TEDxDU 2010
Aaron Huey: America's native prisoners of war
Aaron Huey: Согуш абагына түшкөн Америкалык түпкүлүктүү калк
Filmed:
Readability: 4.4
1,692,364 views
Америкадагы жакырчылыкты фотосүрөткө чагылдырам деген аракети менен жүргөн Aaron Huey Америкадагы түпкүлүктүү калк жашаган "Pine Ridge Indian Reservation" (Пайн Ридж Индиан Резервейшн) аттуу жерден Лакота жергиликтүү уруусу менен таанышат дагы алардын эң оор деңгээлде жашоо-тиричилик кылгандыгы жана башкалар тараптан таптакыр унутулуп калгандыгы аны өзүнүн баштапкы максатын өзгөртүүгө алып келет. Беш жыл ичиндеги кылынган анын талыкпаган сүрөттөрү зээнди кейиткен тарых сабактары менен уйкалышып, көрүүчүлөргө тайманбай бетке айтылгандыгы TEDxDU аркылуу сунушталат.
Aaron Huey - Photographer
Photographer, adventurer and storyteller Aaron Huey captures all of his subjects -- from war victims to rock climbers to Sufi dervishes -- with elegance and fearless sensitivity. Full bio
Photographer, adventurer and storyteller Aaron Huey captures all of his subjects -- from war victims to rock climbers to Sufi dervishes -- with elegance and fearless sensitivity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I'm here today to show my photographs of the Lakota.
0
0
3000
Мен бүгүн бул жерде Лакота жергесинде тартылган сүрөттөрүмдү көрсөтмөкчүмүн.
00:19
Many of you may have heard of the Lakota,
1
4000
2000
Көбүңүздөр Лакота тууралуу мурда уккансыздар,
00:21
or at least the larger group of tribes
2
6000
2000
же жок дегенде андан чоңураак уруулар топтору жөнүндө
00:23
called the Sioux.
3
8000
2000
мисалга, Сиу аттуу.
00:25
The Lakota are one of many tribes that were moved off their land
4
10000
3000
Лакота уруусу башка бир топ уруулардай эле өз жерлеринен көчүрүлүп
00:28
to prisoner of war camps
5
13000
2000
согуш абактарынын туткуну болуп калган
00:30
now called reservations.
6
15000
2000
андай жерлер азыркы мезгилде резервация-корук деп аталат.
00:32
The Pine Ridge Reservation,
7
17000
2000
Pine Ridge (Пайн Ридж) аттуу резервациясы
00:34
the subject of today's slide show,
8
19000
2000
бүгүнкү алып баруумдун темасы болот.
00:36
is located about 75 miles southeast
9
21000
2000
Бул резервация Түштүк Дакотанын Black Hills (Блэк Хилз) деген
00:38
of the Black Hills in South Dakota.
10
23000
2000
жеринен болжол менен 120 км чакырым алыстыгында жайгашкан.
00:40
It is sometimes referred to
11
25000
2000
Ал жерди кээ бирде дагы
00:42
as Prisoner of War Camp Number 334,
12
27000
3000
334 номериндеги Согуш Абагынын Туткуну деп аташат,
00:45
and it is where the Lakota now live.
13
30000
3000
жана ушул жерде азыркы убакта Лакота уруусу жашайт.
00:48
Now, if any of you have ever heard of AIM,
14
33000
2000
Кана эмесе айткылачы, араңыздарда канчооңор AIM, башкача айтканда
00:50
the American Indian Movement,
15
35000
2000
Америкалык Түпкүлүктүү Калктын Кыймылы тууралуу уктуңуздар эле
00:52
or of Russell Means,
16
37000
2000
же болбосо Russell Means (Рассел Минз) тууралуу,
00:54
or Leonard Peltier,
17
39000
2000
же Leonard Peltier (Леонард Пелтиер) жөнүндө,
00:56
or of the stand-off at Oglala,
18
41000
2000
же Огалала уругунун бийликтегилер менен болгон тирешүүсүн
00:58
then you know that Pine Ridge is ground zero
19
43000
3000
билсеңиздер анда сиздер Пайн Ридж бул
01:01
for Native issues in the U.S.
20
46000
3000
Америкадагы түпкүлүктүү элдин көйгөйлөрүн чечүү боюнча даана ортосу экендигин билесиздер.
01:04
So I've been asked to talk a little bit today
21
49000
2000
Ошентип биздин бүгүнкү жолугушуубузда менден менин
01:06
about my relationship with the Lakota,
22
51000
2000
Лакота калкы менен болгон карым-катнашым тууралуу сүйлөп берүүнү суранышкан,
01:08
and that's a very difficult one for me.
23
53000
2000
а бирок чындыгында ушул жөнүндө сүйлөшүү мен үчүн абдан оор.
01:10
Because, if you haven't noticed from my skin color,
24
55000
2000
Анткени, эгер сиздер менин денемдин түсүн байкабай калсаңыздар,
01:12
I'm white,
25
57000
2000
анда караңыздар, мен ак кишимин,
01:14
and that is a huge barrier on a Native reservation.
26
59000
3000
анан бул жагдай Түпкүлүктүү калк резервациясында абдан чоң тоскоолдук болуп эсептелет.
01:19
You'll see a lot of people in my photographs today,
27
64000
2000
Бүгүнкү менин сүрөттөрүмдө сиздер көп адамдарды көрөсүздөр,
01:21
and I've become very close with them, and they've welcomed me like family.
28
66000
3000
ал кишилер менен мен аябай жакын мамилелерди түздүм жана алар мени бир туугандай кылып эле тозуп алышты.
01:24
They've called me "brother" and "uncle"
29
69000
2000
Алар мени ага жана тайаке деп аташып
01:26
and invited me again and again over five years.
