TEDxBrighton
Colin Grant: How our stories cross over
Colin Grant: Syn trudnego ojca
Filmed:
Readability: 3.9
933,193 views
Colin Grant spędził całe życie lawirował między światem swojego ojca a własnym. Urodził się w Anglii, ale jego rodzice pochodzili z Jamajki. Grant opowiada historie doświadczeń dzielonych w swojej społeczności imigrantów i rozważa o tym, jak znalazł przebaczenie dla ojca, który go odrzucał.
Colin Grant - Author, historian
Colin Grant is an author and historian whose works focus on larger-than-life figures of the African diaspora. Full bio
Colin Grant is an author and historian whose works focus on larger-than-life figures of the African diaspora. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
This is a photograph
0
937
1696
To zdjęcie mężczyzny,
00:14
of a man whom for many years
1
2633
2816
którego przez wiele lat,
00:17
I plotted to kill.
2
5449
3721
planowałem zabić.
00:21
This is my father,
3
9170
3020
To mój ojciec,
00:24
Clinton George "Bageye" Grant.
4
12190
3737
Clinton George "Worek" Grant.
00:27
He's called Bageye because he has
5
15927
2271
Nazwano go Worek,
bo zawsze ma worki pod oczami.
00:30
permanent bags under his eyes.
6
18198
4160
00:34
As a 10-year-old, along with my siblings,
7
22358
2776
Jako dziesięciolatek
wraz z rodzeństwem
wraz z rodzeństwem
00:37
I dreamt of scraping off the poison
8
25134
4116
marzyłem o tym,
żeby dodać mu do kawy
żeby dodać mu do kawy
00:41
from fly-killer paper into his coffee,
9
29250
3950
trucizny z lepu na muchy,
00:45
grounded down glass and sprinkling it
10
33200
1855
posypać mu śniadanie
00:47
over his breakfast,
11
35055
2989
kruszonym szkłem,
00:50
loosening the carpet on the stairs
12
38044
1710
czy obluzować dywan na schodach
00:51
so he would trip and break his neck.
13
39754
3728
tak, żeby się potknął i skręcił kark.
00:55
But come the day, he would always
14
43482
1627
Ale on zawsze omijał
00:57
skip that loose step,
15
45109
2252
ten luźny stopień,
00:59
he would always bow out of the house
16
47361
1829
zawsze wychodził z domu
01:01
without so much as a swig of coffee
17
49190
1840
bez łyka kawy
01:03
or a bite to eat.
18
51030
2788
czy kęsa jedzenia.
Przez wiele lat obawiałem się,
01:05
And so for many years,
19
53818
1286
01:07
I feared that my father would die
20
55104
1960
że ojciec umrze,
01:09
before I had a chance to kill him.
21
57064
2074
zanim będę miał szansę go zabić.
01:11
(Laughter)
22
59138
4592
(Śmiech)
01:15
Up until our mother asked him to leave
23
63730
2991
Dopóki matka
nie kazała mu odejść i nie wracać,
01:18
and not come back,
24
66721
1657
01:20
Bageye had been a terrifying ogre.
25
68378
4256
Worek był przerażającym ogrem.
01:24
He teetered permanently on the verge of rage,
26
72634
3585
Stale chwiał się na granicy furii,
01:28
rather like me, as you see.
27
76219
3608
podobnie do mnie, jak widzicie.
01:31
He worked nights at Vauxhall Motors in Luton
28
79827
3300
Nocami pracował w fabryce
Vauxhall Motors w Luton
Vauxhall Motors w Luton
01:35
and demanded total silence throughout the house,
29
83127
3159
i wymagał całkowitej ciszy w domu,
01:38
so that when we came home from school
30
86286
2672
więc po powrocie ze szkoły o 15:30
01:40
at 3:30 in the afternoon, we would huddle
31
88958
2040
tłoczyliśmy się przed telewizorem,
01:42
beside the TV, and rather like safe-crackers,
32
90998
3250
i kręciliśmy pokrętłem głośności
01:46
we would twiddle with the volume control knob
33
94248
2486
jakbyśmy okradali sejf,
01:48
on the TV so it was almost inaudible.
34
96734
2793
tak że właściwie nic nie było słychać.
01:51
And at times, when we were like this,
35
99527
2311
Czasami, kiedy tak siedzieliśmy
01:53
so much "Shhh," so much "Shhh"
36
101838
2432
a w domu słychać było
tylko "Cśśś", "Cśśś",
tylko "Cśśś", "Cśśś",
01:56
going on in the house
37
104270
1865
01:58
that I imagined us to be like
38
106135
1975
wyobrażałem nas sobie jako
02:00
the German crew of a U-boat
39
108110
3500
załogę niemieckiego U-boota
02:03
creeping along the edge of the ocean
40
111610
2492
skradającego się po dnie oceanu,
02:06
whilst up above, on the surface,
41
114102
1816
podczas gdy powierzchnię patrolował
02:07
HMS Bageye patrolled
42
115918
3745
okręt Jej Królewskiej Mości "Worek",
02:11
ready to drop death charges
43
119663
2127
gotów zrzucić śmiertelne ładunki
02:13
at the first sound of any disturbance.
44
121790
3987
na dźwięk jakiekolwiek zakłócenia.
02:17
So that lesson was the lesson that
45
125777
2935
Była to lekcja:
02:20
"Do not draw attention to yourself
46
128712
1448
"Nie zwracaj na siebie uwagi,
02:22
either in the home or outside of the home."
47
130160
2264
ani w domu, ani poza nim".
02:24
Maybe it's a migrant lesson.
