4340
có thể xảy ra nếu không thông qua
các tổ chức tôn giáo.
các tổ chức tôn giáo.
00:46
Now, remarks of this sort on the negative
11
34995
1978
Bây giờ, những điều đáng lưu ý về
khía cạnh tiêu cực
khía cạnh tiêu cực
00:48
and the positive side are very old.
12
36973
3037
và tích cực đã tồn tại từ lâu,
00:52
I have one in my pocket here
13
40010
2441
tôi có một vật trong túi mình,
00:54
from the first century BCE by Lucretius,
14
42451
5915
từ thế kỉ đầu tiên trước Công nguyên vào thời của Lucretius,
01:00
the author of "On the Nature of Things," who said,
15
48366
2863
tác giả quyển " On the Nature of Things,"
(Bản chất của sự việc) đã từng nói,
(Bản chất của sự việc) đã từng nói,
01:03
"Tantum religio potuit suadere malorum" --
16
51229
4283
"Tantum religio potuit suadere malorum" -
01:07
I should have been able to learn that by heart —
17
55512
2622
Lẽ ra tôi nên nhớ nằm lòng câu nói ấy - câu nói
01:10
which is, that's how much religion
18
58134
2688
thể hiện sức mạnh của tôn giáo trong việc
01:12
is able to persuade people to do evil,
19
60822
2510
cổ vũ mọi người
làm điều xấu ,
làm điều xấu ,
01:15
and he was talking about the fact
20
63332
1787
và ông đã nói lên sự thật,
01:17
of Agamemnon's decision to place his daughter
21
65119
3045
về quyết định của Agamemnon
khi đặt con gái của mình,
khi đặt con gái của mình,
01:20
Iphigenia on an altar of sacrifice
22
68164
1911
Iphigenia, lên tế đài hy sinh
01:22
in order to preserve the prospects of his army.
23
70075
3500
để giữ gìn những triển vọng cho quân đội của mình.
01:25
So there have been these long debates
24
73575
2896
Vì thế, đã có nhiều cuộc tranh luận kéo dài
01:28
over the centuries, in that case, actually,
25
76471
1889
qua nhiều thế kỉ, trong trường hợp đó, thật ra thì,
01:30
we can say over the millennia, about religion.
26
78360
1586
chúng ta có thể bàn suốt thiên niên kỉ
về chủ đề tín ngưỡng.
về chủ đề tín ngưỡng.
01:31
People have talked about it a lot,
27
79946
1853
Con người nói rất nhiều về nó,
01:33
and they've said good and bad
28
81799
1798
và họ nói về điều tốt lẫn điều xấu
01:35
and indifferent things about it.
29
83597
3509
và cả những điều bình thường về nó.
01:39
What I want to persuade you of today
30
87106
1735
Điều tôi muốn khuyên bạn hôm nay
01:40
is of a very simple claim,
31
88841
1603
chỉ là một lời vô cùng đơn giản,
01:42
which is that these debates are
32
90444
2237
những cuộc tranh luận đó
01:44
in a certain sense preposterous,
33
92681
2493
ít hay nhiều đều hết sức phi lí
01:47
because there is no such thing as religion
34
95174
4171
bởi vì không có những điều tương tự như tôn giáo
01:51
about which to make these claims.
35
99345
1735
dám đưa ra những luận điệu này.
01:53
There isn't a thing called religion,
36
101080
1388
Không có cái được gọi là tôn giáo,
01:54
and so it can't be good or bad.
37
102468
3051
và vì vậy, không thể xác định được
điều đó là tốt hay xấu.
điều đó là tốt hay xấu.
01:57
It can't even be indifferent.
38
105519
2161
Cũng không thể coi là bình thường được.
01:59
And if you think about claims
39
107680
2459
Và nếu bạn nghĩ về những khẳng định này,
02:02
about the nonexistence of things,
40
110139
3988
nghĩ về những điều không hề tồn tại,
02:06
one obvious way to try and establish
41
114127
2192
một cách rõ ràng để thử nghiệm và xây dựng
02:08
the nonexistence of a purported thing
42
116319
2452
nội dung không hề có thật
02:10
would be to offer a definition of that thing
43
118771
2458
là đưa ra định nghĩa về điều đó
02:13
and then to see whether anything satisfied it.
44
121229
2761
rồi sau đó xem xét liệu có gì
thỏa mãn được nó hay không.
thỏa mãn được nó hay không.
02:15
I'm going to start out on that little route
45
123990
3212
Tôi định bắt đầu theo con đường nhỏ đó
02:19
to begin with.
46
127202
1209
để mở đầu bài thuyết trình hôm nay.
02:20
So if you look in the dictionaries
47
128411
2577
Vì vậy, nếu bạn tra trong những quyển từ điển,
02:22
and if you think about it,
48
130988
1150
và nếu bạn suy nghĩ về nó,
02:24
one very natural definition of religion
49
132138
2369
một định nghĩa rất cơ bản về tôn giáo,
02:26
is that it involves belief in gods or in spiritual beings.
50
134507
5817
là bao gồm niềm tin vào chúa hoặc
những gì thuộc về tâm linh.
những gì thuộc về tâm linh.
02:32
As I say, this is in many dictionaries,
51
140324
1506
Như tôi biết, điều này đều nằm trong
rất nhiều quyển từ điển,
rất nhiều quyển từ điển,
02:33
but you'll also find it actually
52
141830
2751
nhưng bạn cũng sẽ tìm thấy định nghĩa thật sự
02:36
in the work of Sir Edward Tylor,
53
144581
1627
trong tác phẩm của nhà văn Edward Tylor,
02:38
who was the first professor
of anthropology at Oxford,
of anthropology at Oxford,
54
146208
2227
một giáo sư chuyên ngành
nhân loại học đầu tiên ở Oxford,
nhân loại học đầu tiên ở Oxford,
02:40
one of the first modern anthropologists.
