TED2008
Louise Leakey: A dig for humanity's origins
Louise Leakey dokopuje się początków człowieka
Filmed:
Readability: 4.1
808,496 views
Louise Leakey pyta "kim jesteśmy?" W odpowiedzi zabiera nas w podroż do wschodniej Afryki, gdzie, poszukując korzeni rodzaju ludzkiego, przedstawia nowy, niezwykły obraz konkurujących z nami niegdyś przodków.
Louise Leakey - Paleoanthropologist
Louise Leakey hunts for hominid fossils in East Africa, in the family tradition. Full bio
Louise Leakey hunts for hominid fossils in East Africa, in the family tradition. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
Who are we?
0
0
2000
Kim jesteśmy?
00:20
That is the big question.
1
2000
2000
Oto jest pytanie.
00:22
And essentially we are just an upright-walking, big-brained,
2
4000
6000
W zasadzie jesteśmy wyprostowanymi, wyposażonymi w wielkie mózgi,
00:28
super-intelligent ape.
3
10000
2000
super-inteligentnymi małpami.
00:30
This could be us.
4
12000
2000
To mogliśmy być my.
00:32
We belong to the family called the Hominidae.
5
14000
3000
Należymy do rodziny zwanej Hominidae - człowiekowate.
00:35
We are the species called Homo sapiens sapiens,
6
17000
4000
Nasz gatunek nazywa się Homo sapiens sapiens,
00:39
and it's important to remember that,
7
21000
2000
i ważne jest aby o tym pamiętać
00:41
in terms of our place in the world today
8
23000
3000
gdy rozważamy nasze miejsce we współczesnym świecie
00:44
and our future on planet Earth.
9
26000
2000
i naszą przyszłość na tej planecie.
00:47
We are one species
10
29000
3000
Jesteśmy jednym z ok. 5,5 tysiąca gatunków ssaków
00:51
of about five and a half thousand mammalian species
11
33000
4000
Jesteśmy jednym z ok. 5,5 tysiąca gatunków ssaków
00:55
that exist on planet Earth today.
12
37000
2000
istniejących dziś na Ziemi.
00:57
And that's just a tiny fraction of all species
13
39000
3000
A to tylko tyci ułamek wszystkich gatunków,
01:00
that have ever lived on the planet in past times.
14
42000
3000
które istniały na naszej planecie w przeszłości.
01:04
We're one species out of approximately,
15
46000
3000
Jesteśmy jednym z przynajmniej 16
01:07
or let's say, at least 16 upright-walking apes
16
49000
4000
gatunków chodzących pionowo małp,
01:11
that have existed over the past six to eight million years.
17
53000
3000
które istniały w ciągu ostatnich 6-8 milionów lat.
01:14
But as far as we know, we're the only upright-walking ape
18
56000
3000
Zgodnie z naszą wiedzą, w chwili obecnej
01:17
that exists on planet Earth today, except for the bonobos.
19
59000
3000
jesteśmy ostatnim takim gatunkiem, poza bonobo.
01:20
And it's important to remember that,
20
62000
2000
I ważne jest, aby o tym pamiętać,
01:22
because the bonobos are so human,
21
64000
2000
ponieważ bonobo są bardzo ludzkie,
01:24
and they share 99 percent of their genes with us.
22
66000
5000
dzielimy z nimi 99% genów.
01:29
And we share our origins with a handful of the living great apes.
23
71000
4000
Mamy tych samych przodków, co dzisiejsze małpy człekokształtne.
01:33
It's important to remember that we evolved.
24
75000
4000
Należy pamiętać, że jesteśmy dziełem ewolucji.
01:37
Now, I know that's a dirty word for some people,
25
79000
2000
Wiem, że dla niektórych jest to obelga,
01:39
but we evolved from common ancestors
26
81000
5000
ale jesteśmy dziećmi wspólnego przodka,
01:44
with the gorillas, the chimpanzee and also the bonobos.
