TED2002
Kary Mullis: Play! Experiment! Discover!
Kary Mullis: Vui chơi! Thử nghiệm! Khám phá!
Filmed:
Readability: 3.3
594,071 views
Nhà hóa sinh học Kary Mullis nói về điều cơ bản trong khoa học hiện đại: thử nghiệm. Chia sẻ những câu chuyện từ thế kỷ 17 và những ngày mày mò tên lửa ở sân sau nhà của mình, Mullis đề cao trí tò mò, nguồn cảm hứng và sự khắc nghiệt của khoa học dưới mọi hình thức của nó.
Kary Mullis - Biochemist
Kary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions. Full bio
Kary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
I'll just start talking about the 17th century.
0
0
2000
Tôi sẽ nói về thế kỉ 17
00:20
I hope nobody finds that offensive.
1
2000
2000
Tôi mong không làm mất lòng ai
00:22
I -- you know, when I -- after I had invented PCR,
2
4000
3000
Sau khi tôi phát minh ra PCR,
00:25
I kind of needed a change.
3
7000
2000
tôi cảm thấy cần một sự thay đổi
Tôi chuyển đến La Jolla và học lướt sóng
00:27
And I moved down to La Jolla and learned how to surf.
4
9000
3000
00:30
And I started living down there on the beach for a long time.
5
12000
3000
Tôi định cư ở bờ biển
suốt một thời gian dài
suốt một thời gian dài
Khi những tay lướt sóng ngoài kia
00:33
And when surfers are out waiting
6
15000
2000
đợi sóng đến,
00:35
for waves,
7
17000
2000
nếu chưa từng đến đó, chắc bạn
sẽ tự hỏi họ đang làm gì vậy?
sẽ tự hỏi họ đang làm gì vậy?
00:37
you probably wonder, if you've never been out there, what are they doing?
8
19000
2000
00:39
You know, sometimes there's a 10-, 15-minute break out there
9
21000
2000
Đôi khi phải chờ
10 - 15 phút,
10 - 15 phút,
00:41
when you're waiting for a wave to come in.
10
23000
2000
mới có sóng đến
00:43
They usually talk about the 17th century.
11
25000
2000
Họ thường nói chuyện về thế kỉ 17
Bạn biết đó, họ là những kẻ
có tiếng xấu trên thế giới
có tiếng xấu trên thế giới
00:46
You know, they get a real bad rap in the world.
12
28000
3000
00:49
People think they're sort of lowbrows.
13
31000
3000
Người ta nghĩ người thời
đó là loại ít học
đó là loại ít học
Một ngày, có người khuyên tôi
đọc một quyển sách
đọc một quyển sách
00:53
One day, somebody suggested I read this book.
14
35000
2000
00:55
It was called --
15
37000
2000
Có tên là --
00:57
it was called "The Air Pump,"
16
39000
2000
"Chiếc máy bơm không khí",
hay đại loại "Con tàu" khổng lồ
và Chiếc máy bơm không khí"
và Chiếc máy bơm không khí"
00:59
or something like "The Leviathan and The Air Pump."
17
41000
2000
01:01
It was a real weird book about the 17th century.
18
43000
3000
Nó thực sự là một quyển sách
kỳ quặc về thế kỷ 17
kỳ quặc về thế kỷ 17
01:04
And I realized, the roots
19
46000
2000
Tôi nhận ra nguồn gốc
của cách mà tôi suy nghĩ
01:06
of the way I sort of thought
20
48000
2000
01:08
was just the only natural way to think about things.
21
50000
3000
chỉ là cách tự nhiên
để nghĩ về mọi vật
để nghĩ về mọi vật
Bạn biết đấy, từ khi sinh ra
tôi đã suy nghĩ theo hướng đó,
tôi đã suy nghĩ theo hướng đó,
01:11
That -- you know, I was born thinking about things that way,
22
53000
3000
01:14
and I had always been like a little scientist guy.
23
56000
2000
và tôi vẫn luôn muốn giống như
một nhà khoa học nhí
một nhà khoa học nhí
01:16
And when I went to find out something,
24
58000
2000
khi tôi tìm tòi điều gì đó,
01:18
I used scientific methods. I wasn't real surprised,
25
60000
2000
Tôi đều áp dụng
những phương pháp khoa học
Tôi đã không quá bất ngờ
những phương pháp khoa học
Tôi đã không quá bất ngờ
01:20
you know, when they first told me how --
26
62000
2000
khi lần đầu tiên họ chỉ tôi cách --
01:22
how you were supposed to do science,
27
64000
2000
cách mà bạn nên nghiên cứu khoa học
01:24
because I'd already been doing it for fun and whatever.
28
66000
3000
bởi tôi vốn đã luôn làm khoa học như thế
vì sở thích của tôi bất kỳ thứ gì
vì sở thích của tôi bất kỳ thứ gì
Nhưng không phải thế,
chúng chưa bao giờ xảy ra với tôi
chúng chưa bao giờ xảy ra với tôi
01:28
But it didn't -- it never occurred to me
29
70000
3000
rằng nó phải được phát minh ra
01:31
that it had to be invented
30
73000
2000
01:33
and that it had been invented
31
75000
2000
và rằng nó đã được phát minh ra
01:35
only 350 years ago.
32
77000
2000
chỉ mới 350 năm trước
01:37
You know, it was --
33
79000
2000
Bạn biết đấy,
như khi nó xảy ra ở Anh, và Đức, và Ý,
01:39
like it happened in England, and Germany, and Italy
34
81000
3000
01:42
sort of all at the same time.
35
84000
2000
vào khoảng cùng 1 thời điểm
01:44
And the story of that,
36
86000
2000
Và câu chuyện về điều đó,
01:46
I thought, was really fascinating.
37
88000
2000
đối với tôi, nó thật mê hoặc
01:48
So I'm going to talk a little bit about that,
38
90000
2000
Cho nên tôi sẽ nói một chút về chuyện đó,
01:50
and what exactly is it that scientists are supposed to do.
39
92000
3000
và chuyện chính xác thì
các nhà khoa học phải làm gì
các nhà khoa học phải làm gì
01:53
And it's, it's a kind of --
40
95000
2000
Nó giống như là --
01:55
You know, Charles I got beheaded
41
97000
4000
Khi vua Charles đệ nhất bị chặt đầu
01:59
somewhere early in the 17th century.
42
101000
2000
đâu đó hồi đầu thế kỷ 17.
02:01
And the English set up Cromwell
43
103000
2000
Và kẻ kiêu ngạo người Anh, Cromwell
02:03
and a whole bunch of Republicans or whatever,
44
105000
2000
cùng một lũ người
của Đảng Cộng Hòa gì đó,
của Đảng Cộng Hòa gì đó,
02:05
and not the kind of Republicans we had.
45
107000
2000
nhưng không giống loại
Đảng Cộng Hòa của chúng ta
Đảng Cộng Hòa của chúng ta
Họ thay đổi bộ máy chính quyền,
và nó không có tác dụng.
và nó không có tác dụng.
02:08
They changed the government, and it didn't work.
46
110000
3000
02:12
And
47
114000
2000
Và
Vua Charles đệ nhị, người con trai,
02:15
Charles II, the son,
48
117000
2000
cuối cùng đã được trở lại
trên ngai vàng nước Anh.
trên ngai vàng nước Anh.
02:19
was finally put back on the throne of England.
49
121000
2000
02:21
He was really nervous, because his dad had been,
50
123000
2000
Ông ấy cảm thấy lo lắng, vì cha mình,
đã từng bị xử tử vì làm Vua nước Anh
02:24
you know, beheaded for being the King of England
51
126000
2000
02:26
And he was nervous about the fact
52
128000
2000
Và ông ấy lo về một sự thật
02:29
that conversations that got going
53
131000
2000
rằng những cuộc nói chuyện được diễn ra
02:31
in, like, bars and stuff
54
133000
2000
trong những quán bar
02:33
would turn to --
55
135000
2000
sẽ trở thành ---
02:35
this is kind of -- it's hard to believe,
56
137000
2000
cái này hơi khó tin một chút,
02:37
but people in the 17th century in England
57
139000
2000
nhưng người Anh ở thế kỉ 17,
02:39
were starting to talk about, you know,
58
141000
2000
họ bắt đầu nói về,
02:41
philosophy and stuff in bars.
59
143000
2000
triết học các kiểu trong quán bar.
02:43
They didn't have TV screens,
60
145000
2000
Họ không có tivi,
02:45
and they didn't have any football games to watch.
61
147000
2000
và cũng không có trận bóng nào để xem.
02:47
And they would get really pissy,
62
149000
2000
Và họ cứ trở nên rất bực bội,
02:49
and all of a sudden people would spill out into the street and fight
63
151000
3000
rồi bỗng nhiên tất cả
đổ ra đường và đánh nhau
đổ ra đường và đánh nhau
02:52
about issues like whether or not
64
154000
2000
về những vấn đề chẳng hạn như
02:54
it was okay if Robert Boyle
65
156000
3000
Robert Boyle liệu có ổn không nếu chế tạo được
02:57
made a device called the vacuum pump.
66
159000
2000
cái máy hút chân không.\
02:59
Now, Boyle was a friend of Charles II.
67
161000
3000
Lúc bấy giờ, Boyle là bạn
của Charles đệ nhị.
của Charles đệ nhị.
Ông là một con chiên
vào những ngày cuối tuần,
vào những ngày cuối tuần,
03:02
He was a Christian guy during the weekends,
68
164000
3000
03:05
but during the week he was a scientist.
69
167000
3000
nhưng trong tuần thì
ông lại là một nhà khoa học
ông lại là một nhà khoa học
(Cười)
03:08
(Laughter)
70
170000
1000
03:09
Which was -- back then it was
71
171000
2000
Điều mà -- vào thời đó thì
03:11
sort of, you know, well, you know --
72
173000
3000
đại loại là, bạn biết đó --
03:14
if you made this thing -- he made this little device,
73
176000
2000
nếu bạn tạo ra thứ này--
anh ấy đã tạo ra thiết bị nho nhỏ,
anh ấy đã tạo ra thiết bị nho nhỏ,
03:16
like kind of like a bicycle pump
74
178000
3000
giống như kiểu cái ống bơm xe đạp
nhưng ngược lại, có thể rút hết
không khí ra ngoài --
không khí ra ngoài --
03:19
in reverse that could suck all the air out of --
75
181000
3000
03:22
you know what a bell jar is? One of these things,
76
184000
2000
bạn biết hộp đựng chuông chứ?
Thứ mà,
Thứ mà,
03:24
you pick it up, put it down, and it's got a seal,
77
186000
2000
bạn nhặt lên, đặt nó xuống,
và nó có một dấu niêm phong,
và nó có một dấu niêm phong,
03:26
and you can see inside of it,
78
188000
2000
và bạn có thể thấy hết bên trong,
03:28
so you can see what's going on inside this thing.
79
190000
2000
bạn có thể thấy có gì
diễn ra bên trong nó
diễn ra bên trong nó
03:30
But what he was trying to do was to pump all the air out of there,
80
192000
3000
Nhưng điều anh ta đang cố làm là
rút hết không khí ra ngoài,
rút hết không khí ra ngoài,
03:33
and see what would happen inside there.
81
195000
2000
và quan sát chuyện gì xảy ra bên trong.
03:35
I mean, the first -- I think one of the first experiments he did
82
197000
3000
Tôi nghĩ một trong những thí nghiệm
đầu tiên anh ta đã làm
đầu tiên anh ta đã làm
là anh ta đưa 1 con chim vào trong đó
03:39
was he put a bird in there.
83
201000
2000
Và người ở thế kỷ 17,
03:41
And people in the 17th century,
84
203000
3000
họ thật sự không hiểu chuyện
theo cách mà chúng ta hiểu
theo cách mà chúng ta hiểu
03:44
they didn't really understand the same way we do
85
206000
3000
về điều này, rằng không khí là
03:47
about you know, this stuff is
86
209000
2000
03:49
a bunch of different kinds of molecules,
87
211000
3000
một đống các phân tử khác nhau,
và chúng ta hít nó vào là có mục đích
03:52
and we breathe it in for a purpose and all that.
88
214000
3000
Ý tôi là, cá không biết gì nhiều về nước,
03:55
I mean, fish don't know much about water,
89
217000
2000
và con người lúc đó
không biết nhiều về không khí
không biết nhiều về không khí
03:57
and people didn't know much about air.
90
219000
3000
Nhưng cả hai đều bắt đầu khám phá.
04:00
But both started exploring it.
91
222000
2000
Anh ta đưa con chim vào trong,
rút hết không khí ra ngoài,
rút hết không khí ra ngoài,
04:02
One thing, he put a bird in there, and he pumped all the air out,
92
224000
2000
04:04
and the bird died. So he said, hmm ...
93
226000
2000
và con chim đó chết.
Và anh ta nói, hmm...