55
148435
1996
một trong những nhà nhân loại học
hiện đại đầu tiên.
hiện đại đầu tiên.
02:42
In his book on primitive culture,
56
150431
2234
Trong quyển sách về văn hóa nguyên thủy của ông
02:44
he says the heart of religion
is what he called animism,
is what he called animism,
57
152665
3020
có đề cập đến trái tim tôn giáo
là những gì mà ông gọi là thuyết vật linh,
là những gì mà ông gọi là thuyết vật linh,
02:47
that is, the belief in spiritual agency,
58
155685
1718
đó là, niềm tin về thế giới tâm linh,
02:49
belief in spirits.
59
157403
2377
niềm tin về tinh thần.
02:51
The first problem for that definition
60
159780
2008
Vấn đề đầu tiên dành cho định nghĩ đó
02:53
is from a recent novel by Paul Beatty called "Tuff."
61
161788
2740
bắt nguồn từ quyển tiểu thuyết được xuất bản
gần đây của Paul Beatty có tên là "Tuff". (tên một loại đá)
gần đây của Paul Beatty có tên là "Tuff". (tên một loại đá)
02:56
There's a guy talking to a rabbi.
62
164528
1406
Có một người đang nói chuyện với một linh mục.
02:57
The rabbi says he doesn't believe in God.
63
165934
2396
Vị giáo sĩ này nói rằng
ông ấy không tin vào Chúa.
ông ấy không tin vào Chúa.
03:00
The guy says, "You're a rabbi,
how can you not believe in God?"
how can you not believe in God?"
64
168330
2430
Cậu ta nói "Ông là một giáo sĩ,
sao ông có thể không tin vào Chúa?"
sao ông có thể không tin vào Chúa?"
03:02
And the reply is, "It's what's
so great about being Jewish.
so great about being Jewish.
65
170760
3391
Và ông ấy đáp lại "Đó là những điều tuyệt vời
về người Do Thái.
về người Do Thái.
03:06
You don't have to believe in a God per se,
66
174151
1963
Bạn thực chất không cần phải tin vào Chúa,
03:08
just in being Jewish." (Laughter)
67
176114
2456
chỉ cần là người Do Thái thôi.
03:10
So if this guy is a rabbi, and a Jewish rabbi,
68
178570
3028
Cho nên, nếu cậu trai này là một linh mục, và là một
linh mục Do Thái,
linh mục Do Thái,
03:13
and if you have to believe in
God in order to be religious,
God in order to be religious,
69
181598
3192
và nếu bạn phải tin vào Chúa
để bày tỏ lòng mộ đạo,
để bày tỏ lòng mộ đạo,
03:16
then we have the rather counterintuitive conclusion
70
184790
3283
vậy thì chúng ta có kết luận phản trực giác
03:20
that since it's possible to be a Jewish rabbi
71
188073
2192
vì có thể trở thành một linh mục Do Thái
03:22
without believing in God,
72
190265
1889
không tin tưởng vào Chúa,
03:24
Judaism isn't a religion.
73
192154
2350
thì đạo Do Thái không phải là một tín ngưỡng.
03:26
That seems like a pretty counterintuitive thought.
74
194504
3466
Dường như đây là một cách nghĩ phản trực giác.
03:29
Here's another argument against this view.
75
197970
3261
Có một lí luận chống lại quan điểm này.
03:33
A friend of mine, an Indian friend of mine,
76
201231
2172
Một người bạn của tôi,
một người bạn Ấn Độ,
một người bạn Ấn Độ,
03:35
went to his grandfather when he was very young,
77
203403
2183
đến gặp ba mình khi cậu còn nhỏ,
03:37
a child, and said to him,
78
205586
1135
lúc còn là một đứa trẻ, và nói với ba mình rằng,
03:38
"I want to talk to you about religion,"
79
206721
2119
"Con muốn nói với ba về vấn đề tôn giáo,"
03:40
and his grandfather said, "You're too young.
80
208840
1245
và ông của cậu nói "Con còn quá nhỏ.
03:42
Come back when you're a teenager."
81
210085
1531
Hãy quay lại đây khi con là một thiếu niên."
03:43
So he came back when he was a teenager,
82
211616
1843
Nên, khi cậu trở thành một thiếu niên, cậu đã quay lại,
03:45
and he said to his grandfather,
83
213459
1696
và nói với ông của cậu,
03:47
"It may be a bit late now
84
215155
1326
"Giờ có lẽ hơi muộn
03:48
because I've discovered that
I don't believe in the gods."
I don't believe in the gods."
85
216481
3740
vì con vừa phát hiện ra con không tin tưởng vào Chúa."
03:52
And his grandfather, who was a wise man, said,
86
220221
2027
Và ông của cậu, một người sáng suốt, đáp lại,
03:54
"Oh, so you belong to the atheist branch
87
222248
2184
"Ồ, vậy con thuộc nhóm vô thần
theo tín ngưỡng của Hindu giáo." (Cười)
03:56
of the Hindu tradition." (Laughter)
88
224432
3186
03:59
And finally, there's this guy,
89
227618
3702
Và cuối cùng, cậu bé này,
04:03
who famously doesn't believe in God.
90
231320
2456
hoàn toàn không tin vào Chúa.
04:05
His name is the Dalai Lama.
91
233776
1818
Tên là Đại La Lạt Ma.
04:07
He often jokes that he's one
of the world's leading atheists.
of the world's leading atheists.
92
235594
2648
Ông thường nói đùa rằng ông là một
trong những người vô thần hàng đầu thế giới.
trong những người vô thần hàng đầu thế giới.
04:10
But it's true, because the Dalai Lama's religion
93
238242
2944
Nhưng đây là sự thật, vì tôn giáo của Đạt Lai Lạt Ma
04:13
does not involve belief in God.
94
241186
2780
không bao gồm niềm tin vào Chúa.