48
132424
2686
Może to lekcja dla emigrantów.
02:27
We were to be below the radar,
49
135110
3170
Mieliśmy być niewidoczni dla radaru,
02:30
so there was no communication, really,
50
138280
1495
więc nie było komunikacji
02:31
between Bageye and us and us and Bageye,
51
139775
3161
ani między Workiem i nami,
ani nami i Workiem.
ani nami i Workiem.
02:34
and the sound that we most looked forward to,
52
142936
2608
Najbardziej wyczekiwany dźwięk...
02:37
you know when you're a child and you want
53
145544
1754
Dziecko chce, żeby ojciec wrócił do domu,
02:39
your father to come home
and it's all going to be happy
and it's all going to be happy
54
147298
3438
czeka na dźwięk otwieranych drzwi.
02:42
and you're waiting for that sound of the door opening.
55
150736
1754
02:44
Well the sound that we looked forward to
56
152490
1256
My czekaliśmy
02:45
was the click of the door closing,
57
153746
1893
na odgłos zamykanych drzwi,
02:47
which meant he'd gone and would not come back.
58
155639
4708
który oznaczał, że wyszedł i nie wróci.
02:52
So for three decades,
59
160347
3459
Przez trzydzieści lat
02:55
I never laid eyes on my father, nor he on me.
60
163806
3041
nie widziałem ojca na oczy.
02:58
We never spoke to each other for three decades,
61
166847
1768
Przez 30 lat ani razu nie rozmawialiśmy,
03:00
and then a couple of years ago, I decided
62
168615
1801
ale kilka lat temu postanowiłem
03:02
to turn the spotlight on him.
63
170416
4271
skierować na niego reflektor.
03:06
"You are being watched.
64
174687
1888
"Jesteście obserwowani.
03:08
Actually, you are.
65
176575
1856
Naprawdę, jesteście.
03:10
You are being watched."
66
178431
2064
Jesteście obserwowani".
03:12
That was his mantra to us, his children.
67
180495
2664
Tę mantrę powtarzał nam, swoim dzieciom.
03:15
Time and time again he would say this to us.
68
183159
1673
Ciągle nam to mówił.
03:16
And this was the 1970s, it was Luton,
69
184832
3103
Były lata 70. w Luton,
03:19
where he worked at Vauxhall Motors,
70
187935
1629
gdzie pracował w Vauxhall Motors.
03:21
and he was a Jamaican.
71
189564
1827
Był Jamajczykiem.
03:23
And what he meant was,
72
191391
1059
Miał na myśli to,
03:24
you as a child of a Jamaican immigrant
73
192450
2111
że jesteśmy obserwowani
03:26
are being watched
74
194561
1918
jako dzieci jamajskiego imigranta.
03:28
to see which way you turn, to see whether
75
196479
1657
Gdzie się skierujemy,
03:30
you conform to the host nation's stereotype of you,
76
198136
4119
czy wpasujemy się w stereotyp
jaki ma o nas goszczący nas kraj.
jaki ma o nas goszczący nas kraj.
03:34
of being feckless, work-shy,
77
202255
2600
Czy jesteśmy nieodpowiedzialni,
czy boimy się pracy,
czy boimy się pracy,
03:36
destined for a life of crime.
78
204855
2561
czy jesteśmy skazani na życie przestępców.
03:39
You are being watched,
79
207416
1734
Jesteście obserwowani,
więc zadajcie kłam oczekiwaniom.
03:41
so confound their expectations of you.
80
209150
4343
03:45
To that end, Bageye and his friends,
81
213493
4278
Dlatego Worek i jego koledzy,
03:49
mostly Jamaican,
82
217771
1655
głównie Jamajczycy,
03:51
exhibited a kind of Jamaican bella figura:
83
219426
3754
prezentowali jamajską bella figura:
03:55
Turn your best side to the world,
84
223180
2614
pokaż się z jak najlepszej strony,
03:57
show your best face to the world.
85
225794
2274
zaprezentuj najlepszą twarz.
04:00
If you have seen some of the images
86
228068
1774
Jeśli widzieliście kiedyś zdjęcia
04:01
of the Caribbean people arriving
87
229842
2136
ludzi z Karaibów przybywających tu
04:03
in the '40s and '50s,
88
231978
1652
w latach 40. i 50.,
mogliście zauważyć, że wielu mężczyzn
04:05
you might have noticed that a lot of the men
89
233630
1396
04:07
wear trilbies.
90
235026
1889
nosiło kapelusze typu trilby.
04:08
Now, there was no tradition
of wearing trilbies in Jamaica.
of wearing trilbies in Jamaica.
91
236915
3641
Na Jamajce nie ma tradycji
noszenia takich kapeluszy.
noszenia takich kapeluszy.
04:12
They invented that tradition for their arrival here.
92
240556
2943
Została ona stworzona
na potrzeby przyjazdu tutaj.
na potrzeby przyjazdu tutaj.
04:15
They wanted to project themselves in a way
93
243499
1767
Jamajczycy chcieli być postrzegani
04:17
that they wanted to be perceived,
94
245266
2334
w określony sposób.
04:19
so that the way they looked
95
247600
1431
Ich wygląd
04:21
and the names that they gave themselves
96
249031
2943
i nadawane sobie imiona
04:23
defined them.
97
251974
1672
miały ich określać.
04:25
So Bageye is bald and has baggy eyes.
98
253646
5489
Worek jest łysy
i ma worki pod oczami.
i ma worki pod oczami.
04:31
Tidy Boots is very fussy about his footwear.
