ABOUT THE SPEAKER
Andrea Ghez - Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space.

Why you should listen

Seeing the unseen (from 26,000 light-years away) is a specialty of UCLA astronomer Andrea Ghez. From the highest and coldest mountaintop of Hawaii, home of the Keck Observatory telescopes, using bleeding-edge deep-space-scrying technology, Ghez handily confirmed 30 years of suspicions of what lies at the heart of the Milky Way galaxy -- a supermassive black hole, which sends its satellite stars spinning in orbits approaching the speed of light.

Ghez received a MacArthur "genius grant" in 2008 for her work in surmounting the limitations of earthbound telescopes. Early in her career, she developed a technique known as speckle imaging, which combined many short exposures from a telescope into one much-crisper image. Lately she's been using adaptive optics to further sharpen our view from here -- and compile evidence of young stars at the center of the universe.

More profile about the speaker
Andrea Ghez | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2009

Andrea Ghez: The hunt for a supermassive black hole

Andrea Ghez: Cuộc săn lùng hố đen khổng lồ

Filmed:
866,701 views

Với những tài liệu mới từ kính viễn vọng Keck, Andrea Ghez chỉ cho thấy bằng cách nào đỉnh cao của công nghệ thích ứng quang học đang giúp các nhà thiên văn học hiểu về vật thể bí ẩn nhất trong vũ trụ của chúng ta:các hố đen. Cô chia sẻ những bằng chứng rằng siêu hố đen có thể đang ẩn nấp ở trung tâm của dải Ngân Hà (Milky Way).
- Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
How do you observequan sát something you can't see?
0
0
3000
Làm cách nào để quan sát thứ mà bạn không thể nhìn thấy ?
00:18
This is the basiccăn bản questioncâu hỏi of somebodycó ai who'sai interestedquan tâm
1
3000
3000
Đây là câu hỏi cơ bản với những ai thích thú
00:21
in findingPhát hiện and studyinghọc tập blackđen holeslỗ hổng.
2
6000
2000
trong việc tìm kiếm và nghiên cứu về các hố đen.
00:23
Because blackđen holeslỗ hổng are objectscác đối tượng
3
8000
2000
Vì hố đen là những vật thể
00:25
whose pullkéo of gravitynghiêm trọng is so intensecường độ cao
4
10000
3000
có lực hút cực lớn
00:28
that nothing can escapethoát khỏi it, not even lightánh sáng,
5
13000
2000
mà không thứ gì có thế thoát khỏi, thậm chí cả ánh sáng
00:30
so you can't see it directlytrực tiếp.
6
15000
2000
nên bạn không thể nhìn thấy nó một cách trực tiếp.
00:32
So, my storycâu chuyện todayhôm nay about blackđen holeslỗ hổng
7
17000
3000
Câu chuyện về các hố đen của tôi hôm nay là
00:35
is about one particularcụ thể blackđen holelỗ.
8
20000
2000
là về một hố đen đặc biệt.
00:37
I'm interestedquan tâm in findingPhát hiện whetherliệu or not
9
22000
3000
Tôi hứng thú với việc tìm kiếm có hay không
00:40
there is a really massiveto lớn, what we like to call
10
25000
3000
thứ thực sự rất lớn, mà chúng ta thường gọi
00:43
"supermassivesiêu khối lượng" blackđen holelỗ at the centerTrung tâm of our galaxyThiên hà.
11
28000
3000
hố đen “siêu lớn" ở trung tâm giải Ngân Hà của chúng ta.
00:46
And the reasonlý do this is interestinghấp dẫn is that
12
31000
3000
Và lý do của sự thích thú đó là vì
00:49
it givesđưa ra us an opportunitycơ hội to provechứng minh
13
34000
3000
nó đưa cho chúng ta khả năng để chứng minh
00:52
whetherliệu or not these exotickỳ lạ objectscác đối tượng really existhiện hữu.
14
37000
4000
rằng vật thể kì lạ này có tồn tại hay không
00:56
And secondthứ hai, it givesđưa ra us the opportunitycơ hội
15
41000
2000
Điều thứ hai là nó cho chúng ta cơ hội
00:58
to understandhiểu không how these supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng
16
43000
3000
để hiểu bằng cách nào những siêu hố đen
01:01
interacttương tác with theirhọ environmentmôi trường,
17
46000
2000
tương tác với môi trường của nó,
01:03
and to understandhiểu không how they affectcó ảnh hưởng đến the formationsự hình thành and evolutionsự phát triển
18
48000
3000
và để hiểu chúng ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển
01:06
of the galaxiesthiên hà which they residecư trú in.
19
51000
3000
của những thiên hà mà chúng cư ngụ.
01:09
So, to beginbắt đầu with,
20
54000
2000
Thế nên, để bắt đầu,
01:11
we need to understandhiểu không what a blackđen holelỗ is
21
56000
3000
chúng ta cần hiểu lỗ đen là gì
01:14
so we can understandhiểu không the proofbằng chứng of a blackđen holelỗ.
22
59000
2000
như thế chúng ta có thể biết cách chứng minh một hố đen.
01:16
So, what is a blackđen holelỗ?
23
61000
2000
Vậy, hố đen là gì?
01:18
Well, in manynhiều wayscách a blackđen holelỗ is an incrediblyvô cùng simpleđơn giản objectvật,
24
63000
4000
Vâng, có thể nói hố đen là một vật thể cực kì đơn giản,
01:22
because there are only threesố ba characteristicsđặc điểm that you can describemiêu tả:
25
67000
3000
bởi vì chỉ có ba tính chất để bạn mô tả nó:
01:25
the masskhối lượng,
26
70000
2000
khối lượng
01:27
the spinquay, and the chargesạc điện.
27
72000
2000
sự quay tròn, và sự tích điện
01:29
And I'm going to only talk about the masskhối lượng.
28
74000
2000
Và tôi sẽ chỉ nói về khối lượng.
01:31
So, in that sensegiác quan, it's a very simpleđơn giản objectvật.
29
76000
3000
Về mặt đó, hố đen là một vật thể rất đơn giản.
01:34
But in anotherkhác sensegiác quan, it's an incrediblyvô cùng complicatedphức tạp objectvật
30
79000
2000
Nhưng ở mặt khác, nó lại là một vật thể vô cùng phức tạp
01:36
that we need relativelytương đối exotickỳ lạ physicsvật lý to describemiêu tả,
31
81000
3000
mà chúng cần loại vật lý tương đối lạ thường để mô tả,
01:39
and in some sensegiác quan representsđại diện the breakdownNiu Di-lân of our physicalvật lý understandinghiểu biết
32
84000
4000
và hiểu theo một cách nào đó thì nó phá vỡ những hiểu biết vật lý của chúng ta
01:43
of the universevũ trụ.
33
88000
2000
về vũ trụ
01:45
But todayhôm nay, the way I want you to understandhiểu không a blackđen holelỗ,
34
90000
2000
Nhưng hôm nay, cách tôi muốn bạn hiểu về hố đen,
01:47
for the proofbằng chứng of a blackđen holelỗ,
35
92000
2000
để chứng minh nó,
01:49
is to think of it as an objectvật
36
94000
2000
là nghĩ về nó như một vật thể
01:51
whose masskhối lượng is confinedhạn chế to zerokhông volumeâm lượng.
37
96000
3000
có khối lượng bị nén tới mức có thể tích bằng 0.
01:54
So, despitemặc dù the factthực tế that I'm going to talk to you about
38
99000
2000
Vì vậy, bất chấp sự thật rằng tôi sẽ nói với các bạn về
01:56
an objectvật that's supermassivesiêu khối lượng,
39
101000
3000
một vật thể có với kích cỡ siêu lớn
01:59
and I'm going to get to what that really meanscó nghĩa in a momentchốc lát,
40
104000
2000
và tôi sẽ nói đâu là ý nghĩa thật ngay sau đây,
02:01
it has no finitecó hạn sizekích thước.
41
106000
3000
lỗ đen không có kích cỡ xác định.
02:04
So, this is a little trickykhôn lanh.
42
109000
2000
Như thế, ở đây có một chút phức tạp
02:06
But fortunatelymay mắn there is a finitecó hạn sizekích thước that you can see,
43
111000
4000
Nhưng may mắn thay có một kích cỡ xác định mà bạn có thể thấy,
02:10
and that's knownnổi tiếng as the SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính.
