TEDGlobal>Geneva
Harry Cliff: Have we reached the end of physics?
Harry Cliff: Liệu chúng ta đã chạm đáy vật lý học?
Filmed:
Readability: 4.7
2,620,349 views
Tại sao luôn có thứ gì đó thay vì không có gì? Tại sao lại có quá nhiều điều thú vị tồn tại trong vũ trụ? Nhà vật lý hạt nhân Harry Cliff làm việc trên Máy Gia Tốc Lớn Hadron ở CERN, và ông có một vài tin không vui cho những người tìm kiếm câu trả lời đối với những câu hỏi này. Mặc cho những nỗ lực hết mình của các nhà khoa học (cùng với sự hoạt động máy móc lớn nhất hành tinh), chúng ta có thể sẽ không bao giờ giải thích được tất cả những điều kỳ lạ của tự nhiên. Liệu đây có phải là tận cùng của vật lý học? Hãy tìm hiểu thêm trong bài nói chuyện đầy thú vị này về nghiên cứu mới nhất về cấu trúc bí mật của vũ trụ.
Harry Cliff - Particle physicist
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature. Full bio
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Vào tháng này,
00:12
A hundred years ago this month,
a 36-year-old Albert Einstein
a 36-year-old Albert Einstein
0
480
3696
cách đây một trăm năm trước,
Albert Einstein 36 tuổi,
00:16
stood up in front of the Prussian
Academy of Sciences in Berlin
Academy of Sciences in Berlin
1
4200
3256
đã đứng trước Viện Hàn Lâm
Khoa học nước Phổ tại Berlin
Khoa học nước Phổ tại Berlin
00:19
to present a radical new theory
of space, time and gravity:
of space, time and gravity:
2
7480
4456
để trình bày một lý thuyết căn bản mới
về không gian, thời gian và trọng lực:
về không gian, thời gian và trọng lực:
00:23
the general theory of relativity.
3
11960
3016
thuyết tương đối tổng quát.
00:27
General relativity is unquestionably
Einstein's masterpiece,
Einstein's masterpiece,
4
15000
3056
Rõ ràng, thuyết tương đối tổng quát
là một kiệt tác của Einstein,
là một kiệt tác của Einstein,
00:30
a theory which reveals the workings
of the universe at the grandest scales,
of the universe at the grandest scales,
5
18080
3976
thuyết tả vận hành
của vũ trụ ở quy mô lớn nhất,
00:34
capturing in one beautiful line of algebra
6
22080
2376
được gói gọn
trong một biểu thức đại số đẹp
trong một biểu thức đại số đẹp
mọi thứ từ tại sao trái táo rơi từ cây
00:36
everything from why apples fall from trees
to the beginning of time and space.
to the beginning of time and space.
7
24480
4520
đến sự bắt đầu
của thời gian và không gian.
của thời gian và không gian.
00:41
1915 must have been an exciting year
to be a physicist.
to be a physicist.
8
29720
3096
Năm 1915 gây thú vị
đối với các nhà vật lý học.
00:44
Two new ideas were turning
the subject on its head.
the subject on its head.
9
32840
3496
Hai tư tưởng mới đã
làm đảo lộn ngành vật lý học
làm đảo lộn ngành vật lý học
00:48
One was Einstein's theory of relativity,
10
36360
2336
Một là thuyết tương đối của Einstein,
00:50
the other was arguably
even more revolutionary:
even more revolutionary:
11
38720
3176
cái còn lại, thậm chí còn được cho là
cách mạng hơn nữa:
cách mạng hơn nữa:
00:53
quantum mechanics,
12
41920
1456
cơ học lượng tử,
00:55
a mind-meltingly strange
yet stunningly successful new way
yet stunningly successful new way
13
43400
3536
Một phương thức mới kỳ lạ đến điên rồ
nhưng cực kỳ thành công
nhưng cực kỳ thành công
00:58
of understanding the microworld,
the world of atoms and particles.
the world of atoms and particles.
14
46960
4280
với việc tìm hiểu về thế giới vi mô,
thế giới của các hạt và nguyên tử.
thế giới của các hạt và nguyên tử.
01:03
Over the last century,
these two ideas have utterly transformed
these two ideas have utterly transformed
15
51920
3656
Suốt thế kỷ qua, hai khái niệm này
đã làm biến đổi hoàn toàn
đã làm biến đổi hoàn toàn
01:07
our understanding of the universe.
16
55600
1736
sự hiểu biết của chúng ta về vũ trụ.
01:09
It's thanks to relativity
and quantum mechanics
and quantum mechanics
17
57360
2336
Nhờ có thuyết tương đối
và cơ học lượng tử,
và cơ học lượng tử,
01:11
that we've learned
what the universe is made from,
what the universe is made from,
18
59720
2336
mà chúng ta biết được
vũ trụ được tạo ra từ đâu,
vũ trụ được tạo ra từ đâu,
01:14
how it began
and how it continues to evolve.
and how it continues to evolve.
19
62080
2519
bắt đầu ra sao
và sẽ tiếp tục tiến hóa như thế nào.
và sẽ tiếp tục tiến hóa như thế nào.
100 năm sau, chúng ta giờ lại thấy mình
tại một ngã rẽ khác trong vật lý học,
tại một ngã rẽ khác trong vật lý học,
01:17
A hundred years on, we now find ourselves
at another turning point in physics,
at another turning point in physics,
20
65360
4296
01:21
but what's at stake now
is rather different.
is rather different.
21
69680
2480
nhưng thứ đang bị đe dọa bây giờ
lại khác biệt hơn.
lại khác biệt hơn.
01:24
The next few years may tell us
whether we'll be able
whether we'll be able
22
72840
2456
Vài năm nữa có thể cho ta biết
liệu ta có thể
liệu ta có thể
01:27
to continue to increase
our understanding of nature,
our understanding of nature,
23
75320
2856
tiếp tục tăng cường
sự hiểu biết của chúng ta về tự nhiên,
sự hiểu biết của chúng ta về tự nhiên,
01:30
or whether maybe for the first time
in the history of science,
in the history of science,
24
78200
3416
hay là có thể lần đầu tiên
trong lịch sử khoa học,
trong lịch sử khoa học,
01:33
we could be facing questions
that we cannot answer,
that we cannot answer,
25
81640
3936
chúng ta có thể đối mặt với những câu hỏi
mà chúng ta không thể trả lời,
mà chúng ta không thể trả lời,
01:37
not because we don't have
the brains or technology,
the brains or technology,
26
85600
2576
không phải vì chúng ta thiếu
trí tuệ hay công nghệ,
trí tuệ hay công nghệ,
01:40
but because the laws of physics
themselves forbid it.
themselves forbid it.
27
88200
3240
mà là vì chính những quy luật
của vật lý ngăn cản điều đó.
của vật lý ngăn cản điều đó.