99
259135
4012
Bucik bardzo dba o swoje buty.
04:35
Anxious is always anxious.
100
263147
2712
Niespokojny jest zawsze niespokojny.
04:37
Clock has one arm longer than the other.
101
265859
2729
Zegar ma jedno ramię dłuższe od drugiego.
04:40
(Laughter)
102
268588
3648
(Śmiech)
04:44
And my all-time favorite was the
guy they called Summerwear.
guy they called Summerwear.
103
272236
3374
Moim ulubieńcem
był gość o imieniu Letniak.
był gość o imieniu Letniak.
04:47
When Summerwear came to this country
104
275610
1834
Kiedy Letniak przybył tu z Jamajki
04:49
from Jamaica in the early '60s, he insisted
105
277444
2119
na początku lat 60.,
04:51
on wearing light summer suits,
106
279563
2377
uparł się, że będzie nosił
tylko letnie garnitury,
tylko letnie garnitury,
04:53
no matter the weather,
107
281940
1656
niezależnie od pogody.
Kiedy zacząłem się interesować ich losami
04:55
and in the course of researching their lives,
108
283596
1338
04:56
I asked my mom, "Whatever
became of Summerwear?"
became of Summerwear?"
109
284934
2976
i zapytałem mamę,
co się stało z Letniakiem,
co się stało z Letniakiem,
04:59
And she said, "He caught a cold and died." (Laughter)
110
287910
4827
odpowiedziała: "Przeziębił się i umarł".
(Śmiech)
05:04
But men like Summerwear
111
292737
1856
Ale ludzie tacy jak Letniak
nauczyli nas, że styl jest ważny.
05:06
taught us the importance of style.
112
294593
1462
05:08
Maybe they exaggerated their style
113
296055
2122
Może trochę przesadzili ze stylem,
05:10
because they thought that they were not considered
114
298177
3216
bo sądzili, że nie są uważani
05:13
to be quite civilized,
115
301393
2104
za całkiem cywilizowanych.
05:15
and they transferred that generational attitude
116
303497
2816
Przenieśli to pokoleniowe
nastawienie i niepokój
nastawienie i niepokój
05:18
or anxiety onto us, the next generation,
117
306313
2600
na nas, następne pokolenie,
05:20
so much so that when I was growing up,
118
308913
2187
do tego stopnia, że kiedy dorastałem,
05:23
if ever on the television news or radio
119
311100
2373
a w telewizji lub w radiu
05:25
a report came up about a black person
120
313473
1508
mówiono o przestępstwie
05:26
committing some crime —
121
314981
1684
z udziałem osoby czarnoskórej,
05:28
a mugging, a murder, a burglary —
122
316665
3664
napadzie, zabójstwie czy kradzieży,
05:32
we winced along with our parents,
123
320329
3552
krzywiliśmy się razem z rodzicami,
05:35
because they were letting the side down.
124
323881
2664
bo tamci przynosili nam wstyd.
05:38
You did not just represent yourself.
125
326545
1453
Nie reprezentowałeś tylko siebie.
05:39
You represented the group,
126
327998
1742
Reprezentowałeś grupę
05:41
and it was a terrifying thing to come to terms with,
127
329740
4508
i ciężko było pogodzić się z tym,
05:46
in a way, that maybe you were going
128
334248
2264
że w jakiś sposób
05:48
to be perceived in the same light.
129
336512
4144
ty mógłbyś być widziany
w tym samym świetle.
w tym samym świetle.
05:52
So that was what needed to be challenged.
130
340656
3772
To właśnie miało ulec zmianie.
05:56
Our father and many of his colleagues
131
344428
4281
Nasz ojciec i wielu jego kolegów
06:00
exhibited a kind of transmission but not receiving.
132
348709
3461
nastawionych było tylko
na nadawanie, nie na odbiór.
na nadawanie, nie na odbiór.
06:04
They were built to transmit but not receive.
133
352170
2222
Zostali zbudowani tylko po to,
żeby nadawać, nie odbierać.
żeby nadawać, nie odbierać.
06:06
We were to keep quiet.
134
354392
2851
My mieliśmy być cicho.
06:09
When our father did speak to us,
135
357243
1353
Kiedy ojciec już do nas mówił,
06:10
it was from the pulpit of his mind.
136
358596
2865
przemawiał z pulpitu własnego umysłu.
06:13
They clung to certainty in the belief
137
361461
1588
Oni uparcie wierzyli,
06:15
that doubt would undermine them.
138
363049
4129
że wątpliwość podważy ich status.
06:19
But when I am working in my house
139
367178
3591
Ale kiedy ja pracuję w domu
06:22
and writing, after a day's writing, I rush downstairs
140
370769
3851
i po całym dniu pisania zbiegam na dół
06:26
and I'm very excited to talk about
Marcus Garvey or Bob Marley
Marcus Garvey or Bob Marley
141
374620
3306
gadając jak najęty,
podekscytowany opowiadam
o Marcusie Garveyu czy Bobie Marleyu,
o Marcusie Garveyu czy Bobie Marleyu,
06:29
and words are tripping out of my mouth like butterflies
142
377926
2864
06:32
and I'm so excited that my children stop me,
143
380790
2496
jestem zachwycony,
gdy dzieci zatrzymują mnie
gdy dzieci zatrzymują mnie
06:35
and they say, "Dad, nobody cares."
144
383286
3680
i mówią: "Tato, nikogo to nie obchodzi".
06:38
(Laughter)
145
386966
3990
(Śmiech)
06:42
But they do care, actually.
146
390956
1914
Tak naprawdę je to obchodzi.