44
115000
3000
đó là bán kính hấp dẫn (bán kính Schawarzschild).
02:13
And that's namedđặt tên after the guy who recognizedđược công nhận
45
118000
2000
được đặt theo tên của người tìm ra nó.
02:15
why it was suchnhư là an importantquan trọng radiusbán kính.
46
120000
2000
Tại sao bán kính này lại quan trọng?
02:17
This is a virtualảo radiusbán kính, not realitythực tế; the blackđen holelỗ has no sizekích thước.
47
122000
3000
Đây là một bán kính ảo, không có thật; hố đen không có kích cỡ.
02:20
So why is it so importantquan trọng?
48
125000
2000
Vậy tại sao nó lại quan trọng?
02:22
It's importantquan trọng because it tellsnói us
49
127000
2000
Nó quan trọng bởi vì nó cho chúng ta biết
02:24
that any objectvật can becometrở nên a blackđen holelỗ.
50
129000
4000
rằng bất kì một vật thể nào cũng có thể trở thành một hố đen
02:28
That meanscó nghĩa you, your neighborhàng xóm, your cellphoneđiện thoại di động,
51
133000
3000
Điều này nghĩa là bạn, hàng xóm, điện thoại của bạn,
02:31
the auditoriumkhán phòng can becometrở nên a blackđen holelỗ
52
136000
2000
hay giảng đường đều có thể trở thành một hố đen
02:33
if you can figurenhân vật out how to compressnén it down
53
138000
3000
Nếu bạn có thể hình dung làm cách nào để nén nó xuống
02:36
to the sizekích thước of the SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính.
54
141000
2000
thành kích cỡ của bán kính hấp dẫn ( Schwarzschild )
02:38
At that pointđiểm, what's going to happenxảy ra?
55
143000
3000
Ở điểm đó, chuyện gì sẽ xảy ra?
02:41
At that pointđiểm gravitynghiêm trọng winsthắng.
56
146000
2000
Ở điểm đó trọng lực thắng.
02:43
GravityLực hấp dẫn winsthắng over all other knownnổi tiếng forceslực lượng.
57
148000
2000
Trọng lực thắng tất cả mọi lực đã được biết.
02:45
And the objectvật is forcedbuộc to continuetiếp tục to collapsesự sụp đổ
58
150000
3000
Và vật thể chịu lực đó tiếp tục sụp đổ
02:48
to an infinitelyvô hạn smallnhỏ bé objectvật.
59
153000
2000
thành những vật thể nhỏ vô hạn.
02:50
And then it's a blackđen holelỗ.
60
155000
2000
Và sau đó nó trở thành một hố đen.
02:52
So, if I were to compressnén the EarthTrái đất down to the sizekích thước of a sugarđường cubekhối lập phương,
61
157000
5000
Như thế, nếu tôi nén trái đất xuống kích cỡ của một viên đường,
02:57
it would becometrở nên a blackđen holelỗ,
62
162000
2000
nó sẽ trở thành một lỗ đen,
02:59
because the sizekích thước of a sugarđường cubekhối lập phương is its SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính.
63
164000
4000
Bởi vì kích cỡ của một viên đường là bán kính hấp dẫn của nó.
03:03
Now, the keyChìa khóa here is to figurenhân vật out what that SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính is.
64
168000
3000
Bây giờ, chìa khóa ở đây là hình dung ra bán kính hấp dẫn đó là gì.
03:06
And it turnslượt out that it's actuallythực ra prettyđẹp simpleđơn giản to figurenhân vật out.
65
171000
4000
Và nó thực sự khá đơn giản để hình dung.
03:10
It dependsphụ thuộc only on the masskhối lượng of the objectvật.
66
175000
2000
Nó chỉ phụ thuộc vào khối lượng của vật thể.
03:12
BiggerLớn hơn objectscác đối tượng have biggerlớn hơn SchwarzschildSchwarzschild radiibán kính.
67
177000
2000
Vật thể càng lớn thì bán kính hấp dẫn càng lớn.
03:14
SmallerNhỏ hơn objectscác đối tượng have smallernhỏ hơn SchwarzschildSchwarzschild radiibán kính.
68
179000
3000
Vật thể càng nhỏ thì bán kính hấp dẫn càng nhỏ.
03:17
So, if I were to take the sunmặt trời
69
182000
2000
Do vậy, nếu tôi mang mặt trời
03:19
and compressnén it down to the scaletỉ lệ of the UniversityTrường đại học of OxfordOxford,
70
184000
3000
và nén nó xuống thành phạm vi của Trường Đại học Oxford,
03:22
it would becometrở nên a blackđen holelỗ.
71
187000
3000
nó sẽ trở thành một hố đen.
03:25
So, now we know what a SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính is.
72
190000
3000
Như thế, bây giờ chúng ta đã biết bán kính hấp dẫn là gì.
03:28
And it's actuallythực ra quitekhá a usefulhữu ích conceptkhái niệm,
73
193000
2000
Và nó là một khái niệm thực sự khá hữu dụng,
03:30
because it tellsnói us not only
74
195000
2000
bởi vì nó không chỉ nói cho chúng ta biết
03:32
when a blackđen holelỗ will formhình thức,
75
197000
2000
khi nào hố đen sẽ hình thành,
03:34
but it alsocũng thế givesđưa ra us the keyChìa khóa elementscác yếu tố for the proofbằng chứng of a blackđen holelỗ.
76
199000
3000
mà còn đưa cho chúng ta chìa khóa về bằng chứng của hố đen.
03:37
I only need two things.
77
202000
2000
Tôi chỉ cần hai thứ.
03:39
I need to understandhiểu không the masskhối lượng of the objectvật
78
204000
2000
I cần hiểu khối lượng của vật thể.
03:41
I'm claimingtuyên bố is a blackđen holelỗ,
79
206000
2000
Tôi đang khẳng định một hố đen,
03:43
and what its SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính is.
80
208000
2000
và cái gi là bán kính hấp dẫn của nó
03:45
And sincekể từ the masskhối lượng determinesquyết định the SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính,
81
210000
2000
Và từ khi khối lượng quyết định bán kính hấp dẫn,
03:47
there is actuallythực ra only one thing I really need to know.
82
212000
2000
thì thật ra chỉ còn một thứ tôi thực sự cần biết.
03:49
So, my jobviệc làm in convincingthuyết phục you
83
214000
2000
Vậy nên, công việc của tôi khi thuyết phục bạn
03:51
that there is a blackđen holelỗ
84
216000
2000
rằng có một hố đen,
03:53
is to showchỉ that there is some objectvật
85
218000
2000
là chỉ ra rằng có một vài vật thể
03:55
that's confinedhạn chế to withinbên trong its SchwarzschildSchwarzschild radiusbán kính.
86
220000
3000
được giới hạn trong bán kính hấp dẫn của nó.
03:58
And your jobviệc làm todayhôm nay is to be skepticalhoài nghi.
87
223000
3000
Và việc của bạn hôm nay là nghi ngờ.
04:01
Okay, so, I'm going to talk about no ordinarybình thường blackđen holelỗ;
88
226000
4000
Vâng, do đó, tôi sẽ nói về hố đen không bình thường;
04:05
I'm going to talk about supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng.
89
230000
3000
Tôi sẽ nói về hố đen siêu lớn.
04:08
So, I wanted to say a fewvài wordstừ ngữ about what an ordinarybình thường blackđen holelỗ is,
90
233000
2000
Vậy, tôi muốn nói vài từ về thế nào là một hố đen bình thường,
04:10
as if there could be suchnhư là a thing as an ordinarybình thường blackđen holelỗ.
91
235000
3000
nếu như có thứ được xem là một hố đen bình thường.
04:13
An ordinarybình thường blackđen holelỗ is thought to be the endkết thúc statetiểu bang
92
238000
3000
Một hố đen bình thường là trạng thái sau cùng
04:16
of a really massiveto lớn star'scủa ngôi sao life.
93
241000
2000
trong vòng đời của một ngôi sao khổng lồ.