30
71000
2000
беш жыл бою кайра кайра үйлөрүнө чыкырып жатышты.
01:28
But on Pine Ridge,
31
73000
2000
Бирок Пайн Риджде
01:30
I will always be what is called "wasichu,"
32
75000
3000
мен ар дайым "Уасишу" деген ысым менен кала берем,
01:33
and "wasichu" is a Lakota word
33
78000
3000
Уасишу Лакота тилиндеги сөз
01:36
that means "non-Indian,"
34
81000
2000
жана ал түпкүлүктүү калк эмес дегенди билдирет,
01:38
but another version of this word
35
83000
2000
Васишу деген сөздүн дагы бир котормосу
01:40
means "the one who takes the best meat for himself."
36
85000
4000
"өзүнө эттин эң сонун бөлүгүн алган адамды" билгизет.
01:44
And that's what I want to focus on --
37
89000
2000
Менин сөзүмдүн маңызы мына ушунда -
01:46
the one who takes the best part of the meat.
38
91000
2000
эттин эң сонун бөлүгүн алган адамда болмокчу.
01:48
It means greedy.
39
93000
2000
Бул ач көздүктү билдирет.
01:51
So take a look around this auditorium today.
40
96000
2000
Мына ушул аудиторияда олтургандарды карагылачы.
01:53
We are at a private school in the American West,
41
98000
3000
Биз мына Батыш Америкадагы жеке университеттеринде окуйбуз,
01:56
sitting in red velvet chairs
42
101000
3000
азыр олтурганыбыз болсо кызыл тукабадан жабылган олтургучтар
01:59
with money in our pockets.
43
104000
2000
чөнтөктөрүбүздө тыйыныбыз жетиштүү.
02:01
And if we look at our lives,
44
106000
2000
Биздин жашоолорубузду карасаңыздар,
02:03
we have indeed taken
45
108000
2000
биз чындыгында эле
02:05
the best part of the meat.
46
110000
2000
эттин эң сонун бөлүктөрүн алганбыз.
02:07
So let's look today at a set of photographs
47
112000
3000
Келгилечи бүгүн бул сүрөттөргө көңүл буралы
02:10
of a people who lost
48
115000
2000
көп нерселерге жетишсиз болгон адамдардын
02:12
so that we could gain,
49
117000
2000
өмүрлөрүн көрөлү,
02:14
and know that when you see these people's faces
50
119000
3000
аларды билели жана ал адамдардын беттерин көргөн сайын
02:17
that these are not just images of the Lakota;
51
122000
3000
бул жалаң гана Лакота калкынын элестери эмес,
02:20
they stand for all indigenous people.
52
125000
3000
бул баардык түпкүлүктүү калктын мүдөөсүн үчүн турган эл экендигин түшүнөлү.
02:25
On this piece of paper
53
130000
2000
Бул жөнөкөй кагаздын бетинде
02:27
is the history the way I learned it
54
132000
2000
мен көргөн тарых барактары
02:29
from my Lakota friends and family.
55
134000
3000
жана мен аны Лакота досторуман жана үй-бүлөмөн үйрөндүм.
02:32
The following is a time-line
56
137000
2000
Бул тарых барактары
02:34
of treaties made, treaties broken
57
139000
3000
сүйлөшүлгөн жана бузулган келишимдерге
02:37
and massacres disguised as battles.
58
142000
2000
согуш деп көз боемочулук болгон кыргын болгон окуялар менен белгилүү.
02:39
I'll begin in 1824.
59
144000
2000
Мен 1824 жыл менен баштаймын.
02:41
What is known as the Bureau of Indian Affairs
60
146000
2000
Түпкүлүктүү калк менен иштөө деп белгилүү болгон бөлүм
02:43
was created within the War Department,
61
148000
2000
Согуш Департаментинин карамагында ачылып,
02:45
setting an early tone of aggression
62
150000
2000
баскынчылыктын баштапкы деңгээлин
02:47
in our dealings with the Native Americans.
63
152000
2000
Түпкүлүктүү калк менен боло турган кызматташтыкта белгилеп койгон.
02:49
1851:
64
154000
2000
1851 жыл:
02:51
The first treaty of Fort Laramie was made,
65
156000
2000
Форд Ларами биринчи келишимине кол коюлган,
02:53
clearly marking the boundaries of the Lakota Nation.
66
158000
3000
ал болсо Лакота Улутунун чек аралырын так белгилешкен.
02:56
According to the treaty,
67
161000
2000
Келишимге ылайык,
02:58
those lands are a sovereign nation.
68
163000
2000
ошол жерлер эгемендүү улуттун жерлери деп эсептелет.
03:00
If the boundaries of this treaty had held --
69
165000
2000
Эгер келишимдеги чек аралар ошол бойдон калганда -
03:02
and there is a legal basis that they should --
70
167000
3000
жана ошол мыйзам негиздерине ылайык ошондой эле болушу абзел -
03:05
then this is what the U.S. would look like today.
71
170000
3000
анда бүгүнкү күндөрү Кошмо Штаттары мындай болмок.
03:10
10 years later,
72
175000
2000
10 жылдан кийин,
03:12
the Homestead Act, signed by President Lincoln,
73
177000
3000
Линкольн Президенти Homestead Act (Хоумстед Экт) аттуу мыйзамды чыгарат,
03:15
unleashed a flood of white settlers into Native lands.
74
180000
3000
ага ылайык Түпкүлүктүү калктын жерлерине көптөгөн ак кишилер отурукташат.
03:18
1863:
75
183000
2000
1863:
03:20
An uprising of Santee Sioux in Minnesota
76
185000
2000
Минесота жерлеринде Санти Сиу калкынын көтөрүлүшү
03:22
ends with the hanging of 38 Sioux men,
77
187000
3000
38 Сиу адамдарын асып өлтүрүү менен аяктап,
03:25
the largest mass execution in U.S. history.