01:44
This is the essential problem:
the universe is far, far too interesting.
the universe is far, far too interesting.
28
92560
4576
Đây là vấn đề cốt yếu:
vũ trụ thì quá, quá hấp dẫn.
vũ trụ thì quá, quá hấp dẫn.
01:49
Relativity and quantum mechanics
appear to suggest
appear to suggest
29
97160
2656
Thuyết tương đối và cơ học lượng tử
dường như gợi ý
dường như gợi ý
01:51
that the universe
should be a boring place.
should be a boring place.
30
99840
2296
rằng vũ trụ
đáng ra là một nơi nhàm chán.
đáng ra là một nơi nhàm chán.
01:54
It should be dark, lethal and lifeless.
31
102160
2896
Nó đáng lẽ phải tối tăm, chết chóc
và không có sự sống.
và không có sự sống.
01:57
But when we look around us, we see we live
in a universe full of interesting stuff,
in a universe full of interesting stuff,
32
105080
3936
Nhưng khi nhìn quanh, ta thấy mình sống
trong một vũ trụ tràn ngập điều thú vị,
trong một vũ trụ tràn ngập điều thú vị,
02:01
full of stars, planets, trees, squirrels.
33
109040
3056
đầy sao, hành tinh, cây cối, và cả sóc.
02:04
The question is, ultimately,
34
112120
1496
Câu hỏi sau cùng là,
02:05
why does all this interesting stuff exist?
35
113640
3296
Tại sao những điều thú vị này tồn tại?
02:08
Why is there something
rather than nothing?
rather than nothing?
36
116960
3080
Tại sao lại có điều gì đó
thay vì không có gì?
thay vì không có gì?
02:13
This contradiction is the most pressing
problem in fundamental physics,
problem in fundamental physics,
37
121080
3496
Mâu thuẫn này chính là vấn đề
gây sức ép nhất trong vật lý cơ bản,
gây sức ép nhất trong vật lý cơ bản,
02:16
and in the next few years, we may find out
whether we'll ever be able to solve it.
whether we'll ever be able to solve it.
38
124600
4720
và trong vài năm tới, có lẽ ta sẽ tìm ra
liệu ta có thể giải quyết được hay không.
liệu ta có thể giải quyết được hay không.
02:23
At the heart of this problem
are two numbers,
are two numbers,
39
131080
3096
Trọng tâm của vấn đề này
là hai con số,
là hai con số,
02:26
two extremely dangerous numbers.
40
134200
2496
hai con số vô cùng nguy hiểm.
02:28
These are properties of the universe
that we can measure,
that we can measure,
41
136720
2696
Chúng là những đặc tính của vũ trụ
mà ta có thể đo được,
mà ta có thể đo được,
02:31
and they're extremely dangerous
42
139440
1536
và chúng cực kỳ nguy hiểm
02:33
because if they were different,
even by a tiny bit,
even by a tiny bit,
43
141000
2416
bởi vì nếu chúng khác đi,
thậm chí một tí xíu thôi,
thậm chí một tí xíu thôi,
02:35
then the universe as we know it
would not exist.
would not exist.
44
143440
2720
thì vũ trụ mà chúng ta biết
sẽ không còn tồn tại nữa.
sẽ không còn tồn tại nữa.
02:38
The first of these numbers is associated
with the discovery that was made
with the discovery that was made
45
146720
3456
Con số đầu tiên được gắn liền
với khám phá được thực hiện
với khám phá được thực hiện
02:42
a few kilometers from this hall,
at CERN, home of this machine,
at CERN, home of this machine,
46
150200
2976
cách tòa nhà này vài km,
ở CERN, ngôi nhà của chiếc máy này,
ở CERN, ngôi nhà của chiếc máy này,
02:45
the largest scientific device
ever built by the human race,
ever built by the human race,
47
153200
3056
thiết bị khoa học lớn nhất
từng được chế tạo
trong lịch sử loài người,
trong lịch sử loài người,
02:48
the Large Hadron Collider.
48
156280
1856
Máy gia tốc hạt lớn (LHC).
02:50
The LHC whizzes subatomic particles
around a 27-kilometer ring,
around a 27-kilometer ring,
49
158160
3976
Chiếc máy gia tốc các hạt hạ nguyên tử
quanh vòng tròn dài 27 km,
quanh vòng tròn dài 27 km,
02:54
getting them closer and closer
to the speed of light
to the speed of light
50
162160
2456
đưa chúng ngày càng gần hơn
với tốc độ ánh sáng
với tốc độ ánh sáng
02:56
before smashing them into each other
inside gigantic particle detectors.
inside gigantic particle detectors.
51
164640
4656
trước khi va chạm chúng vào nhau
bên trong các máy dò hạt khổng lồ.
bên trong các máy dò hạt khổng lồ.
03:01
On July 4, 2012, physicists
at CERN announced to the world
at CERN announced to the world
52
169320
4496
Vào ngày 4/7/2012, các nhà vật lý học
ở CERN đã công bố với thế giới rằng
ở CERN đã công bố với thế giới rằng
03:05
that they'd spotted
a new fundamental particle
a new fundamental particle
53
173840
2536
họ đã phát hiện ra
một loại hạt cơ bản mới
một loại hạt cơ bản mới
03:08
being created at the violent collisions
at the LHC: the Higgs boson.
at the LHC: the Higgs boson.
54
176400
4360
từ sự va chạm dữ dội trong máy LHC:
hạt Higgs boson (Hạt của Chúa).
hạt Higgs boson (Hạt của Chúa).
03:13
Now, if you followed the news at the time,
55
181440
2056
Nếu như bạn theo dõi tin tức vào lúc ấy,
03:15
you'll have seen a lot of physicists
getting very excited indeed,
getting very excited indeed,
56
183520
3056
bạn sẽ thấy nhiều nhà vật lý
trở nên vô cùng phấn khích thật sự,
trở nên vô cùng phấn khích thật sự,
03:18
and you'd be forgiven for thinking
57
186600
1656
và bạn sẽ cảm thông với suy nghĩ
03:20
we get that way every time
we discover a new particle.
we discover a new particle.
58
188280
2536
của chúng tôi
khi tìm ra một loại hạt mới.
03:22
Well, that is kind of true,
59
190840
1336
Điều đó cũng khá đúng,
03:24
but the Higgs boson
is particularly special.
is particularly special.
60
192200
2696
nhưng hạt Higgs đặc biệt hơn.
03:26
We all got so excited
because finding the Higgs
because finding the Higgs
61
194920
2456
Chúng tôi hào hứng như vậy
vì việc tìm ra hạt Higgs
vì việc tìm ra hạt Higgs
03:29
proves the existence
of a cosmic energy field.
of a cosmic energy field.
62
197400
3336
chứng minh sự tồn tại
của trường năng lượng vũ trụ.
của trường năng lượng vũ trụ.