04:18
So, if a starngôi sao startsbắt đầu its life off
94
243000
2000
Như thế, nếu cuộc sống của một ngôi sao bắt đầu kết thúc
04:20
with much more masskhối lượng than the masskhối lượng of the SunSun,
95
245000
2000
với khối lượng lớn hơn nhiều khổi lượng của mặt trời,
04:22
it's going to endkết thúc its life by explodingbùng nổ
96
247000
3000
nó sẽ kết thúc vòng đời bằng cách nổ tung
04:25
and leavingđể lại behindphía sau these beautifulđẹp supernovasiêu tân tinh remnantstàn dư that we see here.
97
250000
3000
và để lại đằng sau những dấu tích tuyệt đẹp của siêu tân tinh mà chúng ta thấy ở đây.
04:28
And insidephía trong that supernovasiêu tân tinh remnanttàn dư
98
253000
2000
Và bên trong những dấu vết còn lại của siêu tân tinh
04:30
is going to be a little blackđen holelỗ
99
255000
2000
sẽ là một lỗ đen nhỏ
04:32
that has a masskhối lượng roughlygần threesố ba timeslần the masskhối lượng of the SunSun.
100
257000
3000
có khối lượng gấp 3 lần khối lượng của Mặt Trời.
04:35
On an astronomicalthiên văn scaletỉ lệ
101
260000
2000
Trong đo lường của thiên văn học
04:37
that's a very smallnhỏ bé blackđen holelỗ.
102
262000
2000
đó là một lỗ đen rất nhỏ.
04:39
Now, what I want to talk about are the supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng.
103
264000
3000
Bây giờ, tôi muốn nói về những lỗ đen siêu lớn.
04:42
And the supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng are thought to residecư trú at the centerTrung tâm of galaxiesthiên hà.
104
267000
4000
Và những siêu lỗ đen được cho là nằm ở trung tâm của những thiên hà.
04:46
And this beautifulđẹp picturehình ảnh takenLấy with the HubbleHubble SpaceSpace TelescopeKính thiên văn
105
271000
3000
Và bức ảnh tuyệt đẹp này được chụp từ kính viễn vọng Hubble
04:49
showstrình diễn you that galaxiesthiên hà come in all shapeshình dạng and sizeskích thước.
106
274000
3000
cho thấy các thiên hà có đủ các loại hình dạng và kích cỡ.
04:52
There are biglớn onesnhững người. There are little onesnhững người.
107
277000
2000
Có những cái to. Có những cái nhỏ.
04:54
AlmostGần everymỗi objectvật in that picturehình ảnh there is a galaxyThiên hà.
108
279000
3000
Hầu hết mọi vật thể trong bức tranh đó có một giải thiên hà.
04:57
And there is a very nicetốt đẹp spiralxoắn ốc up in the upperphía trên left.
109
282000
3000
và có những đường xoắn ốc đẹp về phía trên bên trái.
05:00
And there are a hundredhàng trăm billiontỷ starssao in that galaxyThiên hà,
110
285000
4000
Và có hàng trăm tỉ ngôi sao trong giải thiên hà đó,
05:04
just to give you a sensegiác quan of scaletỉ lệ.
111
289000
2000
chỉ để đưa ra cho bạn một ý niệm về phạm vi.
05:06
And all the lightánh sáng that we see from a typicalđiển hình galaxyThiên hà,
112
291000
2000
Và tất cả ánh sáng mà chúng ta thấy từ một thiên hà tiêu biểu
05:08
which is the kindloại of galaxiesthiên hà that we're seeingthấy here,
113
293000
2000
giống như thiên hà chúng ta đang thấy ở đây,
05:10
comesđến from the lightánh sáng from the starssao.
114
295000
2000
đến từ ánh sáng của những ngôi sao.
05:12
So, we see the galaxyThiên hà because of the starngôi sao lightánh sáng.
115
297000
2000
Như thế, chúng ta nhìn thấy thiên hà bởi ánh sáng của những ngôi sao.
05:14
Now, there are a fewvài relativelytương đối exotickỳ lạ galaxiesthiên hà.
116
299000
4000
Bây giờ, có một vài giải thiên hà tương đối kì lạ.
05:18
I like to call these the primaPrima donnadonna of the galaxyThiên hà worldthế giới,
117
303000
3000
Tôi thích gọi chúng là "người phụ nữ đầu tiên" của thế giới thiên hà,
05:21
because they are kindloại of showchỉ offsđánh đổi.
118
306000
2000
bởi vì chúng khá phô trương.
05:23
And we call them activeđang hoạt động galacticThiên Hà nucleihạt nhân.
119
308000
2000
Và chúng ta gọi chúng là hạt nhân tích cực của thiên hà.
05:25
And we call them that because theirhọ nucleushạt nhân,
120
310000
2000
Chúng ta gọi chúng như vậy bởi vì hạt nhân của chúng
05:27
or theirhọ centerTrung tâm, are very activeđang hoạt động.
121
312000
3000
hoặc trung tâm của chúng rất năng động.
05:30
So, at the centerTrung tâm there, that's actuallythực ra where
122
315000
2000
Do vậy, ở trung tâm, đó thực sự là nơi
05:32
mostphần lớn of the starlightStarlight comesđến out from.
123
317000
2000
hầu hết ánh sáng đi ra.
05:34
And yetchưa, what we actuallythực ra see is lightánh sáng
124
319000
2000
Tuy thế, ánh sáng mà chúng ta thực sự nhìn thấy
05:36
that can't be explainedgiải thích by the starlightStarlight.
125
321000
3000
không đuợc giải thích là từ ánh sáng của các ngôi sao.
05:39
It's way more energeticnăng lượng.
126
324000
2000
Mà nó mãnh liệt hơn.
05:41
In factthực tế, in a fewvài examplesví dụ it's like the onesnhững người that we're seeingthấy here.
127
326000
2000
Thực tế, trong một vài ví dụ nó giống như thứ mà chúng ta thấy ở đây
05:43
There are alsocũng thế jetsmáy bay phản lực emanatingphát ra out from the centerTrung tâm.
128
328000
3000
Có nhiều tia phát ra từ trung tâm
05:46
Again, a sourcenguồn of energynăng lượng that's very difficultkhó khăn to explaingiải thích
129
331000
4000
Một lần nữa, nguồn của năng lượng rất khó lý giải
05:50
if you just think that galaxiesthiên hà are composedsáng tác of starssao.
130
335000
2000
nếu bạn chỉ nghĩ rằng thiên hà được tạo ra bởi các ngôi sao.
05:52
So, what people have thought is that perhapscó lẽ
131
337000
2000
Như thế, mọi người nghĩ rằng có lẽ là
05:54
there are supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng
132
339000
3000
có những siêu lỗ đen
05:57
which mattervấn đề is fallingrơi xuống on to.
133
342000
3000
nơi mà vật chất bị cuốn vào đó.
06:00
So, you can't see the blackđen holelỗ itselfchinh no,
134
345000
2000
Do vậy, bạn không thể nhìn thấy những lỗ đen,
06:02
but you can convertđổi the gravitationaltrọng lực energynăng lượng of the blackđen holelỗ
135
347000
3000
nhưng bạn có thể chuyển năng lượng hấp dẫn của lỗ đen
06:05
into the lightánh sáng we see.
136
350000
2000
thành ánh sáng mà chúng ta nhìn thấy.
06:07
So, there is the thought that maybe supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng
137
352000
2000
Như thế, có ý kiến cho rằng có thể những siêu lỗ đen
06:09
existhiện hữu at the centerTrung tâm of galaxiesthiên hà.
138
354000
2000
hiện diện ở trung tâm của những thiên hà.
06:11
But it's a kindloại of indirectgián tiếp argumenttranh luận.
139
356000
2000
Nhưng đó chỉ là lý lẽ gián tiếp.
06:13
NonethelessTuy nhiên, it's givenđược risetăng lên to the notionkhái niệm
140
358000
2000
Mặc dù vậy, nó vẫn đưa ra một quan điểm
06:15
that maybe it's not just these primaPrima donnasDonnas
141
360000
3000
rằng có thể không chỉ có những "người phụ nữ đầu tiên"
06:18
that have these supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng,
142
363000
2000
có những siêu lỗ đen,
06:20
but ratherhơn all galaxiesthiên hà mightcó thể harborHải cảng these
143
365000
3000
mà đúng hơn là tất cả các thiên hà đều có thể ẩn giấu
06:23
supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng at theirhọ centerstrung tâm.