06:44
They cross over.
147
392870
1563
One sięgają do ciebie.
06:46
Somehow they find their way to you.
148
394433
2507
W jakiś sposób potrafią do ciebie dotrzeć.
06:48
They shape their lives according
to the narrative of your life,
to the narrative of your life,
149
396940
3604
Kształtują swoje życie podobnie
do historii twojego,
do historii twojego,
06:52
as I did with my father and my mother, perhaps,
150
400544
4026
tak jak ja upodobniałem się
do swojego ojca, czy może matki,
do swojego ojca, czy może matki,
06:56
and maybe Bageye did with his father.
151
404570
2614
a Worek do swojego ojca.
06:59
And that was clearer to me
152
407184
1642
Stawało się to dla mnie jaśniejsze,
07:00
in the course of looking at his life
153
408826
2958
kiedy przyglądałem się jego życiu.
07:03
and understanding, as they say,
154
411784
3056
Zaczynałem rozumieć.
Jak mówią rdzenni Amerykanie:
07:06
the Native Americans say,
155
414840
1312
07:08
"Do not criticize the man until you can walk
156
416152
1629
"Nie krytykuj człowieka,
07:09
in his moccasins."
157
417781
2312
dopóki nie pochodzisz w jego mokasynach."
07:12
But in conjuring his life, it was okay
158
420093
2899
Wspominając jego życie,
było łatwo wyobrazić sobie
07:14
and very straightforward to portray
159
422992
3268
07:18
a Caribbean life in England in the 1970s
160
426260
2980
życie Karaibczyka w Anglii w latach 70.,
07:21
with bowls of plastic fruit,
161
429240
4984
z miskami sztucznych owoców,
07:26
polystyrene ceiling tiles,
162
434224
3064
polistyrenowymi panelami na suficie,
07:29
settees permanently sheathed
163
437288
2288
kanapami nie wyjmowanymi
z foliowych pokrowców,
z foliowych pokrowców,
07:31
in their transparent covers
that they were delivered in.
that they were delivered in.
164
439576
3372
w których zostały dostarczone.
07:34
But what's more difficult to navigate
165
442948
1852
Trudniej jest pojąć
07:36
is the emotional landscape
166
444800
1492
przestrzeń emocjonalną
07:38
between the generations,
167
446292
1970
pomiędzy pokoleniami,
07:40
and the old adage that with age comes wisdom
168
448262
4738
a stare powiedzenie,
że z wiekiem przychodzi mądrość
że z wiekiem przychodzi mądrość
07:45
is not true.
169
453000
2045
nie jest prawdą.
07:47
With age comes the veneer of respectability
170
455045
3483
Z wiekiem przychodzą pozory
powszechnego szacunku
powszechnego szacunku
07:50
and a veneer of uncomfortable truths.
171
458528
3368
i niewygodnych prawd.
07:53
But what was true was that my parents,
172
461896
2772
Ale tak naprawdę moi rodzice,
07:56
my mother, and my father went along with it,
173
464668
2476
matka, a ojciec się z tym zgadzał,
07:59
did not trust the state to educate me.
174
467144
2768
nie mieli zaufania do państwa
w kwestii mojego wykształcenia.
w kwestii mojego wykształcenia.
08:01
So listen to how I sound.
175
469912
2490
Posłuchajcie, jaki mam akcent.
08:04
They determined that they would
send me to a private school,
send me to a private school,
176
472402
4282
Rodzice uznali, że wyślą mnie
do prywatnej szkoły.
do prywatnej szkoły.
Ale ojciec pracował
w fabryce Vauxhall Motors.
w fabryce Vauxhall Motors.
08:08
but my father worked at Vauxhall Motors.
177
476684
1757
08:10
It's quite difficult to fund a private school education
178
478441
3791
Ciężko było opłacić prywatną szkołę
08:14
and feed his army of children.
179
482232
2640
i wykarmić armię dzieci.
08:16
I remember going on to the school
180
484872
1984
Pamiętam, że gdy szedłem do szkoły
08:18
for the entrance exam, and my father said
181
486856
2124
na egzamin wstępny,
ojciec powiedział do księdza,
to była szkoła katolicka,
to była szkoła katolicka,
08:20
to the priest — it was a Catholic school —
182
488980
3600
08:24
he wanted a better "heducation" for the boy,
183
492580
4227
że chce lepszego "wygształcenIa" dla syna.
08:28
but also, he, my father,
184
496807
2928
Ojcu nie udałoby się zdać makulatury,
08:31
never even managed to pass worms,
185
499735
2640
a co dopiero egzaminów wstępnych.
08:34
never mind entrance exams.
186
502375
2620
08:36
But in order to fund my education,
187
504995
1945
Ale żeby opłacić moją edukację
08:38
he was going to have to do some dodgy stuff,
188
506940
2723
zamierzał mocno kombinować.
08:41
so my father would fund my education
189
509663
3102
Płacił za moją szkołę
08:44
by trading in illicit goods from the back of his car,
190
512765
3604
sprzedając nielegalne towary z samochodu,
08:48
and that was made even more tricky because
191
516369
1432
co dodatkowo komplikował fakt,
08:49
my father, that's not his car by the way.
192
517801
2160
że ojciec... To nie jest jego samochód.
08:51
My father aspired to have a car like that,
193
519961
1808
Ojciec chciał mieć taki samochód,
08:53
but my father had a beaten-up Mini,
194
521769
2076
ale jeździł zdezelowanym Mini.