27
86000
7000
razem z gorylami, szympansami i również z bonobo.
01:54
We have a common past, and we have a common future.
28
96000
4000
Mamy wspólną przeszłość i wspólną przyszłość.
01:58
And it is important to remember that all of these great apes
29
100000
5000
I należy też pamiętać, że wszystkie te małpy człekokształtne
02:03
have come on as long and as interesting evolutionary journey
30
105000
5000
przebyły tak samo długą i interesującą ewolucyjną podroż,
02:08
as we ourselves have today.
31
110000
3000
jak nasz gatunek.
02:11
And it's this journey that is of such interest to humanity,
32
113000
4000
Ta podroż jest tak interesująca dla ludzkości
02:15
and it's this journey that has been the focus
33
117000
3000
i to na niej skupiły się 3 pokolenia mojej rodziny,
02:18
of the past three generations of my family,
34
120000
3000
i to na niej skupiły się 3 pokolenia mojej rodziny,
02:21
as we've been in East Africa looking for the fossil remains
35
123000
3000
poszukując we Wschodniej Afryce skamielin
02:24
of our ancestors to try and piece together our evolutionary past.
36
126000
5000
naszych przodków, aby połączyć w całość naszą ewolucyjną przeszłość.
02:29
And this is how we look for them.
37
131000
2000
Jak przebiegają takie poszukiwania?
02:31
A group of dedicated young men and women walk very slowly
38
133000
5000
Zaangażowana grupa młodych mężczyzn i kobiet powoli
02:36
out across vast areas of Africa,
39
138000
3000
przemierza ogromne obszary Afryki,
02:39
looking for small fragments of bone, fossil bone, that may be on the surface.
40
141000
7000
szukając na powierzchni małych fragmentów skamielin kości.
02:46
And that's an example of what we may do as we walk across
41
148000
4000
A to przykład tego, jak wygląda
02:50
the landscape in Northern Kenya, looking for fossils.
42
152000
3000
poszukiwanie skamielin w północnej Kenii.
02:53
I doubt many of you in the audience can see
43
155000
3000
Pewnie nikt z was nie widzi tutaj żadnej skamieliny.
02:56
the fossil that's in this picture,
44
158000
3000
Pewnie nikt z was nie widzi tutaj żadnej skamieliny.
02:59
but if you look very carefully, there is a jaw, a lower jaw,
45
161000
3000
Ale przyjrzawszy się, można zauważyć żuchwę
03:02
of a 4.1-million-year-old upright-walking ape
46
164000
3000
mającej 4,1 mln lat wyprostowanej małpy,
03:05
as it was found at Lake Turkana on the west side.
47
167000
4000
znalezionej po zachodniej stronie jeziora Turkana.
03:09
(Laughter)
48
171000
3000
(Śmiech)
03:12
It's extremely time-consuming, labor-intensive
49
174000
3000
Jest to niezmiernie czasochłonne i pracochłonne,
03:15
and it is something that is going to involve a lot more people,
50
177000
4000
a żeby zacząć kompletować naszą przeszłość,
03:19
to begin to piece together our past.
51
181000
3000
musimy w to zaangażować o wiele więcej osób.
03:22
We still really haven't got a very complete picture of it.
52
184000
3000
Wciąż nie posiadamy kompletnego obrazu przeszłości.
03:25
When we find a fossil, we mark it.
53
187000
4000
Kiedy znajdziemy skamielinę, oznaczamy ją.
03:29
Today, we've got great technology: we have GPS.
54
191000
3000
Dzisiaj mamy doskonałą technologię, mamy GPS.
03:32
We mark it with a GPS fix,
55
194000
2000
Oznaczamy skamielinę GPS-em,
03:34
and we also take a digital photograph of the specimen,
56
196000
4000
a także robimy próbce zdjęcie.
03:38
so we could essentially put it back on the surface,
57
200000
3000
Moglibyśmy ją po prostu odłożyć
03:41
exactly where we found it.