144
368000
2000
siêu lỗ đen ở trung tâm của chúng.
06:25
And if that's the casetrường hợp -- and this is an examplethí dụ of a normalbình thường galaxyThiên hà;
145
370000
3000
Và nếu đó là một trường hợp – Thì đây là 1 ví dụ về một thiên hà bình thường
06:28
what we see is the starngôi sao lightánh sáng.
146
373000
2000
cái chúng ta nhìn là ánh sáng của các ngôi sao.
06:30
And if there is a supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ,
147
375000
2000
Và nếu có một siêu lỗ đen,
06:32
what we need to assumegiả định is that it's a blackđen holelỗ on a dietchế độ ăn.
148
377000
3000
chúng ta cần thừa nhận là rằng đó là lỗ đen ăn chay
06:35
Because that is the way to suppressđàn áp the energeticnăng lượng phenomenahiện tượng that we see
149
380000
3000
Bởi vì đó là cách ngăn chặn các hiện tượng năng lượng mà chúng ta thấy
06:38
in activeđang hoạt động galacticThiên Hà nucleihạt nhân.
150
383000
3000
trong hạt nhân năng động của thiên hà.
06:41
If we're going to look for these stealthtàng hình blackđen holeslỗ hổng
151
386000
3000
Nếu chúng ta đang tìm kiếm những lỗ đen ẩn nấp
06:44
at the centerTrung tâm of galaxiesthiên hà,
152
389000
2000
ở trung tâm của các thiên hà,
06:46
the besttốt placeđịa điểm to look is in our ownsở hữu galaxyThiên hà, our MilkySữa Way.
153
391000
4000
thì nơi tốt nhất là ở ngay thiên hà của chúng ta, giải Ngân hà (Milky Way).
06:50
And this is a widerộng fieldcánh đồng picturehình ảnh
154
395000
2000
Và đây là bức trang toàn cảnh rộng lớn
06:52
takenLấy of the centerTrung tâm of the MilkySữa Way.
155
397000
3000
được chụp từ trung tâm của giải Ngân hà.
06:55
And what we see is a linehàng of starssao.
156
400000
3000
Và cái chúng ta nhìn thấy là một giải các ngôi sao.
06:58
And that is because we livetrực tiếp in a galaxyThiên hà which has
157
403000
2000
Đó là vì chúng ta đang sống trong một thiên hà có
07:00
a flattenedlàm phẳng, disk-likegiống như đĩa structurekết cấu.
158
405000
2000
cấu trúc phẳng giống như một cái đĩa.
07:02
And we livetrực tiếp in the middleở giữa of it, so when we look towardsvề hướng the centerTrung tâm,
159
407000
2000
Và chúng ta đang sống ở giữa; do đó khi nhìn vào trung tâm,
07:04
we see this planemáy bay which definesđịnh nghĩa the planemáy bay of the galaxyThiên hà,
160
409000
2000
chúng ta thấy mặt phẳng này định hình cho mặt phẳng của giải Ngân hà,
07:06
or linehàng that definesđịnh nghĩa the planemáy bay of the galaxyThiên hà.
161
411000
4000
hoặc là đường thẳng định hình mặt phẳng của giải Ngân hà.
07:10
Now, the advantagelợi thế of studyinghọc tập our ownsở hữu galaxyThiên hà
162
415000
3000
Bây giờ, việc nghiên cứu thêm về giải Ngân hà
07:13
is it's simplyđơn giản the closestgần nhất examplethí dụ of the centerTrung tâm of a galaxyThiên hà
163
418000
3000
là một ví dụ gần nhất cho trung tâm của một dải thiên hà
07:16
that we're ever going to have, because the nextkế tiếp closestgần nhất galaxyThiên hà
164
421000
2000
mà chúng ta đã từng có, bởi vì thiên hà gần nhất
07:18
is 100 timeslần furtherthêm nữa away.
165
423000
3000
cách xa gấp 100 lần.
07:21
So, we can see farxa more detailchi tiết in our galaxyThiên hà
166
426000
2000
Như thế, chúng ta có thể nhìn thấy nhiều chi tiết ở giải Ngân hà của chúng ta
07:23
than anyplacebất cứ nơi nào elsekhác.
167
428000
2000
hơn bất kì một nơi nào khác
07:25
And as you'llbạn sẽ see in a momentchốc lát, the abilitycó khả năng to see detailchi tiết
168
430000
2000
Và như bạn sẽ nhìn thấy ngay sau đây, khả năng thấy chi tiết
07:27
is keyChìa khóa to this experimentthí nghiệm.
169
432000
3000
là chìa khóa cho cuộc thử nghiệm này.
07:30
So, how do astronomersnhà thiên văn học provechứng minh that there is a lot of masskhối lượng
170
435000
3000
Vậy, làm cách nào các nhà thiên văn học chứng minh rằng có khối lượng cực lớn
07:33
insidephía trong a smallnhỏ bé volumeâm lượng?
171
438000
2000
bên trong một đơn vị nhỏ bé.
07:35
Which is the jobviệc làm that I have to showchỉ you todayhôm nay.
172
440000
3000
Đó là điều tôi sẽ cho bạn thấy hôm nay.
07:38
And the tooldụng cụ that we use is to watch the way
173
443000
2000
và công cụ chúng tôi sử dụng để quan sát cách
07:40
starssao orbitquỹ đạo the blackđen holelỗ.
174
445000
3000
những ngôi sao đi theo quỹ đạo của lỗ đen.
07:43
StarsSao will orbitquỹ đạo the blackđen holelỗ
175
448000
2000
Các ngôi sao đi theo quỹ đạo của lỗ đen
07:45
in the very sametương tự way that planetsnhững hành tinh orbitquỹ đạo the sunmặt trời.
176
450000
3000
cũng tương tự như cách các hành tinh quay theo quỹ đạo của mặt trời.
07:48
It's the gravitationaltrọng lực pullkéo
177
453000
2000
Do lực hấp đẫn
07:50
that makeslàm cho these things orbitquỹ đạo.
178
455000
2000
làm cho mọi vật đi theo quỹ đạo.
07:52
If there were no massiveto lớn objectscác đối tượng these things would go flyingbay off,
179
457000
3000
Nếu không có những vật thể có khối lượng cực lớn thì mọi vật sẽ thoát ra
07:55
or at leastít nhất go at a much slowerchậm ratetỷ lệ
180
460000
2000
hoặc it nhất là đi chậm rãi hơn
07:57
because all that determinesquyết định how they go around
181
462000
3000
bởi vì tất cả những gì quyết định chúng quay như thế nào
08:00
is how much masskhối lượng is insidephía trong its orbitquỹ đạo.
182
465000
2000
là khối lượng bên trong của vật thể mà nó quay xung quanh.
08:02
So, this is great, because remembernhớ lại my jobviệc làm is to showchỉ
183
467000
2000
Như thế, thật tuyệt vời, bởi vì công việc của tôi là chỉ ra
08:04
there is a lot of masskhối lượng insidephía trong a smallnhỏ bé volumeâm lượng.
184
469000
2000
có nhiều khối lượng bên trong một đơn vị nhỏ bé.
08:06
So, if I know how fastNhanh it goesđi around, I know the masskhối lượng.
185
471000
3000
Nếu tôi biết nó quay với tốc độ bao nhiêu thì tôi sẽ biết khối lượng
08:09
And if I know the scaletỉ lệ of the orbitquỹ đạo I know the radiusbán kính.
186
474000
3000
Và nếu tôi biết tỉ lệ của quỹ đạo, tôi sẽ biết bán kính.
08:12
So, I want to see the starssao
187
477000
2000
Do đó, tôi muốn nhìn các ngôi sao
08:14
that are as closegần to the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà as possiblekhả thi.
188
479000
2000
càng ở gần trung tâm thiên hà càng tốt.
08:16
Because I want to showchỉ there is a masskhối lượng insidephía trong as smallnhỏ bé a regionkhu vực as possiblekhả thi.
189
481000
4000
Bởi vì tôi muốn chỉ ra rằng có một khối lượng ở bên trong một khu vực nhỏ nhất có thể
08:20
So, this meanscó nghĩa that I want to see a lot of detailchi tiết.
190
485000
3000
Vì thế, điều này có nghĩa là tôi cần thấy thật nhiều chi tiết.