03:32
Now, you may have trouble
imagining an energy field,
imagining an energy field,
63
200760
2616
Bạn có thể khó để
tưởng tượng ra một trường năng lượng,
03:35
but we've all experienced one.
64
203400
1429
nhưng ta đều đã trải qua nó.
03:36
If you've ever held a magnet
close to a piece of metal
close to a piece of metal
65
204853
2536
Nếu bạn đã cầm một nam châm
để gần một mảnh kim loại
để gần một mảnh kim loại
03:39
and felt a force pulling across that gap,
66
207413
2123
và cảm thấy lực ảnh hưởng giữa chúng,
03:41
then you've felt the effect of a field.
67
209560
1858
bạn đã cảm thấy tác động của từ trường.
03:43
And the Higgs field
is a little bit like a magnetic field,
is a little bit like a magnetic field,
68
211442
3374
Và trường Higgs, hơi giống từ trường,
03:46
except it has a constant value everywhere.
69
214840
2816
ngoại trừ việc nó có giá trị không đổi
ở mọi nơi.
ở mọi nơi.
03:49
It's all around us right now.
70
217680
1456
Nó đang ở ngay quanh ta.
03:51
We can't see it or touch it,
71
219160
1736
Ta không thể nhìn hay sờ nó,
03:52
but if it wasn't there,
72
220920
1216
nhưng nếu nó không ở đó,
03:54
we would not exist.
73
222160
1440
chúng ta sẽ không tồn tại.
03:56
The Higgs field gives mass
74
224200
1776
Trường Higgs truyền khối lượng
03:58
to the fundamental particles
that we're made from.
that we're made from.
75
226000
2376
cho các hạt cơ bản
mà tạo ra chúng ta.
mà tạo ra chúng ta.
04:00
If it wasn't there, those particles
would have no mass,
would have no mass,
76
228400
2616
Nếu nó không tồn tại, các hạt đó
sẽ không có khối lượng,
sẽ không có khối lượng,
04:03
and no atoms could form
and there would be no us.
and there would be no us.
77
231040
2680
không có nguyên tử nào
và sẽ không có chúng ta.
04:06
But there is something deeply mysterious
about the Higgs field.
about the Higgs field.
78
234880
4456
Nhưng có một vài điều bí ẩn sâu xa
về trường Higgs.
về trường Higgs.
04:11
Relativity and quantum mechanics tell us
that it has two natural settings,
that it has two natural settings,
79
239360
3696
Thuyết tương đối và cơ học lượng tử nói
rằng nó có hai trạng thái tự nhiên,
rằng nó có hai trạng thái tự nhiên,
04:15
a bit like a light switch.
80
243080
1656
giống một cái công tắc đèn.
04:16
It should either be off,
81
244760
1376
Nó đều có thể được "tắt",
04:18
so that it has a zero value
everywhere in space,
everywhere in space,
82
246160
2656
để có giá trị bằng 0
ở mọi địa điểm trong không gian,
ở mọi địa điểm trong không gian,
04:20
or it should be on so it has
an absolutely enormous value.
an absolutely enormous value.
83
248840
3360
hoặc nó có thể "bật" để nó có
một giá trị vô cùng lớn.
một giá trị vô cùng lớn.
04:24
In both of these scenarios,
atoms could not exist,
atoms could not exist,
84
252840
2736
Trong cả hai tình huống trên,
nguyên tử không thể tồn tại,
nguyên tử không thể tồn tại,
04:27
and therefore all the other
interesting stuff
interesting stuff
85
255600
2136
và do đó những thứ thú vị khác
04:29
that we see around us
in the universe would not exist.
in the universe would not exist.
86
257760
2639
mà ta nhìn thấy quanh ta
trong vũ trụ sẽ không tồn tại.
trong vũ trụ sẽ không tồn tại.
04:33
In reality, the Higgs field
is just slightly on,
is just slightly on,
87
261000
3616
Trên thực tế, trường Higgs
chỉ hơi "bật" một chút,
chỉ hơi "bật" một chút,
04:36
not zero but 10,000 trillion times weaker
than its fully on value,
than its fully on value,
88
264640
5056
không bằng 0 nhưng yếu hơn
10,000 nghìn tỉ lần giá trị thực của nó,
10,000 nghìn tỉ lần giá trị thực của nó,
04:41
a bit like a light switch that's got stuck
just before the off position.
just before the off position.
89
269720
4120
nó khá giống một công tắc bị kẹt
ngay trước vị trí ngắt.
ngay trước vị trí ngắt.
04:46
And this value is crucial.
90
274480
1616
Và giá trị này rất quan trọng.
04:48
If it were a tiny bit different,
91
276120
1856
Nếu nó chỉ khác đi một tí xíu,
04:50
then there would be
no physical structure in the universe.
no physical structure in the universe.
92
278000
3656
thì sẽ không có cấu trúc
vật lý nào trong vũ trụ.
vật lý nào trong vũ trụ.
Cho nên đây là con số đầu tiên
04:53
So this is the first
of our dangerous numbers,
of our dangerous numbers,
93
281680
2176
trong hai số nguy hiểm
cùa chúng ta
cùa chúng ta
04:55
the strength of the Higgs field.
94
283880
2056
cường độ của trường Higgs.
04:57
Theorists have spent decades
trying to understand
trying to understand
95
285960
2736
Các nhà lý thuyết đã dùng nhiều thập kỷ
để cố gắng tìm hiểu
để cố gắng tìm hiểu
05:00
why it has this very peculiarly
fine-tuned number,
fine-tuned number,
96
288720
2656
vì sao nó lại có con số
tinh chỉnh rất đặc biệt này,
tinh chỉnh rất đặc biệt này,
05:03
and they've come up
with a number of possible explanations.
with a number of possible explanations.
97
291400
2816
và họ đã đưa ra một số
lời giải thích có thể xảy ra.
lời giải thích có thể xảy ra.
05:06
They have sexy-sounding names
like "supersymmetry"
like "supersymmetry"
98
294240
2936
Chúng có những cái tên
khá quyến rũ như "siêu cân đối"
khá quyến rũ như "siêu cân đối"
hay "những chiều dư lớn".
(large extra dimensions)
(large extra dimensions)
05:09
or "large extra dimensions."
99
297200
1936
05:11
I'm not going to go
into the details of these ideas now,
into the details of these ideas now,
100
299160
2776
Tôi sẽ không đi sâu
chi tiết vào các ý tưởng này,
chi tiết vào các ý tưởng này,
05:13
but the key point is this:
101
301960
2376
nhưng điểm cốt yếu là:
05:16
if any of them explained this weirdly
fine-tuned value of the Higgs field,
fine-tuned value of the Higgs field,
102
304360
3856
nếu điều nào giải thích được giá trị
hoàn hảo kỳ lạ này của trường Higgs,
hoàn hảo kỳ lạ này của trường Higgs,
05:20
then we should see new particles
being created at the LHC
being created at the LHC
103
308240
3736
thì chúng ta sẽ thấy được những hạt mới
được tạo ra tại máy LHC
được tạo ra tại máy LHC
05:24
along with the Higgs boson.