78
190000
3000
Ошол мезгилдеги Кошмо Штаттарынын эң чоң жазалоолорунан болот.
03:29
The execution was ordered by President Lincoln
79
194000
2000
Бул жазалоо Линкольн Президентинин буйругу болгон да
03:31
only two days after
80
196000
2000
ал эми ага чейин эки күн мурун
03:33
he signed the Emancipation Proclamation.
81
198000
3000
Линкольн укуктарды теңдетүүгө багытталган Emancipation Proclamation (Имансипейшн прокламейшн) аттуу мыйзамга кол койгон болчу.
03:37
1866: the beginning of the transcontinental railroad --
82
202000
3000
1866 жылы трансматериктик темир жолун куруу -
03:40
a new era.
83
205000
2000
жаңы заманы башталат.
03:42
We appropriated land for trails and trains
84
207000
2000
Биз бул темир поездер үчүн жана ал жолдорду кыскартыш үчүн
03:44
to shortcut through the heart of the Lakota Nation.
85
209000
3000
жергиликтүү Лакота калкынын жерлерин тартып алдык.
03:47
The treaties were out the window.
86
212000
2000
Келишимдердин дээрлик баардыгы ыргытылган болчу.
03:49
In response, three tribes led by the Lakota chief Red Cloud
87
214000
3000
Ошондуктан Лакота калкынын үч уруулары чогулуп Кызыл Булут аттуу башчынын астында
03:52
attacked and defeated the U.S. army many times over.
88
217000
3000
Кошмо Штаттардын аскер күчтөрүнө бир топ ирет чабуул жасап аларды утушат.
03:55
I want to repeat that part.
89
220000
2000
Мен ушул жерди кайталагым келет.
03:57
The Lakota defeat the U.S. army.
90
222000
3000
Лакота Кошмо Штат аскерлерин утат.
04:00
1868: The second Fort Laramie Treaty
91
225000
3000
1868: Экинчи Форд Ларами келишими
04:03
clearly guarantees the sovereignty of the Great Sioux Nation
92
228000
3000
Улуу Сиу Улутунун эгемендүүлүгүнө даана кепилдик берет
04:06
and the Lakotas' ownership of the sacred Black Hills.
93
231000
3000
жана Лакота элинин Black Hills (Блэк Хилз) аттуу сыйык жерлерине ээ экендигин көрсөтөт.
04:09
The government also promises land and hunting rights
94
234000
2000
Жана ошондой эле Кошмо Штат өкмөтү Лакота элине алардын жанында жайгашкан
04:11
in the surrounding states.
95
236000
2000
штаттарындагы башка жерлер боюнча жана уучулук боюнча укуктарын берүүгө сөз берет.
04:13
We promise that the Powder River country
96
238000
2000
Биз мындан ары Powder River (Паудер Ривер) аймагы
04:15
will henceforth be closed to all whites.
97
240000
3000
ак адамдардын баардыгына жабылат деген убада бердик.
04:18
The treaty seemed to be a complete victory
98
243000
2000
Ошентип бул келишим
04:20
for Red Cloud and the Sioux.
99
245000
2000
Кызыл Булут менен Сиу үчүн чоң утуш болду.
04:22
In fact, this is the only war in American history
100
247000
3000
Чындыгында, Американын тарыхына таянсак жергиликтүү Америка
04:25
in which the government negotiated a peace
101
250000
3000
өкмөтү тарыхта бир гана жолу ушул согушта тынчтык сүйлөшүүлөрун жүргүзүп
04:28
by conceding everything demanded by the enemy.
102
253000
3000
душмандын баардык талаптарына баш ийген.
04:33
1869:
103
258000
2000
1869:
04:35
The transcontinental railroad was completed.
104
260000
2000
Трансматериктик темир жолунун салыныша аяктады.
04:37
It began carrying, among other things, a large number of hunters
105
262000
3000
Бул жол менен ары бери көп нерселер ташылып, алар менен кошо көптөгөн аңчылар да
04:40
who began the wholesale killing of buffalo,
106
265000
3000
жүргүнчү болушуп буфало, жапайы букаларга, аңчылык кылышып, букалар менен дүн сатуулук боюнча ишкердүүлүктү башташты,
04:43
eliminating a source of food and clothing and shelter for the Sioux.
107
268000
3000
жана аны менен бирдикте Сиу элинин азык-түлүк жана кийим-кечелер булактарын жойушту.
04:46
1871:
108
271000
2000
1871:
04:48
The Indian Appropriation Act
109
273000
2000
Түпкүлүктүү калк боюнча бөлүштүрүү актысы
04:50
makes all Indians wards of the federal government.
110
275000
3000
бүтүн түпкүлүктүү калкты федералдык өкмөткө көз карандуу болгон чөлкөмдөргө айландырды.
04:53
In addition, the military issued orders
111
278000
3000
Буга кошумча атайын аскердик буйрук чыгарылып
04:56
forbidding western Indians from leaving reservations.
112
281000
3000
батыштык түпкүлүктүү калк резервациялардан тышка чыкпоого тыйуу салынат.
04:59
All western Indians at that point in time
113
284000
2000
Бүтүндөй батыштык түпкүлүктүү калк ошол убакыттан баштап
05:01
were now prisoners of war.
114
286000
2000
азыркы заманга чейин согуштун абактарында калуудо.
05:03
Also in 1871,
115
288000
2000
1871 жылы биз ошондой эле
05:05
we ended the time of treaty-making.
116
290000
2000
келишимдерди түзүү адатын токтоттук.
05:07
The problem with treaties is they allow tribes to exist as sovereign nations,
117
292000
3000
Анткени келишимдер боюнча уруулар эгемендүү улут катары жашашмак,
05:10
and we can't have that.