58
203000
2000
dokładnie tam, gdzie ją znaleźliśmy
03:43
And we can bring all this information into big GIS packages, today.
59
205000
4000
i zachować wszystkie informacje w dużych pakietach GIS.
03:47
When we then find something very important,
60
209000
4000
Gdy znajdziemy coś bardzo ważnego,
03:51
like the bones of a human ancestor,
61
213000
2000
jak kości przodka człowieka,
03:53
we begin to excavate it extremely carefully and slowly,
62
215000
4000
zaczynamy odkopywać je, nadzwyczaj ostrożnie i powoli,
03:57
using dental picks and fine paintbrushes.
63
219000
3000
używając narzędzi dentystycznych i delikatnych pędzelków.
04:00
And all the sediment is then put through these screens,
64
222000
3000
Cały osad jest dokładnie przeczesywany
04:03
and where we go again through it very carefully,
65
225000
2000
i wielokrotnie, ostrożnie badany,
04:05
looking for small bone fragments, and it's then washed.
66
227000
4000
w poszukiwaniu fragmentów kości, które są potem myte.
04:09
And these things are so exciting. They are so often the only,
67
231000
4000
To niezwykle pasjonujące; często obcujemy z czymś,
04:13
or the very first time that anybody has ever seen the remains.
68
235000
5000
czego nikt wcześniej nie widział.
04:18
And here's a very special moment, when my mother and myself
69
240000
3000
Tutaj widać ten wyjątkowy moment, kiedy z mamą
04:21
were digging up some remains of human ancestors.
70
243000
6000
odkopujemy pozostałości jakichś przodków człowieka.
04:27
And it is one of the most special things
71
249000
2000
I to chyba jedna z najniezwyklejszych rzeczy,
04:29
to ever do with your mother.
72
251000
2000
którą można robić ze swoją mamą.
04:31
(Laughter)
73
253000
4000
(Śmiech)
04:35
Not many people can say that.
74
257000
3000
Niewiele osób może się tym pochwalić.
04:38
But now, let me take you back to Africa, two million years ago.
75
260000
6000
Lecz wróćmy do Afryki, 2 miliony lat temu.
04:44
I'd just like to point out, if you look at the map of Africa,
76
266000
5000
Zwróćcie uwagę, że mapa Afryki
04:49
it does actually look like a hominid skull in its shape.
77
271000
5000
sama przypomina zarys czaszki człowiekowatego.
04:58
Now we're going to go to the East African and the Rift Valley.
78
280000
4000
A teraz odwiedźmy Wschodnią Afrykę i Wielki Rów Wschodni.
05:02
It essentially runs up from the Gulf of Aden,
79
284000
3000
Ogólnie biegnie on od Zatoki Adeńskiej,
05:05
or runs down to Lake Malawi.
80
287000
4000
aż do jeziora Malawi.
05:09
And the Rift Valley is a depression.
81
291000
2000
Poza tym Wielki Rów jest depresją.
05:11
It's a basin, and rivers flow down from the highlands into the basin,
82
293000
6000
Jest niecką, do której rzeki przynoszą z wyżyn osad,
05:18
carrying sediment, preserving the bones of animals that lived there.
83
300000
4000
konserwując kości zwierząt, które tam żyły.
05:22
If you want to become a fossil, you actually need to die somewhere
84
304000
4000
Jeśli chcesz stać się skamieliną, musisz umrzeć gdzieś,
05:26
where your bones will be rapidly buried.
85
308000
2000
gdzie twoje kości zostaną szybko pogrzebane.
05:28
You then hope that the earth moves in such a way
86
310000
2000
I mieć nadzieję, że ruchy ziemi
05:30
as to bring the bones back up to the surface.
87
312000
3000
wypchną kiedyś kości na powierzchnię.
05:33
And then you hope that one of us lot
88
315000
3000
I że los rzuci w to miejsce jednego z nas,
05:36
will walk around and find small pieces of you.
