ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.

Why you should listen

By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.

Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.

Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.

Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.

More profile about the speaker
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com
TED2008

Jonathan Haidt: The moral roots of liberals and conservatives

Johnathan Haidt về cội nguồn đạo đức của giới tự do và bảo thủ

Filmed:
3,635,704 views

Nhà tâm thần học Jonathan Haidt nghiên cứu 5 giá trị đạo đức tạo nên cơ sở cho những lựa chọn chính trị, không phân biệt ta ở cánh trái, cánh phải hay trung lập. Trong bài diễn thuyết khiến người nghe mở rộng tầm mắt, anh đã chỉ ra các giá trị đạo đức mà người theo đảng tự do hay bảo thủ trân trọng nhất.
- Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:19
SupposeGiả sử that two AmericanNgười Mỹ friendsbạn bè are travelingđi du lịch togethercùng với nhau in ItalyÝ.
0
1000
3000
Giả sử hai người bạn Mỹ đang du lịch cùng nhau ở Italy.
00:22
They go to see Michelangelo'sCủa Michelangelo "DavidDavid,"
1
4000
2000
Họ đi xem tượng David của Michelangelo,
00:24
and when they finallycuối cùng come faceđối mặt to faceđối mặt with the statuebức tượng,
2
6000
2000
khi cuối cùng cũng được đứng mặt đối mặt với bức tượng,
00:26
they bothcả hai freezeĐông cứng deadđã chết in theirhọ tracksbài hát.
3
8000
2000
cả hai đều lặng người.
00:28
The first guy -- we'lltốt call him AdamAdam --
4
10000
2000
Anh bạn đầu tiên -- ta sẽ gọi anh ấy là Adam --
00:30
is transfixedtransfixed by the beautysắc đẹp, vẻ đẹp of the perfecthoàn hảo humanNhân loại formhình thức.
5
12000
3000
sững người trước vẻ đẹp của cơ thể con người hoàn hảo.
00:33
The secondthứ hai guy -- we'lltốt call him BillHóa đơn --
6
15000
2000
Anh bạn thứ hai -- chúng ta gọi là Bill --
00:35
is transfixedtransfixed by embarrassmentsự lúng túng, at staringnhìn chằm chằm at the thing there in the centerTrung tâm.
7
17000
4000
chết đứng bởi xấu hổ khi nhìn thẳng vào thứ ở giữa bức tượng.
00:40
So here'sđây là my questioncâu hỏi for you:
8
22000
2000
Vậy thì đây là câu hỏi dành cho các bạn:
00:42
which one of these two guys was more likelycó khả năng to have votedbình chọn for GeorgeGeorge BushTổng thống Bush,
9
24000
4000
người nào trong số hai người trên sẽ bầu cho George Bush,
00:46
which for AlAl GoreGore?
10
28000
2000
người nào bầu cho Al Gore?
00:48
I don't need a showchỉ of handstay
11
30000
1000
Tôi không cần xem giơ tay
00:49
because we all have the sametương tự politicalchính trị stereotypeskhuôn mẫu.
12
31000
3000
bởi chúng ta đều có những ý niệm chung về chính trị.
00:52
We all know that it's BillHóa đơn.
13
34000
2000
Chúng ta đều biết đó là Bill.
00:54
And in this casetrường hợp, the stereotypekhuôn mẫu correspondstương ứng to realitythực tế.
14
36000
4000
Trong trường hợp này, ý niệm đó phù hợp với thực tế.
00:58
It really is a factthực tế that liberalstự do are much highercao hơn than conservativesbảo thủ
15
40000
3000
Thực tế là những người theo chủ nghĩa tự do
01:01
on a majorchính personalitynhân cách traitđặc điểm calledgọi là opennesssự cởi mở to experiencekinh nghiệm.
16
43000
3000
có nhiều hơn những người bảo thủ về sự cởi mở, chấp nhận trải nghiệm.
01:04
People who are highcao in opennesssự cởi mở to experiencekinh nghiệm
17
46000
2000
Những người có nhiều sự cởi mở với trải nghiệm mới
01:06
just cravethèm noveltytính mới, varietyđa dạng, diversitysự đa dạng, newMới ideasý tưởng, traveldu lịch.
18
48000
4000
khao khát sự mới mẻ, đa dạng, những ý tưởng mới, du lịch.
01:10
People lowthấp on it like things that are familiarquen, that are safean toàn and dependableđáng tin cậy.
19
52000
5000
Những người ít cởi mở thích những điều quen thuộc, an toàn và chắc chắn.
01:15
If you know about this traitđặc điểm,
20
57000
2000
Nếu bạn biết về nét tính cách này,
01:17
you can understandhiểu không a lot of puzzlescâu đố about humanNhân loại behaviorhành vi.
21
59000
2000
bạn có thể hiểu rất nhiều vấn đề về hành vi con người.
01:19
You can understandhiểu không why artistsnghệ sĩ are so differentkhác nhau from accountantskế toán viên.
22
61000
3000
Bạn có thể hiểu tại sao những nghệ sĩ lại rất khác các nhân viên kế toán.
01:22
You can actuallythực ra predicttiên đoán what kindscác loại of bookssách they like to readđọc,
23
64000
2000
Bạn có thể dự đoán loại sách họ thích đọc,
01:24
what kindscác loại of placesnơi they like to traveldu lịch to,
24
66000
2000
những nơi họ muốn đến,
01:26
and what kindscác loại of foodmón ăn they like to eatăn.
25
68000
2000
và những loại đồ ăn họ thích.
01:28
OnceMột lần you understandhiểu không this traitđặc điểm, you can understandhiểu không
26
70000
3000
Một khi hiểu nét tính cách này, bạn sẽ hiểu
01:31
why anybodybất kỳ ai would eatăn at Applebee'sApplebee's, but not anybodybất kỳ ai that you know.
27
73000
4000
tại sao ai cũng sẽ ăn ở Applebee, nhưng bạn chưa thấy ai làm thế.
01:35
(LaughterTiếng cười)
28
77000
6000
(Tiếng cười)
01:41
This traitđặc điểm alsocũng thế tellsnói us a lot about politicschính trị.
29
83000
2000
Nét tính cách này cũng bộc lộ rất nhiều về chính trị.
01:43
The mainchủ yếu researchernhà nghiên cứu of this traitđặc điểm, RobertRobert McCraeMcCrae saysnói that,
30
85000
3000
Nhà nghiên cứu chính về tính cách này, Robert McCrae nói rằng
01:46
"OpenMở cửa individualscá nhân have an affinitymối quan hệ for liberaltự do, progressivecấp tiến, left-wingcánh trái politicalchính trị viewslượt xem" --
31
88000
4000
"Những người cởi mở có thiên hướng tự do, tiến bộ, quan điểm chính trị cánh tả" --
01:50
they like a societyxã hội which is openmở and changingthay đổi --
32
92000
2000
họ muốn một xã hội cởi mở và luôn thay đổi --
01:52
"whereastrong khi closedđóng individualscá nhân preferthích hơn conservativethận trọng, traditionaltruyên thông, right-wingcánh phải viewslượt xem."
33
94000
5000
"trong khi những người khép kín có thiên hướng bảo thủ, truyền thống, quan điểm cánh hữu."
01:57
This traitđặc điểm alsocũng thế tellsnói us a lot about the kindscác loại of groupscác nhóm people jointham gia.
34
99000
4000
Tính cách này cũng thể hiện rất nhiều về những hội nhóm mà họ tham gia.
02:01
So here'sđây là the descriptionsự miêu tả of a groupnhóm I foundtìm on the WebWeb.
35
103000
2000
Đây là miêu tả một nhóm tôi thấy trên Web.
02:03
What kindscác loại of people would jointham gia a globaltoàn cầu communitycộng đồng
36
105000
2000
Những người tham gia một cộng đồng toàn cầu
02:05
welcomingchào đón people from everymỗi disciplinekỷ luật and culturenền văn hóa,
37
107000
2000
chào đón mọi người từ mọi nền văn hóa,
02:07
who seektìm kiếm a deepersâu sắc hơn understandinghiểu biết of the worldthế giới,
38
109000
2000
những người muốn hiểu sâu sắc hơn về thế giới,
02:09
and who hopemong to turnxoay that understandinghiểu biết into a better futureTương lai for us all?
39
111000
3000
và những người hy vọng biến sự thấu hiểu đó thành tương lai tốt đẹp hơn cho tất cả chúng ta?
02:12
This is from some guy namedđặt tên TedTed.
40
114000
2000
Đây là từ một người tên là TED.
02:14
(LaughterTiếng cười)
41
116000
2000
(Tiếng cười)
02:16
Well, let's see now, if opennesssự cởi mở predictsdự đoán who becomestrở thành liberaltự do,
42
118000
4000
Giờ hãy xem liệu sự cởi mở có dự đoán xem ai sẽ theo phái tự do,
02:20
and opennesssự cởi mở predictsdự đoán who becomestrở thành a TEDsterTEDster,
43
122000
2000
và liệu cởi mở có dự đoán ai sẽ trở thành một TEDster,
02:22
then mightcó thể we predicttiên đoán that mostphần lớn TEDstersTEDsters are liberaltự do?
44
124000
3000
và liệu ta có thể dự đoán đa số TEDsters theo phái tự do hay không?
02:25
Let's find out.
45
127000
1000
Hãy cùng tìm hiểu.
02:26
I'm going to askhỏi you to raisenâng cao your handtay, whetherliệu you are liberaltự do, left of centerTrung tâm --