118
295000
2000
бирок биз болсо андайды каалабайт элек;
05:12
We had plans.
119
297000
2000
бизде башкача көз караштар бар болчу.
05:14
1874:
120
299000
2000
1874:
05:16
General George Custer announced the discovery of gold in Lakota territory,
121
301000
3000
George Custer (Жорж Кастер) генералы Лакота жергесинде алтын кендери табылгандыгы тууралуу жарыя салып чыкты,
05:19
specifically the Black Hills.
122
304000
2000
ал кендер өзгөчө Black Hills (Блэк Хилз) жергесинде болгону айтылды.
05:21
The news of gold creates a massive influx of white settlers
123
306000
2000
Алтындын бар экендиги Лакота улутунун айланасына ак адамдардын көптөгөн санда
05:23
into Lakota Nation.
124
308000
2000
көчүп келүүсүнө алып келди.
05:25
Custer recommends that Congress find a way
125
310000
2000
Кастер Конгресске атайын сунуш киргизет
05:27
to end the treaties with the Lakota
126
312000
2000
ага ылайык Лакота менен болгон келишим
05:29
as soon as possible.
127
314000
2000
тез аранын ичинде токтотулуш кажети белгиленет.
05:31
1875: The Lakota war begins
128
316000
3000
1875: Лакота согушу башталат
05:34
over the violation of the Fort Laramie Treaty.
129
319000
3000
анын негизги себеби болуп Форт Ларами келишиминин бузулушу болот.
05:37
1876:
130
322000
2000
1876:
05:39
On July 26th
131
324000
2000
Июль айынын 26сы
05:41
on its way to attack a Lakota village,
132
326000
2000
Лакота кыштагын чалгындоо аракетинде
05:43
Custer's 7th Cavalry was crushed
133
328000
2000
Кастердин 7чи кавалерия бөлүгү талкаланат да
05:45
at the battle of Little Big Horn.
134
330000
2000
бул кармаш Little Big Horn (литл биг хорн) - Кичинекей Чоң Мүйүз атына конот.
05:47
1877:
135
332000
2000
1877:
05:49
The great Lakota warrior and chief named Crazy Horse
136
334000
3000
Crazy Horse (крейзи хорз) аттуу Лакота элинин мыкты берени жана башчысы
05:52
surrendered at Fort Robinson.
137
337000
2000
Форт Робинзон жергесинде курчалат.
05:54
He was later killed while in custody.
138
339000
3000
Кийинчерек ал түрмөдөн өлтүрүлөт.
06:00
1877 is also the year we found a way
139
345000
3000
Ошол эле 1877 жылы биз дагы бир амал таап
06:03
to get around the Fort Laramie Treaties.
140
348000
2000
Форт Ларами келишдерин одоно буздук.
06:05
A new agreement was presented to Sioux chiefs and their leading men
141
350000
3000
Биз Сиу башчыларына жана аттуу-баштууларына жаңы келишим тартууладык
06:08
under a campaign known as "sell or starve:"
142
353000
3000
ал келишим "сат же ачкалыкта кал" деген маанайда болгон.
06:11
Sign the paper, or no food for your tribe.
143
356000
3000
Келишимге кол коюуу же болбосо урууң азык-түлүксүз калат деген шарттар коюлат.
06:14
Only 10 percent of the adult male population signed.
144
359000
3000
Ал келишимдерге калктагы улуулардын 10 пайызы гана кол коет.
06:17
The Fort Laramie Treaty
145
362000
2000
Форт Ларами келишимине ылайык
06:19
called for at least three-quarters of the tribe
146
364000
2000
уруунун жок дегенде үчтөн же төрттөн бир бөлүгү
06:21
to sign away land.
147
366000
2000
жерлерди берүү үкугуна ээ болгон.
06:23
That clause was obviously ignored.
148
368000
2000
Албетте келишимдеги бул берене жокко салынган.
06:25
1887: The Dawes Act.
149
370000
3000
1887: Dawes (Доуз) актысы.
06:28
Communal ownership of reservation lands ends.
150
373000
3000
Резервациядагы жерлерге болгон коомдук менчиктик аяктайт.
06:31
Reservations are cut up into 160-acre sections
151
376000
3000
Резервациялар 160 акр өлчөмдөгү бөлүкчө жерлерине бөлүнүп
06:34
and distributed to individual Indians
152
379000
2000
түпкүлүктүү калкка бөлүштүрүлөт жана
06:36
with the surplus disposed of.
153
381000
2000
калган үлүш жерлердин баары жоюлат.
06:38
Tribes lost millions of acres.
154
383000
3000
Ошентип, уруулар миллиондогон акр өлчөмдөгү жерлерден ажырайт.
06:41
The American dream of individual land ownership
155
386000
2000
Америкалык жерге болгон жеке менчик кыялдануу
06:43
turned out to be a very clever way
156
388000
2000
ушундай амал жолу аркылуу келип
06:45
to divide the reservation until nothing was left.
157
390000
3000
резервация жерлеринен эч нерсе калмайынча бөлүштүрүлө берген.
06:48
The move destroyed the reservations,
158
393000
2000
Биринчиден, көчүп келүү резервацияларды талкалаган,
06:50
making it easier to further subdivide and to sell
159
395000
3000
жана аны андан ары бөлүштүрүп, майдалап сатуу
06:53
with every passing generation.
160
398000
3000
муундан муунга улана берген.
06:56
Most of the surplus land
161
401000
2000
Көпчүлүк үлүш жерлер
06:58
and many of the plots within reservation boundaries
162
403000
2000
жана резервациялардын чегинде жайгашкан көптөгөн жеке жерлер
07:00
are now in the hands of white ranchers.
163
405000
3000
азыркы убакта ак фермерлердин колунда.