104
312000
1976
cùng với hạt Higgs.
05:26
So far, though, we've not seen
any sign of them.
any sign of them.
105
314000
2960
Tuy nhiên, cho đến giờ ta vẫn
không thấy dấu hiệu nào về chúng
không thấy dấu hiệu nào về chúng
05:29
But there's actually an even worse example
106
317960
2056
Nhưng thật ra có một ví dụ tệ hơn
05:32
of this kind of fine-tuning
of a dangerous number,
of a dangerous number,
107
320040
2376
về kiểu tinh chỉnh
của một con số đáng sợ,
của một con số đáng sợ,
05:34
and this time it comes
from the other end of the scale,
from the other end of the scale,
108
322440
2616
và lần này nó bắt nguồn
từ đầu kia của thang đo,
từ đầu kia của thang đo,
05:37
from studying the universe
at vast distances.
at vast distances.
109
325080
2856
từ việc nghiên cứu vũ trụ
ở những khoảng cách lớn.
ở những khoảng cách lớn.
Một trong những kết quả quan trọng nhất
05:39
One of the most important consequences
of Einstein's general theory of relativity
of Einstein's general theory of relativity
110
327960
4336
của thuyết tương đối tổng quát
của Einstein
của Einstein
05:44
was the discovery that the universe began
as a rapid expansion of space and time
as a rapid expansion of space and time
111
332320
4416
là khám phá ra vũ trụ bắt nguồn
từ sự giãn nở nhanh chóng
của không gian và thời gian
của không gian và thời gian
05:48
13.8 billion years ago, the Big Bang.
112
336760
3776
cách đây 13.8 tỉ năm về trước,
vụ nổ lớn (Big Bang).
vụ nổ lớn (Big Bang).
05:52
Now, according to early versions
of the Big Bang theory,
of the Big Bang theory,
113
340560
2656
Theo như các phiên bản
sơ khai của lý thuyết Big Bang,
sơ khai của lý thuyết Big Bang,
05:55
the universe has been expanding ever since
114
343240
2176
vũ trụ vẫn đang mở rộng kể từ khi ấy
05:57
with gravity gradually putting
the brakes on that expansion.
the brakes on that expansion.
115
345440
4056
với trọng lực đang dần dần
kìm hãm sự mở rộng ấy.
kìm hãm sự mở rộng ấy.
06:01
But in 1998, astronomers made
the stunning discovery
the stunning discovery
116
349520
3336
Nhưng vào năm 1998, các nhà thiên văn học
đã có một khám phá kì thú
đã có một khám phá kì thú
06:04
that the expansion of the universe
is actually speeding up.
is actually speeding up.
117
352880
2816
là sự giãn nở của vũ trụ
thực ra đang tăng tốc.
thực ra đang tăng tốc.
06:07
The universe is getting
bigger and bigger faster and faster
bigger and bigger faster and faster
118
355720
3136
Vũ trụ đang trở nên
lớn hơn và nhanh hơn
lớn hơn và nhanh hơn
06:10
driven by a mysterious repulsive force
called dark energy.
called dark energy.
119
358880
3840
gây ra bởi một lực đẩy
bí ẩn gọi là "năng lượng tối".
bí ẩn gọi là "năng lượng tối".
Ngày nay, mỗi khi bạn nghe thấy
thuật ngữ "tối" trong vật lý,
thuật ngữ "tối" trong vật lý,
06:15
Now, whenever you hear
the word "dark" in physics,
the word "dark" in physics,
120
363280
2416
06:17
you should get very suspicious
121
365720
1496
bạn sẽ cảm thấy rất nghi ngờ
06:19
because it probably means
we don't know what we're talking about.
we don't know what we're talking about.
122
367240
3056
vì nó có thể nghĩa là
chúng ta không biết
cái mà mình đang nói đến.
cái mà mình đang nói đến.
06:22
(Laughter)
123
370320
1016
(Cười)
06:23
We don't know what dark energy is,
124
371360
2016
Chúng ta không biết năng lượng tối là gì,
06:25
but the best idea is that it's the energy
of empty space itself,
of empty space itself,
125
373400
4736
nhưng khái niệm hay nhất là
nó chính là năng lượng của vũ trụ,
nó chính là năng lượng của vũ trụ,
06:30
the energy of the vacuum.
126
378160
2216
năng lượng của chân không.
06:32
Now, if you use good old
quantum mechanics to work out
quantum mechanics to work out
127
380400
2536
Nếu bạn dùng thuyết
cơ học lượng tử cũ để làm rõ
cơ học lượng tử cũ để làm rõ
06:34
how strong dark energy should be,
128
382960
1616
năng lượng tối mạnh như nào thì,
06:36
you get an absolutely astonishing result.
129
384600
3216
chắc chắn bạn sẽ nhận được
một kết quả đầy kinh ngạc.
một kết quả đầy kinh ngạc.
06:39
You find that dark energy
130
387840
1856
Bạn sẽ thấy rằng năng lượng tối
06:41
should be 10 to the power
of 120 times stronger
of 120 times stronger
131
389720
3976
có thể gấp 10 mũ 120 lần năng lượng
của giá trị mà chúng ta đo đạc được
của giá trị mà chúng ta đo đạc được
06:45
than the value we observe from astronomy.
132
393720
2816
từ thiên văn học.
06:48
That's one with 120 zeroes after it.
133
396560
4816
Đó là con số với 120 số 0 sau nó.
06:53
This is a number so mind-bogglingly huge
134
401400
2576
Đây là một con số cực lớn
06:56
that it's impossible
to get your head around.
to get your head around.
135
404000
2216
đến nỗi bạn không thể
nghĩ đến được luôn.
nghĩ đến được luôn.
06:58
We often use the word "astronomical"
when we're talking about big numbers.
when we're talking about big numbers.
136
406240
3496
Chúng ta thường sử dụng từ "cực lớn"
khi chúng ta nói về những con số lớn.
khi chúng ta nói về những con số lớn.
07:01
Well, even that one won't do here.
137
409760
1656
Nhưng như vậy cũng không nhằm nhò gì.
07:03
This number is bigger
than any number in astronomy.
than any number in astronomy.
138
411440
2416
Con số này lớn hơn
bất kỳ con số nào trong thiên văn học.
bất kỳ con số nào trong thiên văn học.
07:05
It's a thousand trillion
trillion trillion times bigger
trillion trillion times bigger
139
413880
3096
Nó lớn ngàn triệu triệu
triệu triệu triệu triệu tỉ lần
triệu triệu triệu triệu tỉ lần
07:09
than the number of atoms
in the entire universe.
in the entire universe.
140
417000
2640
con số của các nguyên tử
trong toàn vũ trụ.
trong toàn vũ trụ.
