ABOUT THE SPEAKER
Jedidah Isler - Astrophysicist
Jedidah Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes that emit powerful jet streams. They are the universe’s most efficient particle accelerators, transferring energy throughout galaxies.

Why you should listen

Jedidah Isler has been staring at the stars since she was 11 or 12. But because neither her undergraduate college or the university where she got her first master’s degree offered astronomy majors, she threw herself wholeheartedly into physics. It wasn’t until she entered a doctoral program that she was able to dedicate her time to the studying the night sky. In 2014, she became the first African-American woman to receive a Ph.D in Astrophysics from Yale.

Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes at the center of galaxies, some of which emit powerful streams of particles. Sometimes these are oriented toward Earth, offering us a unique perspective on the physics of the universe. Isler is a Chancellor’s Faculty Fellow in Physics at Syracuse University. She participates in the Future Faculty Leader program at Harvard's Center for Astrophysics and was named a 2015 TED Fellow.

Isler is also interested in breaking down barriers that prevent many students — especially women of color — from becoming scienists. She works to make STEM accessible to new communities. 

More profile about the speaker
Jedidah Isler | Speaker | TED.com
TED2015

Jedidah Isler: How I fell in love with quasars, blazars and our incredible universe

Jedidah Isler: Cách tôi yêu các chuẩn tinh, thiên thể và vũ trụ tuyệt vời của chúng ta