07:03
Once again, the fat of the land goes to wasichu.
164
408000
3000
Кайрадан жакшы жерлерге Уасишу ээ болду.
07:07
1890, a date I believe to be
165
412000
2000
1890 жыл менин оюмча
07:09
the most important in this slide show.
166
414000
3000
бул слайттардын арасында эң маанилүү күн.
07:12
This is the year of the Wounded Knee Massacre.
167
417000
2000
Бул жылы Wounded Knee (Вундид Нии) аттуу кандуу коогалаңы болгон.
07:14
On December 29th,
168
419000
2000
Декабрдын 29нда
07:16
U.S. troops surrounded a Sioux encampment at Wounded Knee Creek
169
421000
3000
Америкалык аскерлер Вундид Нии булуңунда Сиу эли жайгашкан айылды курчоого алат
07:19
and massacred Chief Big Foot
170
424000
2000
жана Big Foot (Биг Фуд) аттуу эл башчысы менен бирдикте
07:21
and 300 prisoners of war,
171
426000
2000
300дөй жергиликтүү калкты аёсуз өлтүрүшөт,
07:23
using a new rapid-fire weapon
172
428000
2000
бул кандуу окуяда аскерлер жаңы куралды колдонушат
07:25
that fired exploding shells
173
430000
2000
ал автоматтык октор менен атылган
07:27
called a Hotchkiss gun.
174
432000
2000
Hotchkiss (Хотчкис) аттуу мылтыгы болгон.
07:29
For this so-called "battle,"
175
434000
2000
Бул салгылашуу деп аталган өлтүрүүлөр үчүн
07:31
20 Congressional Medals of Honor for Valor
176
436000
3000
20 Конгресстик эрдик үчүн медалдар
07:34
were given to the 7th Cavalry.
177
439000
3000
7чи кавалериянын жоокерлерине берилген.
07:37
To this day,
178
442000
2000
Бүгүнкү күндө,
07:39
this is the most Medals of Honor
179
444000
3000
салгылашуулардын арасындагы эң жогорку дэңгээлде ыйгарылган
07:42
ever awarded for a single battle.
180
447000
3000
бул медал чоң сыйлыктуу медал болуп эсептелет.
07:45
More Medals of Honor were given
181
450000
2000
Мына ушул медалдардын көпчүлүгү
07:47
for the indiscriminate slaughter of women and children
182
452000
2000
аялдар менен жаш балдарды ырайымсыз жок кылуу үчүн берилген
07:49
than for any battle in World War One,
183
454000
2000
мындай сыймыка жетүү Биринчи Дүйнөлүк согушта да,
07:51
World War Two,
184
456000
2000
Экинчи Дүйнөлүк согушта да,
07:53
Korea, Vietnam,
185
458000
2000
Корея, Вьетнам,
07:55
Iraq or Afghanistan.
186
460000
3000
Ирак жана Афганистан согуштарында да болгон эмес.
07:59
The Wounded Knee massacre
187
464000
2000
Вундид Нии кандуу коогалаңы
08:01
is considered the end of the Indian wars.
188
466000
3000
түпкүлүктүү калктын согушунун аяктоосу деп эсептелет.
08:04
Whenever I visit the site
189
469000
2000
Мен кайсыл гана жактагы
08:06
of the mass grave at Wounded Knee,
190
471000
2000
Вундид Нииде каза тапкандардын жайларына барбайын,
08:08
I see it not just as a grave
191
473000
2000
мен ал жайларды
08:10
for the Lakota or for the Sioux,
192
475000
2000
жалаң гана Лакота же Сиу элдердики эмес
08:12
but as a grave for all indigenous peoples.
193
477000
3000
бирок баардык түпкүлүктүү элдердин жайларындай көрөм.
08:18
The holy man, Black Elk, said,
194
483000
2000
Black Elk (Блэк Илк) аттуу ыйык киши айткан бир сөз бар,
08:20
"I did not know then
195
485000
2000
"Ошондо эмне жок болуп, түгөнгөндүгүн
08:22
how much was ended.
196
487000
2000
мен билбей калдым.
08:24
When I look back now
197
489000
2000
Азыркы карыган жашымда
08:26
from this high hill of my old age,
198
491000
2000
артымды кылчайып караганымда
08:28
I can still see the butchered women and children
199
493000
2000
Баягы өтүп кеткен аялдар менен жаш балдардын
08:30
lying heaped and scattered
200
495000
2000
ар тарапта үйүлүп жаткан денелери
08:32
all along the crooked gulch
201
497000
3000
кадимки эле ийилген капчыгайды бойлоп
08:38
as plain as when I saw them
202
503000
2000
мен аларды көргөндө сайды көргөндөй болуп
08:40
with eyes still young.
203
505000
3000
алардын жаш көздөрү элесимде.
08:46
And I can see that something else died there in the bloody mud
204
511000
3000
Ошол кандуу жерде дагы башка нерсе түбөлүко жок болгондугун көрөм
08:50
and was buried in the blizzard:
205
515000
3000
ал ажал октору менен кошо жерге көмүлгөн.
08:54
A people's dream died there,
206
519000
3000
Ал адамдардын келечеке болгон тилектери жок болгон,
08:57
and it was a beautiful dream."
207
522000
3000
жана ал тилектер аябай сонун болгон."
09:01
With this event,
208
526000
2000
Бүгүнкү күн менен
09:03
a new era in Native American history began.
209
528000
3000
Түпкүлүктүү Америка Элинин тарыхында жаңы доор пайда болду.
09:07
Everything can be measured
210
532000
2000
Баардык нерселерди ченесе болот
09:09
before Wounded Knee and after.
211
534000
3000
Вундид Нии окуясына чейин жана андан кийин.