04:15
Now you might think this just shows
95
243966
1613
Giờ đây bạn có thể nghĩ điều này chỉ cho thấy rằng
04:17
that I've given you the wrong definition
96
245579
3020
tôi đã đưa ra một định nghĩa sai cho bạn
04:20
and that I should come up with some other definition
97
248599
2119
và tôi nên nghĩ ra một định nghĩa khác
04:22
and test it against these cases
98
250718
1698
và kiểm tra nó trong những trường hợp như vậy
04:24
and try and find something that captures
99
252416
2571
và cố gắng tìm kiếm điều gì đó để hiểu được
04:26
atheistic Judaism, atheistic Hinduism,
100
254987
2926
chủ nghĩa vô thần của đạo Do Thái, đạo Ấn
04:29
and atheistic Buddhism as forms of religiosity,
101
257913
3263
và đạo Phật như là những hình thức của lòng mộ đạo,
04:33
but I actually think that that's a bad idea,
102
261176
1794
nhưng tôi thật sự nghĩ rằng đây là
một ý kiến không hay chút nào,
một ý kiến không hay chút nào,
04:34
and the reason I think it's a bad idea
103
262970
2329
và lí do tôi nghĩ đây là một ý kiến không hay
04:37
is that I don't think that's how
104
265299
1635
đó là tôi không nghĩ ra cách
04:38
our concept of religion works.
105
266934
1631
làm thế nào để khái niệm của chúng ta
về tôn giáo đạt hiệu quả.
về tôn giáo đạt hiệu quả.
04:40
I think the way our concept of religion works
106
268565
1600
Tôi nghĩ cách khái niệm của chúng ta
về tôn giáo đạt hiệu quả.
về tôn giáo đạt hiệu quả.
04:42
is that we actually have, we have a list
107
270165
3038
chính là chúng ta thật sự có,
chúng ta có một danh sách
chúng ta có một danh sách
04:45
of paradigm religions
108
273203
1926
về những mô hình tôn giáo
04:47
and their sub-parts, right,
109
275129
3239
và những phần phụ của chúng, đúng vậy,
04:50
and if something new comes along
110
278368
2554
và nếu có điều gì mới tiếp theo
04:52
that purports to be a religion,
111
280922
1506
cũng ngụ ý chỉ tôn giáo,
04:54
what we ask is, "Well, is it like one of these?"
112
282428
2464
chúng ta đặt ra câu hỏi "Chà, nó có giống với
một trong những điều này không?"
một trong những điều này không?"
04:56
Right?
113
284892
2252
Đúng không nào?
04:59
And I think that's not only
how we think about religion,
how we think about religion,
114
287144
2575
Và tôi nghĩ điều đó không chỉ về
cách chúng ta nghĩ về tôn giáo thế nào,
cách chúng ta nghĩ về tôn giáo thế nào,
05:01
and that's, as it were,
115
289719
1300
và đó, ví dụ như,
05:03
so from our point of view,
116
291019
1791
từ quan điểm của chúng ta,
05:04
anything on that list had better be a religion,
117
292810
2083
bất cứ cái nào trong danh sách đó tốt hơn
để định nghĩa một tôn giáo,
để định nghĩa một tôn giáo,
05:06
which is why I don't think an account of religion
118
294893
1768
đó là lí do tôi không nghĩ bảng thống kê tôn giáo,
05:08
that excludes Buddhism and Judaism
119
296661
1855
ngoại trừ đạo Phật và đạo Do Thái
05:10
has a chance of being a good starter,
120
298516
2700
có cơ hội trở thành một nguồn khởi đầu tốt,
05:13
because they're on our list.
121
301216
2704
vì chúng có trong danh sách của chúng ta.
05:15
But why do we have such a list?
122
303920
1980
Nhưng tại sao chúng ta có một danh sách như vậy?
05:17
What's going on? How did it come about
123
305900
1830
Chuyện gì sẽ xảy ra? Làm sao có thể xảy ra chuyện
05:19
that we have this list?
124
307730
2187
chúng ta có danh sách này được?
05:21
I think the answer is a pretty simple one
125
309917
2915
Tôi nghĩ câu trả lời khá là đơn giản
05:24
and therefore crude and contentious.
126
312832
3128
và chuyện vẫn còn sơ thảo và còn gây tranh cãi.
05:27
I'm sure a lot of people will disagree with it,
127
315960
1389
Tôi chắc chắn có nhiều người sẽ
không tán thành chuyện này,
không tán thành chuyện này,
05:29
but here's my story,
128
317349
1594
nhưng đây là câu chuyện của tôi,
05:30
and true or not, it's a story that I think
129
318943
2371
và nó đúng hay không, nó vẫn là câu chuyện mà tôi nghĩ
05:33
gives you a good sense of how
130
321314
2428
giải thích được cho bạn
05:35
the list might have come about,
131
323742
1689
làm cách nào chúng ta có được danh sách,
05:37
and therefore helps you to think about
132
325431
1309
và từ đó giúp bạn nghĩ về
05:38
what use the list might be.
133
326740
1444
cách dùng của danh sách là gì.
05:40
I think the answer is, European travelers,
134
328184
3288
Tôi nghĩ câu trả lời là, những người du hành Châu Âu,
05:43
starting roughly about the time of Columbus,
135
331472
1833
đại khái bắt đầu từ thời của Columbus,
05:45
started going around the world.
136
333305
1625
bắt đầu chuyến đi vòng quanh thế giới.
05:46
They came from a Christian culture,
137
334930
2280
Họ đến từ văn hóa đạo Cơ Đốc,
05:49
and when they arrived in a new place,
138
337210
1810
và khi họ đến một nơi mới,
05:51
they noticed that some people
didn't have Christianity,
didn't have Christianity,
139
339020
2885
họ đã chú ý thấy nhiều người không theo đạo Cơ Đốc,
05:53
and so they asked themselves
the following question:
the following question:
140
341905
2045
và vì vậy họ tự vấn chính mình câu hỏi sau đây:
05:55
what have they got instead of Christianity?