Filmed:
1,513,343 views

Jedidah Isler yêu bầu trời đêm khi còn rất nhỏ. Hiện cô là nhà thiên văn học chuyên nghiên cứu về các lỗ đen có kích cỡ siêu lớn và không ngừng chuyển động. Trong bài nói chuyện đầy mê hoặc của mình, cô dẫn chúng ta đi xa hàng triệu km từ trái đất để giới thiệu với chúng ta những vật thể có khối lượng lớn hơn mặt trời từ 1 - 10 triệu lần - và đôi khi bắn những dòng hạt mạnh mẽ hướng vào trái đất chúng ta.
- Astrophysicist
Jedidah Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes that emit powerful jet streams. They are the universe’s most efficient particle accelerators, transferring energy throughout galaxies. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
My first love was for the night skybầu trời.
0
1131
3301
Tình đầu của tôi dành cho bầu trời đêm.
00:16
Love is complicatedphức tạp.
1
4432
1566
Tình yêu thật phức tạp.
00:17
You're looking at a fly-throughbay qua of the
HubbleHubble SpaceSpace TelescopeKính thiên văn Ultra-DeepSiêu sâu FieldLĩnh vực,
2
5998
4529
Bạn đang nhìn xuyên qua kính viễn vọng
không gian Hubble Ultra-Deep Field ,
00:22
one of the mostphần lớn distantxa xôi imageshình ảnh
of our universevũ trụ ever observedquan sát.
3
10527
4112
một trong những hình ành xa nhất của vũ trụ
ta từng được quan sát.
00:26
Everything you see here is a galaxyThiên hà,
4
14639
2514
Mọi thứ bạn đang xem ở đây là
một dải ngân hà,
00:29
comprisedbao gồm of billionshàng tỷ of starssao eachmỗi.
5
17153
3007
gồm hàng triệu ngôi sao trên mỗi dải.
00:32
And the farthestxa nhất galaxyThiên hà is
a trillionnghìn tỉ, trillionnghìn tỉ kilometerskm away.
6
20160
4741
Và dải xa nhất cách 1 nghìn tỉ
1 nghìn tỉ kilomet.
00:37
As an astrophysicistvật lý thiên văn, I have
the awesometuyệt vời privilegeđặc quyền of studyinghọc tập
7
25881
2924
Là nhà thiên văn học, tôi có
đặc ân tuyệt vời là được nghiên cứu
00:40
some of the mostphần lớn exotickỳ lạ objectscác đối tượng
in our universevũ trụ.
8
28805
3447
một vài vật thể kỳ lạ
trong vũ trụ của chúng ta.
00:44
The objectscác đối tượng that have captivatedquyến rũ me
from first crushđè bẹp throughoutkhắp my careernghề nghiệp
9
32252
3812
Các vật thể từng hấp dẫn tôi
từ lần va chạm đầu tiên trong sự nghiệp
00:48
are supermassivesiêu khối lượng,
hyperactivehiếu động blackđen holeslỗ hổng.
10
36064
4409
là những lỗ đen siêu lớn,
không ngừng chuyển động.
00:53
WeighingCân nặng one to 10 billiontỷ timeslần
the masskhối lượng of our ownsở hữu sunmặt trời,
11
41813
4118
Có khối lượng lớn hơn
mặt trời của chúng ta từ 1-10 triệu lần,
00:57
these galacticThiên Hà blackđen holeslỗ hổng
are devouringdevouring materialvật chất,
12
45931
2894
những lỗ đen thiên hà này
là loại vật chất hấp thụ,
01:00
at a ratetỷ lệ of upwardslên trên of
1,000 timeslần more
13
48825
3320
với tỉ lệ lớn hơn 1.000 lần
01:04
than your "averageTrung bình cộng"
supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ.
14
52145
3367
so với lỗ đen siêu lớn
"trung bình" của bạn.
01:07
(LaughterTiếng cười)
15
55512
2128
(Cười)
01:09
These two characteristicsđặc điểm,
16
57640
1694
Hai đặc điểm này,
01:11
with a fewvài othersKhác, make them quasarschuẩn tinh.
17
59334
3214
với một vài đặc điểm khác nữa,
biến lỗ đen thành chuẩn tinh.
01:14
At the sametương tự time, the objectscác đối tượng I studyhọc
18
62548
2917
Cùng lúc đó, những vật thể tôi nghiên cứu
01:17
are producingsản xuất some of the mostphần lớn
powerfulquyền lực particlehạt streamsdòng
19
65465
2777
đang tạo ra một vài
dòng hạt mạnh nhất
01:20
ever observedquan sát.
20
68242
1695
từng được quan sát.
01:21
These narrowhẹp streamsdòng, calledgọi là jetsmáy bay phản lực,
21
69937
2840
Những dòng hẹp này
được gọi là tia,
01:24
are movingdi chuyển at 99.99 percentphần trăm
of the speedtốc độ of lightánh sáng,
22
72777
4608
đang chuyển động 99.99%
gần bằng tốc độ ánh sáng.
01:29
and are pointednhọn directlytrực tiếp at the EarthTrái đất.
23
77385
3983
và hướng trực tiếp đến Trái đất.
01:33
These jettedđiểm trong, Earth-pointedTrái đất đã chỉ, hyperactivehiếu động
and supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng
24
81368
5889
những dòng chảy này, hướng tới Trái Đất,
hoạt động mạnh mẽ và những siêu lỗ đen
01:39
are calledgọi là blazarsblazar, or blazinglòng đam mê quasarschuẩn tinh.