09:12
Because it was in this moment
212
537000
2000
Анткени накта ошол учурда
09:14
with the fingers on the triggers of the Hotchkiss guns
213
539000
3000
Хотчкисс мылтыктарын мээлеп туруп
09:17
that the U.S. government openly declared its position on Native rights.
214
542000
4000
Америка өкмөтү түпкүлүктүү калктын укуктарына болгон көз карашын ачык көрсөткөн.
09:21
They were tired of treaties.
215
546000
2000
Анткени алар келишимдерден чарчаган.
09:23
They were tired of sacred hills.
216
548000
2000
Алар ыйык дөбөлөрдөн чарчаган.
09:25
They were tired of ghost dances.
217
550000
3000
Алар арбак бийлеринен чарчаган.
09:28
And they were tired of all the inconveniences of the Sioux.
218
553000
3000
Иши кылса алар Сиу элинин келип чыккан баардык ыңгайсыздыктарга чарчаган.
09:31
So they brought out their cannons.
219
556000
3000
Ошондуктан алар түпкүлүктүү калкка өзүлөрүнүн эрежелерин алып келишкен.
09:35
"You want to be an Indian now?" they said,
220
560000
3000
"Мындан ары силер Түпкүлүктүү калк - Indian (Индиан)" болосуңар деп,
09:38
finger on the trigger.
221
563000
2000
мылтыктары менен жергиликтүү калкты мээлеп маселени чечишкен.
09:45
1900:
222
570000
2000
1900:
09:47
the U.S. Indian population reached its low point --
223
572000
3000
Америкадагы Түпкүлүктүү калктын саны эң төмөнкү дэңгээлге жетти -
09:51
less than 250,000,
224
576000
2000
250,000 ден аз болду,
09:53
compared to an estimated eight million
225
578000
2000
салыштырып келгенде бул калк
09:55
in 1492.
226
580000
2000
1492 жылы 8 миллиондогон санды түзгөн.
09:59
Fast-forward.
227
584000
2000
Шумдук ылдамдыктагы көрсөткүч.
10:01
1980:
228
586000
2000
1980:
10:03
The longest running court case in U.S. history,
229
588000
2000
Америка тарыхындагы эң чоң убакытка созулган сот
10:05
the Sioux Nation v. the United States,
230
590000
3000
Сиу улуту менен Америка Кошмо Штаттарынын ортосундагы мамилени
10:08
was ruled upon by the U.S. Supreme Court.
231
593000
3000
териштирип Американын Жогорку Соту тарабынан каралган.
10:12
The court determined that, when the Sioux were resettled onto reservations
232
597000
3000
Соттун чечими боюнча, Сиу элин резервация жерлерине көчүрүү
10:15
and seven million acres of their land
233
600000
3000
жана алардын жети миллион акр чакырымдагы жерлери
10:18
were opened up to prospectors and homesteaders,
234
603000
3000
жер изилдөөчүлөр жана отурукташа турган көчмөндөр үчүн берилгени
10:21
the terms of the second Fort Laramie Treaty
235
606000
2000
Форд Ларами экинчи келишиминин шарттарынын одоно
10:23
had been violated.
236
608000
2000
бузулгандыгы тууралуу тыянак чыгарган.
10:25
The court stated
237
610000
2000
Сотко ылайык
10:27
that the Black Hills were illegally taken
238
612000
2000
Блэк Хилз жерлери мыйзамсыз түрдө тартылып алынган
10:29
and that the initial offering price plus interest
239
614000
2000
жана ал жерлердин алгачкы баасына пайыз кошулуп
10:31
should be paid to the Sioux Nation.
240
616000
2000
Сиу улутуна толук бойдон төлөнүшү керек деген тыянак чыгарылат.
10:33
As payment for the Black Hills,
241
618000
2000
Блэк Хилз үчүн төлөнө турган акы катары
10:35
the court awarded only 106 million dollars
242
620000
3000
Сот 106 миллион гана долларды
10:38
to the Sioux Nation.
243
623000
2000
Сиу улутуна берилсин деп чечим чыгарат.
10:40
The Sioux refused the money with the rallying cry,
244
625000
3000
Сиу эли ал акчадан баш тартат жана
10:43
"The Black Hills are not for sale."
245
628000
3000
"Блэк Хилз жерлери сатылбайт" деген ураан менен кала берет.
10:46
2010:
246
631000
2000
2010:
10:48
Statistics about Native population today,
247
633000
3000
Бүгүнкү күндөгү Түпкүлүктүү калктын статистикасы,
10:51
more than a century after the massacre at Wounded Knee,
248
636000
3000
Вундид Нии коогалаңынан бир кылым убакыттан кийин,
10:54
reveal the legacy of colonization,
249
639000
2000
колониялык мурастын ачыка чыгышы,
10:56
forced migration
250
641000
2000
зомбулуктап элди көчүрүү
10:58
and treaty violations.
251
643000
2000
жана келишимдердин одоно бузулган окуяларга бай болду.
11:00
Unemployment on the Pine Ridge Indian Reservation
252
645000
3000
Пайн Ридж Түпкүлүктүү калктын резервациясындагы жумушсуздук
11:03
fluctuates between 85 and 90 percent.
253
648000
3000
85 жана 90 пайыз ортосунда белгиленет.
11:06
The housing office is unable to build new structures,
254
651000
3000
Америкадагы үй-жай менен камсыз кылуу кызматы жаңы үйлөрдү сала албайт,
11:09
and existing structures are falling apart.
255
654000
2000
ал эми азыркы турган турак жайлар акырындан кыйрап жатышат.
11:11
Many are homeless,
256
656000
2000
Көпчүлүк эл үй-жайсыз,
11:13
and those with homes are packed into rotting buildings
257
658000
2000
ал эми үйлөрү барлар чирип бара жаткан имараттарда
11:15
with up to five families.