08:23
And that's the reasonlý do that for this experimentthí nghiệm we'vechúng tôi đã used
191
488000
2000
Và đó là lý do chúng ta sử dụng cho cuộc thử nghiệm này
08:25
the world'scủa thế giới largestlớn nhất telescopekính viễn vọng.
192
490000
2000
kính viễn vọng lớn nhất thế giới.
08:27
This is the KeckKeck observatoryĐài quan sát. It hostsmáy chủ two telescopeskính thiên văn
193
492000
3000
Đây là đài thiên văn Keck. Nó chứa 2 kính viễn vọng
08:30
with a mirrorgương 10 metersmét, which is roughlygần
194
495000
2000
với một tấm gương tròn đường kính 10m
08:32
the diameterđường kính of a tennisquần vợt courttòa án.
195
497000
2000
tương đương với một sân bóng Tennis.
08:34
Now, this is wonderfulTuyệt vời,
196
499000
2000
Bây giờ, điều này mới thật tuyệt vời
08:36
because the campaignchiến dịch promiselời hứa
197
501000
2000
vì cuộc vận động để quyên góp
08:38
of largelớn telescopeskính thiên văn is that is that the biggerlớn hơn the telescopekính viễn vọng,
198
503000
3000
cho những kính viễn vọng rộng và lớn hơn,
08:41
the smallernhỏ hơn the detailchi tiết that we can see.
199
506000
4000
giúp chúng ta có thể thấy những chi tiết nhỏ hơn.
08:45
But it turnslượt out these telescopeskính thiên văn, or any telescopekính viễn vọng on the groundđất
200
510000
3000
Nhưng nó vượt quá những kính viễn vọng này hoặc bất kì cái nào trên Trái đất
08:48
has had a little bitbit of a challengethử thách livingsống up to this campaignchiến dịch promiselời hứa.
201
513000
4000
đã có một thách thức nhỏ tồn tại cho cuộc vận động lời hứa này.
08:52
And that is because of the atmospherekhông khí.
202
517000
2000
Đó là bởi vì bầu khí quyển.
08:54
AtmosphereKhí quyển is great for us; it allowscho phép us
203
519000
2000
Bầu khí quyển tuyệt vời cho chúng ta, nó cho phép chúng ta
08:56
to survivetồn tại here on EarthTrái đất.
204
521000
2000
hiện diện nơi đây trên Trái Đất
08:58
But it's relativelytương đối challengingthách thức for astronomersnhà thiên văn học
205
523000
3000
Nhưng lại là tương đối khó khăn cho những nhà thiên văn học
09:01
who want to look throughxuyên qua the atmospherekhông khí to astronomicalthiên văn sourcesnguồn.
206
526000
4000
những người muốn nhìn xuyên qua bầu khí quyển tới gốc của vũ trụ.
09:05
So, to give you a sensegiác quan of what this is like,
207
530000
2000
Vì thế, việc đưa cho bạn ý nghĩa nó giống cái gì
09:07
it's actuallythực ra like looking at a pebblePebble
208
532000
2000
thực sự giống việc nhìn một viên sỏi
09:09
at the bottomđáy of a streamsuối.
209
534000
2000
ở dưới đáy một dòng suối.
09:11
Looking at the pebblePebble on the bottomđáy of the streamsuối,
210
536000
2000
Nhìn viên sỏi ở dưới dòng suối,
09:13
the streamsuối is continuouslyliên tục movingdi chuyển and turbulenthỗn loạn,
211
538000
3000
dòng suối vẫn di chuyển liên tục và hỗn loạn,
09:16
and that makeslàm cho it very difficultkhó khăn to see the pebblePebble on the bottomđáy of the streamsuối.
212
541000
4000
làm cho việc nhìn viên sỏi dưới dòng suối trở nên rất khó khăn.
09:20
Very much in the sametương tự way, it's very difficultkhó khăn
213
545000
2000
Tương tự như thế, rất khó
09:22
to see astronomicalthiên văn sourcesnguồn, because of the
214
547000
2000
để nhìn tới gốc của vũ trụ, bởi vì
09:24
atmospherekhông khí that's continuouslyliên tục movingdi chuyển by.
215
549000
2000
bầu khí quyển luôn luôn chuyển động.
09:26
So, I've spentđã bỏ ra a lot of my careernghề nghiệp workingđang làm việc on wayscách
216
551000
3000
Thế nên, tôi đã bỏ ra nhiều công sức
09:29
to correctchính xác for the atmospherekhông khí, to give us a cleanersạch hơn viewlượt xem.
217
554000
3000
để làm giảm sự ảnh hưởng của bầu khí quyển, cho một cái nhìn rõ ràng hơn.
09:32
And that buysmua us about a factorhệ số of 20.
218
557000
3000
và chúng tôi được trả với hệ với hệ số lương 20
09:35
And I think all of you can agreeđồng ý that if you can
219
560000
2000
Tôi nghĩ tất cả các bạn đều đồng ý rằng nếu bạn có thể
09:37
figurenhân vật out how to improvecải tiến life by a factorhệ số of 20,
220
562000
3000
tìm ra cách làm sao để nâng cao cuộc sống bởi hệ số lương 20
09:40
you've probablycó lẽ improvedcải tiến your lifestylelối sống by a lot,
221
565000
2000
bạn có thể nâng cao lối sống lên rất nhiều
09:42
say your salarytiền lương, you'dbạn muốn noticeđể ý, or your kidstrẻ em, you'dbạn muốn noticeđể ý.
222
567000
5000
nói tiền lương, bạn quan tâm hay con cái của bạn, bạn quan tâm.
09:47
And this animationhoạt hình here showstrình diễn you one examplethí dụ of
223
572000
2000
Đoạn phim này nói đưa ra một ví dụ về
09:49
the techniqueskỹ thuật that we use, calledgọi là adaptivethích nghi opticsquang học.
224
574000
3000
kỹ thuật mà chúng tôi sử dụng, được gọi là thích ứng quang học.
09:52
You're seeingthấy an animationhoạt hình that goesđi betweengiữa
225
577000
2000
Bạn đang xem đoạn hoạt hình đi giữa
09:54
an examplethí dụ of what you would see if you don't use this techniquekỹ thuật --
226
579000
3000
một ví dụ của cái bạn muốn thấy nếu không sử dụng kĩ thuật này,
09:57
in other wordstừ ngữ, just a picturehình ảnh that showstrình diễn the starssao --
227
582000
3000
Nói cách khác, những bức ảnh chỉ thể hiện những ngôi sao,
10:00
and the boxcái hộp is centeredTrung tâm on the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà,
228
585000
2000
và cái hộp được đặt ở giữa ở trung tâm của thiên hà.
10:02
where we think the blackđen holelỗ is.
229
587000
2000
nơi chúng tôi nghĩ đó là lỗ đen.
10:04
So, withoutkhông có this technologyCông nghệ you can't see the starssao.
230
589000
3000
Vì thế, nếu không có công nghệ này, bạn sẽ không thể nhìn thấy các ngôi sao.
10:07
With this technologyCông nghệ all of a suddenđột nhiên you can see it.
231
592000
2000
Với công nghệ này đột nhiên bạn có thể nhìn thấy nó.
10:09
This technologyCông nghệ workscông trinh by introducinggiới thiệu a mirrorgương
232
594000
2000
Công nghệ này hoạt động bởi đưa một tấm gương
10:11
into the telescopekính viễn vọng opticsquang học systemhệ thống
233
596000
2000
vào trong hệ thống quang học của kính viễn vọng
10:13
that's continuouslyliên tục changingthay đổi to counteractchống lại what the atmospherekhông khí is doing to you.
234
598000
5000
nó liên tục thay đổi để chống lại việc mà bầu khí quyển đang làm với bạn.
10:18
So, it's kindloại of like very fancyưa thích eyeglasseskính mắt for your telescopekính viễn vọng.
235
603000
4000
Như thế, nó là một loại kính mắt tưởng tượng cho kính viễn vọng của bạn.
10:22
Now, in the nextkế tiếp fewvài slidesslide I'm just going to focustiêu điểm on
236
607000
2000
Bây giờ, trong vài bảng chiếu tiếp theo tôi sẽ chỉ tập trung vào
10:24
that little squareQuảng trường there.
237
609000
2000
ô vuông bé đó.