25
87257
4544
được gọi là thiên thể hoặc
chuẩn tinh cực sáng.
01:43
What makeslàm cho blazarsblazar so specialđặc biệt
is that they're some of the universe'scủa vũ trụ
26
91801
3481
Điều làm cho những thiên thể trở nên
đặc biệt là chúng là một trong
01:47
mostphần lớn efficienthiệu quả particlehạt acceleratorsmáy gia tốc,
27
95282
2520
những gia tốc hạt hiệu quả nhất
của vũ trụ,
01:49
transportingvận chuyển incredibleđáng kinh ngạc amountslượng
of energynăng lượng throughoutkhắp a galaxyThiên hà.
28
97802
4918
chuyển lượng năng lượng
đáng kinh ngạc qua 1 dải ngân hà.
01:54
Here, I'm showinghiển thị an
artist'scủa nghệ sĩ conceptionquan niệm of a blazarblazar.
29
102720
2749
Đây, tôi đang chỉ ra quan niệm
của nghệ sĩ về 1 thiên thể.
01:57
The dinnerbữa tối plateđĩa by which
materialvật chất fallsngã ontotrên the blackđen holelỗ
30
105469
3200
Đĩa vật chất mà các vật thể rơi
vào trong hố đen
02:00
is calledgọi là the accretionbồi bổ discđĩa,
31
108669
1587
được gọi là đĩa bồi tụ,
02:02
shownđược hiển thị here in bluemàu xanh da trời.
32
110256
1826
biểu hiện bằng màu xanh da trời.
02:04
Some of that materialvật chất is slingshottedslingshotted
around the blackđen holelỗ
33
112082
2979
Một số vật thể bị văng ra
xung quanh hố đen
02:07
and acceleratedtăng tốc to insanelyđiên cuồng highcao speedstốc độ
34
115061
2024
và tăng tốc đến tốc độ cao
điên cuồng
02:09
in the jetmáy bay phản lực, shownđược hiển thị here in whitetrắng.
35
117085
2827
trong tia, mô tả bằng màu trắng.
02:11
AlthoughMặc dù the blazarblazar systemhệ thống is rarehiếm,
36
119912
2687
Mặc dù hệ thống thiên thể rất hiếm,
02:14
the processquá trình by which naturethiên nhiên
pullskéo in materialvật chất viathông qua a diskđĩa,
37
122599
3007
nhưng quá trình mà lực tự nhiên kéo
vào vật chất thông qua đĩa,
02:17
and then flingsflings some of it out viathông qua a jetmáy bay phản lực,
is more commonchung.
38
125606
3277
và sau đó ném một trong số thiên thể
ra ngoài tia, thì phổ biến hơn.
02:21
We'llChúng tôi sẽ eventuallycuối cùng zoomthu phóng out of
the blazarblazar systemhệ thống
39
129647
2444
Cuối cùng ta sẽ phóng nhỏ
hệ thiên thể
02:24
to showchỉ its approximategần đúng relationshipmối quan hệ
to the largerlớn hơn galacticThiên Hà contextbối cảnh.
40
132091
5089
để chỉ ra quan hệ tương đối của nó
ở bối cảnh thiên hà lớn hơn.
02:33
BeyondHơn thế nữa the cosmicvũ trụ accountingkế toán
of what goesđi in to what goesđi out,
41
141890
4405
Bên ngoài vũ trụ gồm những gì
hút vào và đẩy ra,
02:38
one of the hotnóng bức topicschủ đề in
blazarblazar astrophysicsvật lý thiên văn right now
42
146295
3047
một trong những chủ đề nóng
trong thiên văn thiên thể hiện nay
02:41
is where the highest-energynăng lượng cao nhất
jetmáy bay phản lực emissionkhí thải comesđến from.
43
149342
3711
là phát thải năng lượng tia cao nhất
đến từ đâu.
02:45
In this imagehình ảnh, I'm interestedquan tâm
in where this whitetrắng blobblob formscác hình thức
44
153053
3921
Trong hình này, tôi quan tâm đến
nơi đốm trắng này hình thành
02:48
and if, as a resultkết quả, there's any
relationshipmối quan hệ betweengiữa the jetmáy bay phản lực
45
156974
3643
và nếu, kết quả là,
có quan hệ giữa các tia
02:52
and the accretionbồi bổ discđĩa materialvật chất.
46
160617
2866
và vật chất của đĩa bồi tụ.
02:55
ClearRõ ràng answerscâu trả lời to this questioncâu hỏi
47
163483
1803
Câu trả lời rõ ràng cho câu hỏi này
02:57
were almosthầu hết completelyhoàn toàn
inaccessiblekhông thể tiếp cận untilcho đến 2008,
48
165286
3115
là đến 2008 hầu như vẫn chưa
hoàn toàn tiếp cận được,
03:00
when NASANASA launchedđưa ra a newMới telescopekính viễn vọng
that better detectsphát hiện gammaGamma rayRay lightánh sáng --
49
168401
4274
khi NASA công bố 1 loại kính thiên văn mới
có thể phát hiện tia gama tốt hơn-
03:04
that is, lightánh sáng with energiesnguồn năng lượng
a milliontriệu timeslần highercao hơn
50
172675
2712
nghĩa là, ánh sáng có nguồn năng lượng
cao hơn 1 triệu lần
03:07
than your standardTiêu chuẩn x-raytia X scanquét.
51
175387
3547
so với máy quét x-quang chuẩn.
03:10
I simultaneouslyđồng thời compareso sánh variationsbiến thể
betweengiữa the gammaGamma rayRay lightánh sáng datadữ liệu
52
178934