46
128000
4000
Tôi sẽ yêu cầu các bạn giơ tay xem bạn theo phái tự do (liberal), cánh tả --
02:30
on socialxã hội issuesvấn đề, we're talkingđang nói about, primarilychủ yếu --
47
132000
2000
cơ bản là đối với những vấn đề xã hội ta đang bàn luận --
02:32
or conservativethận trọng, and I'll give a thirdthứ ba optionTùy chọn,
48
134000
2000
hay bạn theo phái bảo thủ, và tôi sẽ để một lựa chọn thứ ba,
02:34
because I know there are a numbercon số of libertarianslibertarians in the audiencethính giả.
49
136000
2000
bởi tôi biết có một lượng lớn những người phái tự do cá nhân (libertarian) trong này.
02:36
So, right now, please raisenâng cao your handtay --
50
138000
2000
Giờ hãy giơ tay --
02:38
down in the simulcastsimulcast roomsphòng, too,
51
140000
1000
cả dưới phòng truyền thanh nữa,
02:39
let's let everybodymọi người see who'sai here --
52
141000
2000
hãy để mọi người thấy ở đây có những ai.
02:41
please raisenâng cao your handtay if you would say that you are liberaltự do or left of centerTrung tâm.
53
143000
3000
Hãy giơ tay nếu bạn theo phái tự do hay cánh tả.
02:44
Please raisenâng cao your handtay highcao right now. OK.
54
146000
3000
Xin hãy giơ cao tay lên. OK.
02:48
Please raisenâng cao your handtay if you'dbạn muốn say you're libertariantự do.
55
150000
2000
Hãy giơ tay nếu bạn sẽ nói mình theo phái tự do cá nhân.
02:51
OK, about a -- two dozen.
56
153000
2000
Ok, khoảng một -- hai tá.
02:53
And please raisenâng cao your handtay if you'dbạn muốn say you are right of centerTrung tâm or conservativethận trọng.
57
155000
3000
Và xin giơ tay nếu bạn cho rằng mình theo cánh hữu.
02:56
One, two, threesố ba, fourbốn, fivesố năm -- about eighttám or 10.
58
158000
5000
Một, hai, ba, bốn, năm -- khoảng tám hay mười người.
03:02
OK. This is a bitbit of a problemvấn đề.
59
164000
3000
Ok. Hơi có vấn đề ở đây.
03:05
Because if our goalmục tiêu is to understandhiểu không the worldthế giới,
60
167000
3000
Bởi nếu mục đích của chúng ta là thấu hiểu thế giới,
03:08
to seektìm kiếm a deepersâu sắc hơn understandinghiểu biết of the worldthế giới,
61
170000
2000
tìm kiếm sự thấu hiểu sâu sắc hơn về thế giới,
03:10
our generalchung lackthiếu sót of moralđạo đức diversitysự đa dạng here is going to make it harderkhó hơn.
62
172000
3000
sự thiếu đa dạng trong đạo đức ở đây sẽ khiến việc đó khó khăn hơn.
03:13
Because when people all sharechia sẻ valuesgiá trị, when people all sharechia sẻ moralsđạo đức,
63
175000
4000
Bởi khi mọi người đều có chung các giá trị, các đạo đức,
03:17
they becometrở nên a teamđội, and onceMột lần you engagethuê the psychologytâm lý học of teamsđội,
64
179000
3000
họ trở thành một đội, và một khi họ quen với tâm lý chung của một đội,
03:20
it shutstắt down open-mindedcởi mở thinkingSuy nghĩ.
65
182000
2000
nó làm tắt những suy nghĩ phóng khoáng.
03:25
When the liberaltự do teamđội losesmất, as it did in 2004,
66
187000
4000
Khi phái tự do thất bại, như năm 2004,
03:29
and as it almosthầu hết did in 2000, we comfortthoải mái ourselveschúng ta.
67
191000
4000
và suýt chút nữa năm 2000, chúng ta tự an ủi bản thân.
03:33
(LaughterTiếng cười)
68
195000
2000
(Tiếng cười)
03:35
We try to explaingiải thích why halfmột nửa of AmericaAmerica votedbình chọn for the other teamđội.
69
197000
4000
Chúng ta cố gắng giải thích tại sao một nửa nước Mỹ bầu cho phe kia.
03:39
We think they mustphải be blindedbị mù by religiontôn giáo, or by simpleđơn giản stupiditysự ngu ngốc.
70
201000
5000
Chúng ta nghĩ chắn chắn họ đã bị mờ mắt bởi tôn giáo, hay đơn thuần là thiếu hiểu biết.
03:44
(LaughterTiếng cười)
71
206000
3000
(Tiếng cười)
03:47
(ApplauseVỗ tay)
72
209000
8000
(Tiếng vỗ tay)
03:55
So, if you think that halfmột nửa of AmericaAmerica votesbình chọn RepublicanĐảng Cộng hòa
73
217000
6000
Vậy nên, nếu bạn cho rằng một nửa nước Mỹ bầu cho Đảng Cộng hòa
04:01
because they are blindedbị mù in this way,
74
223000
3000
bởi họ bị làm cho mù quáng như thế,
04:04
then my messagethông điệp to you is that you're trappedbẫy in a moralđạo đức matrixma trận,
75
226000
3000
thông điệp của tôi đó là bạn đã bị nhốt trong một ma trận đạo đức,
04:07
in a particularcụ thể moralđạo đức matrixma trận.
76
229000
1000
trong một ma trận đạo đức đặc biệt.
04:08
And by the matrixma trận, I mean literallynghĩa đen the matrixma trận, like the moviebộ phim "The MatrixMa trận."
77
230000
4000
Ý tôi là ma trận thật sự như trong bộ phim 'Ma Trận.'
04:12
But I'm here todayhôm nay to give you a choicelựa chọn.
78
234000
2000
Nhưng tôi ở đây hôm nay để cho các bạn một chọn lựa.
04:14
You can eitherhoặc take the bluemàu xanh da trời pillViên thuốc and stickgậy to your comfortingan ủi delusionsảo tưởng,
79
236000
4000
Bạn có thể lấy viên thuốc xanh và theo đuổi những ảo giác an ủi bản thân,
04:18
or you can take the redđỏ pillViên thuốc,
80
240000
2000
hoặc bạn có thể lấy viên đỏ,
04:20
learnhọc hỏi some moralđạo đức psychologytâm lý học and stepbậc thang outsideở ngoài the moralđạo đức matrixma trận.
81
242000
3000
học về tâm lý học đạo đức và bước ra khỏi ma trận đạo đức.
04:23
Now, because I know --
82
245000
2000
Giờ thì, bởi tôi biết --
04:25
(ApplauseVỗ tay) --
83
247000
3000
(Tiếng vỗ tay)
04:28
OK, I assumegiả định that answerscâu trả lời my questioncâu hỏi.
84
250000
2000
Ok, tôi cho rằng điều đó trả lời câu hỏi của tôi.
04:30
I was going to askhỏi you which one you pickedđã chọn, but no need.
85
252000
2000
Tôi đang định hỏi bạn chọn cái nào, nhưng không cần nữa rồi.
04:32
You're all highcao in opennesssự cởi mở to experiencekinh nghiệm, and besidesngoài ra,
86
254000
2000
Các bạn đều vô cùng cởi mở với trải nghiệm mới, thêm vào đó,
04:34
it looksnhìn like it mightcó thể even tastenếm thử good, and you're all epicuresepicures.
87
256000
3000
nó có vẻ như sẽ rất ngon lành, và các bạn đều là những người sành ăn.
04:37
So anywaydù sao, let's go with the redđỏ pillViên thuốc.
88
259000
2000
Dù sao thì, hãy lấy viên màu đỏ.
04:39
Let's studyhọc some moralđạo đức psychologytâm lý học and see where it takes us.
89
261000
2000
Hãy nghiên cứu một số điều về tâm lý học đạo đức và xem nó dẫn ta tới đâu.
04:41
Let's startkhởi đầu at the beginningbắt đầu.
90
263000
2000
Hãy bắt đầu từ đầu.
04:43
What is moralityđạo đức and where does it come from?
91
265000
2000
Đạo đức là gì và nó xuất phát từ đâu?
04:45
The worsttệ nhất ideaý kiến in all of psychologytâm lý học
92
267000
2000
Quan niệm tệ nhất trong toàn bộ tâm lý học
04:47
is the ideaý kiến that the mindlí trí is a blankchỗ trống slateSlate at birthSinh.
93
269000
3000
đó là quan niệm khi sinh ra bộ não giống như một tấm bảng trắng.
04:50
DevelopmentalPhát triển psychologytâm lý học has shownđược hiển thị
94
272000
2000
Tâm lý học phát triển đã cho thấy
04:52
that kidstrẻ em come into the worldthế giới alreadyđã knowingbiết so much
95
274000
2000
trẻ em bước vào thế giới đã biết rất nhiều
04:54
about the physicalvật lý and socialxã hội worldsthế giới,
96
276000
2000
về thế giới vật chất và xã hội,
04:56
and programmedlập trình to make it really easydễ dàng for them to learnhọc hỏi certainchắc chắn things
97
278000
4000
và được lập trình để học một số điều nhất định rất dễ dàng
05:00
and hardcứng to learnhọc hỏi othersKhác.
98
282000
1000
và những điều khác khó khăn.
05:01
The besttốt definitionĐịnh nghĩa of innatenessinnateness I've ever seenđã xem --
99
283000
2000
Định nghĩa chuẩn nhất về bẩm sinh mà tôi đã gặp --
05:03
this just clarifieslàm rõ so manynhiều things for me --
100
285000
2000
điều này đã làm sáng tỏ rất nhiều thứ đối với tôi --
05:05
is from the brainóc scientistnhà khoa học GaryGary MarcusMarcus.
101
287000
2000
từ nhà khoa học não bộ Gary Marcus.
05:07
He saysnói, "The initialban đầu organizationcơ quan of the brainóc does not dependtùy theo that much on experiencekinh nghiệm.
102
289000
5000
Ông ấy nói "Cấu tạo ban đầu của bộ não không phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm.