Và anh ta nói, hmm...
04:06
He said -- he called what he'd done as making --
94
228000
3000
Anh ta gọi những gì mình đã làm --
04:09
they didn't call it a vacuum pump at the time.
95
231000
2000
lúc đó thì họ không gọi nó
là máy hút chân không.
là máy hút chân không.
04:11
Now you call it a vacuum pump; he called it a vacuum.
96
233000
3000
Giờ bạn gọi nó là máy hút chân không;
nhưng anh ta đã gọi là máy hút bụi.
nhưng anh ta đã gọi là máy hút bụi.
04:14
Right? And immediately,
97
236000
3000
Phải không? Và ngay lập tức,
04:17
he got into trouble with the local clergy
98
239000
2000
anh gặp rắc rối
với giới giáo sĩ địa phương
với giới giáo sĩ địa phương
04:19
who said, you can't make a vacuum.
99
241000
3000
họ nói ông ta không thể
tạo ra máy hút bụi.
tạo ra máy hút bụi.
04:22
Ah, uh --
100
244000
2000
À, uh --
04:24
(Laughter)
101
246000
3000
(Cười)
Aristotle nói rằng thiên nhiên
ghét cay ghét đắng nó.
ghét cay ghét đắng nó.
04:27
Aristotle said that nature abhors one.
102
249000
2000
04:29
I think it was a poor translation, probably,
103
251000
2000
Tôi nghĩ có lẽ
đó là một cách truyền đạt tệ,
đó là một cách truyền đạt tệ,
04:31
but people relied on authorities like that.
104
253000
3000
nhưng lúc đó người ta tin vào
những gì chính quyền nói.
những gì chính quyền nói.
04:34
And you know, Boyle says, well, shit.
105
256000
3000
Và bạn biết đấy, Boyle nói, "Chết tiệt"
04:37
I make them all the time.
106
259000
2000
"Tôi tạo ra mấy thứ đó
bằng tất cả thời gian tôi có"
bằng tất cả thời gian tôi có"
04:39
I mean, whatever that is that kills the bird --
107
261000
3000
"Ý tôi là, bất kể là thứ gì
mà đã giết con chim đó"
mà đã giết con chim đó"
04:42
and I'm calling it a vacuum.
108
264000
2000
"và tôi sẽ gọi nó là máy hút bụi"
Và những người sùng đạo nói rằng
04:44
And the religious people said that
109
266000
3000
04:47
if God wanted you to make --
110
269000
3000
"Nếu Chúa muốn anh tạo ra --"
04:50
I mean, God is everywhere,
111
272000
2000
ý tôi là, Chúa có mặt ở khắp nơi,
đó là một quy tắc của họ,
Chúa hiện hữu mọi nơi.
Chúa hiện hữu mọi nơi.
04:52
that was one of their rules, is God is everywhere.
112
274000
2000
04:54
And a vacuum -- there's nothing in a vacuum,
113
276000
2000
Và một cái máy hút bụi --
lại không có gì trong đó cả,
lại không có gì trong đó cả,
04:56
so you've -- God couldn't be in there.
114
278000
3000
"cho nên Chúa không thể ở trong đó"
04:59
So therefore the church said that you can't make a vacuum, you know.
115
281000
3000
"Vì vậy, nhà thờ có đề cập
anh không được làm ra máy hút bụi"
anh không được làm ra máy hút bụi"
05:02
And Boyle said, bullshit.
116
284000
2000
Và Boyle nói, "thật ngớ ngẩn"
05:04
I mean, you want to call it Godless,
117
286000
2000
"Nếu bạn muốn gọi nó là vô thần,"
05:06
you know, you call it Godless.
118
288000
2000
"Cứ việc gọi nó là vô thần"
05:08
But that's not my job. I'm not into that.
119
290000
2000
"Nhưng đó không phải việc của tôi.
Tôi hứng thú với điều đó"
Tôi hứng thú với điều đó"
05:10
I do that on the weekend. And like --
120
292000
2000
"Tôi chế tạo vào cuối tuần. Và kiểu --"
05:13
what I'm trying to do is figure out what happens
121
295000
3000
"điều tôi đang làm là
tìm hiểu chuyện gì xảy ra"
tìm hiểu chuyện gì xảy ra"
05:16
when you suck everything out of a compartment.
122
298000
3000
"khi bạn hút hết mọi thứ ra khỏi gian phòng."
05:19
And he did all these cute little experiments.
123
301000
2000
Và anh ta làm tất cả những thí nghiệm
nhỏ đáng yêu như thế
nhỏ đáng yêu như thế
05:21
Like he did one with -- he had a little wheel,
124
303000
3000
Một lần anh ta có 1 bánh xe nhỏ
như một chiếc quạt, mà nó
05:24
like a fan, that was
125
306000
2000
được đính vào khá lỏng lẻo,
nên có thể tự xoay
nên có thể tự xoay
05:27
sort of loosely attached, so it could spin by itself.
126
309000
3000
Anh ta có một chiếc quạt khác
trái ngược lại
trái ngược lại
05:30
He had another fan opposed to it
127
312000
2000
05:32
that he had like a --
128
314000
2000
mà giống như --
ý tôi là, nếu để tôi làm
thì nó sẽ như 1 cái dây chun
thì nó sẽ như 1 cái dây chun
05:34
I mean, the way I would have done this would be, like, a rubber band,
129
316000
2000
05:36
and, you know, around a tinker toy kind of fan.
130
318000
2000
bao quanh một cái quạt đồ chơi
05:38
I know exactly how he did it; I've seen the drawings.
131
320000
3000
Tôi biết chính xác cách anh ta làm;
tôi từng thấy những bản vẽ
tôi từng thấy những bản vẽ
Nó là 2 chiếc quạt, một chiếc
anh ta có thể xoay từ bên ngoài
anh ta có thể xoay từ bên ngoài
05:42
It's two fans, one which he could turn from outside
132
324000
2000
05:44
after he got the vacuum established,
133
326000
2000
sau khi anh ta lắp đặt máy hút bụi,
và anh ta phát hiện ra rằng
nếu rút hết không khí ra bên ngoài,
nếu rút hết không khí ra bên ngoài,
05:46
and he discovered that if he pulled all the air out of it,
134
328000
3000
05:49
the one fan would no longer turn the other one, right?
135
331000
3000
chiếc quạt này sẽ không làm
quay chiếc còn lại nữa, đúng chứ?
quay chiếc còn lại nữa, đúng chứ?
05:52
Something was missing, you know. I mean, these are --
136
334000
3000
Có thứ gì đó đang thiếu, bạn biết đó.
Ý tôi là-
Ý tôi là-
khá là lạ khi nghĩ có ai đó phải
làm thí nghiệm để chứng minh điều này,
làm thí nghiệm để chứng minh điều này,
05:55
it's kind of weird to think that someone had to do an experiment to show that,
137
337000
2000
05:57
but that was what was going on at the time.
138
339000
3000
nhưng đó là những gì diễn ra hồi đó
Và có một cuộc tranh luận
rất sôi nổi về chuyện đó
rất sôi nổi về chuyện đó
06:02
And like, there was big arguments about it
139
344000
2000
06:04
in the -- you know, the gin houses and in the coffee shops and stuff.
140
346000
3000
bạn biết đó, trong các hầm rượu
và quán cà phê và đại loại vậy
và quán cà phê và đại loại vậy
Và Charles
06:08
And Charles
141
350000
2000
06:10
started not liking that.
142
352000
2000
bắt đầu không thích điều này
Charles đệ nhị đại khái nói rằng,
bạn nên giữ nó --
bạn nên giữ nó --
06:12
Charles II was kind of saying, you know, you should keep that --
143
354000
2000
hãy kiếm một nơi mà bạn có thể
làm những việc chế tạo như vậy
làm những việc chế tạo như vậy
06:15
let's make a place where you can do this stuff
144
357000
3000
06:18
where people don't get so -- you know,
145
360000
2000
nơi người ta không
trở nên rất là -- bạn biết đó,
trở nên rất là -- bạn biết đó,
06:20
we don't want the -- we don't want to get the people mad at me again. And so --
146
362000
3000
chúng ta không muốn --
người dân nổi giận với tôi lần nữa. Nên --
người dân nổi giận với tôi lần nữa. Nên --
06:23
because when they started talking about religion
147
365000
3000
Bởi vì khi họ bắt đầu nói về tôn giáo
06:26
and science and stuff like that,
148
368000
2000
và khoa học và những thứ tương tự,
06:28
that's when it had sort of gotten his father in trouble.
149
370000
2000
đó là khi nó đã khiến
cha ông ta gặp rắc rối
cha ông ta gặp rắc rối
06:30
And so,
150
372000
2000
Vây nên,
06:32
Charles said, I'm going to put up the money
151
374000
2000
Charles nói, "Tôi sẽ cung cấp tiền"
06:34
give you guys a building,
152
376000
2000
"Cho các anh một tòa nhà"
"Các anh có thể đến
gặp nhau trong đó
gặp nhau trong đó
06:36
come here and you can meet in the building,
153
378000
2000
nhưng miễn đừng nói chuyện về tôn giáo"
06:38
but just don't talk about religion in there.
154
380000
2000
06:40
And that was fine with Boyle.
155
382000
2000
Và thỏa thuận này ổn đối với Boyle
06:42
He said, OK, we're going to start having these meetings.
156
384000
2000
Anh ta nói, "OK, chúng tôi sẽ bắt đầu
tổ chức những cuộc gặp"
tổ chức những cuộc gặp"
06:44
And anybody who wants to do science is --
157
386000
3000
Và bất cứ ai muốn làm khoa học --
06:47
this is about the time that Isaac Newton was starting to whip out
158
389000
2000
Đây là khoảng thời điểm
Isaac Newton bắt đầu nghĩ ra
Isaac Newton bắt đầu nghĩ ra
06:49
a lot of really interesting things.
159
391000
2000
rất nhiều những điều thú vị
06:51
And there was all kind of people that would come to the Royal Society,
160
393000
3000
Và có đủ các thể loại người
đã đến với Xã Hội Hoàng Gia,
đã đến với Xã Hội Hoàng Gia,
06:54
they called it. You had to be dressed up pretty well.
161
396000
3000
họ gọi nó như vậy. Bạn sẽ phải ăn mặc
khá là lịch sự
khá là lịch sự
06:57
It wasn't like a TED conference.
162
399000
2000
Nó không giống một buổi hội nghị TED đâu
06:59
That was the only criteria, was that you be --
163
401000
2000
Tiêu chí duy nhất lúc đó là bạn phải --
07:01
you looked like a gentleman, and they'd let anybody could come.
164
403000
3000
trông như một quý ông,
và họ sẽ để cho bất kì ai đến
và họ sẽ để cho bất kì ai đến
07:04
You didn't have to be a member then.
165
406000
2000
Không cần phải là một thành viên
07:06
And so, they would come in and you would do --
166
408000
2000
Và như vậy, họ cứ thế đến đó
07:08
Anybody that was going to show an experiment,
167
410000
3000
Bất cứ ai chuẩn bị
trình diễn một thí nghiệm,
trình diễn một thí nghiệm,
07:11
which was kind of a new word at the time,
168
413000
2000
đây là khái niệm khá mới mẻ hồi đó
07:13
demonstrate some principle,
169
415000
2000
chứng minh vài nguyên tắc,
07:15
they had to do it on stage, where everybody could see it.
170
417000
3000
họ phải làm điều đó trên sân khấu
cho tất cả mọi người cùng xem
cho tất cả mọi người cùng xem
07:18
So they were --
171
420000
2000
Vì vậy họ --
phần thật sự quan trọng của việc này là,
07:20
the really important part of this was,
172
422000
2000
07:22
you were not supposed to talk
173
424000
2000
bạn không được nói chuyện
07:24
about final causes, for instance.
174
426000
3000
về hệ quả cuối cùng, ví dụ.
07:27
And God was out of the picture.
175
429000
2000
Chúa được đưa ra khỏi bức tranh
07:29
The actual nature of reality was not at issue.
176
431000
3000
Bản chất thật sự của thực tế
không phải là vấn đề
không phải là vấn đề
Bạn không được nói chuyện về
bản chất tuyệt đối của bất cứ thứ gì
bản chất tuyệt đối của bất cứ thứ gì
07:33
You're not supposed to talk about the absolute nature of anything.
177
435000
3000
Bạn không được nói chuyện về điều gì mà
07:36
You were not supposed to talk about anything
178
438000
2000
07:38
that you couldn't demonstrate.
179
440000
2000
bạn không thể chứng minh
07:40
So if somebody could see it, you could say, here's how the machine works,
180
442000
3000
Nên nếu có ai đó thấy được,
bạn có thể nói, đây là cách máy hoạt động,
bạn có thể nói, đây là cách máy hoạt động,
07:43
here's what we do, and then here's what happens.