07:12
So that's a pretty bad prediction.
141
420440
1816
Do vậy đó là một dự đoán khá tệ hại.
07:14
In fact, it's been called
the worst prediction in physics,
the worst prediction in physics,
142
422280
2715
Thực ra, nó được gọi là
dự đoán tồi tệ nhất trong vật lý,
dự đoán tồi tệ nhất trong vật lý,
07:17
and this is more than just
a theoretical curiosity.
a theoretical curiosity.
143
425019
3277
và điều này còn hơn cả
một sự tò mò suông.
một sự tò mò suông.
07:20
If dark energy were
anywhere near this strong,
anywhere near this strong,
144
428320
2736
Nếu năng lương tối ở
bất cứ đâu có sức mạnh gần như vậy,
bất cứ đâu có sức mạnh gần như vậy,
07:23
then the universe
would have been torn apart,
would have been torn apart,
145
431080
2136
thì vũ trụ
sẽ bị xé thành từng mảnh,
sẽ bị xé thành từng mảnh,
07:25
stars and galaxies could not form,
and we would not be here.
and we would not be here.
146
433240
3320
ngôi sao và thiên hà không thể hình thành,
ta cũng sẽ không có ở đây.
ta cũng sẽ không có ở đây.
07:29
So this is the second
of those dangerous numbers,
of those dangerous numbers,
147
437240
2336
Và là điều thứ hai
của những con số nguy hiểm này,
của những con số nguy hiểm này,
07:31
the strength of dark energy,
148
439600
1376
cường độ của năng lượng tối,
07:33
and explaining it requires an even more
fantastic level of fine-tuning
fantastic level of fine-tuning
149
441000
3936
và giải thích nó đòi hỏi một
mức độ tinh chỉnh to lớn hơn nhiều
mức độ tinh chỉnh to lớn hơn nhiều
07:36
than we saw for the Higgs field.
150
444960
1524
so với trường Higgs ta thấy.
07:38
But unlike the Higgs field,
this number has no known explanation.
this number has no known explanation.
151
446840
4600
Nhưng không giống như trường Higgs,
con số này không có sự giải thích.
con số này không có sự giải thích.
07:45
The hope was that a complete combination
152
453000
2456
Hy vọng rằng một sự kết hợp hoàn hảo
07:47
of Einstein's general
theory of relativity,
theory of relativity,
153
455480
2216
giữa thuyết tương đối
của Einstein,
của Einstein,
07:49
which is the theory
of the universe at grand scales,
of the universe at grand scales,
154
457720
2576
một giả thuyết
của vũ trụ ở qui mô lớn,
của vũ trụ ở qui mô lớn,
07:52
with quantum mechanics, the theory
of the universe at small scales,
of the universe at small scales,
155
460320
3456
với cơ học lượng tử, hay lý thuyết
của vũ trụ ở qui mô nhỏ,
của vũ trụ ở qui mô nhỏ,
07:55
might provide a solution.
156
463800
1856
có thể cung cấp một giải pháp.
07:57
Einstein himself
spent most of his later years
spent most of his later years
157
465680
2456
Einstein
đã dành hầu hết những năm còn lại của mình
đã dành hầu hết những năm còn lại của mình
08:00
on a futile search
for a unified theory of physics,
for a unified theory of physics,
158
468160
3176
vào một nghiên cứu phù phiếm
cho giả thuyết hợp nhất của vật lý,
cho giả thuyết hợp nhất của vật lý,
08:03
and physicists have kept at it ever since.
159
471360
3376
và các nhà vật lý đã lưu giữ nó từ lúc đó.
08:06
One of the most promising candidates
for a unified theory is string theory,
for a unified theory is string theory,
160
474760
4136
Một trong những ứng cử hứa hẹn nhất
cho thuyết thống nhất là giả thuyết chuỗi,
cho thuyết thống nhất là giả thuyết chuỗi,
08:10
and the essential idea is,
161
478920
1296
với ý tưởng then chốt là,
08:12
if you could zoom in on the fundamental
particles that make up our world,
particles that make up our world,
162
480240
3496
nếu như phóng tầm nhìn vào những
hạt cơ bản cấu tạo thế giới của chúng ta,
hạt cơ bản cấu tạo thế giới của chúng ta,
08:15
you'd see actually
that they're not particles at all,
that they're not particles at all,
163
483760
2656
thì thực ra bạn sẽ thấy
rằng chúng không phải là hạt,
rằng chúng không phải là hạt,
08:18
but tiny vibrating strings of energy,
164
486440
2616
mà chính là
những chuỗi rung nhỏ xíu của năng lượng,
những chuỗi rung nhỏ xíu của năng lượng,
08:21
with each frequency of vibration
corresponding to a different particle,
corresponding to a different particle,
165
489080
4336
với mỗi tần số của sự rung động
tương ứng với hạt khác nhau,
tương ứng với hạt khác nhau,
08:25
a bit like musical notes
on a guitar string.
on a guitar string.
166
493440
2560
cũng giống những note nhạc
trên dây đàn guitar vậy.
trên dây đàn guitar vậy.
08:28
So it's a rather elegant, almost poetic
way of looking at the world,
way of looking at the world,
167
496680
3376
Và đó lá một cách nhìn tao nhã hơn,
hầu như nên thơ hơn vào thế giới,
hầu như nên thơ hơn vào thế giới,
08:32
but it has one catastrophic problem.
168
500080
3456
nhưng nó có một vấn đề bi kịch.
08:35
It turns out that string theory
isn't one theory at all,
isn't one theory at all,
169
503560
2896
Hóa ra lý thuyết chuỗi
không phải là lý thuyết,
không phải là lý thuyết,
08:38
but a whole collection of theories.
170
506480
2296
mà là một chuỗi tập hợp các lý thuyết.
08:40
It's been estimated, in fact,
171
508800
1416
Nó được ước tính, thực tế là,
08:42
that there are 10 to the 500
different versions of string theory.
different versions of string theory.
172
510240
3936
có 10 đến 500
phiên bản khác nhau của lý thuyết chuỗi.
phiên bản khác nhau của lý thuyết chuỗi.
08:46
Each one would describe
a different universe
a different universe
173
514200
2376
Mỗi một cái đều có thể diễn tả
một vũ trụ khác nhau
một vũ trụ khác nhau
08:48
with different laws of physics.
174
516600
2136
với những luật vật lý khác nhau.
08:50
Now, critics say this makes
string theory unscientific.
string theory unscientific.
175
518760
2616
Các nhà phê bình nói điều
lý thuyết chuỗi không logic.
lý thuyết chuỗi không logic.
08:53
You can't disprove the theory.
176
521400
1936
Bạn không thể bác bỏ lý thuyết.