10:26
So, we're only going to look at the starssao insidephía trong that smallnhỏ bé squareQuảng trường,
238
611000
2000
Vậy, chúng ta sẽ chỉ nhìn vào những ngôi sao bên trong hình vuông nhỏ đó,
10:28
althoughmặc dù we'vechúng tôi đã lookednhìn at all of them.
239
613000
2000
mặt dù chúng ta đã nhìn tất cả chúng.
10:30
So, I want to see how these things have moveddi chuyển.
240
615000
2000
Tôi muốn xem những thứ đó di chuyển như thế nào.
10:32
And over the coursekhóa học of this experimentthí nghiệm, these starssao
241
617000
2000
và thông qua quá trình của cuộc thử nghiệm này những ngôi sao đó
10:34
have moveddi chuyển a tremendousto lớn amountsố lượng.
242
619000
2000
đã di chuyển ghê gớm.
10:36
So, we'vechúng tôi đã been doing this experimentthí nghiệm for 15 yearsnăm,
243
621000
2000
Chúng tôi đã làm cuộc thử nghiệm này trong 15 năm,
10:38
and we see the starssao go all the way around.
244
623000
2000
và thấy các ngôi sao đi tất cả các đường xung quanh.
10:40
Now, mostphần lớn astronomersnhà thiên văn học have a favoriteyêu thích starngôi sao,
245
625000
3000
Bây giờ hầu hết các nhà thiên văn đều có một ngôi sao ưa thích,
10:43
and minetôi todayhôm nay is a starngôi sao that's labeleddán nhãn up there, SO-VẬY...2.
246
628000
4000
và ngôi sao của tôi hôm nay được dán nhãn SO-2 ở kia.
10:47
AbsolutelyHoàn toàn my favoriteyêu thích starngôi sao in the worldthế giới.
247
632000
2000
Chắc chắn rằng là ngôi sao ưa thích của tôi trên thế giới
10:49
And that's because it goesđi around in only 15 yearsnăm.
248
634000
3000
là vì nó đi vòng quanh chỉ trong 15 năm.
10:52
And to give you a sensegiác quan of how shortngắn that is,
249
637000
2000
Và để đưa cho bạn ý niệm ngắn là như thế nào,
10:54
the sunmặt trời takes 200 milliontriệu yearsnăm to go around the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà.
250
639000
5000
Mặt trời mất 200 triệu năm để đi 1 vòng quanh trung tâm của giải Ngân hà.
10:59
StarsSao that we knewbiết about before, that were as closegần to the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà
251
644000
3000
Những ngôi sao chúng ta biết trước đây, những cái gần trung tâm của giải ngân hà
11:02
as possiblekhả thi, take 500 yearsnăm.
252
647000
2000
cũng mất 500 năm.
11:04
And this one, this one goesđi around in a humanNhân loại lifetimecả đời.
253
649000
4000
riêng nó,nó đi một vòng chỉ trong thời gian sống của 1 con người.
11:08
That's kindloại of profoundthâm thúy, in a way.
254
653000
2000
điều đó thật ấn tượng, theo một cách nào đó.
11:10
But it's the keyChìa khóa to this experimentthí nghiệm. The orbitquỹ đạo tellsnói me
255
655000
2000
Nhưng nó là chìa khóa của cuộc thử nghiệm này. Quỹ đạo của nó nói cho tôi biết
11:12
how much masskhối lượng is insidephía trong a very smallnhỏ bé radiusbán kính.
256
657000
4000
bao nhiêu khối lượng trong một bán kính rất nhỏ.
11:16
So, nextkế tiếp we see a picturehình ảnh here that showstrình diễn you
257
661000
3000
Do vậy, tiếp theo chúng ta xem một tấm hình chỉ cho bạn thấy
11:19
before this experimentthí nghiệm the sizekích thước to which we could
258
664000
2000
trước cuộc thử nghiệm này kích cỡ mà chúng ta có thể
11:21
confinenhốt the masskhối lượng of the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà.
259
666000
3000
xác định khối lượng của trung tâm thiên hà.
11:24
What we knewbiết before is that there was fourbốn milliontriệu
260
669000
2000
Điều chúng ta biết trước đây là có 4 triệu
11:26
timeslần the masskhối lượng of the sunmặt trời insidephía trong that circlevòng tròn.
261
671000
3000
lần khối lượng của mặt trời trong vòng tròn đó.
11:29
And as you can see, there was a lot of other stuffđồ đạc insidephía trong that circlevòng tròn.
262
674000
2000
Và như bạn có thể thấy, còn có nhiều những thứ khác bên trong vòng tròn.
11:31
You can see a lot of starssao.
263
676000
2000
Bạn có thể thấy rất nhiều ngôi sao.
11:33
So, there was actuallythực ra lots of alternativeslựa chọn thay thế
264
678000
2000
Do dó, thực sự có rất nhiều sự lựa chọn
11:35
to the ideaý kiến that there was a supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ at the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà,
265
680000
3000
cho ý tưởng có 1 siêu lỗ đen ở trung tâm của thiên hà,
11:38
because you could put a lot of stuffđồ đạc in there.
266
683000
2000
bởi vì bạn có thể đặt nhiều thứ vào đó.
11:40
But with this experimentthí nghiệm, we'vechúng tôi đã confinedhạn chế
267
685000
2000
Nhưng với cuộc thử nghiệm này chúng ta đã khẳng định
11:42
that sametương tự masskhối lượng to a much smallernhỏ hơn volumeâm lượng
268
687000
3000
rằng cùng khối lượng trong một thể tích nhỏ hơn nhiều
11:45
that's 10,000 timeslần smallernhỏ hơn.
269
690000
4000
đến 10 ngàn lần.
11:49
And because of that, we'vechúng tôi đã been ablecó thể to showchỉ
270
694000
2000
Vì vậy, chúng ta có thể chỉ
11:51
that there is a supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ there.
271
696000
2000
ra rằng có một siêu lỗ đen ở đó.
11:53
To give you a sensegiác quan of how smallnhỏ bé that sizekích thước is,
272
698000
2000
Để giúp các bạn hiểu kích cỡ nhỏ là như thế nào,
11:55
that's the sizekích thước of our solarhệ mặt trời systemhệ thống.
273
700000
2000
đó chính là kích cỡ hệ mặt trời của chúng ta.
11:57
So, we're crammingnhồi nhét fourbốn milliontriệu timeslần the masskhối lượng of the sunmặt trời
274
702000
4000
Chúng ta đang nhồi 4 triệu lần khối lượng của mặt trời
12:01
into that smallnhỏ bé volumeâm lượng.
275
706000
2000
vào một đơn vị nhỏ.
12:03
Now, truthsự thật in advertisingquảng cáo. Right?
276
708000
3000
Bây giờ, sự thật trong quảng cáo. Có đúng không?
12:06
I have told you my jobviệc làm is to get it down to the SchwarzchildSchwarzchild radiusbán kính.
277
711000
3000
Tôi đã nói với bạn công việc của tôi là đưa nó xuống bán kính lực hấp dẫn (Schwarzchild).♫
12:09
And the truthsự thật is, I'm not quitekhá there.
278
714000
2000
và sự thật là, tôi không hoàn toàn chắc chắn.
12:11
But we actuallythực ra have no alternativethay thế todayhôm nay
279
716000
2000
nhưng chúng ta thực sự không có cách nào hôm nay
12:13
to explaininggiải thích this concentrationsự tập trung of masskhối lượng.
280
718000
3000
để giải thích về sự tập trung khối lượng.
12:16
And, in factthực tế, it's the besttốt evidencechứng cớ we have to datengày
281
721000
3000
và, thực tế, nó là bằng chứng tốt nhất chúng ta có cho đến nay
12:19
for not only existencesự tồn tại of a supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ
282
724000
2000
cho không chỉ sự tồn tại của siêu lỗ đen
12:21
at the centerTrung tâm of our ownsở hữu galaxyThiên hà, but any in our universevũ trụ.
283
726000
3000
ở trung tâm giải Ngân hà của chúng ta, mà còn trong toàn vũ trụ.
12:24
So, what nextkế tiếp? I actuallythực ra think
284
729000
3000
vậy, cái gì tiếp theo đây? Tôi thực sự nghĩ
12:27
this is about as good as we're going to do with today'sngày nay technologyCông nghệ,
285
732000
2000
đấy là chúng ta sẽ làm tốt với công nghệ ngày nay,
12:29
so let's movedi chuyển on with the problemvấn đề.