181
445000
3000
đây là những gì chúng tôi làm, và
đây là những gì xảy ra
đây là những gì xảy ra
Và thấy những điều xảy ra, thì được phép
07:47
And seeing what happens, it was OK
182
449000
2000
07:49
to generalize,
183
451000
2000
khái quát,
07:51
and say, I'm sure that this will happen anytime
184
453000
3000
và nói, tôi chắc chắn điều này
sẽ xảy ra bất kì thời điểm nào
sẽ xảy ra bất kì thời điểm nào
07:54
we make one of these things.
185
456000
2000
chúng tôi làm những thứ thế này
07:56
And so you can start making up some rules.
186
458000
2000
Và như thế bạn có thể bắt đầu
tạo ra một số luật lệ
tạo ra một số luật lệ
07:58
You say, anytime you have a vacuum state,
187
460000
3000
Bạn nói, mỗi khi bạn có
trạng thái của máy hút
trạng thái của máy hút
08:01
you will discover that one wheel will not turn another one,
188
463000
3000
bạn sẽ khám phá ra là bánh xe này
sẽ không làm xoay bánh xe khác,
sẽ không làm xoay bánh xe khác,
08:04
if the only connection between them
189
466000
2000
nếu sự liên kết duy nhất giữa chúng
08:06
is whatever was there before the vacuum. That kind of thing.
190
468000
3000
là bất kì cái gì đã từng tồn tại
ở đó trước trạng thái máy hút
ở đó trước trạng thái máy hút
08:09
Candles can't burn in a vacuum,
191
471000
2000
Nến không thể cháy trong máy hút,
08:11
therefore, probably sparklers wouldn't either.
192
473000
3000
vậy nên, có lẽ là pháo cũng không thể
Không rõ ràng rằng pháo có
thật sự như vậy hay không
thật sự như vậy hay không
08:14
It's not clear; actually sparklers will,
193
476000
2000
08:16
but they didn't know that.
194
478000
2000
nhưng họ không biết điều đó
08:18
They didn't have sparklers. But, they --
195
480000
2000
Họ làm gì có pháo. Nhưng họ --
08:20
(Laughter)
196
482000
5000
(Cười)
-- bạn có thể bịa ra luật,
nó chỉ cần phải có mối liên kết
nó chỉ cần phải có mối liên kết
08:25
-- you can make up rules, but they have to relate
197
487000
2000
với những thứ mà bạn đã
có thể chứng minh
có thể chứng minh
08:28
only to the things that you've been able to demonstrate.
198
490000
2000
08:30
And most the demonstrations had to do with visuals.
199
492000
3000
Và phần lớn những minh chứng
phải được nhìn thấy tận mắt
phải được nhìn thấy tận mắt
Ví dụ bạn làm
một thí nghiệm trên sân khấu,
một thí nghiệm trên sân khấu,
08:33
Like if you do an experiment on stage,
200
495000
2000
08:35
and nobody can see it, they can just hear it, they would probably think you were freaky.
201
497000
3000
mà không ai nhìn thấy, chỉ có thể
nghe thấy,họ sẽ nghĩ bạn quái đản
nghe thấy,họ sẽ nghĩ bạn quái đản
08:38
I mean, reality is what you can see.
202
500000
3000
Ý tôi, thực tế là những gì bạn thấy được
08:41
That wasn't an explicit rule in the meeting,
203
503000
4000
Đây không phải quy định minh bạch
tại những buổi họp
tại những buổi họp
nhưng tôi chắc chắn nó cũng là một phần
Nếu người ta nghe những giọng nói,
Nếu người ta nghe những giọng nói,
08:45
but I'm sure that was part of it, you know. If people hear voices,
204
507000
2000
08:47
and they can't see and associate it with somebody,
205
509000
3000
mà không nhìn thấy và
liên kết chúng với một ai đó,
liên kết chúng với một ai đó,
08:50
that person's probably not there.
206
512000
2000
thì người đó có lẽ không ở đấy
08:52
But the general idea that you could only --
207
514000
2000
Nhưng ý tưởng tổng quát là bạn chỉ có thể
bạn chỉ có thể thực sự nói về
mọi vật ở nơi đó
mọi vật ở nơi đó
08:56
you could only really talk about things in that place
208
518000
2000
khi nó có bản chất thực nghiệm nào đó
08:58
that had some kind of experimental basis.
209
520000
3000
09:01
It didn't matter what Thomas Hobbes,
210
523000
2000
Không quan trọng việc Thomas Hobbes,
09:03
who was a local philosopher,
211
525000
2000
một nhà triết học địa phương,
09:05
said about it, you know,
212
527000
2000
nói gì về điều này, bạn biết đấy,
09:07
because you weren't going to be talking final causes.
213
529000
2000
bởi vì bạn không nói về hệ quả cuối cùng
09:09
What's happening here,
214
531000
2000
Điều đang xảy ra ở đây
09:11
in the middle of the 17th century,
215
533000
2000
giữa thế kỉ 17,
09:13
was that what became my field --
216
535000
2000
là thứ mà đã trở thành lĩnh vực của tôi --
09:15
science, experimental science --
217
537000
2000
khoa học, khoa học thực nghiệm --
09:17
was pulling itself away,
218
539000
2000
đã tự tháo lui,
09:19
and it was in a physical way, because we're going to do it in this room over here,
219
541000
3000
một cách hữu hình, vì ta phải
làm nó trong một căn phòng,
làm nó trong một căn phòng,
09:22
but it was also what -- it was an amazing thing that happened.
220
544000
2000
nhưng nó cũng là về --
điều mà đã xảy ra thật tuyệt vời
điều mà đã xảy ra thật tuyệt vời
09:24
Science had been all interlocked
221
546000
2000
Khoa học đã được đồng bộ
09:26
with theology, and philosophy,
222
548000
2000
với thần học thuyết, và triết học.
09:28
and -- and -- and mathematics,
223
550000
3000
và -- toán học,
09:31
which is really not science.
224
553000
2000
thứ mà thực sự không phải khoa học
Nhưng khoa học thực nghiệm đã được
buộc chặt với tất cả những thứ đó
buộc chặt với tất cả những thứ đó
09:34
But experimental science had been tied up with all those things.
225
556000
3000
09:37
And the mathematics part
226
559000
3000
Và phần toán học
09:40
and the experimental science part
227
562000
2000
và phần khoa học thực nghiệm
09:42
was pulling away from philosophy.
228
564000
2000
đã tháo lui khỏi triết học
09:44
And -- things --
229
566000
2000
Và -- mọi thứ --
09:46
we never looked back.
230
568000
2000
chúng ta không bao giờ nhìn lại
09:48
It's been so cool since then.
231
570000
2000
Mọi chuyện trở nên thật tuyệt từ lúc đó
Ý tôi là -- nó -- gỡ rối một thứ
mà đã từng hết sức cản trở
mà đã từng hết sức cản trở
09:51
I mean, it just -- it just -- untangled a thing that was really impeding
232
573000
5000
09:56
technology from being developed.
233
578000
2000
công nghệ khỏi việc phát triển
09:58
And, I mean, everybody in this room --
234
580000
2000
Và tất cả mọi người trong căn phòng này --
10:00
now, this is 350 short years ago.
235
582000
2000
Đây là mới chỉ 350 năm trước.
10:02
Remember, that's a short time.
236
584000
2000
Hãy nhớ đó là một khoảng thời gian ngắn
10:04
It was 300,000, probably, years ago
237
586000
2000
Có lẽ 300.000 năm trước
hầu hết chúng ta, tổ tiên của hầu hết
chúng ta trong phòng này,
chúng ta trong phòng này,
10:07
that most of us, the ancestors of most of us in this room
238
589000
3000
10:10
came up out of Africa and turned to the left.
239
592000
2000
đi lên từ Châu Phi và đã rẽ trái
Bạn biết đấy, những người rẽ phải,
có vài người như vậy
có vài người như vậy
10:13
You know, the ones that turned to the right, there are some of those
240
595000
2000
10:15
in the Japanese translation.
241
597000
2000
trong bản dịch của người Nhật.
10:17
But that happened very -- a long time ago
242
599000
3000
Nhưng chuyện đó đã xảy ra rất lâu về trước
10:20
compared to
243
602000
2000
so với
350 năm ngắn ngủi
10:22
350 short years ago.
244
604000
2000
10:24
But in that 350 years,
245
606000
2000
Nhưng trong vòng 350 năm đó,
10:26
the place has just undergone a lot of changes.
246
608000
3000
nơi đó đã trải qua rất nhiều thay đổi
Thật ra, có lẽ mọi người trong phòng này,
10:29
In fact, everybody in this room probably,
247
611000
2000
10:31
especially if you picked up your bag --
248
613000
3000
đặc biệt là nếu bạn cầm túi của bạn lên --
một số người, tôi biết,
bạn đã không cầm túi lên
bạn đã không cầm túi lên
10:34
some of you, I know, didn't pick up your bags --
249
616000
2000
10:36
but if you picked up your bag, everybody in this room
250
618000
2000
nhưng nếu bạn cầm túi lên,
tất cả mọi người ở đây
tất cả mọi người ở đây
10:38
has got in their pocket, or back in their room,
251
620000
2000
có trong túi, hoặc trong
phòng ở nhà của họ,
phòng ở nhà của họ,
10:40
something
252
622000
2000
một thứ gì đó
10:42
that 350 years ago,
253
624000
2000
mà 350 năm trước,
10:44
kings would have gone to war to have.
254
626000
2000
các vị vua đã sẵn sàng ra trận để có được
10:47
I mean, if you can think how important --
255
629000
2000
Nếu bạn nghĩ được rằng
nó quan trọng đến thế nào
nó quan trọng đến thế nào
10:49
If you have a GPS system and there are no satellites,
256
631000
2000
Nếu bạn có GPS mà lại
không tồn tại các vệ tinh
không tồn tại các vệ tinh
10:51
it's not going to be much use. But, like --
257
633000
2000
thì nó khá là vô dụng
Nhưng, như kiểu --
Nhưng, như kiểu --
10:53
but, you know, if somebody had a GPS system
258
635000
2000
bạn biết đấy, nếu ai đó có GPS
10:55
in the 17th century
259
637000
3000
vào thế kỉ thứ 17
10:58
some king would have gotten together an army
260
640000
2000
ông vua nào đó đã có thể
tập hợp cả một đội quân
tập hợp cả một đội quân
11:00
and gone to get it, you know. If that person --
261
642000
2000
để đi và cướp lấy nó
Nếu như người đó --
Nếu như người đó --
11:02
Audience: For the teddy bear? The teddy bear?
262
644000
2000
Khán giả: Cho con gấu bông á?
11:04
Kary Mullis: They might have done it for the teddy bear, yeah.
263
646000
2000
KM: Họ có thể làm thế cho gấu bông, yeah
Nhưng -- tất cả chúng ta đều sở hữu
11:07
But -- all of us own stuff.
264
649000
2000
11:09
I mean, individuals own things
265
651000
2000
Ý tôi là, các cá nhân sở hữu các thứ
11:11
that kings would have definitely gone to war to get.
266
653000
2000
mà vua chúa chắc chắn đã
ra trận để có được
ra trận để có được
11:13
And this is just 350 years.
267
655000
2000
Và đây mới chỉ là 350 năm
11:15
Not a whole lot of people doing this stuff.
268
657000
2000
Không phải có quá nhiều người làm điều này
11:17
You know, the important people --
269
659000
2000
Những người quan trọng
11:19
you can almost read about their lives,
270
661000
2000
bạn gần như có thể đọc về cuộc đời của họ,
11:21
about all the really important people that made advances, you know.
271
663000
3000
tất cả những người
quan trọng mà đã dẫn đầu
quan trọng mà đã dẫn đầu
11:24
And, I mean --
272
666000
2000
Và, ý tôi là --
11:26
this kind of stuff, you know, all this stuff
273
668000
3000
những thứ kiểu này, tất cả những thứ này
11:29
came from that separation
274
671000
2000
đến từ sự phân chia đó
11:31
of this little sort of thing that we do --
275
673000
3000
của thứ nhỏ bé này mà chúng ta làm --
11:34
now I, when I was a boy
276
676000
2000
Khi tôi còn là một cậu bé
11:36
was born sort of with this idea
277
678000
2000
tôi kiểu như được sinh ra với một ý tưởng
11:38
that if you want to know something --
278
680000
2000
rằng nếu bạn muốn biết điều gì
11:40
you know, maybe it's because my old man was gone a lot,
279
682000
2000
có thể vì bố tôi đã từng
đi vắng thường xuyên,
đi vắng thường xuyên,
11:42
and my mother didn't really know much science,
280
684000
2000
và mẹ tôi không biết nhiều về khoa học
11:44
but I thought if you want to know something about stuff,
281
686000
2000
nhưng tôi đã nghĩ nếu bạn muốn
biết điều gì đó về mọi thứ,
biết điều gì đó về mọi thứ,
11:47
you do it -- you make an experiment, you know.