89
318000
3000
by znalazł jakiś kawałeczek ciebie.
05:39
(Laughter)
90
321000
1000
(Śmiech)
05:40
OK, so it is absolutely surprising that we know as much
91
322000
3000
To całkowicie zaskakujące, że wiemy tak wiele
05:43
as we do know today about our ancestors,
92
325000
3000
o naszych przodkach,
05:46
because it's incredibly difficult,
93
328000
2000
ponieważ jest to niewiarygodnie trudne.
05:48
A, for these things to become -- to be -- preserved,
94
330000
3000
Po pierwsze, szczątki muszą się zachować.
05:51
and secondly, for them to have been brought back up to the surface.
95
333000
3000
Po drugie, muszą zostać wypchnięte na powierzchnię.
05:54
And we really have only spent 50 years looking for these remains,
96
336000
4000
A szczątków tych poszukujemy zaledwie od 50 lat
05:59
and begin to actually piece together our evolutionary story.
97
341000
3000
i dopiero zaczynamy składać naszą ewolucyną historię.
06:02
So, let's go to Lake Turkana, which is one such lake basin
98
344000
5000
Spójrzmy na Turkana, jedno z wielu jezior tektonicznych
06:07
in the very north of our country, Kenya.
99
349000
2000
w północnej części naszego kraju, Kenii.
06:09
And if you look north here, there's a big river that flows into the lake
100
351000
4000
Na północy widzimy wielka rzekę wpływającą do jeziora,
06:13
that's been carrying sediment and preserving the remains
101
355000
3000
która nanosi osad i konserwuje szczątki
06:16
of the animals that lived there.
102
358000
2000
zwierząt, które tam kiedyś żyły.
06:18
Fossil sites run up and down both lengths of that lake basin,
103
360000
4000
Stanowiska skamielin biegną wzdłuż jeziora,
06:22
which represents some 20,000 square miles.
104
364000
4000
na obszarze ok. 52.000 km kwadratowych.
06:27
That's a huge job that we've got on our hands.
105
369000
2000
Jest przed nami tytaniczna praca.
06:29
Two million years ago at Lake Turkana,
106
371000
4000
Tu, nad jeziorem Turkana, 2 miliony lat temu
06:33
Homo erectus, one of our human ancestors,
107
375000
3000
żył jeden z naszych przodków, Homo erectus.
06:36
actually lived in this region.
108
378000
2000
żył jeden z naszych przodków, Homo erectus.
06:38
You can see some of the major fossil sites that we've been working
109
380000
3000
Na północy widzimy kilka naszych wykopalisk.
06:41
in the north. But, essentially, two million years ago,
110
383000
4000
Co ważne, 2 miliony lat temu,
06:46
Homo erectus, up in the far right corner,
111
388000
3000
Homo erectus, w prawym górnym rogu,
06:49
lived alongside three other species of human ancestor.
112
391000
6000
żył równocześnie z trzema innymi przodkami człowieka.
06:57
And here is a skull of a Homo erectus,
113
399000
3000
Trzymam tutaj czaszkę Homo erectus,
07:00
which I just pulled off the shelf there.
114
402000
2000
którą podprowadziłam z półki.
07:02
(Laughter)
115
404000
4000
(Śmiech)
07:06
But it is not to say that being a single species on planet Earth is the norm.
116
408000
6000
To, że jesteśmy jedynym gatunkiem na planecie, wcale nie jest normą.
07:12
In fact, if you go back in time,
117
414000
2000
W zamierzchłych czasach
07:14
it is the norm that there are multiple species of hominids
118
416000
5000
normą zawsze było współistnienie wielu gatunków
07:19
or of human ancestors that coexist at any one time.
119
421000
2000
człowiekowatych, czy praczłowieczych.
07:21
Where did these things come from?
120
423000
3000
Skąd one się wzięły?
07:24
That's what we're still trying to find answers to,
121
426000
3000
Na to pytanie próbujemy znaleźć odpowiedź.