141
343950
3190
họ theo đạo gì ngoài đạo Cơ Đốc?
05:59
And that list was essentially constructed.
142
347140
3363
Và danh sách đó được thiết lập ngay.
06:02
It consists of the things that other people had
143
350503
2276
Danh sách bao gồm nhiều điều về những người
06:04
instead of Christianity.
144
352779
2591
không mang đạo Cơ Đốc.
06:07
Now there's a difficulty with proceeding in that way,
145
355370
3368
Lúc này có một trở ngại trong việc tiến hành theo cách đó,
06:10
which is that Christianity is extremely,
146
358738
2440
cách mà người theo đạo Cơ Đốc cực kì,
06:13
even on that list, it's an extremely specific tradition.
147
361178
4412
ngay cả có trong sách sách đó,
một truyền thống vô cùng đặc trưng.
một truyền thống vô cùng đặc trưng.
06:17
It has all kinds of things in it
148
365590
1561
Nó gồm tất cả những điều mà
06:19
that are very, very particular
149
367151
2126
mà rất, rất ư là cụ thể
06:21
that are the results of the specifics
150
369277
2296
đó là những kết quả của những đặc trưng
06:23
of Christian history,
151
371573
2687
của lịch sử đạo Cơ Đốc,
06:26
and one thing that's at the heart of it,
152
374260
1597
và một điều đó là trọng tâm của danh sách,
06:27
one thing that's at the heart of
most understandings of Christianity,
most understandings of Christianity,
153
375857
2803
một điều trọng tâm trong sự hiểu biết
hầu hết của người đạo Cơ Đốc,
hầu hết của người đạo Cơ Đốc,
06:30
which is the result of the
specific history of Christianity,
specific history of Christianity,
154
378660
2330
là kết quả của đặc trưng lịch sử của đạo Cơ Đốc,
06:32
is that it's an extremely creedal religion.
155
380990
3143
đó là một tôn giáo tôn thờ tín ngưỡng tuyệt đối.
06:36
It's a religion in which people are really concerned
156
384133
2680
Đó là tôn giáo mà nhiều người thật sự quan tâm
06:38
about whether you believe the right things.
157
386813
2739
về việc liệu bạn có tin vào những điều
đúng đắn hay không.
đúng đắn hay không.
06:41
The history of Christianity, the
internal history of Christianity,
internal history of Christianity,
158
389552
2256
Lịch sử đạo Cơ Đốc, lịch sử nội tại của đạo Cơ Đốc,
06:43
is largely the history of people killing each other
159
391808
1876
phần lớn là câu chuyện của
những người chém giết lẫn nhau
những người chém giết lẫn nhau
06:45
because they believed the wrong thing,
160
393684
2116
vì họ đã tin vào điều sai trái,
06:47
and it's also involved in
161
395800
2079
và nó cũng liên quan đến
06:49
struggles with other religions,
162
397879
1752
những cuộc tranh đấu với các tôn giáo khác,
06:51
obviously starting in the Middle Ages,
163
399631
3599
rõ ràng nhất là vào thời Trung Cổ,
06:55
a struggle with Islam,
164
403230
1390
một cuộc tranh đấu với đạo Hồi,
06:56
in which, again, it was the infidelity,
165
404620
3120
mà, một lần nữa, là việc không tin vào Chúa,
06:59
the fact that they didn't believe the right things,
166
407740
2030
thật ra thì, họ đã không tin vào những điều đúng đắn,
07:01
that seemed so offensive to the Christian world.
167
409770
3380
việc đó dường như khá chướng mắt
đối với những người theo đạo Cơ Đốc.
đối với những người theo đạo Cơ Đốc.
07:05
Now that's a very specific and particular history
168
413150
2638
Giờ đây, đó là một nền lịch sử
vô cùng cụ thể và riêng biệt
vô cùng cụ thể và riêng biệt
07:07
that Christianity has,
169
415788
2365
mà đạo Cơ Đốc có được,
07:10
and not everywhere is everything
170
418153
3218
và không phải khắp nơi đều có tất cả mọi thứ
07:13
that has ever been put on this sort of list like it.
171
421371
3994
mà từng được đưa vào trong danh sách đại loại như vậy.
07:17
Here's another problem, I think.
172
425365
1407
Tôi nghĩ là còn một vấn đề khác nữa.
07:18
A very specific thing happened.
173
426772
1338
Một việc rất cụ thể đã xảy ra.
07:20
It was actually adverted to earlier,
174
428110
1452
Chuyện này phải đề cập đến sớm hơn,
07:21
but a very specific thing happened
175
429562
1541
nhưng một việc cụ thể đã xảy ra
07:23
in the history of the kind of Christianity
176
431103
2189
trong lịch sử của người đạo Cơ Đốc
07:25
that we see around us
177
433292
1521
mà chúng ta thấy được quanh ta
07:26
mostly in the United States today,
178
434813
2184
hầu như tập trung ở nước Mĩ ngày nay,
07:28
and it happened in the late 19th century,
179
436997
3103
và chuyện đã xảy ra vào cuối thế kỉ 19,
07:32
and that specific thing that happened
180
440100
1409
và chuyện cụ thể đó đã xảy ra
07:33
in the late 19th century
181
441509
1009
vào cuối thế kỉ 19
07:34
was a kind of deal that was cut
182
442518
2955
là một loại thỏa thuận bị phá vỡ
07:37
between science,
183
445473
2510
giữa khoa học,
07:39
this new way of organizing intellectual authority,
184
447983
5693
cách mới để tổ chức chính quyền tài trí,
07:45
and religion.
185
453676
1197
và tôn giáo.