282
689000
2000
bạn phải làm nó--
làm một thí nghiệm, bạn biết đó
làm một thí nghiệm, bạn biết đó
11:49
You get -- you get, like --
283
691000
2000
Bạn sẽ có được -- kiểu như --
11:51
I just had a natural feeling for science
284
693000
3000
Chỉ là tôi có một tình cảm
tự nhiên với khoa học
tự nhiên với khoa học
và việc sắp đặt thí nghiệm.
Tôi tưởng đó là cách tất cả mọi người nghĩ
Tôi tưởng đó là cách tất cả mọi người nghĩ
11:54
and setting up experiments. I thought that was the way everybody had always thought.
285
696000
2000
11:56
I thought that anybody with any brains will do it that way.
286
698000
3000
Tôi tưởng bất kì ai với
bất kì bộ não nào cũng sẽ như vậy
bất kì bộ não nào cũng sẽ như vậy
11:59
It isn't true. I mean, there's a lot of people --
287
701000
3000
Điều đó không đúng
Có rất nhiều người --
Có rất nhiều người --
12:02
You know, I was one of those scientists that was --
288
704000
3000
Bạn biết đấy, tôi đã từng là một trong
những nhà khoa học mà --
những nhà khoa học mà --
12:05
got into trouble the other night at dinner
289
707000
2000
gặp rắc rối một buổi nọ trong bữa tối
12:07
because of the post-modernism thing.
290
709000
2000
vì một điếu rất lạc hậu
12:09
And I didn't mean, you know -- where is that lady?
291
711000
2000
Và tôi không có ý, bạn biết đấy
--người phụ nữ đó đâu rồi?
--người phụ nữ đó đâu rồi?
12:11
Audience: Here.
292
713000
1000
12:12
(Laughter)
293
714000
1000
Khán giả: Ở đây
(Cười)
12:13
KM: I mean, I didn't really think of that as an argument
294
715000
2000
Ý tôi là, tôi đã không thực sự
coi đó là cuộc tranh cãi
coi đó là cuộc tranh cãi
12:15
so much as just a lively discussion.
295
717000
3000
chỉ là một cuộc tranh luận sôi nổi
Tôi không cảm thấy công kích cá nhân
12:18
I didn't take it personally, but --
296
720000
2000
Tôi chỉ -- Tôi đã ngây thơ nghĩ,
12:21
I just -- I had -- I naively had thought,
297
723000
3000
12:24
until this surfing experience started me into the 17th century,
298
726000
3000
cho đến khi trải nghiệm lướt sóng
dẫn tôi đến với thế kỉ 17
dẫn tôi đến với thế kỉ 17
12:27
I'd thought that's just the way people thought,
299
729000
2000
Tôi đã nghĩ rằng đó là cách
mà con người ta tư duy,
mà con người ta tư duy,
12:29
and everybody did, and they recognized reality
300
731000
3000
Và tất cả mọi người đều vậy,
và họ nhận ra thực tế,
và họ nhận ra thực tế,
12:32
by what they could see or touch or feel or hear.
301
734000
2000
qua những gì họ thấy hoặc chạm vào
hoặc cảm nhận hoặc nghe được
hoặc cảm nhận hoặc nghe được
12:35
At any rate, when I was a boy,
302
737000
3000
Và dù sao, khi tôi còn bé,
Tôi, ví dụ như, tôi có --
12:40
I, like, for instance, I had this --
303
742000
2000
12:42
I got this little book from Fort Sill, Oklahoma --
304
744000
2000
Tôi có một cuốn sách nhỏ
từ Fort Sill, Oklahoma --
từ Fort Sill, Oklahoma --
12:44
This is about the time that George Dyson's dad
305
746000
2000
Đây là về thời điểm mà
bố của George Dyson
bố của George Dyson
12:46
was starting to blow nuclear --
306
748000
2000
đã bắt đầu thổi hạt nhân--
12:48
thinking about blowing up nuclear rockets and stuff.
307
750000
3000
nghĩ đến khởi động
tên lửa hạt nhân các thứ
tên lửa hạt nhân các thứ
12:51
I was thinking about making my own little rockets.
308
753000
3000
Tôi đã từng nghĩ về việc làm ra
những tên lửa nhỏ của mình
những tên lửa nhỏ của mình
12:54
And I knew that frogs -- little frogs --
309
756000
3000
Và tôi đã biết rằng ếch--
những con ếch nhỏ --
những con ếch nhỏ --
12:57
had aspirations of space travel,
310
759000
2000
có tham vọng được du ngoạn vũ trụ
12:59
just like people. And I --
311
761000
2000
giống hệt như con người. Và tôi --
13:01
(Laughter)
312
763000
3000
(Cười)
Tôi đã tìm kiếm --
13:04
I was looking for a --
313
766000
2000
một hệ thống đẩy
13:06
a propulsion system
314
768000
2000
13:08
that would like, make a rocket, like,
315
770000
2000
mà sẽ kiểu như, làm cho một cái tên lửa,
13:10
maybe about four feet high go up a couple of miles.
316
772000
2000
có thể là cao khoảng 4 thước,
bay lên trời vài dặm
bay lên trời vài dặm
13:12
And, I mean, that was my sort of goal.
317
774000
3000
Và, ý tôi là, đó kiểu như
là mục tiêu của tôi
là mục tiêu của tôi
13:15
I wanted it to go out of sight and then I wanted this little parachute
318
777000
3000
Tôi muốn nó bay khỏi tầm nhìn rồi
tôi muốn có chiếc dù nhỏ này
tôi muốn có chiếc dù nhỏ này
13:18
to come back with the frog in it.
319
780000
3000
quay trở lại với con ếch cùng với nó
13:21
And -- I -- I --
320
783000
2000
Và tôi --
13:23
I got this book from Fort Sill, Oklahoma,
321
785000
2000
Tôi có cuốn sách này
từ Fort Sill, Oklahoma,
từ Fort Sill, Oklahoma,
13:25
where there's a missile base.
322
787000
2000
nó có một căn cứ tên lửa
13:27
They send it out for amateur rocketeers,
323
789000
2000
Họ gửi nó cho những nhà tên lửa nghiệp dư
13:30
and
324
792000
2000
và
13:32
it said in there
325
794000
2000
nó nói trong cuốn sách
tuyệt đối không làm nóng hỗn hợp
kali perchlorate và đường
kali perchlorate và đường
13:34
do not ever heat a mixture of potassium perchlorate and sugar.
326
796000
3000
13:37
(Laughter)
327
799000
3000
(Cười)
13:40
You know,
328
802000
2000
Bạn biết đấy,
Thế mới gọi là hướng dẫn
13:42
that's what you call a lead.
329
804000
2000
(Cười)
13:44
(Laughter)
330
806000
2000
Bạn kiểu--Giờ bạn nói,
xem nào, để xem nếu mình có thể
xem nào, để xem nếu mình có thể
13:46
You sort of -- now you say, well, let's see if I can
331
808000
2000
13:48
get hold of some potassium chlorate and sugar, perchlorate and sugar,
332
810000
3000
kiếm được một chút kali clorat
và đường, perchlorate và đường,
và đường, perchlorate và đường,
13:51
and heat it; it would be interesting to see what it is they don't want me to do,
333
813000
3000
và làm nóng nó; sẽ thú vị để xem
điều họ không muốn mình gây ra là gì,
điều họ không muốn mình gây ra là gì,
13:54
and what it is going to --
and how is it going to work.
and how is it going to work.
334
816000
2000
và điều gì sẽ xảy ra--
nó sẽ hoạt động ra sao
nó sẽ hoạt động ra sao
13:56
And we didn't have --
335
818000
2000
Và nhà tôi lúc đó không có --
13:58
like, my mother
336
820000
2000
kiểu như là, mẹ tôi
14:00
presided over the back yard
337
822000
3000
chủ trì cái sân sau
14:03
from an upstairs window,
338
825000
2000
quan sát từ một cửa sổ tầng trên,
14:05
where she would be ironing or something like that.
339
827000
2000
nơi mà bà đứng là ủi quần áo hay gì đó
14:07
And she was usually just sort of keeping an eye on,
340
829000
2000
Và bà thường kiểu như là, vẫn để ý tới,
14:09
and if there was any puffs of smoke out there,
341
831000
2000
xem nếu có làn khói nào ngoài kia,
14:11
she'd lean out and admonish us all
342
833000
2000
bà sẽ nhoài ra và la rầy tất cả chúng tôi
14:13
not to blow our eyes out. That was her --
343
835000
2000
đừng có nghịch bay mắt ra ngoài
Đấy là một câu nói của bà--
Đấy là một câu nói của bà--
Đấy kiểu như điều tệ nhất
có thể xảy ra với chúng tôi
có thể xảy ra với chúng tôi
14:18
You know, that was kind of the worst thing that could happen to us.
344
840000
2000
Đó là lý do tôi nghĩ, miễn mình không
làm bay mắt ra ngoài...
làm bay mắt ra ngoài...
14:20
That's why I thought, as long as I don't blow my eyes out ...
345
842000
1000
14:22
I may not care about the fact
346
844000
3000
Tôi có thể không quan tâm đến sự thật
14:25
that it's prohibited from heating this solution.
347
847000
2000
là việc làm nóng dung dịch này bị cấm
14:27
I'm going to do it carefully, but I'll do it.
348
849000
2000
Tôi sẽ làm, một cách cẩn thận,
nhưng tôi sẽ làm
nhưng tôi sẽ làm
14:29
It's like anything else that's prohibited:
349
851000
2000
Nó cũng chỉ như là những
việc cấm khác
việc cấm khác
14:31
you do it behind the garage.
350
853000
2000
bạn làm nó sau gara
14:33
(Laughter)
351
855000
2000
(Cười)
14:35
So, I went to the drug store
352
857000
2000
Thế là tôi đến hiệu thuốc
14:37
and I tried to buy some potassium perchlorate
353
859000
3000
và tôi cố mua một chút kali perchlorate
và hồi đó nó cũng không
vô lý khi một đứa trẻ con
vô lý khi một đứa trẻ con
14:40
and it wasn't unreasonable then for a kid
354
862000
2000
14:42
to walk into a drug store and buy chemicals.
355
864000
3000
đi vào hiệu thuốc để mua hóa chất
Ngày nay thì, không thưa bà,
14:45
Nowadays, it's no ma'am,
356
867000
2000
14:47
check your shoes. And like --
357
869000
2000
kiểm tra lại giày của bà đi. Và kiểu --
14:49
(Laughter)
358
871000
2000
(Cười)
Nhưng hồi đó nó không--
Họ không có kali, nhưng--
Họ không có kali, nhưng--
14:51
But then it wasn't -- they didn't have any, but the guy had --
359
873000
2000
14:53
I said, what kind of salts of potassium do you have? You know.
360
875000
3000
Tôi nói, ở đây có loại muối hay kali nào?
Và anh ta có kali nitrat
14:56
And he had potassium nitrate.
361
878000
2000
Và tôi nói, chắc là tác dụng
như nhau, bất kể nó là gì
như nhau, bất kể nó là gì
14:58
And I said, that might do the same thing, whatever it is.
362
880000
3000
Tôi chắc chắn phải liên quan
gì đến tên lửa thì nó mới có trong sách
gì đến tên lửa thì nó mới có trong sách
15:01
I'm sure it's got to do with rockets or it wouldn't be in that manual.
363
883000
3000
Và thế là tôi -- tôi làm vài thí nghiệm
15:04
And so I -- I did some experiments.
364
886000
2000
15:06
You know, I started off with little tiny amounts
365
888000
2000
Bạn biết đấy, bắt đầu với
lượng hóa chất nhỏ nhất
lượng hóa chất nhỏ nhất
15:08
of potassium nitrate and sugar,
366
890000
2000
kali nitrat và đường,
15:10
which was readily available,
367
892000
2000
thứ mà sẵn có,
15:12
and I mixed it in different proportions,
368
894000
2000
và tôi trộn nó theo nhiều tỉ lệ khác nhau,
15:14
and I tried to light it on fire.
369
896000
2000
và tôi cố đốt nó
chỉ để xem điều gì sẽ xảy ra,
nếu bạn trộn nó với nhau
nếu bạn trộn nó với nhau
15:17
Just to see what would happen, if you mixed it together.
370
899000
2000
15:19
And it -- they burned.
371
901000
2000
Và nó -- nó đã cháy
15:21
It burned kind of slow, but it made a nice smell,
372
903000
2000
Nó cháy khá chậm,
nhưng có mùi khá dễ chịu,
nhưng có mùi khá dễ chịu,
15:23
compared to other rocket fuels I had tried,
373
905000
2000
so với nhiều loại nhiên liệu
tên lửa khác mà tôi từng thử,
tên lửa khác mà tôi từng thử,
15:25
that all had sulfur in them.