07:27
and it is important to realize that there is diversity
122
429000
4000
Należy pamiętać, że wśród wszystkich gatunków
07:31
in all different species, and our ancestors are no exception.
123
433000
4000
panuje różnorodność, a praczłowiek nie był wyjątkiem.
07:37
Here's some reconstructions of some of the fossils
124
439000
4000
Oto rekonstrukcja niektórych skamielin
07:43
that have been found from Lake Turkana.
125
445000
3000
znalezionych nad jeziorem Turkana.
07:46
But I was very lucky to have been brought up in Kenya,
126
448000
3000
Miałam ogromne szczęście, że wychowałam się w Kenii,
07:49
essentially accompanying my parents to Lake Turkana
127
451000
4000
i często z rodzicami szukałam ludzkich szczątków
07:53
in search of human remains.
128
455000
2000
w okolicach tego jeziora.
07:55
And we were able to dig up, when we got old enough,
129
457000
3000
Gdy podrośliśmy, sami wykopywaliśmy skamieliny,
07:58
fossils such as this, a slender-snouted crocodile.
130
460000
4000
jak widoczny tutaj krokodyl wąskopyski,
08:03
And we dug up giant tortoises, and elephants and things like that.
131
465000
4000
oraz olbrzymie żółwie, słonie i inne ciekawe rzeczy.
08:07
But when I was 12, as I was in this picture,
132
469000
2000
Gdy miałam 12 lat, jak na tym zdjęciu,
08:09
a very exciting expedition was in place on the west side,
133
471000
4000
na zachodniej stronie miała miejsce fascynująca wyprawa,
08:13
when they found essentially the skeleton of this Homo erectus.
134
475000
6000
dzięki której znaleziono szkielet Homo erectus.
08:20
I could relate to this Homo erectus skeleton very well,
135
482000
4000
Związałam się z nim wtedy emocjonalnie,
08:24
because I was the same age that he was when he died.
136
486000
5000
ponieważ byłam mniej więcej w wieku, w którym on umarł.
08:30
And I imagined him to be tall, dark-skinned.
137
492000
4000
Wyobrażałam sobie, że był wysoki, ciemnoskóry.
08:34
His brothers certainly were able to run long distances
138
496000
5000
Bez wątpienia jego bracia byli wstanie pokonywać długie dystanse
08:39
chasing prey, probably sweating heavily as they did so.
139
501000
3000
w pogoni za zdobyczą, prawdopodobnie ciężko się pocąc.
08:42
He was very able to use stones effectively as tools.
140
504000
5000
Potrafił umiejętnie używać kamieni jako narzędzi.
08:47
And this individual himself, this one that I'm holding up here,
141
509000
4000
A osobnik, którego czaszkę trzymam w dłoni,
08:51
actually had a bad back. He'd probably had an injury as a child.
142
513000
5000
miał chory kręgosłup, prawdopodobnie w wyniku kontuzji w dzieciństwie..
08:56
He had a scoliosis and therefore must have been looked after
143
518000
4000
Miał skoliozę i wymagał troskliwej opieki
09:00
quite carefully by other female, and probably much smaller,
144
522000
3000
znacznie mniejszych, żeńskich członków rodziny,
09:04
members of his family group, to have got to where he did in life, age 12.
145
526000
6000
i dzięki tej opiece dożył wieku 12 lat.
09:10
Unfortunately for him, he fell into a swamp
146
532000
3000
Na swoje nieszczęście, wpadł w bagno,
09:13
and couldn't get out.
147
535000
2000
z którego już się nie wydostał.
09:15
Essentially, his bones were rapidly buried
148
537000
3000
Jego kości zostały szybko pogrzebane
09:18
and beautifully preserved.
149
540000
2000
i przepięknie zakonserwowane.