286
734000
2000
do vậy hãy cùng chuyển sang vấn đề.
12:31
So, what I want to tell you, very brieflyngắn gọn,
287
736000
2000
Cái mà tôi muốn nói với bạn, rất ngắn gọn
12:33
is a fewvài examplesví dụ
288
738000
2000
là một vài ví dụ
12:35
of the excitementsự phấn khích of what we can do todayhôm nay
289
740000
2000
về trạng thái cảm xúc của thứ mà chúng ta có thể làm ngày nay♫
12:37
at the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà, now that we know that there is,
290
742000
2000
ở trung tâm của thiên hà, bây giờ chúng ta biết là có
12:39
or at leastít nhất we believe,
291
744000
2000
hay ít nhất là chúng ta tin
12:41
that there is a supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ there.
292
746000
2000
là có một siêu lỗ đen ở đó.
12:43
And the funvui vẻ phasegiai đoạn of this experimentthí nghiệm
293
748000
2000
Và giai đoạn thú vị của cuộc thử nghiệm này
12:45
is, while we'vechúng tôi đã testedthử nghiệm some of our ideasý tưởng
294
750000
3000
là, trong khi chúng ta đã kiểm tra một vài ý tưởng
12:48
about the consequenceshậu quả of a supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ
295
753000
2000
về tầm quan trọng của siêu lỗ đen
12:50
beingđang at the centerTrung tâm of our galaxyThiên hà,
296
755000
2000
ở trung tâm giải Ngân hà của chúng ta,
12:52
almosthầu hết everymỗi singleĐộc thân one
297
757000
2000
hầu như từ cái một
12:54
has been inconsistentkhông phù hợp with what we actuallythực ra see.
298
759000
2000
mâu thuẫn với cái mà chúng ta thực sự nhìn thấy.
12:56
And that's the funvui vẻ.
299
761000
2000
Và đó là điều thú vị.
12:58
So, let me give you the two examplesví dụ.
300
763000
2000
Vậy nên tôi sẽ đưa cho bạn hai ví dụ.
13:00
You can askhỏi, "What do you expectchờ đợi
301
765000
2000
Bạn có thể hỏi, "Bạn mong chờ điều gì
13:02
for the old starssao, starssao that have been around the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà
302
767000
2000
từ những ngôi sao già, những ngôi sao gần trung tâm của thiên hà
13:04
for a long time, they'vehọ đã had plentynhiều of time to interacttương tác with the blackđen holelỗ."
303
769000
4000
trong một thời gian dài, chúng có đủ thời gian để tương tác với lỗ đen."
13:08
What you expectchờ đợi there is that old starssao
304
773000
2000
Bạn mong chờ những ngôi sao già đó
13:10
should be very clusteredtập hợp điểm around the blackđen holelỗ.
305
775000
2000
sẽ quy tụ gần lỗ đen
13:12
You should see a lot of old starssao nextkế tiếp to that blackđen holelỗ.
306
777000
4000
Bạn nên nhìn nhiều ngôi sao già kế bên lỗ đen đó.
13:16
LikewiseTương tự như vậy, for the youngtrẻ starssao, or in contrasttương phản, the youngtrẻ starssao,
307
781000
4000
Tương tự cho những ngôi sao trẻ, hoặc khác biệt với những ngôi sao trẻ
13:20
they just should not be there.
308
785000
2000
chúng không nên ở đó.
13:22
A blackđen holelỗ does not make a kindloại neighborhàng xóm to a stellarsao nurseryvườn ươm.
309
787000
4000
Một lỗ đen không là một người hàng xóm tốt bụng đối với một một nhà trẻ của các ngôi sao.♫
13:26
To get a starngôi sao to formhình thức, you need a biglớn balltrái bóng of gaskhí đốt and dustbụi bặm to collapsesự sụp đổ.
310
791000
4000
Để một ngôi sao định hình, bạn cần một quả bóng lớn có khí và bụi để sụp đổ♪
13:30
And it's a very fragilemong manh entitythực thể.
311
795000
2000
và nó là một thực thể rất mỏng manh.
13:32
And what does the biglớn blackđen holelỗ do?
312
797000
2000
Và điều một lỗ đen lớn làm là gì?
13:34
It stripsdải that gaskhí đốt cloudđám mây apartxa nhau.
313
799000
2000
Nó chuyển đám mây khí đó cách xa nhau.
13:36
It pullskéo much strongermạnh mẽ hơn on one sidebên than the other
314
801000
2000
Nó hút mạnh hơn ở một đầu so với đầu bên kia
13:38
and the cloudđám mây is strippedtước apartxa nhau.
315
803000
2000
và đám mây bị đẩy cách xa ra.
13:40
In factthực tế, we anticipateddự kiến that starngôi sao formationsự hình thành shouldn'tkhông nên proceedtiếp tục in that environmentmôi trường.
316
805000
3000
Thực tế, chúng ta dự đoán rằng sự hình thành của các ngôi sao không thể tiếp tục trong môi trường đó.
13:43
So, you shouldn'tkhông nên see youngtrẻ starssao.
317
808000
2000
nên bạn không nhìn được những ngôi sao trẻ.
13:45
So, what do we see?
318
810000
2000
vậy, chúng ta nhìn thấy cái gì?
13:47
UsingBằng cách sử dụng observationsquan sát that are not the onesnhững người I've shownđược hiển thị you todayhôm nay,
319
812000
2000
Việc sử dụng sự quan sát không phải là thứ mà tôi chỉ cho bạn ngày hôm nay♫
13:49
we can actuallythực ra figurenhân vật out which onesnhững người are old and which onesnhững người are youngtrẻ.
320
814000
3000
mà chúng ta có thực sự suy nghĩ ra cái gì là trẻ và cái gì là già.
13:52
The old onesnhững người are redđỏ.
321
817000
2000
Những ngôi sao già có màu đỏ.
13:54
The youngtrẻ onesnhững người are bluemàu xanh da trời. And the yellowmàu vàng onesnhững người, we don't know yetchưa.
322
819000
3000
Những ngôi sao trẻ màu xanh. Còn màu vàng, chúng ta vẫn chưa biết.
13:57
So, you can alreadyđã see the surprisesự ngạc nhiên.
323
822000
2000
Bạn có thể thấy điều bất ngờ
13:59
There is a dearthsự thiếu hụt of old starssao.
324
824000
2000
Có những cái chết của các ngôi sao già.
14:01
There is an abundancesự phong phú of youngtrẻ starssao, so it's the exactchính xác oppositeđối diện of the predictiondự đoán.
325
826000
4000
Có rất nhiều những ngôi sao trẻ, do đó nó trái ngược hẳn với sự tiên đoán.
14:05
So, this is the funvui vẻ partphần.
326
830000
2000
Đó là phần thú vị.
14:07
And in factthực tế, todayhôm nay, this is what we're tryingcố gắng to figurenhân vật out,
327
832000
2000
Và thực tế, ngày nay, đó là cái chúng ta đang cố gắng tìm hiểu,
14:09
this mysteryhuyền bí of how do you get --
328
834000
2000
điều bí mật này là làm cách nào bạn biết được
14:11
how do you resolvegiải quyết this contradictionmâu thuẫn.
329
836000
2000
bạn giải quyết sự mâu thuẫn này như thế nào.
14:13
So, in factthực tế, my graduatetốt nghiệp studentssinh viên
330
838000
2000
Trên thực tế, những sinh viên thực tập của tôi
14:15
are, at this very momentchốc lát, todayhôm nay, at the telescopekính viễn vọng,
331
840000
4000
,ngay lúc này,vào ngày hôm nay, tại kính viễn vọng
14:19
in HawaiiHawaii, makingchế tạo observationsquan sát to get us
332
844000
3000
ở Hawaii, đang theo dõi với hi vọng đưa chúng ta
14:22
hopefullyhy vọng to the nextkế tiếp stagesân khấu,
333
847000
2000
sang 1 giai đoạn khác,
14:24
where we can addressđịa chỉ nhà this questioncâu hỏi
334
849000
2000
nơi chúng ta có thể nói về câu hỏi này
14:26
of why are there so manynhiều youngtrẻ starssao,
335
851000
2000
rằng tại sao lại có quá nhiều những ngôi sao trẻ,
14:28
and so fewvài old starssao.