374
907000
2000
mà đều chứa lưu huỳnh
15:27
And, it smelt like burnt candy.
375
909000
2000
Và, nó có mùi như kẹo bị cháy
Và sau đó tôi thử làm tan chảy nó
15:30
And then I tried the melting business, and I melted it.
376
912000
3000
15:33
And then it melted into a little sort of syrupy liquid, brown.
377
915000
4000
Rồi nó chảy thành một thứ chất lỏng
như siro, màu nâu
như siro, màu nâu
15:37
And then it cooled down to a brick-hard substance,
378
919000
3000
Và rồi nó nguội thành một
vật cứng như gạch
vật cứng như gạch
15:40
that when you lit that,
379
922000
2000
mà khi bạn đốt nó,
nó nổ giống như một con dơi
15:42
it went off like a bat.
380
924000
2000
Ý tôi là, cái bát chứa thứ đó khi nguội --
15:44
I mean, the little bowl of that stuff that had cooled down --
381
926000
2000
15:46
you'd light it, and it would just start dancing around the yard.
382
928000
2000
Bạn đốt nó, và nó cứ nhảy xung quanh sân
15:48
And I said, there
383
930000
2000
Và tôi nói, đấy
15:50
is a way to get a frog up to where he wants to go.
384
932000
3000
là một cách để đưa con ếch đến nơi nó muốn
15:53
(Laughter)
385
935000
1000
(Cười)
15:54
So I started developing --
386
936000
3000
Vậy nên tôi bắt đầu phát triển --
bạn biết đấy, bố của George nhận được
nhiều sự trợ giúp, tôi thì chỉ có anh trai
nhiều sự trợ giúp, tôi thì chỉ có anh trai
15:57
you know, George's dad had a lot of help. I just had my brother.
387
939000
2000
16:00
But I -- it took me about -- it took me about,
388
942000
3000
Nhưng tôi -- mất khoảng
Khoảng 6 tháng
16:03
I'd say, six months
389
945000
2000
để cuối cùng tìm ra tất cả
những điều nhỏ nhặt
những điều nhỏ nhặt
16:05
to finally figure out all the little things.
390
947000
2000
16:07
There's a lot of little things involved
391
949000
2000
Có rất nhiều những điều
nhỏ nhặt trong việc
nhỏ nhặt trong việc
16:09
in making a rocket that it will actually work,
392
951000
2000
chế tạo một cái tên lửa
hoạt động thật sự,
hoạt động thật sự,
16:11
even after you have the fuel.
393
953000
2000
kể cả sau khi bạn đã có nhiên liệu
16:13
But you do it, by -- what I just--
394
955000
2000
Nhưng bạn làm nó, bằng -- Điều mà tôi --
16:15
you know, you do experiments,
395
957000
2000
Bạn biết đấy, bạn làm các thí nghiệm,
16:17
and you write down things sometimes,
396
959000
1000
và thỉnh thoảng ghi lại các thứ
16:18
you make observations, you know.
397
960000
2000
bạn quan sát, bạn biết đấy
16:20
And then you slowly build up a theory
398
962000
2000
Và rồi dần dần bạn xây dựng một giả thuyết
16:22
of how this stuff works.
399
964000
2000
về cơ chế hoạt động của thứ này
Và nó là --
Tôi đã tuân theo mọi quy tắc
Tôi đã tuân theo mọi quy tắc
16:24
And it was -- I was following all the rules.
400
966000
2000
16:26
I didn't know what the rules were,
401
968000
2000
Lúc đó tôi cũng đâu biết
các quy tắc là gì,
các quy tắc là gì,
16:28
I'm a natural born scientist, I guess,
402
970000
2000
Chắc tôi là một nhà khoa học
bẩm sinh thôi,
bẩm sinh thôi,
16:30
or some kind of a throwback to the 17th century, whatever.
403
972000
3000
hay kiểu giống như hồi thế kỉ 17
16:33
But at any rate, we finally did
404
975000
4000
Nhưng dù gì, cuối cùng
chúng tôi cũng làm được
chúng tôi cũng làm được
có một thiết bị mà sẽ liên tục
16:37
have a device that would reproduceably
405
979000
2000
đưa con ếch ra khỏi tầm nhìn
16:39
put a frog out of sight
406
981000
2000
16:41
and get him back alive.
407
983000
2000
và mang nó về nguyên vẹn
16:43
And we had not --
408
985000
2000
Và chúng tôi đã không --
16:45
I mean, we weren't frightened by it.
409
987000
3000
Ý tôi là, chúng tôi không hề sợ hãi
Chúng tôi nên sợ,
vì nó tạo ra rất nhiều khói
vì nó tạo ra rất nhiều khói
16:48
We should have been, because it made a lot of smoke
410
990000
2000
16:50
and it made a lot of noise,
411
992000
2000
và rất nhiều tiếng động,
và nó rất mạnh, bạn biết đấy
16:52
and it was powerful, you know.
412
994000
2000
Và cứ lâu lâu, nó sẽ nổ
16:54
And once in a while, they would blow up.
413
996000
2000
Nhưng tôi không hề lo lắng, với việc,
16:56
But I wasn't worried, by the way,
414
998000
2000
16:58
about, you know,
415
1000000
2000
về, bạn biết đấy,
những vụ nổ gây ra sự hủy diệt
của cả hành tinh
của cả hành tinh
17:00
the explosion causing the destruction of the planet.
416
1002000
2000
17:02
I hadn't heard about the 10 ways
417
1004000
2000
Tôi đã không được nghe về 10 cách
17:04
that we should be afraid of the --
418
1006000
2000
mà chúng ta nên cảm thấy sợ cái --
17:06
By the way,
419
1008000
2000
Nhân tiện,
Tôi đã có thể nghĩ,
17:08
I could have thought,
420
1010000
2000
mình không nên làm việc này vì
17:10
I'd better not do this because
421
1012000
2000
người ta đã bảo đừng làm, bạn biết đấy
17:12
they say not to, you know.
422
1014000
2000
17:14
And I'd better get permission
from the government.
from the government.
423
1016000
2000
Và mình nên xin phép chính quyền
17:16
If I'd have waited around for that,
424
1018000
2000
Nếu tôi đã ngồi đợi được phép,
17:18
I would have never -- the frog would have died, you know.
425
1020000
3000
thì tôi đã không bao giờ --
con ếch đã chết mất, bạn biết đấy
con ếch đã chết mất, bạn biết đấy
Dù sao thì, tôi nói về chuyện này
vì nó là một câu chuyện hay,
vì nó là một câu chuyện hay,
17:22
At any rate, I bring it up because it's a good story,
426
1024000
3000
và anh ta nói, kể những thứ riêng tư
Bạn biết đấy, và đó là một chuyện riêng tư
Bạn biết đấy, và đó là một chuyện riêng tư
17:25
and he said, tell personal things, you know, and that's a personal --
427
1027000
2000
17:27
I was going to tell you about the first night that I met my wife,
428
1029000
2000
Tôi đã định kể về
tối đầu tiên tôi gặp vợ tôi,
tối đầu tiên tôi gặp vợ tôi,
17:30
but that would be too personal, wouldn't it.
429
1032000
2000
nhưng thế lại hơi riêng tư quá, nhỉ
Vậy nên, tôi có một chuyện khác
không phải chuyện riêng tư
không phải chuyện riêng tư
17:33
So, so I've got something else that's not personal.
430
1035000
2000
17:35
But that ... process is what I think of as science,
431
1037000
3000
Nhưng là.. quá trình là điều
mà tôi nghĩ là khoa học
mà tôi nghĩ là khoa học
17:38
see, where you start with some idea,
432
1040000
3000
Thấy đấy, nơi bạn bắt đầu
với một ý tưởng,
với một ý tưởng,
và rồi thay vì, kiểu như, tìm kiếm
17:41
and then instead of, like, looking up,
433
1043000
2000
những thẩm quyền mà bạn từng nghe đến
17:44
every authority that you've ever heard of
434
1046000
2000
17:46
I -- sometimes you do that,
435
1048000
2000
Đôi khi bạn làm hành động mà--
17:48
if you're going to write a paper later,
436
1050000
2000
nếu về sau bạn chuẩn bị
viết một bản thảo,
viết một bản thảo,
17:50
you want to figure out who else has worked on it.
437
1052000
2000
bạn muốn tìm hiểu xem
đã có những ai làm nó
đã có những ai làm nó
17:52
But in the actual process, you get an idea --
438
1054000
2000
Nhưng trong quá trình làm,
bạn có một ý tưởng --
bạn có một ý tưởng --
17:54
like, when I got the idea one night
439
1056000
2000
như, khi tôi có một ý tưởng vào đêm nọ
17:56
that I could amplify DNA with two oligonucleotides,
440
1058000
3000
rằng tôi có thể khuếch đại DNA
với 2 oligonucleotide
với 2 oligonucleotide
17:59
and I could make lots of copies of some little piece of DNA,
441
1061000
2000
và tôi có thể làm ra nhiều nhân bản
của mảnh DNA nào đó
của mảnh DNA nào đó
18:02
you know, the thinking for that
442
1064000
2000
bạn biết đấy, suy nghĩ về việc đó
18:04
was about 20 minutes while I was driving my car,
443
1066000
3000
mất khoảng 20 phút khi tôi đang lái xe,
rồi thay vì thực hiện--Tôi quay lại
và nói với mọi người về nó,
và nói với mọi người về nó,
18:08
and then instead of going -- I went back and I did talk to people about it,
444
1070000
3000
nhưng nếu tôi nghe theo những gì
bạn bè tôi, các nhà sinh học phân tử, nói
bạn bè tôi, các nhà sinh học phân tử, nói
18:11
but if I'd listened to what I heard from all my friends who were molecular biologists --
445
1073000
2000
18:16
I would have abandoned it.
446
1078000
2000
thì tôi đã bỏ ý định đó
18:18
You know, if I had gone back looking for an authority figure
447
1080000
2000
Bạn biết đấy, nếu mà tôi đã quay lại
tìm một nhà cầm quyền
tìm một nhà cầm quyền
18:20
who could tell me if it would work or not,
448
1082000
2000
mà có thể nói cho tôi liệu
nó có tác dụng hay không,
nó có tác dụng hay không,
18:22
he would have said, no, it probably won't.
449
1084000
2000
anh ta sẽ nói, không, khả năng
là nó sẽ vô dụng
là nó sẽ vô dụng
18:24
Because the results of it were so spectacular
450
1086000
3000
Bởi kết quả của nó quá ấn tượng
đến mức nếu thành công nó sẽ thay đổi
cách tất cả làm sinh học phân tử
cách tất cả làm sinh học phân tử
18:28
that if it worked it was going to change everybody's goddamn way of doing molecular biology.
451
1090000
3000
18:31
Nobody wants a chemist to come in
452
1093000
2000
Không ai muốn một nhà hóa học tham gia vào
18:33
and poke around in their stuff like that and change things.
453
1095000
3000
động chạm đồ đạc của họ
và thay đổi mọi thứ
và thay đổi mọi thứ
Nhưng nếu bạn tìm đến
người có thẩm quyền
người có thẩm quyền
18:36
But if you go to authority, and you always don't --
454
1098000
2000
không phải bạn sẽ luôn nhận được
câu trả lời đúng, thấy không
câu trả lời đúng, thấy không
18:38
you don't always get the right answer, see.
455
1100000
2000
18:40
But I knew, you'd go into the lab
456
1102000
2000
Nhưng tôi biết, bạn đi vào
phòng thí nghiệm
phòng thí nghiệm
18:42
and you'd try to make it work yourself. And then you're the authority,
457
1104000
2000
bạn cố làm nó hoạt động cho bạn,
và rồi bạn chính là thẩm quyền
và rồi bạn chính là thẩm quyền
18:44
and you can say, I know it works,
458
1106000
2000
và bạn được nói rằng, tôi biết
nó có tác dụng mà
nó có tác dụng mà
18:46
because right there in that tube
459
1108000
2000
bởi ngay kia, trong ống nghiệm đó
18:48
is where it happened,
460
1110000
2000
là nơi nó đã xảy ra
18:50
and here, on this gel, there's a little band there
461
1112000
2000
và đây, trên chất keo này
có một cái đai nhỏ
có một cái đai nhỏ
18:52
that I know that's DNA, and that's the DNA I wanted to amplify,
462
1114000
3000
mà tôi biết chính là DNA,
và nó chính là DNA tôi muốn khuếch đại
và nó chính là DNA tôi muốn khuếch đại
18:55
so there!
So it does work.
So it does work.
463
1117000
2000
nên là thế đó! Nó có hoạt động
18:57
You know, that's how you do science.
464
1119000
2000
Đó là cách bạn làm khoa học
18:59
And then you say, well, what can make it work better?
465
1121000
2000
Rồi bạn nói, chà,
làm gì để nó hoạt động tốt hơn đây?
làm gì để nó hoạt động tốt hơn đây?