05:12
NatureThiên nhiên providescung cấp a first draftbản nháp, which experiencekinh nghiệm then revisesSửa đổi.
103
294000
3000
Tự nhiên đưa ra bản thảo đầu tiên, sau đó kinh nghiệm điều chỉnh.
05:15
Built-inBuilt-in doesn't mean unmalleableunmalleable;
104
297000
2000
Cái có sẵn không có nghĩa là không thay đổi được,
05:17
it meanscó nghĩa organizedtổ chức in advancenâng cao of experiencekinh nghiệm."
105
299000
3000
nó có nghĩa là được tổ chức trước khi có trải nghiệm."
05:20
OK, so what's on the first draftbản nháp of the moralđạo đức mindlí trí?
106
302000
2000
OK, vậy trên bản thảo đầu tiên của đạo đức có những gì?
05:22
To find out, my colleagueđồng nghiệp, CraigCraig JosephJoseph, and I
107
304000
3000
Để tìm ra, đồng nghiệp Craig Joseph và tôi
05:25
readđọc throughxuyên qua the literaturevăn chương on anthropologynhân học,
108
307000
2000
đã đọc qua các tài liệu về nhân chủng học,
05:27
on culturenền văn hóa variationbiến thể in moralityđạo đức
109
309000
2000
sự khác biệt về quan niệm đạo đức theo văn hóa
05:29
and alsocũng thế on evolutionarytiến hóa psychologytâm lý học, looking for matchestrận đấu.
110
311000
2000
và tâm lý học tiến hóa để tìm những mối liên hệ.
05:31
What are the sortsloại of things that people talk about acrossbăng qua disciplinesCác môn học?
111
313000
3000
Những điều gì mà mọi người đều nói đến,
05:34
That you find acrossbăng qua culturesvăn hoá and even acrossbăng qua speciesloài?
112
316000
2000
mà bạn tìm thấy ở nhiều nền văn hóa và thậm chí ở nhiều loài vật?
05:36
We foundtìm fivesố năm -- fivesố năm besttốt matchestrận đấu,
113
318000
2000
Chúng tôi đã tìm thấy năm mối liên hệ
05:38
which we call the fivesố năm foundationscơ sở of moralityđạo đức.
114
320000
2000
mà chúng tôi gọi là năm nền tảng của đạo đức.
05:40
The first one is harmlàm hại/carequan tâm.
115
322000
2000
Đầu tiên là tổn hại - quan tâm.
05:42
We're all mammalsđộng vật có vú here, we all have a lot of neuralthần kinh and hormonalnội tiết tố programminglập trình
116
324000
4000
Chúng ta đều là những động vật có vú, chúng ta có rất nhiều cơ chế thần kinh và hocmon
05:46
that makeslàm cho us really bondliên kết with othersKhác, carequan tâm for othersKhác,
117
328000
2000
khiến ta liên kết với nhau, chăm sóc cho nhau,
05:48
feel compassionlòng trắc ẩn for othersKhác, especiallyđặc biệt the weakYếu and vulnerabledễ bị tổn thương.
118
330000
3000
cảm thông với nhau, đặc biệt với những người yếu và dễ bị tổn thương.
05:51
It givesđưa ra us very strongmạnh feelingscảm xúc about those who causenguyên nhân harmlàm hại.
119
333000
3000
Nó khiến ta thấy bất bình với những kẻ gây thiệt hại.
05:54
This moralđạo đức foundationnền tảng underliesnền tảng about 70 percentphần trăm
120
336000
3000
Nền tảng đạo đức này làm cơ sở cho 70%
05:57
of the moralđạo đức statementscác câu lệnh I've heardnghe here at TEDTED.
121
339000
2000
những phát biểu về đạo đức tôi đã nghe ở TED.
05:59
The secondthứ hai foundationnền tảng is fairnesscông bằng/reciprocitytương hỗ.
122
341000
3000
Nền tảng thứ hai là công bằng-tương hỗ.
06:02
There's actuallythực ra ambiguousmơ hồ evidencechứng cớ
123
344000
2000
Chưa có chứng cứ rõ ràng
06:04
as to whetherliệu you find reciprocitytương hỗ in other animalsđộng vật,
124
346000
2000
liệu các loài khác có tính tương hỗ hay không,
06:06
but the evidencechứng cớ for people could not be clearerrõ ràng hơn.
125
348000
2000
nhưng chứng cứ ở loài người đã vô cùng rõ ràng.
06:08
This NormanNorman RockwellRockwell paintingbức vẽ is calledgọi là "The GoldenVàng RuleQuy tắc,"
126
350000
2000
Bức tranh của Norman Rockwell này tên là "Luật lệ vàng",
06:10
and we heardnghe about this from KarenKaren ArmstrongArmstrong, of coursekhóa học,
127
352000
2000
và chúng ta đã nghe Karen Amstrong nói về nó
06:12
as the foundationnền tảng of so manynhiều religionstôn giáo.
128
354000
3000
như là nền tảng của rất nhiều tôn giáo.
06:15
That secondthứ hai foundationnền tảng underliesnền tảng the other 30 percentphần trăm
129
357000
2000
Nền tảng thứ hai làm cơ sở cho 30% còn lại
06:17
of the moralđạo đức statementscác câu lệnh I've heardnghe here at TEDTED.
130
359000
2000
của những phát biểu về đạo đức tôi đã nghe ở TED.
06:19
The thirdthứ ba foundationnền tảng is in-groupngười/loyaltylòng trung thành.
131
361000
2000
Nền tảng thứ ba là lòng trung thành trong nhóm.
06:21
You do find groupscác nhóm in the animalthú vật kingdomVương quốc --
132
363000
2000
Bạn chắc chắm tìm thấy các nhóm trong vương quốc động vật --
06:23
you do find cooperativehợp tác xã groupscác nhóm --
133
365000
2000
bạn tìm thấy những nhóm hợp tác --
06:25
but these groupscác nhóm are always eitherhoặc very smallnhỏ bé or they're all siblingsAnh chị em.
134
367000
3000
nhưng những nhóm này luôn luôn hoặc rất nhỏ hoặc chúng là anh em.
06:28
It's only amongtrong số humanscon người that you find very largelớn groupscác nhóm of people
135
370000
3000
Chỉ giữa con người ta mới thấy những nhóm rất lớn những người
06:31
who are ablecó thể to cooperatehợp tác, jointham gia togethercùng với nhau into groupscác nhóm,
136
373000
3000
hợp tác với nhau thành các nhóm --
06:34
but in this casetrường hợp, groupscác nhóm that are unitedthống nhất to fightchiến đấu other groupscác nhóm.
137
376000
4000
nhưng trong trường hợp này, các nhóm được thành lập để chống lại những nhóm khác.
06:38
This probablycó lẽ comesđến from our long historylịch sử of tribalbộ lạc livingsống, of tribalbộ lạc psychologytâm lý học.
138
380000
4000
Điều này có thể đến từ lịch sử lâu dài sống theo bầy đàn và tâm lý bầy đàn.
06:42
And this tribalbộ lạc psychologytâm lý học is so deeplysâu sắc pleasurablevui
139
384000
2000
Tâm lý bầy đàn này tuyệt vời đến mức
06:44
that even when we don't have tribescác bộ lạc,
140
386000
2000
thậm chí khi ta không có các bộ tộc,
06:46
we go aheadphía trước and make them, because it's funvui vẻ.
141
388000
3000
chúng ta tự lập nên chúng bởi thế rất vui.
06:49
(LaughterTiếng cười)
142
391000
3000
(Tiếng cười)
06:52
SportsThể thao is to warchiến tranh as pornographynội dung khiêu dâm is to sextình dục.
143
394000
3000
Thể thao đối với chiến tranh cũng như khiêu dâm với tình dục.
06:55
We get to exercisetập thể dục some ancientxưa, ancientxưa drivesổ đĩa.
144
397000
3000
Chúng ta sử dụng một số bản tính rất cổ xưa.
06:58
The fourththứ tư foundationnền tảng is authoritythẩm quyền/respectsự tôn trọng.
145
400000
3000
Nền tảng thứ tư là quyền lực - tôn trọng.
07:01
Here you see submissivesubmissive gesturescử chỉ from two memberscác thành viên of very closelychặt chẽ relatedliên quan speciesloài.
146
403000
3000
Ở đây bạn thấy những cử chỉ phục tùng từ hai thành viên của hai loài rất gần với nhau --
07:04
But authoritythẩm quyền in humanscon người is not so closelychặt chẽ baseddựa trên on powerquyền lực and brutalitysự tàn bạo,
147
406000
4000
nhưng quyền lực ở con người không phụ thuộc vào sức mạnh và tính hung hãn
07:08
as it is in other primateslinh trưởng.
148
410000
2000
như các loài linh trưởng khác.
07:10
It's baseddựa trên on more voluntarytình nguyện deferencephụ thuộc,
149
412000
2000
Nó được dựa trên sự tôn trọng tự nhiên nhiều hơn,
07:12
and even elementscác yếu tố of love, at timeslần.
150
414000
2000
đôi khi còn là những yếu tố tình cảm.
07:14
The fifththứ năm foundationnền tảng is purityđộ tinh khiết/sanctitythiêng liêng.
151
416000
2000
Nền tảng thứ năm là sự trong sạch - thiêng liêng.
07:16
This paintingbức vẽ is calledgọi là "The AllegoryPhúng dụ Of ChastityKhiết tịnh,"
152
418000
3000
Bức tranh này gọi là "Ngụ ngôn của sự trinh bạch"
07:19
but purity'sđộ tinh khiết của not just about suppressingđàn áp femalegiống cái sexualitytình dục.
153
421000
3000
nhưng sự trinh bạch không phải là đè nén tính nữ.
07:22
It's about any kindloại of ideologytư tưởng, any kindloại of ideaý kiến
154
424000
3000
Đó là một tư tưởng
07:25