336
853000
2000
và quá ít những ngôi sao già.
14:30
To make furtherthêm nữa progresstiến độ we really need to look at the orbitsquỹ đạo
337
855000
2000
Để tạo nên những tiến bộ xa hơn chúng ta thực sự cần nhìn vào các quỹ đạo
14:32
of starssao that are much furtherthêm nữa away.
338
857000
2000
của những ngôi sao xa hơn.
14:34
To do that we'lltốt probablycó lẽ need much more
339
859000
2000
Để làm được điều đó chúng ta chắc chắn cần
14:36
sophisticatedtinh vi technologyCông nghệ than we have todayhôm nay.
340
861000
2000
công nghệ phức tạp hơn chúng ta đang có ngày nay.
14:38
Because, in truthsự thật, while I said we're correctingsửa chữa
341
863000
2000
Bởi vì, sự thật, trong khi tôi nói chúng ta đang làm giảm ảnh hưởng
14:40
for the Earth'sTrái đất atmospherekhông khí, we actuallythực ra only
342
865000
2000
của khí quyển Trái đất, thì chúng ta thực sự mới chỉ
14:42
correctchính xác for halfmột nửa the errorslỗi that are introducedgiới thiệu.
343
867000
2000
chỉnh được một nửa những sai sót đã được giới thiệu.
14:44
We do this by shootingchụp a laserlaser up into the atmospherekhông khí,
344
869000
3000
Chúng ta làm điều này bằng cách bắn tia lazer vào bầu khí quyển,
14:47
and what we think we can do is if we
345
872000
3000
và chúng ta nghĩ điều có thể làm là nếu chúng ta
14:50
shinetỏa sáng a fewvài more that we can correctchính xác the restnghỉ ngơi.
346
875000
2000
chiếu sáng nhiều hơn thì chúng ta có thể chỉnh sửa phần còn lại.
14:52
So this is what we hopemong to do in the nextkế tiếp fewvài yearsnăm.
347
877000
2000
vậy đây là điều chúng ta hi vọng sẽ làm được trong vài năm tới.
14:54
And on a much longerlâu hơn time scaletỉ lệ,
348
879000
2000
và trong phạm vi thời gian dài hơn,
14:56
what we hopemong to do is buildxây dựng even largerlớn hơn telescopeskính thiên văn,
349
881000
3000
chúng ta hi vọng có thể xây dựng những kính viễn vọng lớn hơn,
14:59
because, remembernhớ lại, biggerlớn hơn is better in astronomythiên văn học.
350
884000
3000
bởi vì, các bạn nhớ chứ, trong thiên văn học càng lớn càng tốt.
15:02
So, we want to buildxây dựng a 30 metermét telescopekính viễn vọng.
351
887000
2000
Nên chúng ta muốn xây dựng một kính viễn vọng 30 m.
15:04
And with this telescopekính viễn vọng we should be ablecó thể to see
352
889000
2000
và với kính viễn vọng này chúng ta có thể nhìn thấy
15:06
starssao that are even closergần hơn to the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà.
353
891000
3000
cả những ngôi sao ở gần trung tâm của thiên hà.
15:09
And we hopemong to be ablecó thể to testthử nghiệm some of
354
894000
2000
Và chúng ta hi vọng có thể kiểm chứng một vài điều
15:11
Einstein'sCủa Einstein theorieslý thuyết of generalchung relativitytương đối,
355
896000
3000
trong thuyết tương đối của Einstein,
15:14
some ideasý tưởng in cosmologyvũ trụ học about how galaxiesthiên hà formhình thức.
356
899000
3000
một số ý tưởng trong vũ trụ học về sự hình thành của những thiên hà.
15:17
So, we think the futureTương lai of this experimentthí nghiệm
357
902000
2000
Do vậy, chúng tôi nghĩ tương lai của thử nghiệm này
15:19
is quitekhá excitingthú vị.
358
904000
3000
hoàn toàn rất thú vị.
15:22
So, in conclusionphần kết luận, I'm going to showchỉ you an animationhoạt hình
359
907000
2000
Vì vậy, trong phần kết luận, tôi sẽ cho bạn thấy một hình ảnh động
15:24
that basicallyvề cơ bản showstrình diễn you how these
360
909000
2000
mà về cơ bản sẽ cho bạn thấy cách những
15:26
orbitsquỹ đạo have been movingdi chuyển, in threesố ba dimensionskích thước.
361
911000
3000
quỹ đạo chuyển động, trong ba kích thước.
15:29
And I hopemong, if nothing elsekhác,
362
914000
2000
Và tôi hi vọng, nếu không còn gì khác,
15:31
I've convincedthuyết phục you that, one, we do in factthực tế
363
916000
2000
tôi đã thuyết phục các bạn rằng, một là, trên thực tế
15:33
have a supermassivesiêu khối lượng blackđen holelỗ at the centerTrung tâm of the galaxyThiên hà.
364
918000
3000
có một siêu lỗ đen tại trung tâm của thiên hà.
15:36
And this meanscó nghĩa that these things do existhiện hữu in our universevũ trụ,
365
921000
3000
Và nó có nghĩa là những thứ đang tồn tại trong vũ trụ,
15:39
and we have to contendcontend with this, we have to explaingiải thích
366
924000
2000
và chúng ta phải đấu tranh với nó, chúng ta phải giải thích
15:41
how you can get these objectscác đối tượng in our physicalvật lý worldthế giới.
367
926000
3000
làm thế nào bạn có được những vật thể trong thế giới vật chất của chúng ta.
15:44
SecondThứ hai, we'vechúng tôi đã been ablecó thể to look at that interactionsự tương tác
368
929000
3000
Hai là, chúng ta có thể nhìn thấy sự tương tác
15:47
of how supermassivesiêu khối lượng blackđen holeslỗ hổng interacttương tác,
369
932000
3000
giữa siêu lỗ đen tác động qua lại như thế nào♫
15:50
and understandhiểu không, maybe, the rolevai trò in which they playchơi
370
935000
4000
và hiểu, có lẽ, vai trò chúng đóng góp
15:54
in shapinghình thành what galaxiesthiên hà are, and how they work.
371
939000
3000
trong việc cấu thành những thiên hà, và cách nó hoạt động.
15:57
And last but not leastít nhất,
372
942000
2000
Và, cuối cùng, nhưng đặc biệt,
15:59
nonekhông ai of this would have happenedđã xảy ra
373
944000
2000
không điều gì có thể xảy ra
16:01
withoutkhông có the adventra đời of the tremendousto lớn progresstiến độ
374
946000
3000
nếu không có sự ra đời của những tiến bộ to lớn
16:04
that's been madethực hiện on the technologyCông nghệ fronttrước mặt.
375
949000
2000
được làm nên từ mặt trận công nghệ.
16:06
And we think that this is a fieldcánh đồng that is movingdi chuyển incrediblyvô cùng fastNhanh,
376
951000
4000
Và chúng ta cho rằng đó là một lĩnh vực đang chuyển biến cực kỳ nhanh,
16:10
and holdsgiữ a lot in storecửa hàng for the futureTương lai.
377
955000
3000
và tạo tiền đề cho tương lai
16:13
ThanksCảm ơn very much.
378
958000
2000
Cám ơn rất nhiều.
16:15
(ApplauseVỗ tay)
379
960000
5000
(Tiếng vỗ tay)
Translated by Long Pham
Reviewed by Ha Tran

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Andrea Ghez - Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space.

Why you should listen

Seeing the unseen (from 26,000 light-years away) is a specialty of UCLA astronomer Andrea Ghez. From the highest and coldest mountaintop of Hawaii, home of the Keck Observatory telescopes, using bleeding-edge deep-space-scrying technology, Ghez handily confirmed 30 years of suspicions of what lies at the heart of the Milky Way galaxy -- a supermassive black hole, which sends its satellite stars spinning in orbits approaching the speed of light.

Ghez received a MacArthur "genius grant" in 2008 for her work in surmounting the limitations of earthbound telescopes. Early in her career, she developed a technique known as speckle imaging, which combined many short exposures from a telescope into one much-crisper image. Lately she's been using adaptive optics to further sharpen our view from here -- and compile evidence of young stars at the center of the universe.

More profile about the speaker
Andrea Ghez | Speaker | TED.com