19:01
And then you figure out better and better ways to do it.
466
1123000
2000
Rồi bạn tìm ra các cách làm
hiệu quả hơn nữa
hiệu quả hơn nữa
19:03
But you always work from, from like, facts
467
1125000
2000
Nhưng bạn luôn làm việc từ các sự thật
19:05
that you have made available to you
468
1127000
3000
mà bạn đã khiến chúng có hiệu lực cho bạn
19:08
by doing experiments: things that you could do on a stage.
469
1130000
2000
bằng cách làm thí nghiệm:
thứ bạn có thể làm trên sân khấu
thứ bạn có thể làm trên sân khấu
19:10
And no tricky shit behind the thing. I mean, it's all --
470
1132000
3000
Và không có kĩ xảo nào
đằng sau nó. Nó hoàn toàn --
đằng sau nó. Nó hoàn toàn --
19:13
you've got to be very honest
471
1135000
2000
bạn phải rất trung thực
19:15
with what you're doing if it really is going to work.
472
1137000
2000
với những gì mà bạn đang làm
nếu nó thực sự sẽ hoạt động
nếu nó thực sự sẽ hoạt động
19:17
I mean, you can't make up results,
473
1139000
2000
Ý tôi là, bạn không thể bịa ra kết quả,
19:19
and then do another experiment based on that one.
474
1141000
2000
rồi làm một thí nghiệm nữa
dựa trên đó
dựa trên đó
19:21
So you have to be honest.
475
1143000
2000
Vậy bạn phải thành thật
19:23
And I'm basically honest.
476
1145000
2000
Tôi cơ bản là rất thành thật
Trí nhớ tôi khá tệ, kém chân thật
sẽ khiến tôi gặp rắc rối
sẽ khiến tôi gặp rắc rối
19:25
I have a fairly bad memory, and dishonesty would always get me in trouble,
477
1147000
3000
19:28
if I, like -- so I've just sort of been naturally honest
478
1150000
2000
nếu tôi, kiểu -- vì vậy nên tôi cứ
trở nên tự nhiên trung thực
trở nên tự nhiên trung thực
19:30
and naturally inquisitive,
479
1152000
2000
và tự nhiên tò mò,
và điều đó dường như
dẫn đến loại khoa học đó
dẫn đến loại khoa học đó
19:33
and that sort of leads to that kind of science.
480
1155000
2000
Giờ, xem nào..
19:35
Now, let's see ...
481
1157000
2000
19:37
I've got another five minutes, right?
482
1159000
3000
Tôi còn 5 phút nữa phải không?
OK. Không phải mọi nhà khoa học
đều như vậy đâu
đều như vậy đâu
19:40
OK. All scientists aren't like that.
483
1162000
3000
Bạn biết đấy -- Và có rất nhiều --
19:44
You know -- and there is a lot --
484
1166000
2000
(Cười)
19:46
(Laughter)
485
1168000
2000
Có rất nhiều -- nhiều diễn biến từ khi
19:48
There is a lot -- a lot has been going on since
486
1170000
2000
19:50
Isaac Newton and all that stuff happened.
487
1172000
3000
Isaac Newton và những thứ đó xảy ra
19:53
One of the things that happened right around World War II
488
1175000
2000
Một trong những việc xảy ra
ngay khoảng Thế chiến thứ 2
ngay khoảng Thế chiến thứ 2
19:55
in that same time period before,
489
1177000
2000
trong khoảng thời gian trước đó,
19:57
and as sure as hell afterwards,
490
1179000
2000
và chắc chắn là cả sau đó,
19:59
government got -- realized that scientists aren't strange dudes
491
1181000
3000
chính quyền--nhận ra rằng
các nhà khoa học không phải bọn lập dị
các nhà khoa học không phải bọn lập dị
20:02
that, you know, hide in ivory towers
492
1184000
3000
bạn biết đấy, nhốt mình
trong những tháp ngà
trong những tháp ngà
20:05
and do ridiculous things with test tube.
493
1187000
3000
và làm những điều nực cười
với các ống nghiệm
với các ống nghiệm
Các nhà khoa học--
khiến cho Thế chiến thứ 2
khiến cho Thế chiến thứ 2
20:08
Scientists, you know, made World War II
494
1190000
2000
20:10
as we know it quite possible.
495
1192000
2000
như chúng ta biết, khá khả thi
20:12
They made faster things.
496
1194000
2000
Họ tạo ra những thứ nhanh hơn
Họ tạo ra những khẩu súng lớn hơn
20:15
They made bigger guns to shoot them down with.
497
1197000
3000
20:18
You know, they made drugs to give the pilots
498
1200000
3000
Bạn biết đấy, họ tạo ra thuốc cho phi công
20:21
if they were broken up in the process.
499
1203000
3000
nếu có bị làm sao trong quá trình
Họ làm tất cả những thứ --
và rồi cuối cùng là 1 quả bom khổng lồ
và rồi cuối cùng là 1 quả bom khổng lồ
20:24
They made all kinds of -- and then finally one giant bomb
500
1206000
3000
20:27
to end the whole thing, right?
501
1209000
2000
để kết thúc mọi thứ, phải không?
Và tất cả mọi người lùi lại
và nói, bạn biết không,
và nói, bạn biết không,
20:29
And everybody stepped back a little and said, you know,
502
1211000
2000
20:31
we ought to invest in this shit,
503
1213000
2000
chúng ta phải đầu tư vào việc này,
bởi vì bất cứ ai sở hữu nhiều nhất
những người này
những người này
20:33
because whoever has got the most of these people
504
1215000
3000
20:36
working in the places is going to have a dominant position,
505
1218000
3000
làm việc ở những nơi này,
sẽ chiếm vị trí ưu thế
sẽ chiếm vị trí ưu thế
20:39
at least in the military, and probably in all kind of economic ways.
506
1221000
3000
ít nhất là ở trong quân đợi,
và có lẽ là trong cả kinh tế
và có lẽ là trong cả kinh tế
20:42
And they got involved in it, and the scientific
507
1224000
2000
Và họ bắt đầu tham gia vào,
và ngành khoa học
và ngành khoa học
20:44
and industrial establishment was born,
508
1226000
2000
và sự thành lập ngành công nghệ ra đời,
20:46
and out of that came a lot of scientists
509
1228000
2000
và từ đó có rất nhiều những nhà khoa học
20:48
who were in there for the money, you know,
510
1230000
3000
mà tham gia vào chỉ vì tiền, bạn biết đấy,
20:51
because it was suddenly available.
511
1233000
2000
bởi vì bỗng dưng nó có lợi,
20:53
And they weren't the curious little boys
512
1235000
2000
Và họ không giống
những cậu bé mày mò
những cậu bé mày mò
20:55
that liked to put frogs up in the air.
513
1237000
2000
muốn đưa ếch lên trời cao
Họ giống loại người mà sau đó
học ở trường Y,
học ở trường Y,
20:57
They were the same people that later went in to medical school, you know,
514
1239000
3000
vì sẽ kiếm được nhiều tiền. Ý tôi là,
sau đó, họ đều tham gia kinh doanh --
sau đó, họ đều tham gia kinh doanh --
21:00
because there was money in it, you know. I mean, later, then they all got into business --
515
1242000
3000
21:03
I mean, there are waves of -- going into your high school,
516
1245000
3000
Ý tôi, có rất nhiều --
khi bạn bước vào cấp 3,
khi bạn bước vào cấp 3,
người ta nói, bạn muốn trở nên
giàu có, hãy trở thành nhà khoa học
giàu có, hãy trở thành nhà khoa học
21:06
person saying, you want to be rich, you know, be a scientist. You know, not anymore.
517
1248000
3000
Không thế nữa, giờ nếu muốn
giàu, bạn trở thành doanh nhân
giàu, bạn trở thành doanh nhân
21:09
You want to be rich, you be a businessman.
518
1251000
2000
21:11
But a lot of people got in it for the money and the power and the travel.
519
1253000
3000
Nhưng rất nhiều người tham gia
vì tiền, quyền và để du ngoạn
vì tiền, quyền và để du ngoạn
21:14
That's back when travel was easy.
520
1256000
3000
Trước đó khi mà việc du ngoạn rất đơn giản
Và những người đó không nghĩ --
21:18
And those people don't think --
521
1260000
2000
21:20
they don't --
522
1262000
2000
họ không --
không phải lúc nào họ cũng
nói cho bạn sự thật
nói cho bạn sự thật
21:22
they don't always tell you the truth, you know.
523
1264000
2000
Họ không kí kết điều gì cả,
mà thực ra ấy,
mà thực ra ấy,
21:24
There is nothing in their contract, in fact,
524
1266000
2000
21:26
that makes it to their advantage always,
525
1268000
2000
việc này luôn có lợi cho họ,
21:28
to tell you the truth.
526
1270000
2000
nói thật với bạn là như vậy
21:30
And the people I'm talking about are people that like --
527
1272000
3000
Và những người mà tôi
đang nói tới là những người --
đang nói tới là những người --
họ nói họ là một thành viên của ủy ban
21:33
they say that they're a member of the committee
528
1275000
3000
gọi là, kiểu, Ủy ban Liên Chính phủ
về Biến đổi Khí hậu
về Biến đổi Khí hậu
21:36
called, say, the Inter-Governmental Panel on Climate Change.
529
1278000
4000
Và họ -- họ có những cuộc hợp lớn
nơi mà họ cố tìm ra
nơi mà họ cố tìm ra
21:40
And they -- and they have these big meetings where they try to figure out
530
1282000
3000
cách mà -- cách để liên tục chứng minh
21:44
how we're going to -- how we're going to continually prove
531
1286000
2000
21:46
that the planet is getting warmer,
532
1288000
3000
rằng trái đất đang nóng dần lên,
khi mà điều đó lại đối lập
với cảm giác của hầu hết mọi người
với cảm giác của hầu hết mọi người
21:49
when that's actually contrary to most people's sensations.
533
1291000
3000
21:52
I mean, if you actually measure
534
1294000
2000
Ý tôi là, nếu bạn thực sự đi đo
21:54
the temperature over a period --
535
1296000
2000
nhiệt độ trong 1 khoảng thời gian --
21:56
I mean, the temperature has been measured now
536
1298000
2000
Ý tôi là, giờ thi nhiệt độ đã được đo
21:58
pretty carefully for about 50, 60 years --
537
1300000
3000
khá là cẩn thận trong suốt
50, 60 năm rồi --
50, 60 năm rồi --
22:01
longer than that it's been measured,
538
1303000
2000
có khi là lâu hơn thế,
22:03
but in really nice, precise ways,
539
1305000
2000
nhưng bằng những cách rất chi tiết,
22:05
and records have been kept for 50 or 60 years,
540
1307000
3000
và các ghi chép đã được
giữ trong suốt 50 60 năm
giữ trong suốt 50 60 năm
và thật ra, nhiệt độ
không thực sự tăng lên nhiều
không thực sự tăng lên nhiều
22:08
and in fact, the temperature hadn't really gone up.
541
1310000
2000
22:10
It's like, the average temperature
542
1312000
2000
Nó kiểu như, nhiệt độ trung bình
22:12
has gone up a tiny little bit,
543
1314000
2000
thì đã tăng lên chỉ một chút chút,
22:14
because the nighttime temperatures
544
1316000
3000
bởi vì nhiệt độ ban đêm
tại các đài khí tượng
đã tăng lên một chút
đã tăng lên một chút
22:17
at the weather stations have come up just a little bit.
545
1319000
2000
22:19
But there's a good explanation for that.
546
1321000
2000
Nhưng có một lời giải thích
chính đáng về việc đó
chính đáng về việc đó
22:21
And it's that the weather stations are all built outside of town,
547
1323000
3000
Đó là các đài khí tượng đều
xây dựng ở ngoại ô,
xây dựng ở ngoại ô,
22:24
where the airport was, and now
548
1326000
2000
nơi mà có các sân bay, và giờ thì
các thị trấn cũng chuyển ra đó,
nhà bê tông khắp nơi
nhà bê tông khắp nơi
22:26
the town's moved out there, there's concrete all around
549
1328000
2000
22:28
and they call it the skyline effect.
550
1330000
2000
và họ gọi đó là hiệu ứng đường chân trời
22:30
And most responsible people
551
1332000
2000
Và những người chịu trách nhiệm nhiều nhất
22:32
that measure temperatures realize
552
1334000
2000
về việc đo nhiệt độ, nhận ra là
22:34
you have to shield your measuring device from that.
553
1336000
2000
bạn phải ngăn cách
thiết bị đo của bạn khỏi nó
thiết bị đo của bạn khỏi nó
22:36
And even then, you know,
554
1338000
3000
Và ngay cả lúc đó, bạn biết đấy
22:39
because the buildings get warm in the daytime,
555
1341000
1000
bởi vì các tòa nhà ấm hơn vào ban ngày,
22:40
and they keep it a little warmer at night.