3890
Đồng thời, tôi so sánh sự biến đổi
giữa dữ liệu tia gama
03:14
and the visiblecó thể nhìn thấy lightánh sáng datadữ liệu from
day to day and yearnăm to yearnăm,
53
182824
3669
và dữ liệu ánh sáng nhìn thấy được từ
ngày qua ngày, năm qua năm,
03:18
to better localizebản địa hoá these gammaGamma rayRay blobsđốm.
54
186493
3274
để khoanh vùng tốt hơn những đốm
tia gama này.
03:21
My researchnghiên cứu showstrình diễn that in some instancestrường hợp,
55
189767
2686
Nghiên cứu của tôi cho thấy rằng
trong một số trường hợp,
03:24
these blobsđốm formhình thức much closergần hơn
to the blackđen holelỗ
56
192453
3060
những đốm trắng hình thành
gần với hố đen
03:27
than we initiallyban đầu thought.
57
195513
2360
hơn chúng ta nghĩ trước đây.
03:29
As we more confidentlytự tin localizebản địa hoá
58
197873
1891
Khi chúng tôi tự tin hơn
để khoanh vùng
03:31
where these gammaGamma rayRay
blobsđốm are forminghình thành,
59
199764
2296
nơi những đốm tia gama
đang hình thành,
03:34
we can better understandhiểu không how jetsmáy bay phản lực
are beingđang acceleratedtăng tốc,
60
202060
3523
chúng ta có thể hiểu nhiều hơn
cách các tia đang được tăng tốc,
03:37
and ultimatelycuối cùng revealtiết lộ
the dynamicnăng động processesquy trình
61
205583
2608
và cuối cùng lộ ra
các quy trình động lực mà
03:40
by which some of the mostphần lớn fascinatinghấp dẫn
objectscác đối tượng in our universevũ trụ are formedhình thành.
62
208191
4695
một vài trong số vật thể đầy mê hoặc nhất
trong vũ trụ được hình thành
03:45
This all startedbắt đầu as a love storycâu chuyện.
63
213892
3609
Điều này bắt đầu như câu chuyện tình yêu.
03:49
And it still is.
64
217501
1913
Và nó vẫn vậy.
03:51
This love transformedbiến đổi me from
a curiousHiếu kỳ, stargazingngắm sao youngtrẻ girlcon gái
65
219414
4210
Tình yêu này chuyển biến tôi
từ 1 cô gái trẻ tò mò, ngắm sao
03:55
to a professionalchuyên nghiệp astrophysicistvật lý thiên văn,
66
223624
1821
thành 1 chuyên gia thiên văn học ,
03:57
hotnóng bức on the heelsgót chân of celestialThiên thể discoverykhám phá.
67
225445
3337
nóng lòng trên bước đường
khám phá vũ trụ.
04:00
Who knewbiết that chasingđuổi theo after the universevũ trụ
68
228782
2420
Ai đã biết rằng theo đuổi vũ trụ
04:03
would groundđất me so deeplysâu sắc
to my missionsứ mệnh here on EarthTrái đất.
69
231202
3798
đã đặt tôi đi sâu vào
sứ mệnh của mình trên Trái đất.
04:07
Then again, when do we ever know
where love'scủa tình yêu first flutterrung
70
235000
3468
Và 1 lần nữa, khi chúng ta thực sự biết
rung động tình đầu
04:10
will trulythực sự take us.
71
238468
1474
sẽ thực sự đưa ta đi đâu
04:11
Thank you.
72
239942
1229
Cảm ơn.
04:13
(ApplauseVỗ tay)
73
241171
3300
(Vỗ tay)
Translated by Vi Phan Thi
Reviewed by yung Phuong

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Jedidah Isler - Astrophysicist
Jedidah Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes that emit powerful jet streams. They are the universe’s most efficient particle accelerators, transferring energy throughout galaxies.

Why you should listen

Jedidah Isler has been staring at the stars since she was 11 or 12. But because neither her undergraduate college or the university where she got her first master’s degree offered astronomy majors, she threw herself wholeheartedly into physics. It wasn’t until she entered a doctoral program that she was able to dedicate her time to the studying the night sky. In 2014, she became the first African-American woman to receive a Ph.D in Astrophysics from Yale.

Isler studies blazars — supermassive hyperactive black holes at the center of galaxies, some of which emit powerful streams of particles. Sometimes these are oriented toward Earth, offering us a unique perspective on the physics of the universe. Isler is a Chancellor’s Faculty Fellow in Physics at Syracuse University. She participates in the Future Faculty Leader program at Harvard's Center for Astrophysics and was named a 2015 TED Fellow.

Isler is also interested in breaking down barriers that prevent many students — especially women of color — from becoming scienists. She works to make STEM accessible to new communities. 

More profile about the speaker
Jedidah Isler | Speaker | TED.com