08:55
But others actually
turned this on its head
turned this on its head
177
523360
2000
Nhưng những người khác
lật lại vấn đề
lật lại vấn đề
và nói rằng,
có lẽ sự tưởng chừng thất bại này
có lẽ sự tưởng chừng thất bại này
08:57
and said, well,
maybe this apparent failure
maybe this apparent failure
178
525384
2272
08:59
is string theory's greatest triumph.
179
527680
2336
là chiến thắng tuyệt nhất
của lý thuyết chuỗi.
09:02
What if all of these 10 to the 500
different possible universes
different possible universes
180
530040
3376
Có thể có những 10 đến 500
vũ trụ có khả năng khác nhau này
vũ trụ có khả năng khác nhau này
09:05
actually exist out there somewhere
181
533440
2216
thực chất tồn tại ở đâu đó ngoài kia
09:07
in some grand multiverse?
182
535680
2120
trong một đa vũ trụ rộng lớn nào đó?
09:10
Suddenly we can understand
183
538440
1696
Đột nhiên chúng ta có thể hiểu được
09:12
the weirdly fine-tuned values
of these two dangerous numbers.
of these two dangerous numbers.
184
540160
3576
những giá trị tinh chỉnh kỳ lạ
của hai con số nguy hiểm này.
của hai con số nguy hiểm này.
09:15
In most of the multiverse,
185
543760
1296
Trong hầu hết đa vũ trụ,
09:17
dark energy is so strong
that the universe gets torn apart,
that the universe gets torn apart,
186
545080
2976
năng lượng tối mạnh đến nỗi
vũ trụ bị xé thành từng mảnh,
vũ trụ bị xé thành từng mảnh,
09:20
or the Higgs field is so weak
that no atoms can form.
that no atoms can form.
187
548080
3336
hay trường Higgs yếu đến nỗi
không một nguyên tử nào có thể tạo thành.
không một nguyên tử nào có thể tạo thành.
09:23
We live in one of the places
in the multiverse
in the multiverse
188
551440
2176
Chúng ta đang sống ở một nơi
trong đa vũ trụ
trong đa vũ trụ
09:25
where the two numbers are just right.
189
553640
2376
mà hai số đó có giá trị đúng.
09:28
We live in a Goldilocks universe.
190
556040
2360
Chúng ta đang sống trong
vũ trụ của Goldilocks.
vũ trụ của Goldilocks.
09:31
Now, this idea is extremely controversial,
and it's easy to see why.
and it's easy to see why.
191
559640
4856
Ý tưởng này cực kỳ gây tranh cãi,
và nó rất dễ để thấy vì sao lại vậy.
và nó rất dễ để thấy vì sao lại vậy.
09:36
If we follow this line of thinking,
192
564520
1896
Nếu như chúng ta đi theo ý nghĩ này,
09:38
then we will never be able
to answer the question,
to answer the question,
193
566440
2376
thì chúng ta sẽ không bao giờ
trả lời được câu hỏi,
trả lời được câu hỏi,
09:40
"Why is there something
rather than nothing?"
rather than nothing?"
194
568840
2456
"Tại sao luôn có thứ gì đó
thay vì không có gì?"
thay vì không có gì?"
09:43
In most of the multiverse,
there is nothing,
there is nothing,
195
571320
2176
Hầu hết đa vũ trụ,
hư không, chằng có gì,
hư không, chằng có gì,
09:45
and we live in one of the few places
196
573520
1816
và ta đang sống ở một trong rất ít nơi
09:47
where the laws of physics
allow there to be something.
allow there to be something.
197
575360
3000
mà những qui luật của vật lý
cho phép mọi thứ tồn tại.
cho phép mọi thứ tồn tại.
09:51
Even worse, we can't test
the idea of the multiverse.
the idea of the multiverse.
198
579360
3136
Tệ hơn, chúng ta không thể kiểm chứng
được ý tưởng về đa vũ trụ.
được ý tưởng về đa vũ trụ.
09:54
We can't access these other universes,
199
582520
2136
Chúng ta không tiếp cận được những vũ trụ khác,
09:56
so there's no way of knowing
whether they're there or not.
whether they're there or not.
200
584680
3240
do đó không thể biết được
là chúng có tồn tại ngoài kia hay không.
là chúng có tồn tại ngoài kia hay không.
10:01
So we're in an extremely
frustrating position.
frustrating position.
201
589640
3336
Vì thế chúng ta đang ở trong một vị trí
vô cùng bất lực.
vô cùng bất lực.
10:05
That doesn't mean
the multiverse doesn't exist.
the multiverse doesn't exist.
202
593000
2696
Điều đó không có nghĩa là
đa vũ trụ không tồn tại.
đa vũ trụ không tồn tại.
10:07
There are other planets,
other stars, other galaxies,
other stars, other galaxies,
203
595720
2576
Có những hành tinh khác,
ngôi sao khác, dải thiên hà khác,
ngôi sao khác, dải thiên hà khác,
10:10
so why not other universes?
204
598320
2176
vậy tại sao lại không thể có vũ trụ khác?
10:12
The problem is, it's unlikely
we'll ever know for sure.
we'll ever know for sure.
205
600520
3360
Vấn đề là, nó sẽ không giống như điều
chúng ta chắn chắn sẽ từng thấy.
chúng ta chắn chắn sẽ từng thấy.
10:16
Now, the idea of the multiverse
has been around for a while,
has been around for a while,
206
604720
3336
Ngày nay, ý tưởng về đa vũ trụ
đã có tồn tại từ lâu,
đã có tồn tại từ lâu,
10:20
but in the last few years,
we've started to get the first solid hints
we've started to get the first solid hints
207
608080
3256
trong những năm lại đây,
chúng ta bắt đầu có những gợi ý vững chắc
chúng ta bắt đầu có những gợi ý vững chắc
10:23
that this line of reasoning
may get born out.
may get born out.
208
611360
2760
rằng lý luận này
có thể được sinh ra.
có thể được sinh ra.
10:27
Despite high hopes
for the first run of the LHC,
for the first run of the LHC,
209
615280
3376
Mặc cho những hy vọng cao vời
ngay lúc đầu tiên hoạt động của LHC,
ngay lúc đầu tiên hoạt động của LHC,
10:30
what we were looking for there --
210
618680
1572
những gì chúng ta đã đang tìm vẫn đó
10:32
we were looking
for new theories of physics:
for new theories of physics:
211
620276
2060
chúng ta đã đang tìm
những lý thuyết lý mới:
những lý thuyết lý mới:
10:34
supersymmetry or large extra dimensions
212
622360
1896
siêu đối xứng hay là những chiều cực lớn
10:36
that could explain this weirdly
fine-tuned value of the Higgs field.
fine-tuned value of the Higgs field.
213
624280
4216
có thể lý giải được giá trị tinh chỉnh
kỳ lạ này của trường Higgs.
kỳ lạ này của trường Higgs.