556
1342000
2000
khiến cho ban đêm
cũng ấm hơn một chút,
cũng ấm hơn một chút,
22:42
So the temperature has been, sort of, inching up.
557
1344000
2000
Nên nhiệt độ
tăng lên một tí
tăng lên một tí
22:44
It should have been. But not a lot. Not like, you know --
558
1346000
3000
Nó phải thế. Nhưng không nhiều.
Không kiểu như, bạn biết đấy --
Không kiểu như, bạn biết đấy --
22:47
the first guy -- the first guy that got the idea
559
1349000
2000
người đầu tiên -- có ý tưởng là
22:49
that we're going to fry ourselves here,
560
1351000
2000
chúng ta chuẩn bị bị rán chín,
22:51
actually, he didn't think of it that way.
561
1353000
2000
thật ra, anh ta không
nghĩ theo cách đó
nghĩ theo cách đó
22:53
His name was Sven Arrhenius. He was Swedish, and he said,
562
1355000
3000
Tên anh ta là Sven Arrhenius
Người Thụy Điển, và anh ta nói,
Người Thụy Điển, và anh ta nói,
22:56
if you double the CO2 level in the atmosphere,
563
1358000
3000
nếu nhân đôi lượng CO2
trong bầu khí quyển,
trong bầu khí quyển,
điều mà anh ta nghĩ có thể sẽ --
đây đang là năm 1900 nhé --
đây đang là năm 1900 nhé --
22:59
which he thought might -- this is in 1900 --
564
1361000
2000
23:02
the temperature ought to go up about 5.5 degrees, he calculated.
565
1364000
3000
nhiệt độ sẽ phải tăng lên
đến 5.5 độ, theo tính toán của anh ta
đến 5.5 độ, theo tính toán của anh ta
23:05
He was thinking of the earth as, kind of like,
566
1367000
2000
Anh ta đã nghĩ trái đất như là,
23:07
you know, like a completely insulated thing
567
1369000
3000
bạn biết đấy, như một thứ
hoàn toàn cách nhiệt
hoàn toàn cách nhiệt
23:10
with no stuff in it, really,
568
1372000
2000
mà chẳng có gì bên trong,
23:12
just energy coming down, energy leaving.
569
1374000
2000
chỉ có năng lượng đi đến và đi khỏi
23:14
And so he came up with this theory,
570
1376000
2000
Và rồi anh ta nghĩ ra một giả thuyết,
23:16
and he said, this will be cool,
571
1378000
2000
và anh ta nói, cái này sẽ hay ho đây,
23:18
because it'll be a longer growing season in Sweden,
572
1380000
3000
bởi vì Thụy Điển sẽ có
mùa sinh trường dài hơn,
mùa sinh trường dài hơn,
23:21
you know, and the surfers liked it,
573
1383000
2000
và bạn biết đấy, các tay lướt sóng
thích điều này,
thích điều này,
23:23
the surfers thought, that's a cool idea,
574
1385000
2000
hội lướt sóng nói, ý tưởng tuyệt đấy,
23:25
because it's pretty cold in the ocean sometimes, and --
575
1387000
3000
bởi vì đại dương thỉnh thoảng
khá là lạnh, và --
khá là lạnh, và --
23:28
but a lot of other people later on
576
1390000
2000
nhưng về sau đó nhiều người
23:30
started thinking it would be bad, you know.
577
1392000
2000
bắt đầu nghĩ
việc ấm lên này là tệ
việc ấm lên này là tệ
Nhưng không ai thực sự
chứng minh nó, phải không?
chứng minh nó, phải không?
23:33
But nobody actually demonstrated it, right?
578
1395000
2000
Ý tôi là, nhiệt độ như đo được --
23:35
I mean, the temperature as measured --
579
1397000
2000
23:37
and you can find this on our wonderful Internet,
580
1399000
2000
bạn có thể tìm được trên
internet tuyệt vời của chúng ta,
internet tuyệt vời của chúng ta,
23:39
you just go and look for all NASAs records,
581
1401000
3000
bạn chỉ cần tìm kiếm mọi
ghi chép của NASA,
ghi chép của NASA,
23:42
and all the Weather Bureau's records,
582
1404000
2000
và của Dự báo thời tiết,
23:44
and you'll look at it yourself, and you'll see, the temperature has just --
583
1406000
3000
và bạn sẽ tự nhìn vào đó,
và bạn sẽ thấy rằng nhiệt độ --
và bạn sẽ thấy rằng nhiệt độ --
23:47
the nighttime temperature measured on the surface of the planet
584
1409000
3000
nhiệt độ ban đêm đo được
trên bề mặt trái đất
trên bề mặt trái đất
23:50
has gone up a tiny little bit.
585
1412000
2000
đã tăng lên một chút xíu
23:52
So if you just average that and the daytime temperature, it looks like it went up
586
1414000
2000
Nên nếu bạn chia trung bình với
nhiệt độ ban ngày, có vẻ nó tăng
nhiệt độ ban ngày, có vẻ nó tăng
23:54
about .7 degrees in this century.
587
1416000
3000
khoảng tầm 0.7 độ, trong thế kỉ này
23:57
But in fact, it was just coming up --
588
1419000
2000
Nhưng thật ra là nó chỉ tăng --
23:59
it was the nighttime; the daytime temperatures didn't go up.
589
1421000
2000
vào ban đêm mà thôi,
nhiệt độ ban ngày vẫn vậy
nhiệt độ ban ngày vẫn vậy
24:01
So -- and Arrhenius' theory --
590
1423000
3000
Và -- giả thuyết của Arrhenius
và những người quan tâm việc nóng lên
24:04
and all the global warmers think --
591
1426000
2000
24:06
they would say, yeah, it should go up in the daytime, too,
592
1428000
2000
họ nói, yeah, chắc hẳn nó
phải tăng cả vào ban ngày,
phải tăng cả vào ban ngày,
24:08
if it's the greenhouse effect.
593
1430000
2000
nếu nó là hiệu ứng nhà kính
24:10
Now, people like things that have, like, names like that,
594
1432000
3000
Giờ mọi người thích những thứ
mà có, kiểu, tên gọi như thế nhỉ?
mà có, kiểu, tên gọi như thế nhỉ?
24:13
that they can envision it, right? I mean --
595
1435000
3000
mà họ có thể hình dung ra, phải không?
Ý tôi là --
Ý tôi là --
24:16
but people don't like things like this, so -- most -- I mean,
596
1438000
2000
nhưng nhiều người không thích
những thứ này, nên là --
những thứ này, nên là --
24:18
you don't get all excited about things
597
1440000
2000
bạn không háo hức với mọi thứ
24:21
like the actual evidence, you know,
598
1443000
2000
như với chứng cứ thật sự, bạn biết đấy,
24:23
which would be evidence for strengthening
599
1445000
2000
điều mà sẽ là chứng cứ
cho sự tăng cường
cho sự tăng cường
24:25
of the tropical circulation in the 1990s.
600
1447000
3000
của lưu thông nhiệt đới những năm 90
24:28
It's a paper that came out in February,
601
1450000
2000
Có một văn bản ra đời vào tháng 2
24:30
and most of you probably hadn't heard about it.
602
1452000
3000
và nhiều người trong các bạn
có lẽ chưa nghe tới nó
có lẽ chưa nghe tới nó
"Bằng chứng cho sự biến thiên thập kỉ lớn
24:33
"Evidence for Large Decadal Variability
603
1455000
2000
24:35
in the Tropical Mean Radiative Energy Budget."
604
1457000
3000
trong Ngân sách năng lượng
bức xạ nhiệt đới"
bức xạ nhiệt đới"
Xin lỗi. Những giấy tờ này
được công bố bởi NASA
được công bố bởi NASA
24:39
Excuse me. Those papers were published by NASA,
605
1461000
3000
và vài nhà khoa học ở
Columbia, và Viliki
Columbia, và Viliki
24:42
and some scientists at Columbia, and Viliki
606
1464000
2000
24:44
and a whole bunch of people, Princeton.
607
1466000
3000
và một đống người ở Princeton
24:47
And those two papers came out in Science Magazine,
608
1469000
3000
Và những giấy tờ đó ra mắt
trong Tạp chí Khoa học,
trong Tạp chí Khoa học,
24:50
February the first,
609
1472000
2000
Ngày 1/2
và chúng -- những kết luận
trong các giấy tờ này,
trong các giấy tờ này,
24:52
and these -- the conclusion in both of these papers,
610
1474000
3000
24:55
and in also the Science editor's, like,
611
1477000
3000
và cả trong giấy tờ của
biên tập viên Tạp chí Khoa học,
biên tập viên Tạp chí Khoa học,
24:58
descriptions of these papers, for, you know,
612
1480000
2000
miêu tả về các văn bản này, bạn biết đấy,
25:00
for the quickie,
613
1482000
2000
ngắn gọn là,
giả thuyết của chúng ta
về nóng lên toàn cầu
về nóng lên toàn cầu
25:02
is that our theories about global warming
614
1484000
2000
25:04
are completely wrong. I mean,
615
1486000
2000
là toàn hoàn sai
25:06
what these guys were doing,
616
1488000
2000
Những gì mà mấy ông này đang làm,
25:08
and this is what -- the NASA people have been saying this for a long time.
617
1490000
3000
và đây--NASA đã từng
nói thế suốt 1 thời gian dài
nói thế suốt 1 thời gian dài
25:11
They say, if you measure the temperature of the atmosphere, it isn't going up --
618
1493000
3000
Họ nói, nếu bạn đo nhiệt độ bầu khí quyển,
nó không hề tăng lên --
nó không hề tăng lên --
25:14
it's not going up at all. We've doing it very carefully now for 20 years,
619
1496000
3000
không hề tăng. Chúng tôi đã
làm việc này rất cẩn thận trong 20 năm,
làm việc này rất cẩn thận trong 20 năm,
25:17
from satellites, and it isn't going up.
620
1499000
3000
từ các vệ tinh, và nó không tăng
25:20
And in this paper, they show something much more striking,
621
1502000
3000
Và trong các văn bản này, họ cho thấy
một điều còn ấn tượng hơn nhiều,
một điều còn ấn tượng hơn nhiều,
25:23
and that was that they did what they call a radiation --
622
1505000
3000
đó là thứ họ đã làm
mà họ gọi là bức xạ --
mà họ gọi là bức xạ --
25:26
and I'm not going to go into the details of it, actually it's quite complicated,
623
1508000
3000
và tôi sẽ không nói chi tiết về
vấn đề này, nó khá phức tạp,
vấn đề này, nó khá phức tạp,
25:29
but it isn't as complicated as they might make you think it is
624
1511000
3000
nhưng nó không phức tạp như
những gì họ làm bạn tưởng
những gì họ làm bạn tưởng
bằng những ngôn từ họ dùng trong văn bản.
Nếu bạn thật sự đọc nó, họ nói,
Nếu bạn thật sự đọc nó, họ nói,
25:32
by the words they use in those papers. If you really get down to it, they say,
625
1514000
3000
25:35
the sun puts out a certain amount of energy --
626
1517000
2000
mặt trời sinh ra 1 lượng
năng lượng nhất định
năng lượng nhất định
25:37
we know how much that is --
627
1519000
2000
chúng ta biết nó nhiều đến thế nào
25:39
it falls on the earth, the earth gives back a certain amount.
628
1521000
2000
nó rơi xuống trái đất, và trái đất
trả lại một lượng nhất định
trả lại một lượng nhất định
25:41
When it gets warm it generates --
629
1523000
3000
Khi nó ấm lên nó sinh ra --
25:44
it makes redder energy -- I mean, like infra-red,
630
1526000
3000
sinh ra kiểu như tia hồng ngoại,
25:47
like something that's warm gives off infra-red.
631
1529000
3000
như kiểu một thứ gì đó ấm lên
sẽ sinh ra hồng ngoại
sẽ sinh ra hồng ngoại
Toàn bộ cái việc nóng lên toàn cầu --
25:50
The whole business of the global warming --
632
1532000
2000
25:52
trash, really,
633
1534000
2000
rác rưởi, thật sự,
25:54
is that -- if the -- if there's too much CO2 in the atmosphere,
634
1536000
3000
nếu như--nếu có quá nhiều CO2
trong bầu khí quyển
trong bầu khí quyển
25:57
the heat that's trying to escape
635
1539000
2000
thì cái nhiệt mà đang cố thoát ra
25:59
won't be able to get out. But the heat coming from the sun,
636
1541000
3000
sẽ không thể thoát ra. Nhưng nhiệt
đến từ mặt trời thì,
đến từ mặt trời thì,
26:02
which is mostly down in the -- it's like 350 nanometers,
637
1544000
3000
cái mà khoảng 350 nanomet,
26:05
which is where it's centered -- that goes right through CO2.