07:46
If you think about the 18th century, say,
186
454873
1891
Nếu bạn nghĩ về thế kỉ 18, phát biểu,
07:48
if you think about intellectual life
187
456764
1470
nếu bạn nghĩ về cuộc sống trí thức
07:50
before the late 19th century,
188
458234
2356
trước thời điểm cuối thế kỉ 19,
07:52
anything you did, anything you thought about,
189
460590
3170
bất cứ những gì bạn nói, bất cứ điều gì bạn nghĩ,
07:55
whether it was the physical world,
190
463760
2730
liệt đó có là thế giới vật chất,
07:58
the human world,
191
466490
1531
thế giới con người,
08:00
the natural world apart from the human world,
192
468021
2230
thế giới tự nhiên tách biệt khỏi thế giới con người,
08:02
or morality, anything you did
193
470251
1967
hoặc giá trị đạo đức, bất cứ điều gì bạn làm
08:04
would have been framed against the background
194
472218
1676
sẽ được đóng khung ngược lại với nền tảng
08:05
of a set of assumptions that were religious,
195
473894
2463
những giả thuyết thuộc về tôn giáo,
08:08
Christian assumptions.
196
476357
1203
những giả thuyết về đạo Cơ Đốc.
08:09
You couldn't give an account
197
477560
1666
Bạn không thể giải thích
08:11
of the natural world
198
479226
1596
về thế giới tự nhiên
08:12
that didn't say something about its relationship,
199
480822
2922
mà không nói bất cứ điều gì về mối quan hệ của nó,
08:15
for example, to the creation story
200
483744
1808
ví dụ, một câu chuyện về tạo hóa
08:17
in the Abrahamic tradition,
201
485552
1540
trong truyền thống đạo Abraham,
08:19
the creation story in the first book of the Torah.
202
487092
3204
câu chuyện về tạo hóa trong quyển kinh Torah đầu tiên.
08:22
So everything was framed in that way.
203
490296
3317
Vì vậy mọi thứ được định hình theo cách đó.
08:25
But this changes in the late 19th century,
204
493613
2432
Nhưng điều này thay đổi vào cuối thế kỉ 19,
08:28
and for the first time, it's possible for people
205
496045
2325
và lần đầu tiên, con người có thể
08:30
to develop serious intellectual careers
206
498370
2379
phát triển nhiều việc làm thuộc trí thức đứng đắn
08:32
as natural historians like Darwin.
207
500749
2194
như những nhà viết sử giống Darwin.
08:34
Darwin worried about the relationship between
208
502943
1985
Darwin đã lo lắng mối quan hệ giữa
08:36
what he said and the truths of religion,
209
504928
2553
những gì ông phát biểu và những sự thật về tôn giáo,
08:39
but he could proceed, he could write books
210
507481
1925
nhưng ông có thể khơi nguồn, ông có thể viết sách,
08:41
about his subject
211
509406
1784
về chủ đề của ông
08:43
without having to say what the relationship was
212
511190
2696
mà không cần nói rõ về mối quan hệ
08:45
to the religious claims,
213
513886
1472
với những luận điệu tôn giáo,
08:47
and similarly, geologists
increasingly could talk about it.
increasingly could talk about it.
214
515358
2382
và tương tự, nhà địa chất ngày càng
bàn nhiều về vấn đề này,
bàn nhiều về vấn đề này,
08:49
In the early 19th century, if you were a geologist
215
517740
1802
Vào đầu thế kỉ 19, nếu bạn là một nhà địa chất
08:51
and made a claim about the age of the Earth,
216
519542
1923
và đưa ra lập luận về tuổi của Trái Đất,
08:53
you had to explain whether that was consistent
217
521465
1642
bạn phải giải thích liệu chuyện đó có phù hợp,
08:55
or how it was or wasn't consistent
218
523107
1430
chuyện đó như thế nào hay thậm chí là không phù hợp
08:56
with the age of the Earth implied
219
524537
1372
với độ tuổi của Trái Đất
08:57
by the account in Genesis.
220
525909
1553
căn cứ vào sách Sáng Thế.
08:59
By the end of the 19th century,
221
527462
1185
Vào cuối thế kỉ 19,
09:00
you can just write a geology textbook
222
528647
1513
bạn có thể chỉ cần viết một
quyển sách giáo khoa địa chất
quyển sách giáo khoa địa chất
09:02
in which you make arguments
about how old the Earth is.
about how old the Earth is.
223
530160
2359
mà bạn có đưa ra những tranh luận
về số tuổi của Trái Đất là bao nhiêu.
về số tuổi của Trái Đất là bao nhiêu.
09:04
So there's a big change, and that division,
224
532519
2091
Cho nên có một sự thay đổi lớn, và sự phân chia đó,
09:06
that intellectual division of
labor occurs as I say, I think,
labor occurs as I say, I think,
225
534610
2935
sự phân chia lao động theo trí thức
diễn ra như tôi nói, tôi suy nghĩ,
diễn ra như tôi nói, tôi suy nghĩ,
09:09
and it sort of solidifies so that by the end
226
537545
2825
và nó ngày càng được củng cố
09:12
of the 19th century in Europe,
227
540370
3158
vào cuối thế kỉ 19 ở Châu Âu,
09:15
there's a real intellectual division of labor,
228
543528
1991
có một sự phân chia lao động theo tri thức thật sự
09:17
and you can do all sorts of serious things,
229
545519
2000
và bạn có thể làm rất cả mọi việc quan trọng,
09:19
including, increasingly, even philosophy,
230
547519
3902
ngay cả gia tăng việc làm trong triết học
09:23
without being constrained by the thought,
231
551421
2858
mà không bị ràng buộc bởi cách nghĩ,
09:26
"Well, what I have to say has to be consistent
232
554279
2281
"À, điều tôi phải nói nhất định phù hợp
09:28
with the deep truths that are given to me
233
556560
2679
với những sự thật ẩn sâu trong tôi
09:31
by our religious tradition."
234
559239
2510
nhờ vào truyền thống tôn giáo."