that tellsnói you that you can attainđạt được virtueĐức hạnh
155
427000
2000
cho rằng bạn có thể giữ sự trong trắng
07:27
by controllingkiểm soát what you do with your bodythân hình,
156
429000
1000
bằng cách kiểm soát những điều bạn làm với cơ thể mình,
07:28
by controllingkiểm soát what you put into your bodythân hình.
157
430000
2000
bằng cách kiểm soát những thứ đưa vào cơ thể mình.
07:30
And while the politicalchính trị right mayTháng Năm moralizemoralize sextình dục much more,
158
432000
4000
Và trong chính trị khi cánh hữu đang đạo đức hóa tình dục,
07:34
the politicalchính trị left is really doing a lot of it with foodmón ăn.
159
436000
2000
thì cánh tả đang thực hiện việc đó với thức ăn.
07:36
FoodThực phẩm is becomingtrở thành extremelyvô cùng moralizedmoralized nowadaysngày nay,
160
438000
2000
Thức ăn đang được đạo đức hóa tới tột đỉnh,
07:38
and a lot of it is ideasý tưởng about purityđộ tinh khiết,
161
440000
2000
và phần lớn trong đó là quan niệm về sự thuần khiết,
07:40
about what you're willingsẵn lòng to touchchạm, or put into your bodythân hình.
162
442000
3000
về thứ mà bạn muốn đưa vào cơ thể mình.
07:43
I believe these are the fivesố năm besttốt candidatesứng cử viên
163
445000
3000
Tôi tin rằng đây là năm điều có khả năng
07:46
for what's writtenbằng văn bản on the first draftbản nháp of the moralđạo đức mindlí trí.
164
448000
2000
được viết trên bản thảo đầu tiên của trí óc đạo đức nhất.
07:48
I think this is what we come with, at leastít nhất
165
450000
1000
Tôi cho rằng chúng là bẩm sinh,
07:49
a preparednesschuẩn bị to learnhọc hỏi all of these things.
166
451000
3000
một sự chuẩn bị để học tất cả những điều này.
07:52
But as my sonCon trai, MaxMax, growsmọc up in a liberaltự do collegetrường đại học townthị trấn,
167
454000
3000
Nhưng khi con trai Max của tôi lớn lên trong khuôn viên một trường đại học,
07:56
how is this first draftbản nháp going to get revisedSửa đổi?
168
458000
2000
làm thế nào để bản thảo đầu tiên này được chỉnh sửa?
07:58
And how will it endkết thúc up beingđang differentkhác nhau
169
460000
2000
Và nó sẽ trở nên khác biệt thế nào
08:00
from a kidđứa trẻ bornsinh ra 60 milesdặm southmiền Nam of us in LynchburgLynchburg, VirginiaVirginia?
170
462000
3000
đối với một đứa trẻ sinh ra tại 60 dặm về phía nam ở Lynchburg, Virginia?
08:03
To think about culturenền văn hóa variationbiến thể, let's try a differentkhác nhau metaphorphép ẩn dụ.
171
465000
2000
Để nghĩ về sự khác biệt văn hóa, hãy thử một ẩn dụ khác.
08:05
If there really are fivesố năm systemshệ thống at work in the mindlí trí --
172
467000
3000
Nếu thực sự có năm hệ thống cùng hoạt động trong trí óc --
08:08
fivesố năm sourcesnguồn of intuitionstrực giác and emotionscảm xúc --
173
470000
2000
năm nguồn trực giác và cảm xúc --
08:10
then we can think of the moralđạo đức mindlí trí
174
472000
2000
khi đó ta có thể hình dung trí óc đạo đức
08:12
as beingđang like one of those audioâm thanh equalizersEqualizers that has fivesố năm channelskênh truyền hình,
175
474000
2000
như một bộ chỉnh âm có 5 kênh
08:14
where you can setbộ it to a differentkhác nhau settingcài đặt on everymỗi channelkênh.
176
476000
2000
mà bạn có thể cài đặt khác nhau cho mỗi kênh.
08:16
And my colleaguesđồng nghiệp, BrianBrian NosekNosek and JesseJesse GrahamGraham, and I,
177
478000
3000
Các cộng sự của tôi là Brian Nosek và Jesse Graham cùng với tôi
08:19
madethực hiện a questionnairebảng câu hỏi, which we put up on the WebWeb at wwwwww.YourMoralsYourMorals.orgtổ chức.
178
481000
5000
đã lập một bản điều tra và đưa lên www.YourMorals.org.
08:24
And so farxa, 30,000 people have takenLấy this questionnairebảng câu hỏi, and you can too.
179
486000
5000
Và tới nay 30000 người đã hoàn thành bản điều tra này, và các bạn cũng có thể làm nó.
08:29
Here are the resultscác kết quả.
180
491000
1000
Đây là kết quả.
08:30
Here are the resultscác kết quả from about 23,000 AmericanNgười Mỹ citizenscông dân.
181
492000
3000
Đây là kết quả từ 23000 người Mỹ.
08:33
On the left, I've plottedâm mưu the scoresđiểm số for liberalstự do;
182
495000
2000
Phía trái tôi đã ghi điểm cho những người thuộc phe tự do,
08:35
on the right, those for conservativesbảo thủ; in the middleở giữa, the moderatesôn.
183
497000
2000
bên phải phe bảo thủ, ở giữa là những người trung lập.
08:37
The bluemàu xanh da trời linehàng showstrình diễn you people'sngười responseshồi đáp
184
499000
2000
Đường màu xanh biểu thị trung bình phản hồi của mọi người
08:39
on the averageTrung bình cộng of all the harmlàm hại questionscâu hỏi.
185
501000
2000
đối với tất cả các câu hỏi về tác hại.
08:41
So, as you see, people carequan tâm about harmlàm hại and carequan tâm issuesvấn đề.
186
503000
3000
Bạn có thể thấy mọi người có quan tâm về các vấn đề tác hại và quan tâm.
08:44
They give highcao endorsementchứng thực of these sortsloại of statementscác câu lệnh
187
506000
2000
Họ ủng hộ mạnh mẽ những phát biểu loại này
08:46
all acrossbăng qua the boardbảng, but as you alsocũng thế see,
188
508000
2000
nhưng các bạn cũng có thể thấy,
08:48
liberalstự do carequan tâm about it a little more than conservativesbảo thủ -- the linehàng slopesdốc down.
189
510000
3000
phe tự do quan tâm nhiều hơn một chút phe bảo thủ, và đường biểu thị dốc xuống.
08:51
SameTương tự storycâu chuyện for fairnesscông bằng.
190
513000
2000
Tương tự với công bằng.
08:53
But look at the other threesố ba linesđường dây.
191
515000
2000
Nhưng nhìn vào ba đường khác,
08:55
For liberalstự do, the scoresđiểm số are very lowthấp.
192
517000
2000
bên tự do các điểm số rất thấp.
08:57
LiberalsTự do are basicallyvề cơ bản sayingnói, "No, this is not moralityđạo đức.
193
519000
2000
Phe tự do đang nói "Không, đây không phải là vấn đề về đạo đức.
08:59
In-groupNgười, authoritythẩm quyền, purityđộ tinh khiết -- this stuffđồ đạc has nothing to do with moralityđạo đức. I rejecttừ chối it."
194
521000
3000
Quyền lực, sự trong sạch, trung thành -- đây không liên quan đến đạo đức. Tôi bác bỏ nó."
09:02
But as people get more conservativethận trọng, the valuesgiá trị risetăng lên.
195
524000
2000
Nhưng dần về phe bảo thủ, các giá trị tăng dần.
09:04
We can say that liberalstự do have a kindloại of a two-channelhai kênh,
196
526000
3000
Chúng ta có thể nói phe tự do có một quan niệm đạo đức
09:07
or two-foundationhai nền tảng moralityđạo đức.
197
529000
1000
dựa trên hai nền tảng hay hai kênh.
09:08
ConservativesBảo thủ have more of a five-foundationnăm thành lập,
198
530000
2000
Phe bảo thủ có một quan niệm đạo đức dựa trên năm nền tảng
09:10
or five-channel5-channel moralityđạo đức.
199
532000
2000
hay năm kênh.
09:12
We find this in everymỗi countryQuốc gia we look at.
200
534000
1000
Chúng tôi thấy điều này tại mọi quốc gia đã tìm hiểu.
09:13
Here'sĐây là the datadữ liệu for 1,100 CanadiansNgười Canada.
201
535000
2000
Đây là dữ liệu cho 1100 người Canada.
09:15
I'll just fliplật throughxuyên qua a fewvài other slidesslide.
202
537000
2000
Tô sẽ chỉ chạy qua một vài slide nữa.
09:17
The U.K., AustraliaÚc, NewMới ZealandZealand, WesternTây EuropeEurope, EasternĐông EuropeEurope,
203
539000
3000
Anh, Úc, New Zealand, Tây Âu, Đông Âu,
09:20
LatinTiếng Latinh AmericaAmerica, the MiddleTrung EastĐông, EastĐông AsiaAsia and SouthNam AsiaAsia.
204
542000
4000
Mỹ Latin, Trung Đông, Đông Á và Nam Á.
09:24
NoticeThông báo alsocũng thế that on all of these graphsđồ thị,
205
546000
2000
Để ý trên tất cả các đồ thị
09:26
the slopedốc is steeperdốc on in-groupngười, authoritythẩm quyền, purityđộ tinh khiết.
206
548000
3000
lòng trung thành, quyền lực, sự trong sạch dốc xuống nhiều hơn.
09:29
Which showstrình diễn that withinbên trong any countryQuốc gia,
207
551000
2000
Điều này cho thấy trong bất kỳ đất nước nào,
09:31
the disagreementbất đồng isn't over harmlàm hại and fairnesscông bằng.
208
553000
3000
sự khác biệt không nằm trong tác hại và công bằng.
09:34