08:55
and he never, being a
Jamaican coming to this country,
Jamaican coming to this country,
195
523845
4498
Jako emigrant z Jamajki
09:00
he never had a driving license,
196
528343
2353
nigdy nie miał prawa jazdy, ubezpieczenia,
09:02
he never had any insurance or road tax or MOT.
197
530696
3564
opłaconego podatku drogowego
ani zrobionego przeglądu.
ani zrobionego przeglądu.
09:06
He thought, "I know how to drive;
198
534260
1939
Myślał: "Umiem prowadzić,
09:08
why do I need the state's validation?"
199
536199
3080
po co mi potwierdzenie od państwa?"
09:11
But it became a little tricky when
we were stopped by the police,
we were stopped by the police,
200
539279
2232
Ale gdy zatrzymywała nas policja,
a zatrzymywała nas często,
a zatrzymywała nas często,
09:13
and we were stopped a lot by the police,
201
541511
2213
sprawa się komplikowała.
Zawsze byłem pod wrażeniem tego,
09:15
and I was impressed by the way
202
543724
1217
09:16
that my father dealt with the police.
203
544941
1899
jak ojciec radził sobie z policją.
09:18
He would promote the policeman immediately,
204
546840
2808
Od razu dawał policjantowi awans.
09:21
so that P.C. Bloggs became Detective Inspector Bloggs
205
549648
4087
Posterunkowy Bloggs
w trakcie rozmowy zostawał inspektorem
09:25
in the course of the conversation
206
553735
1184
i potem z uśmiechem
kazał nam jechać dalej.
kazał nam jechać dalej.
09:26
and wave us on merrily.
207
554919
1984
09:28
So my father was exhibiting what we in Jamaica
208
556903
1868
Mój ojciec stosował trik,
który na Jamajce nazywano
który na Jamajce nazywano
09:30
called "playing fool to catch wise."
209
558771
4182
"graj głupca, żeby złapać mądrego".
09:34
But it lent also an idea
210
562953
3369
Ale można było też dojść do wniosku,
09:38
that actually he was being diminished
211
566322
1806
że tak naprawdę to on był umniejszany,
09:40
or belittled by the policeman —
212
568128
2304
czy lekceważony przez policjanta.
09:42
as a 10-year-old boy, I saw that —
213
570432
1817
Jako dziesięciolatek
byłem tego świadomy.
byłem tego świadomy.
09:44
but also there was an ambivalence towards authority.
214
572249
2571
Była w tym też ambiwalencja wobec władzy.
09:46
So on the one hand, there was
215
574820
1645
Więc z jednej strony
09:48
a mocking of authority,
216
576465
1627
była kpina z władzy,
09:50
but on the other hand, there was a deference
217
578092
2316
ale z drugiej
09:52
towards authority,
218
580408
1821
szacunek wobec niej.
09:54
and these Caribbean people
219
582229
1955
Ludzie z Karaibów poczuwali się
09:56
had an overbearing obedience towards authority,
220
584184
4137
do wielkiego respektu wobec władzy,
10:00
which is very striking, very strange in a way,
221
588321
2208
co jest pewien sposób niesamowite,
10:02
because migrants are very courageous people.
222
590529
3104
bo migranci są bardzo odważnymi ludźmi.
10:05
They leave their homes. My father and my mother
223
593633
2760
Zostawiają swoje domy.
Mój ojciec i matka opuścili Jamajkę
10:08
left Jamaica and they traveled 4,000 miles,
224
596393
3927
i przebyli prawie 6,5 tysiąca kilometrów,
10:12
and yet they were infantilized by travel.
225
600320
3824
a jednak ta podróż ich zinfantylizowała.
10:16
They were timid,
226
604144
1768
Byli onieśmieleni
10:17
and somewhere along the line,
227
605912
1449
i jakby zacofani.
10:19
the natural order was reversed.
228
607361
1841
Naturalny porządek został odwrócony.
10:21
The children became the parents to the parent.
229
609202
3487
Dzieci stały się rodzicami dla rodziców.
10:26
The Caribbean people came to
this country with a five-year plan:
this country with a five-year plan:
230
614646
2497
Imigranci z Karaibów
mieli plan pięcioletni:
mieli plan pięcioletni:
10:29
they would work, some money, and then go back,
231
617143
1999
pracować, odłożyć
trochę pieniędzy i wrócić,
trochę pieniędzy i wrócić,
10:31
but the five years became 10, the 10 became 15,
232
619142
2823
ale potem 5 lat
zmieniło się w 10, a 10 w 15.
zmieniło się w 10, a 10 w 15.
10:33
and before you know it,
you're changing the wallpaper,
you're changing the wallpaper,
233
621965
2345
Zanim się obejrzysz,
kładziesz nowe tapety,
kładziesz nowe tapety,
10:36
and at that point, you know you're here to stay.
234
624310
3632
i wtedy już wiesz,
że zostajesz na stałe.
że zostajesz na stałe.
10:39
Although there's still the kind of temporariness
235
627942
2464
Choć nadal odczuwa się jakąś tymczasowość,
10:42
that our parents felt about being here,
236
630406
2447
którą nasi rodzice czuli,
myśląc o pobycie tutaj,
myśląc o pobycie tutaj,
10:44
but we children knew that the game was up.
237
632853
4187
to my, ich dzieci,
wiedzieliśmy, że to już koniec.
wiedzieliśmy, że to już koniec.
10:49
I think there was a feeling that
238
637040
2758
Myślę, że oni czuli,
10:51
they would not be able to continue with the ideals
239
639798
5350
że trzeba przestać marzyć
10:57
of the life that they expected.