10:40
But despite high hopes, the LHC
revealed a barren subatomic wilderness
revealed a barren subatomic wilderness
214
628520
4216
Mặc cho những hy vọng cao vời,
LHC đã tiết lộ vùng hạ nguyên tử vô ích
LHC đã tiết lộ vùng hạ nguyên tử vô ích
10:44
populated only by a lonely Higgs boson.
215
632760
2680
được tính toán chỉ bằng
một hạt Higgs boson.
một hạt Higgs boson.
10:48
My experiment published paper after paper
216
636680
2336
Thí nghiệm của tôi đã được
xuất bản trên báo
xuất bản trên báo
10:51
where we glumly had to conclude
that we saw no signs of new physics.
that we saw no signs of new physics.
217
639040
4480
ghi nhận chúng tôi phải kết luận rằng
không thể thấy dấu hiệu thuyết vật lý mới.
không thể thấy dấu hiệu thuyết vật lý mới.
10:56
The stakes now could not be higher.
218
644400
2656
Giải thưởng giờ đây
không thể nào cao hơn nữa.
không thể nào cao hơn nữa.
10:59
This summer, the LHC began
its second phase of operation
its second phase of operation
219
647080
2896
Mùa hè này, hệ thống LHC bắt đầu
pha thứ hai trong vận hành
pha thứ hai trong vận hành
11:02
with an energy almost double
what we achieved in the first run.
what we achieved in the first run.
220
650000
3256
với một năng lượng gần như gấp đôi
lần chạy đầu.
lần chạy đầu.
11:05
What particle physicists
are all desperately hoping for
are all desperately hoping for
221
653280
2656
Những gì các nhà vật lý hạt nhân
đang cực kỳ mong đợi
đang cực kỳ mong đợi
11:07
are signs of new particles,
micro black holes,
micro black holes,
222
655960
2776
là dấu hiệu của những hạt mới,
những lỗ đen cực nhỏ,
những lỗ đen cực nhỏ,
11:10
or maybe something totally unexpected
223
658760
2096
hay là cái gì hoàn toàn không mong đợi
11:12
emerging from the violent collisions
at the Large Hadron Collider.
at the Large Hadron Collider.
224
660880
3616
sẽ lòi ra từ những va chạm mãnh liệt
tại Large Hadron Collider.
tại Large Hadron Collider.
11:16
If so, then we can continue
this long journey
this long journey
225
664520
2336
Nếu được vậy, chúng ta có thể tiếp tục
hành trình
hành trình
11:18
that began 100 years ago
with Albert Einstein
with Albert Einstein
226
666880
2576
đã được bắt đầu cách đây 100 năm
của Albert Einstein
của Albert Einstein
11:21
towards an ever deeper understanding
of the laws of nature.
of the laws of nature.
227
669480
3520
đến một sự hiểu biết sâu rộng hơn hết
về những quy luật của tự nhiên.
về những quy luật của tự nhiên.
11:25
But if, in two or three years' time,
228
673760
2016
Nhưng nếu, trong thời gian hai ba năm,
11:27
when the LHC switches off again
for a second long shutdown,
for a second long shutdown,
229
675800
3336
khi hệ thống LHC ngừng một lần nữa
sau khi đóng máy lần thứ hai,
sau khi đóng máy lần thứ hai,
11:31
we've found nothing but the Higgs boson,
230
679160
2296
chúng ta không tìm thấy gì
ngoại trừ hạt Higgs,
ngoại trừ hạt Higgs,
11:33
then we may be entering
a new era in physics:
a new era in physics:
231
681480
3816
thì chúng ta có thể bước vào
một kỷ nguyên mới của vật lý:
một kỷ nguyên mới của vật lý:
11:37
an era where there are weird features
of the universe that we cannot explain;
of the universe that we cannot explain;
232
685320
4776
một kỷ nguyên có những tương lai kỳ lạ về
vũ trụ mà chúng ta không thể giải thích;
vũ trụ mà chúng ta không thể giải thích;
11:42
an era where we have hints
that we live in a multiverse
that we live in a multiverse
233
690120
3056
kỷ nguyên mà ta có những gợi ý
rằng ta đang sống trong đa vũ trụ
rằng ta đang sống trong đa vũ trụ
11:45
that lies frustratingly
forever beyond our reach;
forever beyond our reach;
234
693200
3776
mà mãi mãi vượt xa ngoài tầm với
của chúng ta một cách vô vọng;
của chúng ta một cách vô vọng;
11:49
an era where we will never be able
to answer the question,
to answer the question,
235
697000
3256
một kỷ nguyên mà chúng ta sẽ không bao giờ
trả lời được câu hỏi,
trả lời được câu hỏi,
11:52
"Why is there something
rather than nothing?"
rather than nothing?"
236
700280
3056
"Tại sao lại có gì đó
thay vì lại không có gì?"
thay vì lại không có gì?"
11:55
Thank you.
237
703360
1216
Xin cám ơn.
11:56
(Applause)
238
704600
6416
(Vỗ tay)
12:03
Bruno Giussani: Harry,
even if you just said
even if you just said
239
711040
3056
Bruno Giussani: Harry,
thậm chí anh vừa nói rằng
thậm chí anh vừa nói rằng
12:06
the science may not have some answers,
240
714120
1856
khoa học có lẽ sẽ không có câu trả lời,
12:08
I would like to ask you a couple
of questions, and the first is:
of questions, and the first is:
241
716000
3016
tôi vẫn muốn hỏi anh vài
câu hỏi, và đầu tiên là:
câu hỏi, và đầu tiên là:
12:11
building something like the LHC
is a generational project.
is a generational project.
242
719040
3016
xây dựng những thứ giống như hệ thống LHC
là dự án cả thế hệ.
là dự án cả thế hệ.
12:14
I just mentioned, introducing you,
that we live in a short-term world.
that we live in a short-term world.
243
722080
4296
Như tôi vừa đề cập, giới thiệu với anh,
là chúng ta đang sống trong một thế giới thiển cận.
là chúng ta đang sống trong một thế giới thiển cận.
12:18
How do you think so long term,
244
726400
2856
Làm sao anh có thể suy nghĩ sâu xa
12:21
projecting yourself out a generation
when building something like this?
when building something like this?
245
729280
3336
dự đoán ra cho chính mình một thế hệ
khi xây dựng những điều như thế?
khi xây dựng những điều như thế?
12:24
Harry Cliff: I was very lucky
246
732640
1416
HC: Tôi đã rất may mắn
12:26
that I joined the experiment
I work on at the LHC in 2008,
I work on at the LHC in 2008,
247
734080
2816
có những trải nghiệm
khi làm việc tại LHC vào năm 2008,
khi làm việc tại LHC vào năm 2008,
12:28
just as we were switching on,
248
736920
1381
ngay khi chúng tôi khởi động,
12:30
and there are people in my research group
who have been working on it
who have been working on it
249
738325
3251
và có những người trong nhóm nghiên cứu
của tôi đã làm việc với nó
của tôi đã làm việc với nó
12:33
for three decades,
their entire careers on one machine.
their entire careers on one machine.