EverybodyTất cả mọi người -- I mean, we debatetranh luận over what's fairhội chợ --
209
556000
2000
Tất cả mọi người -- ý tôi là, chúng ta tranh luận về điều gì là công bằng--
09:36
but everybodymọi người agreesđồng ý that harmlàm hại and fairnesscông bằng mattervấn đề.
210
558000
3000
nhưng mọi người đều đồng ý các tác hại và sự công bằng đều có tác động lớn.
09:39
MoralĐạo Đức argumentslập luận withinbên trong culturesvăn hoá
211
561000
2000
Tranh luận về đạo đức trong một nền văn hóa nào đó
09:41
are especiallyđặc biệt about issuesvấn đề of in-groupngười, authoritythẩm quyền, purityđộ tinh khiết.
212
563000
3000
đặc biệt hướng về các vấn đề thuộc nội bộ nhóm, về quyền lực, sự trong sạch.
09:44
This effecthiệu ứng is so robustmạnh mẽ that we find it no mattervấn đề how we askhỏi the questioncâu hỏi.
213
566000
3000
Kết quả này thật rõ rệt đến mức chúng tôi tìm thấy nó bất kể cách đặt câu hỏi thế nào.
09:47
In one recentgần đây studyhọc,
214
569000
2000
Trong một nghiên cứu gần đây,
09:49
we askedyêu cầu people to supposegiả sử you're about to get a dogchó.
215
571000
2000
chúng tôi yêu cầu mọi người giả sử rằng bạn chuẩn bị nuôi chó.
09:51
You pickedđã chọn a particularcụ thể breedgiống,
216
573000
1000
Bạn chọn một giống chó cụ thể,
09:52
you learnedđã học some newMới informationthông tin about the breedgiống.
217
574000
2000
bạn biết được một số thông tin mới về giống đó.
09:54
SupposeGiả sử you learnhọc hỏi that this particularcụ thể breedgiống is independent-mindedđộc lập-minded.,
218
576000
3000
Chẳng hạn bạn biết rằng giống chó này khá độc lập,
09:57
and relatesliên quan to its ownerchủ nhân as a friendngười bạn and an equalcông bằng?
219
579000
2000
và coi chủ của nó như một người bạn và đồng đẳng?
09:59
Well, if you are a liberaltự do, you say, "Hey, that's great!"
220
581000
2000
Nếu bạn theo phái tự do bạn sẽ nói "Chà, tuyệt vời!"
10:01
Because liberalstự do like to say, "FetchLấy, please."
221
583000
2000
bởi họ thích nói "Vui lòng nhặt đi."
10:03
(LaughterTiếng cười)
222
585000
4000
(Tiếng cười)
10:08
But if you're conservativethận trọng, that's not so attractivehấp dẫn.
223
590000
3000
Nhưng nếu bạn theo phái bảo thủ, việc này không hấp dẫn đến vậy.
10:11
If you're conservativethận trọng, and you learnhọc hỏi that a dog'scủa con chó extremelyvô cùng loyaltrung thành
224
593000
3000
Nếu bạn phái bảo thủ, và biết rằng một con chó tuyệt đối trung thành
10:14
to its home and familygia đình, and doesn't warmấm áp up quicklyMau to strangersngười lạ,
225
596000
2000
với nhà chủ của nó, và không dễ thân thiện với người lạ,
10:16
for conservativesbảo thủ, well, loyaltylòng trung thành is good -- dogschó oughtnên to be loyaltrung thành.
226
598000
3000
đối với phái bảo thủ -- trung thành là rất tốt -- chó phải trung thành.
10:19
But to a liberaltự do, it soundsâm thanh like this dogchó
227
601000
2000
Nhưng đối với một người phái tự do, có vẻ như con chó này
10:21
is runningđang chạy for the RepublicanĐảng Cộng hòa nominationđề cử.
228
603000
2000
đang vận động cho đảng Cộng hòa.
10:23
(LaughterTiếng cười)
229
605000
1000
(Tiếng cười)
10:24
So, you mightcó thể say, OK,
230
606000
2000
Vậy thì các bạn có thể nói, OK,
10:26
there are these differencessự khác biệt betweengiữa liberalstự do and conservativesbảo thủ,
231
608000
2000
đây là các khác biệt giữa phái tự do và bảo thủ,
10:28
but what makeslàm cho those threesố ba other foundationscơ sở moralđạo đức?
232
610000
2000
nhưng điều gì khiến ba nền tảng kia mang khía cạnh đạo đức?
10:30
Aren'tKhông phải là those just the foundationscơ sở of xenophobiabài ngoại
233
612000
2000
Đó chẳng phải là các nền tảng của tính bài ngoại,
10:32
and authoritarianismchủ nghĩa độc tài and PuritanismThanh?
234
614000
2000
của chủ nghĩa độc đoán và Thanh giáo hay sao?
10:34
What makeslàm cho them moralđạo đức?
235
616000
1000
Điều gì khiến chúng thuộc về đạo đức?
10:35
The answercâu trả lời, I think, is containedcó chứa in this incredibleđáng kinh ngạc triptychTriptych from HieronymusHieronymus BoschBosch,
236
617000
3000
Tôi cho rằng câu trả lời nằm trong bộ ba bức tranh tuyệt tác của Hieronymus Bosch;
10:38
"The GardenSân vườn of EarthlyTrần thế DelightsMón ăn ngon."
237
620000
2000
"Khu vườn Lạc thú Trần tục"
10:40
In the first panelbảng điều khiển, we see the momentchốc lát of creationsự sáng tạo.
238
622000
3000
Trong bức đầu tiên, chúng ta thấy khoảnh khắc kiến tạo.
10:43
All is orderedđặt hàng, all is beautifulđẹp, all the people and animalsđộng vật
239
625000
4000
Mọi vật đều có trật tự, đều đẹp đẽ, mọi con người và động vật
10:47
are doing what they're supposedgiả định to be doing, where they're supposedgiả định to be.
240
629000
3000
đều đang làm việc chúng phải làm, ở nơi chúng phải ở.
10:50
But then, givenđược the way of the worldthế giới, things changethay đổi.
241
632000
3000
Nhưng sau đó mọi việc thay đổi.
10:53
We get everymỗi personngười doing whateverbất cứ điều gì he wants,
242
635000
2000
Mọi người làm bất cứ việc gì mình muốn,
10:55
with everymỗi aperturekhẩu độ of everymỗi other personngười and everymỗi other animalthú vật.
243
637000
3000
với mọi kẽ hở của người khác hay các loài vật khác.
10:58
Some of you mightcó thể recognizenhìn nhận this as the '60s.
244
640000
2000
Một vài người trong số bạn có thể nhận ra lúc này giống như thập niên 60.
11:00
(LaughterTiếng cười)
245
642000
1000
(Tiếng cười)
11:01
But the '60s inevitablychắc chắn givesđưa ra way to the '70s,
246
643000
4000
Nhưng thập niên 60 đã đầu hàng thập niên 70,
11:05
where the cuttingscành giâm of the apertureskhẩu độ hurtđau a little bitbit more.
247
647000
4000
khi mà luồn lách vào các khe hở đã khó hăn hơn một chút.
11:09
Of coursekhóa học, BoschBosch calledgọi là this hellĐịa ngục.
248
651000
2000
Tất nhiên, Bosch gọi đây là Địa ngục.
11:11
So this triptychTriptych, these threesố ba panelstấm
249
653000
3000
Vậy nên bộ ba này, ba bức tranh này,
11:14
portraymiêu tả the timelessvượt thời gian truthsự thật that ordergọi món tendsxu hướng to decayphân rã.
250
656000
5000
minh họa chân lý rằng trật tự có xu hướng tan rã.
11:19
The truthsự thật of socialxã hội entropydữ liệu ngẫu nhiên.
251
661000
2000
Chân lý của trật tự xã hội.
11:21
But lestvì sợ you think this is just some partphần of the ChristianKitô giáo imaginationtrí tưởng tượng
252
663000
3000
Nhưng trừ khi bạn cho rằng đây chỉ là tưởng tượng từ Thiên chúa giáo,
11:24
where ChristiansKitô hữu have this weirdkỳ dị problemvấn đề with pleasurevui lòng,
253
666000
2000
nơi mà những người theo đạo Thiên chúa có vấn đề kỳ quặc về lạc thú,
11:26
here'sđây là the sametương tự storycâu chuyện, the sametương tự progressiontiến triển,
254
668000
3000
đây là một câu chuyện tương tự, một sự phát triển tương tự,
11:29
told in a papergiấy that was publishedđược phát hành in NatureThiên nhiên a fewvài yearsnăm agotrước,
255
671000
3000
kể trong một số báo Nature vài năm trước,
11:32
in which ErnstErnst FehrFehr and SimonSimon GachterGachter had people playchơi a commonscộng đồng dilemmatình trạng khó xử.
256
674000
4000
trong đó Ernst Fehr và Simon Gachter đặt mọi người vào một tình huống khó giải.
11:36
A gametrò chơi in which you give people moneytiền bạc,
257
678000
2000
Một trò chơi trong đó bạn cho người chơi tiền,
11:38
and then, on eachmỗi roundtròn of the gametrò chơi,
258
680000
2000
và mỗi lượt chơi
11:40
they can put moneytiền bạc into a commonchung potnồi,
259
682000
2000
họ có thể đặt tiền vào một cái lọ chung,
11:42
and then the experimenterngười thử nghiệm doublesđôi what's in there,
260
684000
2000
sau đó người thí nghiệm nhân đôi số tiền trong đó,
11:44
and then it's all dividedchia amongtrong số the playersngười chơi.
261
686000
2000
và chia đều cho các người chơi.
11:46
So it's a really nicetốt đẹp analogtương tự for all sortsloại of environmentalmôi trường issuesvấn đề,
262
688000
3000
Việc này cũng giống như tất cả những vấn đề môi trường