09:33
So imagine someone who's coming out
235
561749
2164
Vì vậy, tưởng tượng ai đó được sinh ra
09:35
of that world, that late-19th-century world,
236
563913
3817
trên cõi đời này, sinh ra trong thời điểm cuối thế kỉ 19,
09:39
coming into the country that I grew up in, Ghana,
237
567730
3752
sinh sống ở quốc gia, nơi mà tôi từng trưởng thành, Ghana,
09:43
the society that I grew up in, Asante,
238
571482
2260
cái nôi xã hội nơi tôi lớn lên, Asante,
09:45
coming into that world
239
573742
1406
được sinh ra đời
09:47
at the turn of the 20th century
240
575148
2016
vào thời điểm giao thời của thế kỉ 20
09:49
with this question that made the list:
241
577164
2023
cùng với câu hỏi này tạo ra một danh sách:
09:51
what have they got instead of Christianity?
242
579187
3763
ngoài đạo Cơ Đốc thì họ còn có gì nữa?
09:54
Well, here's one thing he would have noticed,
243
582950
2857
À, còn một việc ông ấy muốn đề cập,
09:57
and by the way, there was a
person who actually did this.
person who actually did this.
244
585807
2344
và nhân đây, từng có người đã thật sự hoàn thành việc này.
10:00
His name was Captain Rattray,
245
588151
1299
Tên ông ấy là đại úy Rattray,
10:01
he was sent as the British
government anthropologist,
government anthropologist,
246
589450
2052
ông được phái đi với thân phận là
nhà nhân loại học của chính phủ Anh,
nhà nhân loại học của chính phủ Anh,
10:03
and he wrote a book about Asante religion.
247
591502
1993
và ông đã viết một quyển sách về tôn giáo của vùng Asante.
10:05
This is a soul disc.
248
593495
2540
Đây là chiếc phù hiệu.
10:08
There are many of them in the British Museum.
249
596035
2273
Có rất nhiều ở viện bảo tàng của Anh.
10:10
I could give you an interesting, different history
250
598308
1270
Tôi có thể kể bạn nghe một câu chuyện thú vị khác
10:11
of how it comes about that many of the things
251
599578
2165
về cách mà nhiều thứ trong số đó diễn ra
10:13
from my society ended up in the British Museum,
252
601743
3391
trong xã hội của tôi đã kết thúc tại viện bảo tàng của Anh,
10:17
but we don't have time for that.
253
605134
1811
nhưng chúng ta không có thời gian cho chuyện đó.
10:18
So this object is a soul disc.
254
606945
1492
Và vật này chính là một chiếc phù hiệu.
10:20
What is a soul disc?
255
608437
1138
Chiếc phù hiệu này là gì?
10:21
It was worn around the necks
256
609575
1829
Nó là vật được đeo ở quanh cổ
10:23
of the soul-washers of the Asante king.
257
611404
2570
của những người lính bảo vệ
dưới thời trị vì của vua vùng Asante.
dưới thời trị vì của vua vùng Asante.
10:25
What was their job? To wash the king's soul.
258
613974
3555
Công việc của họ là gì?
10:29
It would take a long while
259
617529
1905
Sẽ mất một thời gian dài
10:31
to explain how a soul could be the kind of thing
260
619434
2227
để giải thích làm thế nào chiếc phù hiệu
có thể trở thành một thứ
có thể trở thành một thứ
10:33
that could be washed,
261
621661
1300
có thể bị cuốn trôi đi,
10:34
but Rattray knew that this was religion
262
622961
2779
nhưng đại úy Rattray đã biết được đây là tín ngưỡng,
10:37
because souls were in play.
263
625740
3503
vì những chiếc phù hiệu như vậy
từng xuất hiện trong vở kịch rồi.
từng xuất hiện trong vở kịch rồi.
10:41
And similarly,
264
629243
1746
Và tương tự,
10:42
there were many other things, many other practices.
265
630989
2207
có nhiều thứ khác nữa, nhiều cách luyện tập khác nữa.
10:45
For example, every time anybody
had a drink, more or less,
had a drink, more or less,
266
633196
2363
Vì dụ, mỗi lần có ai đó uống rượu, dù ít hay nhiều,
10:47
they poured a little bit on the ground
267
635559
2022
họ đổ một ít lên mặt đất,
10:49
in what's called the libation,
268
637581
1729
hình thức này được gọi là tưới rượu cúng tế,
10:51
and they gave some to the ancestors.
269
639310
1689
và họ đưa một ít cho tổ tiên của mình.
10:52
My father did this. Every time
he opened a bottle of whiskey,
he opened a bottle of whiskey,
270
640999
2349
Ba tôi đã từng làm như vậy. Mỗi lần ông ấy
mở một chai rượu whiskey,
mở một chai rượu whiskey,
10:55
which I'm glad to say was very often,
271
643348
1521
mà tôi mừng đến độ phải thốt lên là chuyện bình thường,
10:56
he would take the top off and
pour off just a little on the ground,
pour off just a little on the ground,
272
644869
3879
ông sẽ mở nút bần của chai sau đó đổ một ít lên mặt đất,
11:00
and he would talk to,
273
648748
1351
và ông cũng sẽ nói với,
11:02
he would say to Akroma-Ampim, the founder of our line,
274
650099
3540
ông sẽ nói với Akroma-Ampim, người sáng lập
dòng tộc của chúng tôi,
dòng tộc của chúng tôi,
11:05
or Yao Antony, my great uncle,
275
653639
1596
hay Yao Antony, người chú tuyệt vời của tôi,
11:07
he would talk to them,
276
655235
1895
ông sẽ nói với họ,
11:09
offer them a little bit of this.
277
657130
2223
đưa một ít cho họ thưởng thức.
11:11
And finally, there were these
huge public ceremonials.
huge public ceremonials.
278
659353
2885
Và cuối cùng, có nhiều nghi lễ lớn như vậy diễn ra công khai.