240
645148
2007
o życiu, jakiego oczekiwali.
10:59
The reality was very much different.
241
647155
1982
Rzeczywistość była inna.
11:01
And also, that was true of the reality
242
649137
2074
Tak też stało się z próbą mojej edukacji.
11:03
of trying to educate me.
243
651211
1418
11:04
Having started the process,
my father did not continue.
my father did not continue.
244
652629
4062
Ojciec zaczął ten proces,
ale go nie kontynuował.
ale go nie kontynuował.
11:08
It was left to my mother to educate me,
245
656691
2728
Za moje wykształcenie
stała się odpowiedzialna matka.
stała się odpowiedzialna matka.
11:11
and as George Lamming would say,
246
659419
2721
Jak mawiał George Lamming,
11:14
it was my mother who fathered me.
247
662140
3779
to matka była moim ojcem.
11:17
Even in his absence, that old mantra remained:
248
665919
2342
Nawet pod jego nieobecność,
ta mantra pozostała:
ta mantra pozostała:
11:20
You are being watched.
249
668261
1687
Jesteś obserwowany.
11:21
But such ardent watchfulness can lead to anxiety,
250
669948
3202
Tak gorliwa czujność
może prowadzić do lęku,
może prowadzić do lęku,
do tego stopnia,
że gdy wiele lat później badałem,
że gdy wiele lat później badałem,
11:25
so much so that years later, when I was investigating
251
673150
2249
dlaczego u tak wielu
młodych czarnych mężczyzn
młodych czarnych mężczyzn
11:27
why so many young black men
252
675399
1314
11:28
were diagnosed with schizophrenia,
253
676713
2131
diagnozowano schizofrenię,
11:30
six times more than they ought to be,
254
678844
2507
sześć razy za często,
11:33
I was not surprised to hear the psychiatrist say,
255
681351
3272
nie byłem zaskoczony,
kiedy psychiatra powiedział:
kiedy psychiatra powiedział:
11:36
"Black people are schooled in paranoia."
256
684623
4458
"Czarni ludzie są kształceni w paranoi".
11:41
And I wonder what Bageye would make of that.
257
689081
3871
Zastanawiam się,
jak powiedziałby na to Worek.
jak powiedziałby na to Worek.
11:44
Now I also had a 10-year-old son,
258
692952
2527
Teraz ja też miałem 10-letniego syna
11:47
and turned my attention to Bageye
259
695479
2849
i zwróciłem uwagę na Worka,
11:50
and I went in search of him.
260
698328
1376
i zacząłem go szukać.
11:51
He was back in Luton, he was now 82,
261
699704
3602
Był w Luton, miał 82 lata.
11:55
and I hadn't seen him for 30-odd years,
262
703306
3640
Nie widziałem go
przez trzydzieści kilka lat.
przez trzydzieści kilka lat.
11:58
and when he opened the door,
263
706946
1598
Kiedy otworzył mi drzwi
12:00
I saw this tiny little man with lambent, smiling eyes,
264
708544
3904
zobaczyłem małego mężczyznę
o łagodnych, radosnych oczach.
o łagodnych, radosnych oczach.
12:04
and he was smiling, and I'd never seen him smile.
265
712448
2343
Uśmiechał się,
czego nie widziałem nigdy wcześniej.
czego nie widziałem nigdy wcześniej.
12:06
I was very disconcerted by that.
266
714791
3048
Byłem tym bardzo zażenowany.
12:09
But we sat down, and he had
a Caribbean friend with him,
a Caribbean friend with him,
267
717839
3061
Ale usiedliśmy,
był z nim przyjaciel z Karaibów.
był z nim przyjaciel z Karaibów.
12:12
talking some old time talk,
268
720900
2555
Rozmawialiśmy o starych czasach
12:15
and my father would look at me,
269
723455
2474
i ojciec spojrzał na mnie,
12:17
and he looked at me as if I would
270
725929
1654
jak gdybym miał magicznie zniknąć,
12:19
miraculously disappear as I had arisen.
271
727583
3644
tak, jak się pojawiłem.
12:23
And he turned to his friend, and he said,
272
731227
2236
Zwrócił się do przyjaciela i powiedział:
12:25
"This boy and me have a deep, deep connection,
273
733463
2960
"Ten chłopak i ja mamy bardzo,
bardzo mocne więzi,
bardzo mocne więzi,
12:28
deep, deep connection."
274
736423
2960
bardzo mocne więzi".
Ja nigdy nie czułem tej więzi.
12:31
But I never felt that connection.
275
739383
1397
12:32
If there was a pulse, it was very weak
276
740780
2779
Jeśli była między nami choć nić
to była bardzo cienka
to była bardzo cienka
12:35
or hardly at all.
277
743559
2824
lub prawie nieistniejąca.
12:38
And I almost felt in the course of that reunion
278
746383
1840
Podczas tego spotkania czułem się
12:40
that I was auditioning to be my father's son.
279
748223
4617
jakbym był na castingu
na rolę syna mojego ojca.
na rolę syna mojego ojca.
12:44
When the book came out,
280
752840
1992
Po wydaniu książki
w gazetach pojawiły się
pozytywne recenzje.
pozytywne recenzje.
12:46
it had fair reviews in the national papers,
281
754832
1736
12:48
but the paper of choice in Luton is not The Guardian,
282
756568
3272
W Luton nie czyta się The Guardian
12:51
it's the Luton News,
283
759840
2287
tylko Luton News,
12:54
and the Luton News ran the headline about the book,
284
762127
3776
a w Luton News widniał nagłówek,
12:57
"The Book That May Heal a 32-Year-Old Rift."