638
1547000
3000
ngay tại trung tâm của nó --
đi xuyên ngay qua CO2
đi xuyên ngay qua CO2
Vậy nên bạn vẫn bị làm nóng lên,
mà không giải tỏa được chút nào
mà không giải tỏa được chút nào
26:08
So you still get heated, but you don't dissipate any.
639
1550000
2000
26:10
Well, these guys measured all of those things.
640
1552000
2000
Mấy ông này đã đo đạc tất cả những thứ đó
26:12
I mean, you can talk about that stuff,
641
1554000
2000
Bạn có thể nói về nó,
26:14
and you can write these large reports, and you can get government money to do it,
642
1556000
3000
và bạn có thể viết những bản báo cáo,
và xin tiền chính phủ để làm,
và xin tiền chính phủ để làm,
26:17
but these -- they actually measured it,
643
1559000
3000
nhưng -- họ đã thực sự đo đạc nó,
và hóa ra là suốt 10 năm qua --
26:20
and it turns out that in the last 10 years --
644
1562000
2000
26:22
that's why they say "decadal" there --
645
1564000
2000
đấy là lý do họ nói "thập kỉ" --
26:24
that the energy -- that the level
646
1566000
3000
cái mức năng lượng --
26:27
of what they call "imbalance"
647
1569000
2000
của cái họ gọi là "mất cân bằng"
26:29
has been way the hell over what was expected.
648
1571000
3000
đã vượt quá những gì được mong đợi
26:32
Like, the amount of imbalance --
649
1574000
3000
Kiểu, cái lượng mất cân bằng --
tức, nhiệt đi vào mà không đi ra
26:35
meaning, heat's coming in and it's not going out
650
1577000
3000
mà bạn nhận được từ việc
nhân đôi lượng CO2,
nhân đôi lượng CO2,
26:38
that you would get from having double the CO2,
651
1580000
2000
26:40
which we're not anywhere near that, by the way.
652
1582000
3000
nhân tiện là chúng ta còn xa
mới đạt đến mức đấy
mới đạt đến mức đấy
Nhưng nếu chúng ta đạt mức đó
vào khoảng 2025 hay gì đó,
vào khoảng 2025 hay gì đó,
26:43
But if we did, in 2025 or something,
653
1585000
2000
26:45
have double the CO2 as we had in 1900,
654
1587000
3000
có gấp đôi lượng CO2 so với năm 1900,
họ nói Ngân khố năng lượng sẽ tăng
26:48
they say it would be increase the energy budget
655
1590000
2000
26:50
by about -- in other words,
656
1592000
3000
khoảng -- nói cách khác,
1 watt trên 1 cm vuông nhiệt nữa
26:53
one watt per square centimeter more
657
1595000
2000
26:55
would be coming in than going out.
658
1597000
2000
sẽ đi vào mà không thoát ra
26:57
So the planet should get warmer.
659
1599000
3000
Nên trái đất tất yếu sẽ nóng lên
27:00
Well, they found out in this study -- these two studies
660
1602000
2000
Họ tìm ra trong nghiên cứu này --
2 nghiên cứu này
2 nghiên cứu này
27:02
by two different teams --
661
1604000
2000
bởi 2 đội khác nhau --
27:04
that five and a half watts
662
1606000
2000
là 5.5 watts
27:06
per square meter
663
1608000
2000
trên 1 mét vuông
27:08
had been coming in from 1998, 1999,
664
1610000
3000
nhiệt đã đi vào từ 1998, 1999,
27:11
and the place didn't get warmer.
665
1613000
2000
và nó không hề ấm dần lên
27:13
So the theory's kaput -- it's nothing.
666
1615000
2000
Nên cái giả thuyết này rỗng tuếch
27:15
These papers should have been called,
667
1617000
2000
Mấy cái văn bản này nên được gọi là,
27:17
"The End to the Global Warming Fiasco," you know.
668
1619000
3000
"Cái kết của Sự thất bại Ấm lên toàn cầu"
27:20
They're concerned,
669
1622000
2000
Họ lo lắng rằng,
27:22
and you can tell they have very guarded conclusions in these papers,
670
1624000
3000
và bạn có thể thấy họ có những
kết luận rất thận trọng trong các văn bản,
kết luận rất thận trọng trong các văn bản,
27:25
because they're talking about big laboratories
671
1627000
2000
bởi họ đang nói về những
phòng thí nghiệm lớn
phòng thí nghiệm lớn
27:27
that are funded by lots of money
672
1629000
2000
mà được đầu tư rất rất nhiều tiền
27:29
and by scared people.
673
1631000
2000
bởi những con người đang sợ hãi
27:31
You know, if they said, you know what?
674
1633000
2000
Bạn biết đấy, nếu họ nói, ông biết không?
27:33
There isn't a problem with global warming any longer,
675
1635000
2000
Chẳng còn vấn đề nóng lên toàn cầu nữa đâu
27:35
so we can -- you know, they're funding.
676
1637000
2000
nên chúng ta có thể --
bạn biết đấy họ đang gây quỹ
bạn biết đấy họ đang gây quỹ
27:37
And if you start a grant request with something like that,
677
1639000
2000
Và nếu bạn khơi nguồn 1 yêu cầu
với 1 thứ kiểu như thế,
với 1 thứ kiểu như thế,
27:40
and say, global warming obviously hadn't happened ...
678
1642000
2000
và nói, rõ ràng là nóng lên toàn cầu
chưa hề xảy ra...
chưa hề xảy ra...
27:42
if they -- if they -- if they actually -- if they actually said that,
679
1644000
2000
nếu họ -- nếu họ thực sự --
nếu họ thực sự nói thế ấy,
nếu họ thực sự nói thế ấy,
27:44
I'm getting out.
680
1646000
2000
Tôi sẽ biến khỏi đây.
27:46
(Laughter)
681
1648000
3000
(Cười)
27:49
I'll stand up too, and --
682
1651000
2000
Tôi cũng sẽ đứng lên và --
27:51
(Laughter)
683
1653000
2000
(Cười)
(Vỗ tay)
27:53
(Applause)
684
1655000
3000
27:56
They have to say that.
685
1658000
2000
Họ phải nói như thế
27:58
They had to be very cautious.
686
1660000
2000
Họ phải rất thận trọng
28:00
But what I'm saying is, you can be delighted,
687
1662000
2000
Nhưng tôi đang muốn nói là,
bạn có thể vui mừng,
bạn có thể vui mừng,
28:02
because the editor of Science, who is no dummy,
688
1664000
3000
bởi biên tập của tạp chí Khoa học,
người mà không hề ngốc,
người mà không hề ngốc,
28:05
and both of these fairly professional --
689
1667000
3000
và cả 2 đội khá là --
rất là chuyên nghiệp này, họ đều
đã cùng đi đến 1 kết luận
đã cùng đi đến 1 kết luận
28:08
really professional teams, have really come to the same conclusion
690
1670000
3000
và ở dòng cuối của văn bản của họ
28:11
and in the bottom lines in their papers
691
1673000
2000
28:13
they have to say, what this means is, that what we've been thinking,
692
1675000
2000
họ phải nói, điều này có nghĩa là,
là những gì chúng ta đã và đang nghĩ,
là những gì chúng ta đã và đang nghĩ,
28:16
was the global circulation model that we predict
693
1678000
2000
rằng mô hình lưu thông toàn cầu
mà chúng ta dự tính
mà chúng ta dự tính
28:18
that the earth is going to get overheated
694
1680000
2000
rằng trái đất sẽ trở nên quá nóng
28:20
that it's all wrong. It's wrong by a large factor.
695
1682000
3000
đều sai. Sai bởi một nhân tố lớn
28:23
It's not by a small one. They just --
696
1685000
3000
Nhân tố không hề nhỏ. Họ chỉ --
họ chỉ hiểu sai một sự thật
đó là trái đất này --
đó là trái đất này --
28:26
they just misinterpreted the fact that the earth --
697
1688000
3000
rõ ràng có một cơ chế
nào đó đang hoạt động
nào đó đang hoạt động
28:29
there's obviously some mechanisms going on
698
1691000
2000
28:31
that nobody knew about,
699
1693000
2000
mà không ai biết tới,
bởi nhiệt cứ đi vào mà nó
không hề bị nóng lên
không hề bị nóng lên
28:33
because the heat's coming in and it isn't getting warmer.
700
1695000
2000
28:35
So the planet is a pretty amazing thing, you know,
701
1697000
3000
Nên hành tinh này là
một thứ khá kì diệu, bạn biết đấy,
một thứ khá kì diệu, bạn biết đấy,
nó to và khủng khiếp --
và to và tuyệt vời,
và to và tuyệt vời,
28:38
it's big and horrible -- and big and wonderful,
702
1700000
2000
28:40
and it does all kinds of things we don't know anything about.
703
1702000
3000
và nó làm tất cả những việc này
mà chúng ta không hề biết đến tí gì
mà chúng ta không hề biết đến tí gì
Nên ý tôi là, lý do tôi tổng hợp lại
tất cả những điều này
tất cả những điều này
28:43
So I mean, the reason I put those things all together,
704
1705000
2000
28:45
OK, here's the way you're supposed to do science --
705
1707000
2000
OK, đây là cách mà bạn nên làm khoa học --
28:47
some science is done for other reasons, and just curiosity.
706
1709000
3000
một phần khoa học đã được thực hiện
vì vài lý do khác, hoặc chỉ là sự tò mò
vì vài lý do khác, hoặc chỉ là sự tò mò
28:50
And there's a lot of things like global warming,
707
1712000
2000
Và có rất nhiều thứ giống như
việc nóng lên toàn cầu,
việc nóng lên toàn cầu,
28:52
and ozone hole and you know,
708
1714000
2000
và lỗ thủng tầng ozone
và bạn biết đấy,
và bạn biết đấy,
28:54
a whole bunch of scientific public issues,
709
1716000
2000
cả một đống những vấn đề
khoa học công khai,
khoa học công khai,
28:56
that if you're interested in them,
710
1718000
2000
mà nếu bạn cảm thấy hứng thú,
28:58
then you have to get down the details, and read the papers called,
711
1720000
3000
thì bạn phải bắt tay vào những chi tiết,
và đọc những giấy tờ gọi là,
và đọc những giấy tờ gọi là,
"Sự biến thiên lớn trong thập kỉ về.."
29:01
"Large Decadal Variability in the ... "
712
1723000
2000
29:03
You have to figure out what all those words mean.
713
1725000
2000
Bạn phải tìm ra ý nghĩa
của những từ đó
của những từ đó
29:05
And if you just listen to the guys
714
1727000
2000
Và nếu bạn chỉ nghe lời những gã
29:07
who are hyping those issues, and making a lot of money out of it,
715
1729000
3000
mà đang thổi phồng các vấn đề đó,
và làm ra rất nhiều tiền từ việc đó,
và làm ra rất nhiều tiền từ việc đó,
29:10
you'll be misinformed, and you'll be worrying about the wrong things.
716
1732000
3000
bạn sẽ bị thông tin sai lệch, và bạn
sẽ lo lắng về những thứ sai lệch
sẽ lo lắng về những thứ sai lệch
29:13
Remember the 10 things that are going to get you. The -- one of them --
717
1735000
3000
Hãy nhớ 10 thứ mà sẽ giúp bạn.
Cái mà -- một trong số đó--
Cái mà -- một trong số đó--
29:16
(Laughter)
718
1738000
2000
(Cười)
29:18
And the asteroids is the one I really agree with there.
719
1740000
3000
Và các tiểu hành tinh là thứ
mà tôi thật sự tán thành ở đây
mà tôi thật sự tán thành ở đây
Ý tôi là, bạn phải trông chừng
các tiểu hành tinh. OK, cảm ơn rất nhiều
các tiểu hành tinh. OK, cảm ơn rất nhiều
29:21
I mean, you've got to watch out for asteroids. OK, thank you for having me here.
720
1743000
3000
(Vỗ tay)
29:24
(Applause)
721
1746000
3000
ABOUT THE SPEAKER
Kary Mullis - BiochemistKary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions.
Why you should listen
In the early 1980s, Kary Mullis developed the polymerase chain reaction, an elegant way to make copies of a DNA strand using the enzyme polymerase and some basic DNA "building blocks." The process opened the door to more in-depth study of DNA -- like the Human Genome Project. Mullis shared the 1993 Nobel Prize in Chemistry for developing this technique.
As he tells it, after winning the Nobel Prize, his next career move was to learn how to surf. It's typical of Mullis, whose scientific method is to get deeply curious about a topic, work it out from first principles, and then imagine the next giant leap forward. As he puts it in his Nobel autobiography, revised several times since 1993, "I read a lot, and think a lot, and I can talk about almost anything. Being a Nobel laureate is a license to be an expert in lots of things as long as you do your homework."
Most recently, he's been taking a hard look at immunity; a recent patent from his company Altermune describes the redirection of an existing immune response to a new pathogen.
Kary Mullis | Speaker | TED.com