258
660000
2000
беш үй-бүлөөгө чейин жашашат.
11:17
39 percent of homes on Pine Ridge
259
662000
2000
Пайн Ридждеги 39 пайыз үйлөрүндө
11:19
have no electricity.
260
664000
2000
свет жок.
11:21
At least 60 percent of the homes on the reservation
261
666000
3000
Резервациядагы дээрлик 60 пайыз үйлөр
11:24
are infested with black mold.
262
669000
2000
көк дат менен капталган.
11:26
More than 90 percent of the population
263
671000
2000
Калктын 90 пайыздан көбү
11:28
lives below the federal poverty line.
264
673000
3000
федералдык дэңгээлдеги жакырчылыктан төмөн жашашат.
11:31
The tuberculosis rate on Pine Ridge
265
676000
3000
Пайн Ридждеги туберкулез оорусунун дэңгээли
11:34
is approximately eight times higher than the U.S. national average.
266
679000
3000
болжол менен алганда Америкадагы орточу эсептен сегиз эсе көп.
11:37
The infant mortality rate
267
682000
2000
Жаш балдардын өлүм дэңгээли
11:39
is the highest on this continent
268
684000
2000
дүйнө жүзү боюнча эң жогору
11:41
and is about three times higher than the U.S. national average.
269
686000
3000
жана Америкадагы орто эсептен үч эсе жогору турат.
11:44
Cervical cancer is five times higher
270
689000
2000
Жыныстык органдардын шишик оорулары
11:46
than the U.S. national average.
271
691000
2000
Америкадагы орто эсептен беш эсе чоң.
11:48
School dropout rate is up to 70 percent.
272
693000
3000
Мектептердеги окууларды таштоо дэңгээли 70 пайызга чейин көтөрүлдү.
11:51
Teacher turnover
273
696000
2000
Мугалимдердин жумуштарынан кетиши дэңгээли
11:53
is eight times higher than the U.S. national average.
274
698000
3000
Америкадагы орто эсептен сегиз эсе чоң.
11:56
Frequently, grandparents are raising their grandchildren
275
701000
3000
Көпчүлүк учурларда балдар чоң-ата жана чоң-энелердин колунда чоңоюшат
11:59
because parents, due to alcoholism,
276
704000
3000
анткени ата-энелер, аракчылыктын айынан,
12:02
domestic violence and general apathy,
277
707000
2000
зордук зомбулук жана негизинен көңүлдөрү жоктугунан
12:04
cannot raise them.
278
709000
2000
балдарына тарбия берип чоңойта алышпайт.
12:07
50 percent of the population over the age of 40
279
712000
3000
40 жаштан жогору калктын 50 пайызы
12:10
suffers from diabetes.
280
715000
2000
диабет оорусуна чалдыгышкан.
12:12
The life expectancy for men
281
717000
2000
Эркектердин жашоо узактыгы
12:14
is between 46
282
719000
2000
46 жаш менен
12:16
and 48 years old --
283
721000
3000
48 жаштардын ортосу -
12:19
roughly the same
284
724000
2000
жана бул көрсөткүч
12:21
as in Afghanistan and Somalia.
285
726000
3000
Афганистан жана Сомалия өлкөлөрүндөй.
12:25
The last chapter in any successful genocide
286
730000
3000
Тукум курут кылуудагы акыркы кадамдын бири
12:28
is the one in which the oppressor
287
733000
2000
баскын тарабынан
12:30
can remove their hands and say,
288
735000
3000
мындайча сүрөттөлөт,
12:33
"My God, what are these people doing to themselves?
289
738000
3000
"Жараткан, бул адамдар өзүлөрүнө эмне кылып жатышат?
12:36
They're killing each other.
290
741000
2000
Алар бири бирин өлтүрүп жатышат.
12:38
They're killing themselves
291
743000
2000
Алар өзүлөрүн өлтүрүп жатышат
12:40
while we watch them die."
292
745000
3000
биз болсо ошонун баарын карап турабыз."
12:43
This is how we came to own these United States.
293
748000
3000
Бул биздин Америка Кошмо Штаттарын кандайча ээлеп алганыбызды сүрөттөйт.
12:46
This is the legacy
294
751000
2000
Маңдайга жазылган
12:48
of manifest destiny.
295
753000
2000
тагдырдын түйшүгү.
12:50
Prisoners are still born
296
755000
2000
Абактагы адамдар дагы эле
12:52
into prisoner-of-war camps
297
757000
2000
бул согуш абагында төрөлүшөт
12:54
long after the guards are gone.
298
759000
3000
ал эми сакчылар болсо эчак кетишкен.
12:59
These are the bones left
299
764000
2000
Шилинген сөөктөрдүн калдыгы калган бул жерде
13:01
after the best meat has been taken.
300
766000
3000
жиликтин ырас жактары желгенден кийин.
13:06
A long time ago,
301
771000
2000
Көп замандар мурун,
13:08
a series of events was set in motion
302
773000
2000
бир топ окуялардын себеби
13:10
by a people who look like me, by wasichu,
303
775000
3000
мага окшогон адамдардан, уасишу тарабынан келип чыккан,
13:13
eager to take the land and the water
304
778000
2000
алардын кызыкканы жергиликтүү калктын жериндеги жер менен суу
13:15
and the gold in the hills.
305
780000
3000
жана алтын болгон.
13:18
Those events led to a domino effect
306
783000
2000
Ошол окуялардын уландысы
13:20
that has yet to end.
307
785000
2000
бүгүнкү күнгө чейин бүтө элек.