11:49
where we're askinghỏi people to make a sacrificesự hy sinh
263
691000
2000
khi mà ta yêu cầu mọi người bỏ ra
11:51
and they themselvesbản thân họ don't really benefitlợi ích from theirhọ ownsở hữu sacrificesự hy sinh.
264
693000
2000
và bản thân họ không thực sự hưởng lợi từ sự hy sinh của chính họ.
11:53
But you really want everybodymọi người elsekhác to sacrificesự hy sinh,
265
695000
2000
Nhưng bạn thực sự muốn mọi người khác phải bỏ ra,
11:55
but everybodymọi người has a temptationCám dỗ to a freemiễn phí ridedap xe.
266
697000
2000
và bất cứ ai cũng muốn được cho không.
11:57
And what happensxảy ra is that, at first, people startkhởi đầu off reasonablyhợp lý cooperativehợp tác xã --
267
699000
4000
Đầu tiên, mọi người khá hợp tác --
12:01
and this is all playedchơi anonymouslynặc danh.
268
703000
2000
và trò này được chơi ẩn danh --
12:03
On the first roundtròn, people give about halfmột nửa of the moneytiền bạc that they can.
269
705000
3000
tại lượt đầu tiên, mọi người góp vào nửa số tiền họ có thể bỏ ra.
12:06
But they quicklyMau see, "You know what, other people aren'tkhông phải doing so much thoughTuy nhiên.
270
708000
3000
Nhưng họ nhanh chóng thấy rằng "Mọi người khác không bỏ ra nhiều đến thế.
12:09
I don't want to be a suckersucker. I'm not going to cooperatehợp tác."
271
711000
2000
Tôi không biết làm thằng đần. Tôi sẽ không hợp tác."
12:11
And so cooperationhợp tác quicklyMau decaysphân rã from reasonablyhợp lý good, down to closegần to zerokhông.
272
713000
4000
Và sự hợp tác nhanh chóng tan ra từ khá tốt xuống đến gần mức không.
12:15
But then -- and here'sđây là the tricklừa --
273
717000
2000
Nhưng sau đó -- và đây là mánh lưới --
12:17
FehrFehr and GachterGachter said, on the sevenththứ bảy roundtròn, they told people,
274
719000
2000
Fehr và Gachter nói rằng -- tại lượt thứ bảy họ bảo với mọi người,
12:19
"You know what? NewMới rulequi định.
275
721000
2000
"Các bạn biết gì không? Luật mới.
12:21
If you want to give some of your ownsở hữu moneytiền bạc
276
723000
2000
Nếu bạn muốn bỏ ra một số tiền
12:23
to punishtrừng phạt people who aren'tkhông phải contributingđóng góp, you can do that."
277
725000
4000
để trừng phạt những người không đóng góp, các bạn có thể làm thế."
12:27
And as soonSớm as people heardnghe about the punishmenthình phạt issuevấn đề going on,
278
729000
3000
Và ngay khi nghe về chuyện phạt
12:30
cooperationhợp tác shootschồi up.
279
732000
2000
sự hợp tác tăng lên.
12:32
It shootschồi up and it keepsgiữ going up.
280
734000
2000
Nó tăng vọt lên và tiếp tục tăng lên.
12:34
There's a lot of researchnghiên cứu showinghiển thị that to solvegiải quyết cooperativehợp tác xã problemscác vấn đề, it really helpsgiúp.
281
736000
3000
Có rất nhiều nghiên cứu cho thấy để giải quyết các vấn đề về hợp tác, cách đó thực sự hiệu quả.
12:37
It's not enoughđủ to just appealkháng cáo to people'sngười good motivesđộng cơ.
282
739000
2000
Chỉ kêu gọi tới động cơ tốt ở mọi người là chưa đủ,
12:39
It really helpsgiúp to have some sortsắp xếp of punishmenthình phạt.
283
741000
2000
cần phải có chút trừng phạt.
12:41
Even if it's just shamexấu hổ or embarrassmentsự lúng túng or gossipMach lẻo,
284
743000
2000
Thậm chí chỉ là xấu hổ hay mất mặt hay đàm tếu,
12:43
you need some sortsắp xếp of punishmenthình phạt to bringmang đến people,
285
745000
3000
bạn cần một cách phạt nào đó để khiến mọi người,
12:46
when they're in largelớn groupscác nhóm, to cooperatehợp tác.
286
748000
2000
khi ở trong những nhóm lớn, hợp tác với nhau.
12:48
There's even some recentgần đây researchnghiên cứu suggestinggợi ý that religiontôn giáo --
287
750000
3000
Thậm chí có một số nghiên cứu gợi ý rằng tôn giáo --
12:51
priminglớp sơn lót God, makingchế tạo people think about God --
288
753000
2000
nhắc đến Chúa, khiến mọi người nghĩ về Chúa --
12:53
oftenthường xuyên, in some situationstình huống, leadsdẫn to more cooperativehợp tác xã, more pro-socialPro-xã hội behaviorhành vi.
289
755000
5000
trong một số tình huống sẽ tạo ra các hành vi hợp tác hơn.
12:59
Some people think that religiontôn giáo is an adaptationthích nghi
290
761000
2000
Một số người cho rằng tôn giáo là một sự thích nghi
13:01
evolvedphát triển bothcả hai by culturalvăn hoá and biologicalsinh học evolutionsự phát triển
291
763000
2000
tạo ra bởi sự tiến hóa về cả văn hóa và sinh học
13:03
to make groupscác nhóm to coherecohere,
292
765000
2000
để khiến các nhóm đoàn kết hơn,
13:05
in partphần for the purposemục đích of trustingtin tưởng eachmỗi other,
293
767000
2000
một phần nào đó nhằm mục đích tin tưởng nhau hơn,
13:07
and then beingđang more effectivecó hiệu lực at competingcạnh tranh with other groupscác nhóm.
294
769000
2000
và trở nên hiệu quả hơn khi cạnh tranh với các nhóm khác.
13:09
I think that's probablycó lẽ right,
295
771000
1000
Tôi nghĩ điều đó có thể đúng,
13:10
althoughmặc dù this is a controversialgây tranh cãi issuevấn đề.
296
772000
2000
cho dù đây là một vấn đề gây nhiều tranh cãi.
13:12
But I'm particularlyđặc biệt interestedquan tâm in religiontôn giáo,
297
774000
2000
Nhưng tôi đặc biệt quan tâm tới tôn giáo,
13:14
and the origingốc of religiontôn giáo, and in what it does to us and for us.
298
776000
3000
và nguồn gốc tôn giáo, tới những điều nó tác động tới chúng ta và vì chúng ta.
13:17
Because I think that the greatestvĩ đại nhất wonderngạc nhiên in the worldthế giới is not the GrandGrand CanyonHẻm núi.
299
779000
4000
Bởi tôi nghĩ kỳ quan vĩ đại nhất thế giới không phải là Grand Canyon.
13:21
The GrandGrand CanyonHẻm núi is really simpleđơn giản.
300
783000
2000
Grand Canyon rất đơn giản.
13:23
It's just a lot of rockđá, and then a lot of waterNước and windgió, and a lot of time,
301
785000
3000
Chỉ là một lượng rất nhiều đá, và rất nhiều nước với gió và thời gian,
13:26
and you get the GrandGrand CanyonHẻm núi.
302
788000
2000
thế là bạn có Grand Canyon.
13:28
It's not that complicatedphức tạp.
303
790000
1000
Nó thực sự không phức tạp.
13:29
This is what's really complicatedphức tạp,
304
791000
2000
Đây mới là điều phức tạp,
13:31
that there were people livingsống in placesnơi like the GrandGrand CanyonHẻm núi,
305
793000
2000
đó là có những người sống tại những nơi như Grand Canyon,
13:33
cooperatinghợp tác with eachmỗi other, or on the savannahssavannahs of AfricaAfrica,
306
795000
2000
hợp tác với nhau, hay trên các xavan Châu Phi,
13:35
or on the frozenđông lạnh shoresbờ biển of AlaskaAlaska, and then some of these villageslàng
307
797000
3000
hay những vùng đất đóng băng tại Alaska, và một số ngôi làng
13:38
grewlớn lên into the mightyhùng mạnh citiescác thành phố of BabylonBabylon, and RomeRome, and TenochtitlanTenochtitlan.
308
800000
4000
phát triển nên những thành phố Babylon, Rome, và Tenochtitlan kỳ vĩ.
13:42
How did this happenxảy ra?
309
804000
1000
Việc đó diễn ra như thế nào?
13:43
This is an absolutetuyệt đối miraclephép màu, much harderkhó hơn to explaingiải thích than the GrandGrand CanyonHẻm núi.
310
805000
3000
Đó là một phép màu, khó giải thích nhiều hơn rất nhiều so với Grand Canyon.
13:46
The answercâu trả lời, I think, is that they used everymỗi tooldụng cụ in the toolboxhộp công cụ.
311
808000
3000
Câu trả lời, tôi cho rằng, là họ sử dụng mọi công cụ có được.
13:49
It tooklấy all of our moralđạo đức psychologytâm lý học
312
811000
2000
Cần toàn bộ tâm lý đạo đức của loài người
13:51
to createtạo nên these cooperativehợp tác xã groupscác nhóm.
313
813000
2000
để tạo nên những nhóm hợp tác đó.
13:53
Yes, you do need to be concernedliên quan about harmlàm hại,
314
815000
2000
Đúng vậy, bạn cần quan tâm về các tác hại,
13:55
you do need a psychologytâm lý học of justiceSự công bằng.
315
817000
1000
bạn cần thấu hiểu công lý.
13:56
But it really helpsgiúp to organizetổ chức a groupnhóm if you can have sub-groupstiểu nhóm,
316
818000
3000
Nhưng sẽ rất hữu ích trong việc tổ chức nhóm nếu bạn có các nhóm nhỏ hơn,