250
741600
2616
qua ba thập kỉ,
toàn bộ sự nghiệp họ tập trung thiết bị.
toàn bộ sự nghiệp họ tập trung thiết bị.
12:36
So I think the first conversations
about the LHC were in 1976,
about the LHC were in 1976,
251
744240
3176
Tôi nghĩ những thảo luận đầu tiên
về hệ thống LHC là vào năm 1976,
về hệ thống LHC là vào năm 1976,
12:39
and you start planning the machine
without the technology
without the technology
252
747440
2696
và họ đã bắt đầu lên kế hoạch cho thiết bị
mà không có công nghệ
mà không có công nghệ
12:42
that you know you're going to need
to be able to build it.
to be able to build it.
253
750160
2416
sẽ dự định sử dụng
để có thể xây dựng được nó.
để có thể xây dựng được nó.
12:44
So the computing power
did not exist in the early '90s
did not exist in the early '90s
254
752600
2536
Do sức mạnh của máy tính
chưa vào đầu thập kỉ 90,
chưa vào đầu thập kỉ 90,
12:47
when design work began in earnest.
255
755160
1620
việc thiết kế bắt đầu gấp gáp.
12:48
One of the big detectors
which record these collisions,
which record these collisions,
256
756804
2216
một trong những máy dò lớn
ghi những va chạm,
ghi những va chạm,
12:51
they didn't think there was technology
257
759044
1852
họ không nghĩ rằng có công nghệ
12:52
that could withstand the radiation
that would be created in the LHC,
that would be created in the LHC,
258
760920
2856
có thể chịu được bức xạ
được tạo ra trong hệ thống LHC,
được tạo ra trong hệ thống LHC,
12:55
so there was basically a lump of lead
in the middle of this object
in the middle of this object
259
763800
2736
vì thế về cơ bản có một đống chì
nằm ở giữa đối tượng này
nằm ở giữa đối tượng này
12:58
with some detectors around the outside,
260
766560
1576
và vài máy dò dọc bên ngoài,
13:00
but subsequently
we have developed technology.
we have developed technology.
261
768160
1896
kết quả chúng tôi phát triển công nghệ.
13:02
So you have to rely on people's ingenuity,
that they will solve the problems,
that they will solve the problems,
262
770080
3336
Bạn phải tin sự ngây thơ con người,
họ sẽ giải quyết những vấn đề,
họ sẽ giải quyết những vấn đề,
nhưng mất hơn một thập kỉ
hoặc hơn nữa.
hoặc hơn nữa.
13:05
but it may be a decade
or more down the line.
or more down the line.
263
773440
1856
13:07
BG: China just announced
two or three weeks ago
two or three weeks ago
264
775320
2216
BG: Trung Quốc vừa công bố
cách đây hai ba tuần
cách đây hai ba tuần
13:09
that they intend to build
265
777560
1456
rằng họ định xây
13:11
a supercollider twice the size of the LHC.
266
779040
2976
máy siêu gia tốc kích thước gấp đôi LHC.
13:14
I was wondering how you
and your colleagues welcome the news.
and your colleagues welcome the news.
267
782040
3616
Tôi tự hỏi rằng mọi người
sẽ hoan nghênh tin này ra sao.
sẽ hoan nghênh tin này ra sao.
13:17
HC: Size isn't everything, Bruno.
BG: I'm sure. I'm sure.
BG: I'm sure. I'm sure.
268
785680
2736
HC: Kích thước không phải tất cả, Burno.
BG: Tôi đồng ý.
BG: Tôi đồng ý.
13:20
(Laughter)
269
788440
1776
(Tiếng cười)
13:22
It sounds funny for a particle
physicist to say that.
physicist to say that.
270
790240
2096
Thật buồn cười khi nhà vật lý
hạt nhân khi nói như thế.
hạt nhân khi nói như thế.
13:24
But I mean, seriously, it's great news.
271
792360
2336
Nhưng nói nghiêm túc, đó là tin tuyệt vời.
13:26
So building a machine like the LHC
272
794720
2496
Vì xây thiết bị như hê thống LHC
13:29
requires countries from all over the world
to pool their resources.
to pool their resources.
273
797240
2776
cần nhiều quốc gia khắp thế giới
góp tài nguyên của họ.
góp tài nguyên của họ.
13:32
No one nation can afford
to build a machine this large,
to build a machine this large,
274
800040
2336
Không quốc gia nào đủ sức
xây máy móc lớn như vậy,
xây máy móc lớn như vậy,
13:34
apart from maybe China,
275
802400
1216
có lẽ trừ Trung Quốc,
13:35
because they can mobilize
huge amounts of resources,
huge amounts of resources,
276
803640
2216
bởi vì họ có thể huy động
lượng lớn tài nguyên,
lượng lớn tài nguyên,
13:37
manpower and money
to build machines like this.
to build machines like this.
277
805880
2056
nhân lực và tiền bạc
xây máy móc như vậy.
xây máy móc như vậy.
13:39
So it's only a good thing.
278
807960
1256
Do đó, đó tin tốt thôi.
13:41
What they're really planning to do
is to build a machine
is to build a machine
279
809240
2336
Nếu họ thật sự lên kế hoạch
để xây dựng máy móc
để xây dựng máy móc
13:43
that will study the Higgs boson in detail
and could give us some clues
and could give us some clues
280
811600
2736
thì sẽ phải học hỏi chi tiết về hạt Higgs
và có thể sẽ cho chúng ta vài gợi ý
và có thể sẽ cho chúng ta vài gợi ý
13:46
as to whether these new ideas,
like supersymmetry, are really out there,
like supersymmetry, are really out there,
281
814360
2936
chẳng hạn ý tưởng mới này,
như thuyết siêu đối xứng ở đâu ra,
như thuyết siêu đối xứng ở đâu ra,
13:49
so it's great news for physics, I think.
282
817320
1905
vậy tôi nghĩ đó là tin tuyệt cho vật lý.
13:51
BG: Harry, thank you.
HC: Thank you very much.
HC: Thank you very much.
283
819249
2176
BG: Cám ơn Harry.
HC: Cám ơn các bạn nhiều.
HC: Cám ơn các bạn nhiều.
13:53
(Applause)
284
821449
3191
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Harry Cliff - Particle physicistHarry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature.
Why you should listen
Harry Cliff works on the Large Hadron Collider at CERN and is a member of the LHCb collaboration, a large international team searching for signs of new particles and forces of nature in high-energy particle collisions. He is the Fellow of Modern Science at the Science Museum in London and curated their “Collider” exhibition as well as the more recent “Einstein’s Legacy”, which explores the scientific and cultural impact of Albert Einstein’s life and work.
Harry Cliff | Speaker | TED.com