285
765903
5219
"Książka. która może wyleczyć
32-letni rozłam".
32-letni rozłam".
13:03
And I understood that could also represent
286
771122
3312
Zrozumiałem wtedy,
że to może oznaczać też
że to może oznaczać też
13:06
the rift between one generation and the next,
287
774434
1903
przepaść pokoleniową,
13:08
between people like me and my father's generation,
288
776337
4004
pomiędzy ludźmi takimi, jak ja,
a pokoleniem ojca.
a pokoleniem ojca.
13:12
but there's no tradition in Caribbean life
289
780341
2248
Ale na Karaibach nie ma tradycji
13:14
of memoirs or biographies.
290
782589
2104
pisania pamiętników czy biografii.
13:16
It was a tradition that you didn't
chat about your business in public.
chat about your business in public.
291
784693
4084
Istnieje tradycja nie mówienia publicznie
o sprawach prywatnych.
o sprawach prywatnych.
13:20
But I welcomed that title, and I thought actually, yes,
292
788777
4656
Ale przyjąłem ten nagłówek z zadowoleniem
i pomyślałem, że tak właściwie
i pomyślałem, że tak właściwie
13:25
there is a possibility that this
293
793433
1896
istnieje szansa,
13:27
will open up conversations
that we'd never had before.
that we'd never had before.
294
795329
4193
że to sprowokuje dialog,
którego wcześniej nie było.
którego wcześniej nie było.
13:31
This will close the generation gap, perhaps.
295
799522
4204
Może zmniejszy się różnica pokoleń.
13:35
This could be an instrument of repair.
296
803726
2527
To może stać się narzędziem napraw.
13:38
And I even began to feel that this book
297
806253
2401
Zacząłem nawet myśleć, że ta książka
13:40
may be perceived by my father
298
808654
2888
może zostać przez mojego ojca odebrana
13:43
as an act of filial devotion.
299
811542
4176
jako akt synowskiego oddania.
13:47
Poor, deluded fool.
300
815718
3735
Biedny, łudzący się głupiec.
13:51
Bageye was stung by what he perceived to be
301
819453
4041
Worek był urażony tym,
co odebrał jako
publiczne ogłoszenie jego niedostatków.
publiczne ogłoszenie jego niedostatków.
13:55
the public airing of his shortcomings.
302
823494
2859
13:58
He was stung by my betrayal,
303
826353
2901
Był urażony moją zdradą
i następnego dnia poszedł do gazety,
14:01
and he went to the newspapers the next day
304
829254
2072
14:03
and demanded a right of reply,
305
831326
1184
i zażądał prawa do odpowiedzi.
14:04
and he got it with the headline
306
832510
2232
Wyraził je w następnym nagłówku:
14:06
"Bageye Bites Back."
307
834742
3160
"Worek się odgryza".
14:09
And it was a coruscating account of my betrayal.
308
837902
2968
Była to jaskrawa relacja o mojej zdradzie.
14:12
I was no son of his.
309
840870
2878
Nie byłem jego synem.
14:15
He recognized in his mind that his colors
310
843748
2081
W jego świadomości
jego kolory przeciągnięto przez błoto,
a na to nie mógł pozwolić.
a na to nie mógł pozwolić.
14:17
had been dragged through the
mud, and he couldn't allow that.
mud, and he couldn't allow that.
311
845829
2368
14:20
He had to restore his dignity, and he did so,
312
848197
2585
Musiał odbudować
swoją godność i zrobił to,
swoją godność i zrobił to,
14:22
and initially, although I was disappointed,
313
850782
2428
choć z początku byłem zawiedziony,
14:25
I grew to admire that stance.
314
853210
1680
nabrałem podziwu dla tej postawy.
14:26
There was still fire bubbling through his veins,
315
854890
3403
W jego żyłach nadal płonął ogień,
14:30
even though he was 82 years old.
316
858293
3617
pomimo tego, że miał 82 lata.
14:33
And if it meant that we would now return
317
861910
2562
I choćby miało to oznaczać powrót
14:36
to 30 years of silence,
318
864472
3231
do trzydziestu lat milczenia,
14:39
my father would say, "If it's so, then it's so."
319
867703
5960
ojciec powiedziałby,
"Skoro tak, to niech tak będzie".
"Skoro tak, to niech tak będzie".
14:45
Jamaicans will tell you that
there's no such thing as facts,
there's no such thing as facts,
320
873663
3192
Jamajczycy mawiają, że nie ma faktów,
14:48
there are only versions.
321
876855
2025
są tylko wersje.
14:50
We all tell ourselves the versions of the story
322
878880
2481
Opowiadamy sobie te wersje wydarzeń,
14:53
that we can best live with.
323
881361
2855
z którymi najłatwiej nam żyć.
14:56
Each generation builds up an edifice
324
884216
2527
Każde pokolenie buduje gmach,
14:58
which they are reluctant or sometimes unable
325
886743
2067
do którego rozbiórki jest niechętne
15:00
to disassemble,
326
888810
2308
a czasem niezdolne.
15:03
but in the writing, my version of the story
327
891118
3646
Ale w toku pisania, moja wersja historii
15:06
began to change,
328
894764
2068
zaczęła się zmieniać
15:08
and it was detached from me.
329
896832
3994
i odłączyła się ode mnie.
15:12
I lost my hatred of my father.
330
900826
2929
Straciłem nienawiść do ojca.
15:15
I did no longer want him to die or to murder him,
331
903755
4484
Już nie chciałem, żeby zginął,
nie chciałem go zabić.
nie chciałem go zabić.