13:59
and if those sub-groupstiểu nhóm have some internalbên trong structurekết cấu,
317
821000
3000
và nếu các nhóm nhỏ đó có cấu trúc vững chắc từ bên trong,
14:02
and if you have some ideologytư tưởng that tellsnói people
318
824000
2000
và nếu bạn có hệ tư tưởng để khiến họ
14:04
to suppressđàn áp theirhọ carnalitycarnality, to pursuetheo đuổi highercao hơn, noblernobler endskết thúc.
319
826000
4000
kìm nén nhục dục, để theo đuổi những mục đích cao cả hơn, lớn lao hơn.
14:08
And now we get to the cruxđiểm then chốt of the disagreementbất đồng
320
830000
2000
Giờ chúng ta sẽ xem xét tới then chốt của sự khác biệt
14:10
betweengiữa liberalstự do and conservativesbảo thủ.
321
832000
2000
giữa phái tự do và bảo thủ.
14:12
Because liberalstự do rejecttừ chối threesố ba of these foundationscơ sở.
322
834000
2000
Phái tự do gạt bỏ ba trong số những nền tảng trên.
14:14
They say "No, let's celebrateăn mừng diversitysự đa dạng, not commonchung in-groupngười membershipthành viên."
323
836000
3000
Họ nói "Không, hãy cổ vũ sự đa dạng của các thành viên trong nhóm."
14:17
They say, "Let's questioncâu hỏi authoritythẩm quyền."
324
839000
2000
Họ nói "Cần nghi ngờ chính quyền."
14:19
And they say, "Keep your lawspháp luật off my bodythân hình."
325
841000
2000
Và họ nói "Đừng để luật lệ của anh chạm vào tôi."
14:21
LiberalsTự do have very noblequý tộc motivesđộng cơ for doing this.
326
843000
3000
Phái tự do có những lý do vô cùng cao cả cho việc đó.
14:24
TraditionalTruyền thống authoritythẩm quyền, traditionaltruyên thông moralityđạo đức can be quitekhá repressiveđàn áp,
327
846000
3000
Quyền lực truyền thống, đạo đức truyền thống có thể khá đàn áp
14:27
and restrictivehạn chế to those at the bottomđáy, to womenđàn bà, to people that don't fitPhù hợp in.
328
849000
3000
và bó buộc những đối với người ở dưới đáy, phụ nữ và những người không hòa nhập.
14:30
So liberalstự do speaknói for the weakYếu and oppressedbị áp bức.
329
852000
2000
Vậy nên phái tự do lên tiếng cho kẻ yếu và bị đè nén.
14:32
They want changethay đổi and justiceSự công bằng, even at the riskrủi ro of chaoshỗn loạn.
330
854000
2000
Họ muốn thay đổi và công bằng, ngay cả khi có thể gây ra bất ổn.
14:34
This guy'sanh chàng shirtáo sơ mi saysnói, "Stop bitchingbitching, startkhởi đầu a revolutionCuộc cách mạng."
331
856000
3000
Chiếc áo của anh bạn này ghi "Dừng chê bai, bắt đầu một cuộc cách mạng."
14:37
If you're highcao in opennesssự cởi mở to experiencekinh nghiệm, revolutionCuộc cách mạng is good,
332
859000
2000
Nếu bạn cởi mở với các trải nghiệm mới, cách mạng là rất tốt,
14:39
it's changethay đổi, it's funvui vẻ.
333
861000
2000
nó là thay đổi, nó rất vui.
14:41
ConservativesBảo thủ, on the other handtay, speaknói for institutionstổ chức and traditionstruyền thống.
334
863000
3000
Phái bảo thủ, mặt khác, lên tiếng cho truyền thống.
14:44
They want ordergọi món, even at some costGiá cả to those at the bottomđáy.
335
866000
4000
Họ muốn trật tự, ngay cả khi những người ở đáy phải chịu thiệt.
14:48
The great conservativethận trọng insightcái nhìn sâu sắc is that ordergọi món is really hardcứng to achieveHoàn thành.
336
870000
2000
Phái bảo thủ cho rằng trật tự rất khó để đạt được.
14:50
It's really preciousquí, and it's really easydễ dàng to losethua.
337
872000
3000
Nó vô cùng quý giá, và rất dễ mất.
14:53
So as EdmundEdmund BurkeBurke said, "The restraintshạn chế on menđàn ông,
338
875000
2000
Như Edmund Burke đã nói "Những hạn chế đối với mọi người
14:55
as well as theirhọ libertiestự do, are to be reckonedreckoned amongtrong số theirhọ rightsquyền."
339
877000
3000
cũng như sự tự do của họ, phải được coi là một quyền của họ."
14:58
This was after the chaoshỗn loạn of the FrenchTiếng Pháp RevolutionCuộc cách mạng.
340
880000
2000
Đó là sau bất ổn của cách mạng Pháp.
15:00
So onceMột lần you see this -- onceMột lần you see
341
882000
2000
Một khi bạn đã thấy điều này --
15:02
that liberalstự do and conservativesbảo thủ bothcả hai have something to contributeGóp phần,
342
884000
3000
rằng phái tự do và bảo thủ đều có điều gì đó để đóng góp,
15:05
that they formhình thức a balancecân đối on changethay đổi versusđấu với stabilitysự ổn định --
343
887000
3000
rằng họ tạo nên cân bằng giữa thay đổi và sự ổn định --
15:08
then I think the way is openmở to stepbậc thang outsideở ngoài the moralđạo đức matrixma trận.
344
890000
3000
khi đó tôi cho rằng con đường đã được mở ra từ mê cung đạo đức.
15:11
This is the great insightcái nhìn sâu sắc that all the AsianChâu á religionstôn giáo have attainedđạt được.
345
893000
5000
Đây là cái nhìn sâu sắc mà mọi tôn giáo châu Á đều đã đạt được.
15:16
Think about yinYin and yangYang.
346
898000
2000
Nghĩ về Âm Dương.
15:18
YinYin and yangYang aren'tkhông phải enemieskẻ thù. YinYin and yangYang don't hateghét bỏ eachmỗi other.
347
900000
2000
Âm và Dương không phải kẻ địch của nhau. Âm và Dương không ghét nhau.
15:20
YinYin and yangYang are bothcả hai necessarycần thiết, like night and day,
348
902000
2000
Âm và Dương đều cần thiết, như đêm và ngày,
15:22
for the functioningchức năng of the worldthế giới.
349
904000
2000
cần thiết cho sự vận hành của thế giới.
15:24
You find the sametương tự thing in HinduismẤn Độ giáo.
350
906000
2000
Bạn thấy điều tương tự trong Ấn Độ giáo.
15:26
There are manynhiều highcao godsthần in HinduismẤn Độ giáo.
351
908000
2000
Có rất nhiều vị thần trong Ấn Độ giáo.
15:28
Two of them are VishnuYen, the preserverpreserver, and ShivaShiva, the destroyertàu khu trục.
352
910000
3000
Hai trong số đó là Vishnu người bảo tồn, và Shiva người hủy diệt.
15:31
This imagehình ảnh actuallythực ra is bothcả hai of those godsthần sharingchia sẻ the sametương tự bodythân hình.
353
913000
3000
Bức hình này là cả hai vị thánh trong một cơ thể.
15:34
You have the markingsđánh dấu cách of VishnuYen on the left,
354
916000
2000
Bạn thấy Vishnu bên trái,
15:36
so we could think of VishnuYen as the conservativethận trọng god.
355
918000
3000
thế nên chúng ta có thể cho rằng Vishnu là vị thần bảo tồn.
15:39
You have the markingsđánh dấu cách of ShivaShiva on the right,
356
921000
2000
Shiva ở bên phải,
15:41
Shiva'sShiva của the liberaltự do god. And they work togethercùng với nhau.
357
923000
2000
Shiva là vị thần tự do -- và họ kết hợp với nhau.
15:43
You find the sametương tự thing in BuddhismPhật giáo.
358
925000
2000
Bạn thấy điều tương tự trong đạo Phật.
15:45
These two stanzasđoạn containchứa, I think, the deepestsâu nhất insightshiểu biết sâu sắc
359
927000
2000
Tôi cho rằng hai đoạn kinh này chứa đựng những suy nghĩ sâu sắc nhất
15:47
that have ever been attainedđạt được into moralđạo đức psychologytâm lý học.
360
929000
3000
từng được đưa vào tâm lý đạo đức.
15:50
From the ZenZen masterbậc thầy Seng-ts'anSeng-ts'an:
361
932000
2000
Từ thiền sư Seng-ts'an:
15:52
"If you want the truthsự thật to standđứng cleartrong sáng before you, never be for or againstchống lại.
362
934000
4000
"Muốn chân lý hiện lên rõ ràng, không bao giờ ủng hộ hay phải đối,
15:56
The struggleđấu tranh betweengiữa for and againstchống lại is the mind'scủa cái trí worsttệ nhất diseasedịch bệnh."
363
938000
4000
cuộc đấu tranh giữa ủng hộ và phải đối là căn bệnh nguy hiểm nhất với trí óc."
16:00
Now unfortunatelykhông may, it's a diseasedịch bệnh
364
942000
2000
Không may thay, đó là một căn bệnh
16:02
that has been caughtbắt by manynhiều of the world'scủa thế giới leaderslãnh đạo.
365
944000
2000
mà rất nhiều nhà lãnh đạo thế giới đã mắc phải.
16:04
But before you feel superiorcấp trên to GeorgeGeorge BushTổng thống Bush,
366
946000
3000
Nhưng trước khi bạn cảm thấy mình tuyệt vời hơn George Bush,
16:07
before you throwném a stoneCục đá, askhỏi yourselfbản thân bạn, do you acceptChấp nhận this?
367
949000
4000
trước khi ném một viên đá, hãy tự hỏi bản thân: Bạn có chấp nhận điều này không?
16:11