11:14
This is an early-19th-century drawing
279
662238
1416
Đây là một bức tranh đầu thế kỉ 19
11:15
by another British military officer
280
663654
1273
của một sĩ quan quân đội người Anh khác
11:16
of such a ceremonial,
281
664927
2050
với một nghi lễ như vậy,
11:18
where the king was involved,
282
666977
2128
nơi mà vua cũng có mặt,
11:21
and the king's job,
283
669105
1406
và công việc của đức vua,
11:22
one of the large parts of his job,
284
670511
1189
một trong số những vai trò của ngài ấy,
11:23
apart from organizing warfare and things like that,
285
671700
2951
ngoài việc tiến hành chiến tranh
và những việc làm tương tự vậy,
và những việc làm tương tự vậy,
11:26
was to look after the tombs of his ancestors,
286
674651
3346
chính là trông coi những lăng mộ của tổ tiên,
11:29
and when a king died,
287
677997
1997
và khi nhà vua qua đời,
11:31
the stool that he sat on was blackened
288
679994
1514
cái ghế mà ngài từng ngồi sẽ bị sơn đen,
11:33
and put in the royal ancestral temple,
289
681508
2884
và đặt trong ngôi đền của tổ tiên hoàng tộc,
11:36
and every 40 days,
290
684392
2129
và cứ qua 40 ngày,
11:38
the King of Asante has to go and do cult
291
686521
1855
vua của Asante phải đi đến đó và thờ cúng
11:40
for his ancestors.
292
688376
1362
tổ tiên của ngài ấy.
11:41
That's a large part of his job,
293
689738
1502
Đó là nhiệm vụ quan trọng của ngài,
11:43
and people think that if he doesn't do it,
294
691240
1873
và nhiều người nghĩ rằng nếu ngài ấy không làm,
11:45
things will fall apart.
295
693113
1731
mọi thứ sẽ đổ vỡ hết.
11:46
So he's a religious figure,
296
694844
2366
Vì vậy, ngài vừa là hình mẫu của tôn giáo,
11:49
as Rattray would have said,
297
697210
1325
như đại úy Rattray đã từng nói,
11:50
as well as a political figure.
298
698535
2625
vừa là hình mẫu của chính trị.
11:53
So all this would count as religion for Rattray,
299
701160
4684
Cho nên tất cả chuyện này sẽ tính
tín ngưỡng dành cho Rattray,
tín ngưỡng dành cho Rattray,
11:57
but my point is that when you look
300
705844
1939
nhưng quan điểm của tôi là khi bạn nhìn vào
11:59
into the lives of those people,
301
707783
1382
cuộc sống của những người đó,
12:01
you also find that every time they do anything,
302
709165
2745
bạn cũng tìm được mỗi lần họ làm bất cứ chuyện gì,
12:03
they're conscious of the ancestors.
303
711910
2034
họ đều ý thức về tổ tiên của mình.
12:05
Every morning at breakfast,
304
713944
2033
Mỗi lần ăn điểm tâm vào buổi sáng,
12:07
you can go outside the front of the house
305
715977
1826
bạn có thể ra ngoài trước nhà mình
12:09
and make an offering to the god tree, the nyame dua
306
717803
3096
và tạ ơn thần cây, gọi là nyame dua
12:12
outside your house,
307
720899
1184
bên ngoài ngôi nhà,
12:14
and again, you'll talk to the gods
308
722083
1317
và một lần nữa, bạn sẽ nói với Chúa
12:15
and the high gods and the low gods
309
723400
1026
và những đấng tối cao hay thần linh cấp thấp
12:16
and the ancestors and so on.
310
724426
1658
và tổ tiên của mình và vâng vâng.
12:18
This is not a world
311
726084
1536
Đây không phải là một thế giới
12:19
in which the separation between religion and science
312
727620
2907
mà sự chia cắt giữa tôn giáo và khoa học
12:22
has occurred.
313
730527
1574
từng diễn ra.
12:24
Religion has not being separated
314
732101
1543
Tôn giáo không được tách rời
12:25
from any other areas of life,
315
733644
1276
khỏi bất cứ khía cạnh nào khác của cuộc sống,
12:26
and in particular,
316
734920
1997
và đặc biệt là,
12:28
what's crucial to understand about this world
317
736917
1695
điều quan trọng để hiểu rõ về thế giới này
12:30
is that it's a world in which the job
318
738612
1538
chính là một thế giới mà công việc
12:32
that science does for us
319
740150
1138
mà khoa học làm cho chúng ta
12:33
is done by what Rattray is going to call religion,
320
741288
3144
được thực hiện bởi điều đại úy Rattray định gọi là tôn giáo,
12:36
because if they want an explanation of something,
321
744432
1940
vì nếu họ muốn một sự giải thích cho tất cả mọi chuyện,
12:38
if they want to know why the crop just failed,
322
746372
1828
nếu họ muốn biết tại sao vụ mùa lại thất bại,
12:40
if they want to know why it's raining
323
748200
1286
nếu họ muốn biết tại sao trời lại mưa,
12:41
or not raining, if they need rain,
324
749486
2418
hay không mưa, nếu họ cần mưa,
12:43
if they want to know why
325
751904
2524
nếu họ muốn biết tại sao
12:46
their grandfather has died,
326
754428
1859
ông của họ ra đi,
12:48
they are going to appeal to the very same entities,
327
756287
2908
họ định kêu gọi những điều tương tự nhau,
12:51
the very same language,
328
759195
1442
có cùng ngôn ngữ,
12:52
talk to the very same gods about that.
329
760637
2616
bàn về cùng một vị thần.
12:55
This great separation, in other words,
330
763253
2089
Sự tách biệt lớn, nói cách khác,
12:57
between religion and science hasn't happened.
331
765342
1931
giữa tôn giáo và khoa học không hề xảy ra.
12:59
Now, this would be a mere historical curiosity,
332
767273
4325
Bây giờ, điều này đơn thuần chỉ là
một sự tò mò về lịch sử,
một sự tò mò về lịch sử,
13:03
except that in large parts of the world,
333
771598
3452
ngoại trừ ở nhiều vùng khác trên thế giới,
13:07
this is still the truth.