13:22
As removed as we the dominant society may feel
308
787000
4000
Ал окуяларга тиешебиз жок болгонубуз менен азыркы басымдуулук кылып турган коомчулук катары
13:27
from a massacre in 1890,
309
792000
3000
1890 жылкы коогалаңы,
13:30
or a series of broken treaties 150 years ago,
310
795000
3000
же болбосо 150 жыл мурунку келишимдердин бир нече ирет бузулганы,
13:34
I still have to ask you the question,
311
799000
2000
сиздер үчүн төмөнкү суроолорду туудурбай койбойт,
13:36
how should you feel about the statistics of today?
312
801000
3000
жогоруда айтылган статистикалар боюнча кандай оюңар бар?
13:40
What is the connection
313
805000
2000
Бүгүнкү күндөрдү чагылдырган бул сүрөттөрдөгү
13:42
between these images of suffering
314
807000
2000
элдин эзилгендиги менен
13:44
and the history that I just read to you?
315
809000
2000
азыркы айтылган тарыхтын кандай байланышы бар?
13:46
And how much of this history
316
811000
2000
Бул тарыхтын канчалык өлчөмүн
13:48
do you need to own, even?
317
813000
2000
бул биздин тарых деп моюнуңуздарга алаласыздар?
13:50
Is any of this your responsibility today?
318
815000
3000
Бул айтылган тарыхта сиздин канчалык жоопкерчилигиңиз бар?
13:54
I have been told that there must be something we can do.
319
819000
3000
Бир нерсе кылса болот, абалды оңдосо болот деген ойлор мага бир нече жолу айтылган.
13:57
There must be some call to action.
320
822000
3000
Мен да ойлойм абалды оңдош заман келди деп.
14:00
Because for so long I've been standing on the sidelines
321
825000
3000
Анткени мен көп убакыт бою
14:03
content to be a witness,
322
828000
2000
көргөнүмө күбө болуп эле,
14:05
just taking photographs.
323
830000
3000
көргөнүмдү сүрөттөргө тартып эле жүрдүм.
14:08
Because the solution seems so far in the past,
324
833000
3000
Анткени бир чечимге келүү өткөн заманда калып калгандай сезилет.
14:11
I needed nothing short of a time machine
325
836000
2000
Мага ал заманга барууга замандан заманга көчүп жүрүү
14:13
to access them.
326
838000
2000
машинасы эле керек болуп калды.
14:15
The suffering of indigenous peoples
327
840000
2000
Түпкүлүктүү калктын кыйналганын
14:17
is not a simple issue to fix.
328
842000
3000
чечүү оңой иштерден эмес.
14:21
It's not something everyone can get behind
329
846000
2000
Андай иш кадимки эле
14:23
the way they get behind helping Haiti,
330
848000
2000
Хаити элине жардам берүү же,
14:25
or ending AIDS, or fighting a famine.
331
850000
3000
СПИД оорусунун бүтүшүнө, же ачкачылык менен күрөшүү сыяктуу гана эмес.
14:28
The "fix," as it's called,
332
853000
2000
Ал маселени чечүү,
14:30
may be much more difficult for the dominant society
333
855000
3000
басымдуулук кылып турган коомчулук үчүн жөнөкөй эле
14:33
than, say, a $50 check
334
858000
2000
50 доллардык чекти берип коюуу эмес
14:35
or a church trip
335
860000
2000
же чиркөө жардамы аркылуу барып
14:37
to paint some graffiti-covered houses,
336
862000
2000
үйлөрдү графити краскасы менен боёп кетүү эмес,
14:39
or a suburban family
337
864000
2000
же кембагал үй-бүлөөдөн келип берилген
14:41
donating a box of clothes they don't even want anymore.
338
866000
3000
андан ары кийилбей кала турган кийимдерди берип коюуу эмес.
14:44
So where does that leave us?
339
869000
2000
Биз эми кайсы жака бара жатабыз?
14:46
Shrugging our shoulders in the dark?
340
871000
3000
Караңгыда айла таппай калгандай олтура береликби?
14:49
The United States
341
874000
2000
Америка Кошмо Штаттары
14:51
continues on a daily basis
342
876000
2000
күн сайын
14:53
to violate the terms
343
878000
2000
одоно түрдө
14:55
of the 1851 and 1868
344
880000
2000
1851 жана 1868 жылдардагы
14:57
Fort Laramie Treaties with the Lakota.
345
882000
3000
Лакота менен болгон Форд Ларами келишимдерин бузуп келүүдө.
15:00
The call to action I offer today --
346
885000
2000
Бүгүнкү чакырыгым -
15:02
my TED wish -- is this:
347
887000
3000
менин TED деги тилегим аркылуу айтылат:
15:06
Honor the treaties.
348
891000
2000
Келишимди сыйлагыла.
15:08
Give back the Black Hills.
349
893000
2000
Блэк Хилз жерлерин кайра кайтып бергиле.
15:10
It's not your business what they do with them.
350
895000
3000
Ал жерлерди эмне кыла тургандыгы Түпкүлүктүү калктын өзүнүн иши.
15:15
(Applause)
351
900000
6000
(Кол чабуулар)
ABOUT THE SPEAKER
Aaron Huey - PhotographerPhotographer, adventurer and storyteller Aaron Huey captures all of his subjects -- from war victims to rock climbers to Sufi dervishes -- with elegance and fearless sensitivity.
Why you should listen
Aaron Huey is a masthead photographer for National Geographic Adventure and National Geographic Traveler magazines. His stories from Afghanistan, Haiti, Mali, Siberia, Yemen and French Polynesia (to name just a few) on subjects as diverse as the Afghan drug war and the underwater photography of sharks, can be found in The New Yorker, National Geographic and The New York Times.
Huey serves on the board of directors for the nonprofit Blue Earth Alliance. In 2002, he walked 3,349 miles across America with his dog Cosmo (the journey lasted 154 days), and was recently awarded a National Geographic Expedition Council Grant to hitchhike across Siberia.
Aaron Huey | Speaker | TED.com