Do you acceptChấp nhận steppingbước out of the battlechiến đấu of good and eviltà ác?
368
953000
3000
Bạn có chấp nhận bước ra khỏi cuộc chiến tốt và xấu hay không?
16:14
Can you be not for or againstchống lại anything?
369
956000
3000
Bạn có thể không ủng hộ hay phản đối bất cứ điều gì không?
16:18
So, what's the pointđiểm? What should you do?
370
960000
3000
Vậy điểm mấu chốt là gì? Bạn nên làm gì?
16:21
Well, if you take the greatestvĩ đại nhất insightshiểu biết sâu sắc
371
963000
2000
Nếu bạn lấy những tinh hoa
16:23
from ancientxưa AsianChâu á philosophiestriết lý and religionstôn giáo,
372
965000
2000
từ triết học tôn giáo cổ châu Á
16:25
and you combinephối hợp them with the latestmuộn nhất researchnghiên cứu on moralđạo đức psychologytâm lý học,
373
967000
2000
và kết hợp chúng với những nghiên cứu mới nhất về tâm lý đạo đức,
16:27
I think you come to these conclusionskết luận:
374
969000
2000
tôi nghĩ các bạn sẽ đạt những kết luận sau:
16:29
that our righteouscông bình mindstâm trí were designedthiết kế by evolutionsự phát triển
375
971000
4000
Trí óc của chúng ta được xây dựng nhờ quá trình tiến hóa
16:33
to uniteđoàn kết us into teamsđội, to dividechia us againstchống lại other teamsđội
376
975000
3000
để đoàn kết chúng ta lại thành các đội, để chia ra chúng ta khỏi các đội khác
16:36
and then to blindmù quáng us to the truthsự thật.
377
978000
2000
và sau đó che giấu sự thật khỏi chúng ta.
16:39
So what should you do? Am I tellingnói you to not strivephấn đấu?
378
981000
4000
Vậy các bạn nên làm gì? Phải chăng tôi đang khuyên các bạn không nên cố gắng?
16:43
Am I tellingnói you to embraceôm hôn Seng-ts'anSeng-ts'an and stop,
379
985000
3000
Phải chăng tôi đang khuyên các bạn nghe theo Seng-ts'an và dừng lại,
16:46
stop with this struggleđấu tranh of for and againstchống lại?
380
988000
3000
dừng cuộc đấu tranh giữa ủng hộ với chống lại này?
16:49
No, absolutelychắc chắn rồi not. I'm not sayingnói that.
381
991000
2000
Không, hoàn toàn không. Tôi không nói như vậy.
16:51
This is an amazingkinh ngạc groupnhóm of people who are doing so much,
382
993000
3000
Đây là một nhóm người tuyệt vời, những người đang làm thật nhiều,
16:54
usingsử dụng so much of theirhọ talentnăng lực, theirhọ brilliancesáng chói, theirhọ energynăng lượng, theirhọ moneytiền bạc,
383
996000
4000
sử dụng thật nhiều tài năng, sự sáng tạo, năng lượng, tiền bạn của họ
16:58
to make the worldthế giới a better placeđịa điểm, to fightchiến đấu --
384
1000000
2000
để khiến thế giới thành một nơi tốt đẹp hơn --
17:00
to fightchiến đấu wrongsnhững sai lầm, to solvegiải quyết problemscác vấn đề.
385
1002000
3000
để chống lại điều sai trái, để giải quyết các vấn đề.
17:04
But as we learnedđã học from SamanthaSamantha PowerSức mạnh, in her storycâu chuyện
386
1006000
4000
Nhưng khi chúng ta học từ Samantha Power câu chuyện
17:08
about SergioSergio VieiraVieira dede MelloMello, you can't just go chargingsạc in,
387
1010000
5000
về Sergio Vieira de Mello, bạn không thể chỉ đơn giản nhảy vào
17:13
sayingnói, "You're wrongsai rồi, and I'm right."
388
1015000
2000
và nói "Anh sai rồi, và tôi đúng."
17:15
Because, as we just heardnghe, everybodymọi người thinksnghĩ they are right.
389
1017000
4000
Bởi vì, như chúng ta đã vừa nghe, mọi người đều nghĩ rằng họ đúng.
17:19
A lot of the problemscác vấn đề we have to solvegiải quyết
390
1021000
2000
Rất nhiều vấn đề chúng ta phải giải quyết
17:21
are problemscác vấn đề that requireyêu cầu us to changethay đổi other people.
391
1023000
3000
là những vấn đề yêu cầu chúng ta thay đổi những người khác.
17:24
And if you want to changethay đổi other people, a much better way to do it
392
1026000
3000
Và nếu bạn muốn thay đổi người khác, một cách thực hiện việc đó tốt hơn rất nhiều
17:27
is to first understandhiểu không who we are -- understandhiểu không our moralđạo đức psychologytâm lý học,
393
1029000
4000
đó là trước hết hãy thấu hiểu chúng ta là ai -- hiểu tâm lý đạo đức của ta,
17:31
understandhiểu không that we all think we're right -- and then stepbậc thang out,
394
1033000
3000
hiểu rằng chúng ta đều cho rằng mình đúng -- rồi sau đó bước ra --
17:34
even if it's just for a momentchốc lát, stepbậc thang out -- checkkiểm tra in with Seng-ts'anSeng-ts'an.
395
1036000
4000
thậm chí chỉ một khoảnh khắc ngắn thôi, bước ra -- tới gặp Seng-ts'an.
17:38
StepBước out of the moralđạo đức matrixma trận,
396
1040000
2000
Bước ra khỏi ma trận đạo đức,
17:40
just try to see it as a struggleđấu tranh playingđang chơi out,
397
1042000
2000
hãy cố gắng xem nó như một cuộc đối đầu
17:42
in which everybodymọi người does think they're right,
398
1044000
2000
trong đó ai cũng nghĩ rằng họ là đúng,
17:44
and everybodymọi người, at leastít nhất, has some reasonslý do -- even if you disagreekhông đồng ý with them --
399
1046000
2000
và mọi người, ít nhất, có một vài lý do -- ngay cả khi bạn không đồng tình với họ --
17:46
everybodymọi người has some reasonslý do for what they're doing.
400
1048000
2000
mỗi người có lý do nào đó cho việc họ đang làm.
17:48
StepBước out.
401
1050000
1000
Bước ra.
17:49
And if you do that, that's the essentialCần thiết movedi chuyển to cultivatetrồng moralđạo đức humilitysự khiêm tốn,
402
1051000
4000
Và nếu bạn làm điều đó, đấy chính là bước cốt lõi để tạo ra sự khiêm nhường về đạo đức,
17:53
to get yourselfbản thân bạn out of this self-righteousnesstự sự công bình,
403
1055000
1000
để đưa bản thân ra khỏi tư duy tự cho là mình đúng này,
17:54
which is the normalbình thường humanNhân loại conditionđiều kiện.
404
1056000
2000
một tư duy bình thường của con người.
17:56
Think about the DalaiĐức Đạt Lai Lạt LamaLama.
405
1058000
2000
Suy nghĩ về Đạt Lai Lạt Ma.
17:58
Think about the enormousto lớn moralđạo đức authoritythẩm quyền of the DalaiĐức Đạt Lai Lạt LamaLama --
406
1060000
3000
Suy nghĩ về uy quyền đạo đức vĩ đại của Đạt Lai Lạt Ma --
18:01
and it comesđến from his moralđạo đức humilitysự khiêm tốn.
407
1063000
2000
và nó xuất phát từ sự khiêm nhường đạo đức của ngài.
18:05
So I think the pointđiểm -- the pointđiểm of my talk,
408
1067000
2000
Vậy nên tôi nghĩ điểm then chốt là -- mục đích của bài nói chuyện này,
18:07
and I think the pointđiểm of TEDTED --
409
1069000
3000
mục đích của TED,
18:10
is that this is a groupnhóm that is passionatelynhiệt tình engagedbận
410
1072000
3000
đó là đây là một nhóm gắn bó đầy nhiệt huyết
18:13
in the pursuittheo đuổi of changingthay đổi the worldthế giới for the better.
411
1075000
2000
để thay đổi thế giới tốt đẹp hơn.
18:15
People here are passionatelynhiệt tình engagedbận
412
1077000
3000
Mọi người ở đây gắn bó nhiệt huyết
18:18
in tryingcố gắng to make the worldthế giới a better placeđịa điểm.
413
1080000
2000
để khiến thế giới thành một nơi tốt đẹp hơn.
18:20
But there is alsocũng thế a passionateđam mê commitmentcam kết to the truthsự thật.
414
1082000
3000
Nhưng cũng có sự gắn bó nhiệt huyết với sự thật.
18:23
And so I think that the answercâu trả lời is to use that passionateđam mê commitmentcam kết
415
1085000
4000
Và vậy nên tôi cho rằng câu trả lời đó là sử dụng sự gắn bó khăng khít với sự thật đó
18:27
to the truthsự thật to try to turnxoay it into a better futureTương lai for us all.
416
1089000
4000
để biến nó thành một tương lai tốt đẹp hơn cho tất cả chúng ta.
18:31
Thank you.
417
1093000
1000
Cám ơn.
18:32
(ApplauseVỗ tay)
418
1094000
3000
(Tiếng vỗ tay)
Translated by Lace Nguyen
Reviewed by Hoang Ly

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologist
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.

Why you should listen

By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.

Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.

Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.

Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.

More profile about the speaker
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com