334
775050
2744
điều này vẫn có thật.
13:09
I had the privilege of going to a wedding
335
777794
2008
Tôi được đặc cách đi dự một đám cưới
13:11
the other day in northern Namibia,
336
779802
1765
vào một ngày nọ ở vùng phía Bắc Namibia,
13:13
20 miles or so south of the Angolan border
337
781567
2845
cách 20 dặm so với phía Nam biên giới của người Angola
13:16
in a village of 200 people.
338
784412
1733
trong một ngôi làng gồm 200 người.
13:18
These were modern people.
339
786145
1168
Họ là những con người hiện đại.
13:19
We had with us Oona Chaplin,
340
787313
1891
Chúng tôi đi cùng với Oona Chaplin,
13:21
who some of you may have heard of,
341
789204
1409
cái tên mà có lẽ một vài bạn từng nghe qua,
13:22
and one of the people from
this village came up to her,
this village came up to her,
342
790613
2079
và một trong số những người từ
ngôi làng này đi về phía cô ấy,
ngôi làng này đi về phía cô ấy,
13:24
and said, "I've seen you in 'Game of Thrones.'"
343
792692
2731
và nói "Tôi từng gặp cô trong bộ phim
"Cuộc chiến vương quyền".
"Cuộc chiến vương quyền".
13:27
So these were not people who
were isolated from our world,
were isolated from our world,
344
795423
3828
Vì vậy không có nhiều người bị cô lập
khỏi thế giới của chúng ta,
khỏi thế giới của chúng ta,
13:31
but nevertheless, for them,
345
799251
1529
nhưng tuy nhiên, đối với họ,
13:32
the gods and the spirits are still very much there,
346
800780
2553
Chúa và những tâm linh vẫn còn tồn tại rất nhiều ở đây,
13:35
and when we were on the bus going back and forth
347
803333
1826
và khi chúng tôi trên xe buýt đi đi về về
13:37
to the various parts of the [ceremony],
348
805159
1662
ở nhiều nơi có tổ chức [nghi lễ] như vậy,
13:38
they prayed not just in a generic way
349
806821
2577
họ cầu nguyện không chỉ những điều chung chung
13:41
but for the safety of the journey,
350
809398
1461
mà còn cầu cho sự an toàn cho chuyến đi,
13:42
and they meant it,
351
810859
911
và họ cho là,
13:43
and when they said to me that my mother,
352
811770
3162
và khi họ nói với tôi rằng mẹ tôi,
13:46
the bridegroom's [grandmother],
353
814932
1691
[người bà] của chú rể,
13:48
was with us, they didn't mean it figuratively.
354
816623
2562
đang ở cùng chúng tôi, họ không ý nói hoa mĩ.
13:51
They meant, even though she was a dead person,
355
819185
2755
Ý họ là, mặc dù bà là một người đã khuất,
13:53
they meant that she was still around.
356
821940
2578
ý họ là, bà vẫn còn quanh quẩn đâu đây.
13:56
So in large parts of the world today,
357
824518
2549
Cho nên phần lớn các quốc gia trên thế giới ngày nay,
13:59
that separation between science and religion
358
827067
2162
sự chia rẻ giữa khoa học và tôn giáo
14:01
hasn't occurred in large parts of the world today,
359
829229
1681
không diễn ra trong phần lớn
các quốc gia thế giới ngày nay,
các quốc gia thế giới ngày nay,
14:02
and as I say, these are not --
360
830910
3728
và như tôi nói, không có những điều này -
14:06
This guy used to work for Chase and at the World Bank.
361
834638
4802
Cậu ta đã từng làm việc cho công ti Chase
và ngân hàng thế giới.
và ngân hàng thế giới.
14:11
These are fellow citizens of the world with you,
362
839440
2707
Có nhiều người dân trên thế giới cũng như bạn,
14:14
but they come from a place in which religion
363
842147
1809
nhưng họ đến từ một nơi mà tôn giáo
14:15
is occupying a very different role.
364
843956
1911
đóng một vai trò khác hoàn toàn.
14:17
So what I want you to think about
next time somebody wants
next time somebody wants
365
845867
2126
Nên điều tôi muốn bạn nghĩ tiếp theo ai đó muốn
14:19
to make some vast generalization about religion
366
847993
2480
truyền bá rộng rãi về tôn giáo
14:22
is that maybe there isn't such a thing
367
850473
2741
có lẽ không có thứ
14:25
as a religion, such a thing as religion,
368
853214
2631
như là tôn giáo, cái gọi là tín ngưỡng
14:27
and that therefore what they say
369
855845
1656
và vì vậy những gì họ nói
14:29
cannot possibly be true.
370
857501
2813
không hoàn toàn là thật.
14:32
(Applause)
371
860314
3212
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Kwame Anthony Appiah - PhilosopherKwame Anthony Appiah is a philosopher, cultural theorist and novelist. His latest book is "The Honor Code," exploring moral revolutions.
Why you should listen
Kwame Anthony Appiah works on political and moral theory, the philosophy of language and mind, and African intellectual history. In his 2010 book The Honor Code, he explores a hidden engine of reform: appeals to honor. Examining moral revolutions in the past—and campaigns against abhorrent practices today—he shows that appeals to reason, morality, or religion aren’t enough to ring in reform.
He's the author of Lines of Descent, a thoughtful look at the career of sociologist W.E.B. DuBois, and Cosmopolitanism: Ethics in a World of Strangers, which studied "the powerful ties that connect people across religions, culture and nations … and of the deep conflicts within them." In 2008, Appiah published Experiments in Ethics, in which he reviews the relevance of empirical research to ethical theory. Appiah has also published several novels, including Avenging Angel, Nobody Likes Letitia and Another Death in Venice.
Kwame Anthony Appiah | Speaker | TED.com