15:20
and I felt free,
332
908239
4244
Czułem się wolny,
15:24
much freer than I'd ever felt before.
333
912483
4864
bardziej wolny niż kiedykolwiek.
15:29
And I wonder whether that freedness
334
917347
1880
Zastanawiam się, czy ta wolność
15:31
could be transferred to him.
335
919227
2915
mogłaby zostać przekazana jemu.
15:36
In that initial reunion,
336
924218
4352
Na pierwszym spotkaniu z ojcem,
15:40
I was struck by an idea that I had
337
928570
2376
zdałem sobie sprawę,
15:42
very few photographs of myself
338
930946
3444
że miałem bardzo mało zdjęć siebie
15:46
as a young child.
339
934390
2374
z dzieciństwa.
15:48
This is a photograph of me,
340
936764
2190
Na tym zdjęciu mam 9 miesięcy.
15:50
nine months old.
341
938954
2317
15:53
In the original photograph,
342
941271
1922
Na oryginalnym zdjęciu
15:55
I'm being held up by my father, Bageye,
343
943193
2953
trzyma mnie mój ojciec, Worek,
15:58
but when my parents separated, my mother
344
946146
2244
ale kiedy rodzice się rozstali,
mama wycięła go
16:00
excised him from all aspects of our lives.
345
948390
2770
ze wszystkich aspektów naszego życia.
16:03
She took a pair of scissors and cut
him out of every photograph,
him out of every photograph,
346
951160
4064
Wzięła nożyczki
i wycięła go ze wszystkich zdjęć.
i wycięła go ze wszystkich zdjęć.
16:07
and for years, I told myself
the truth of this photograph
the truth of this photograph
347
955224
3542
Przez lata mówiłem sobie,
że to zdjęcie pokazuje,
że to zdjęcie pokazuje,
16:10
was that you are alone,
348
958766
3004
że jesteś sam,
16:13
you are unsupported.
349
961770
2800
bez żadnego wsparcia.
16:16
But there's another way of looking at this photograph.
350
964570
2272
Ale jest też inny punkt widzenia.
16:18
This is a photograph that has the potential
351
966842
2576
Ta fotografia ma potencjał
16:21
for a reunion,
352
969418
2504
na ponowne spotkanie,
16:23
a potential to be reunited with my father,
353
971922
2788
potencjał, żeby pogodzić się z ojcem,
16:26
and in my yearning to be held up by my father,
354
974710
4064
i w moim pragnieniu,
żeby ojciec mnie potrzymał,
żeby ojciec mnie potrzymał,
16:30
I held him up to the light.
355
978774
2500
to ja podniosłem go do światła.
16:33
In that first reunion,
356
981274
2936
Na pierwszym spotkaniu
16:36
it was very awkward and tense moments,
357
984210
2302
było wiele skrępowania
i chwil napięcia,
i chwil napięcia,
16:38
and to lessen the tension,
358
986512
1342
więc aby nieco rozluźnić atmosferę,
16:39
we decided to go for a walk.
359
987854
3338
poszliśmy na spacer.
16:43
And as we walked, I was struck
360
991192
2001
I kiedy tak szliśmy, uderzyło mnie,
16:45
that I had reverted to being the child
361
993193
2271
że znowu stałem się dzieckiem
16:47
even though I was now towering above my father.
362
995464
3493
pomimo, że górowałem nad ojcem.
16:50
I was almost a foot taller than my father.
363
998957
2251
Byłem niemal o głowę wyższy od niego.
16:53
He was still the big man,
364
1001208
2608
To on nadal był tym dużym,
16:55
and I tried to match his step.
365
1003816
4721
a ja próbowałem za nim nadążyć.
17:00
And I realized that he was walking
366
1008537
1577
Kiedy tak szedł, zdałem sobie sprawę,
17:02
as if he was still under observation,
367
1010114
2776
że szedł jakby był obserwowany,
17:04
but I admired his walk.
368
1012890
2911
ale podziwiałem ten chód.
17:07
He walked like a man
369
1015801
2328
Szedł jak członek przegranej drużyny
17:10
on the losing side of the F.A. Cup Final
370
1018129
2871
w finałach Mistrzostw Anglii
17:13
mounting the steps to collect his condolence medal.
371
1021000
3952
po medal za drugie miejsce.
17:16
There was dignity in defeat.
372
1024952
3624
W przegranej była godność.
17:20
Thank you.
373
1028576
2417
Dziękuję.
(Brawa)
17:22
(Applause)
374
1030993
878
ABOUT THE SPEAKER
Colin Grant - Author, historianColin Grant is an author and historian whose works focus on larger-than-life figures of the African diaspora.
Why you should listen
Colin Grant is an English historian and son of black Jamaican immigrants who explores the legacy of slavery and its effect on modern generations of the African diaspora. In Negro with a Hat: The Rise and Fall of Marcus Garvey Grant chronicles the life of the controversial Jamaican politician and his obsession with a "redeemed" Africa; in I & I: The Natural Mystics, Marley, Tosh and Wailer he explores the struggles faced by now legendary Rastafarian reggae artists the Wailers; and in his most recent book, Bageye at the Wheel, Grant confronts his own father in a memoir about his lifelong inner conflict with the immigrant experience.
Grant is also an Associate Fellow in the Centre for Caribbean Studies at the University of Warwick and a producer for BBC Radio.
More profile about the speakerGrant is also an Associate Fellow in the Centre for Caribbean Studies at the University of Warwick and a producer for BBC Radio.
Colin Grant | Speaker | TED.com