09:20
And he remained there until 1.6 million years later,
150
542000
5000
Przeleżał tam 1,6 milionów lat, aż do momentu,
09:25
when this very famous fossil hunter, Kamoya Kimeu,
151
547000
4000
gdy sławny łowca skamielin, Kamoya Kimeu,
09:29
walked along a small hillside
152
551000
2000
idąc wzdłuż małego zbocza
09:32
and found that small piece of his skull lying on the surface
153
554000
4000
znalazł wśród kamieni ten kawałeczek czaszki,
09:36
amongst the pebbles, recognized it as being hominid.
154
558000
4000
rozpoznając, że należy do hominida.
09:42
It's actually this little piece up here on the top.
155
564000
2000
To ten kawałek na czubku.
09:44
Well, an excavation was begun immediately,
156
566000
4000
Natychmiast rozpoczęto prace wykopaliskowe
09:48
and more and more little bits of skull
157
570000
2000
i zaczęto wydobywać z osadu
09:50
started to be extracted from the sediment.
158
572000
4000
coraz więcej fragmentów czaszki.
09:54
And what was so fun about it was this:
159
576000
2000
A co zabawne,
09:56
the skull pieces got closer and closer to the roots of the tree,
160
578000
5000
części czaszki znajdowano coraz bliżej korzenia drzewa.
10:02
and fairly recently the tree had grown up,
161
584000
2000
Wyrosło tam całkiem niedawno
10:04
but it had found that the skull had captured nice water in the hillside,
162
586000
5000
i odkryło, że czaszka zgromadziła w sobie wodę,
10:09
and so it had decided to grow its roots in and around this,
163
591000
3000
dlatego zapuściło w nią korzenie,
10:12
holding it in place and preventing it from washing away down the slope.
164
594000
5000
unieruchamiając ją i zapobiegając wypłukaniu ze zbocza.
10:17
We began to find limb bones; we found finger bones,
165
599000
5000
Zaczęliśmy znajdować kości kończyn, palców,
10:22
the bones of the pelvis, vertebrae, ribs, the collar bones,
166
604000
3000
kości miednicy, kręgosłup, żebra, obojczyk,
10:25
things that had never, ever been seen before in Homo erectus.
167
607000
5000
nie znalezione nigdy wcześniej części szkieletu Homo erectus.
10:30
It was truly exciting.
168
612000
2000
To było naprawdę ekscytujące.
10:32
He had a body very similar to our own,
169
614000
5000
Miał ciało bardzo podobne do naszego
10:37
and he was on the threshold of becoming human.
170
619000
4000
i był o krok od stania się człowiekiem.
10:41
Well, shortly afterwards, members of his species
171
623000
4000
Po pewnym czasie członkowie jego gatunku
10:45
started to move northwards out of Africa,
172
627000
3000
rozpoczęli wędrówkę na północ, opuszczając Afrykę.
10:48
and you start to see fossils of Homo erectus
173
630000
3000
Skamieliny Homo erectus znajdujemy
10:51
in Georgia, China and also in parts of Indonesia.
174
633000
6000
w Gruzji, w Chinach, również w rożnych częściach Indonezji.
10:57
So, Homo erectus was the first human ancestor to leave Africa
175
639000
5000
Homo erectus jako pierwszy z naszych przodków opuścił Afrykę
11:02
and begin its spread across the globe.
176
644000
2000
i rozprzestrzenił się po całym globie.
11:04
Some exciting finds, again, as I mentioned,
177
646000
5000
Jak wspominałam wcześniej, pewnych ekscytujących znalezisk
11:09
from Dmanisi, in the Republic of Georgia.
178
651000
3000
dokonano w gruzińskim Dmanisi.
11:12
But also, surprising finds
179
654000
2000
Inne, niedawne zaskakujące znalezisko
11:14
recently announced from the Island of Flores in Indonesia,
180
656000
3000
z wyspy Flores w Indonezji,
11:17
where a group of these human ancestors have been isolated,
181
659000
5000
to przypadek, gdzie odizolowana grupa tych przodków człowieka
11:22
and have become dwarfed, and they're only about a meter in height.
182
664000
4000
skarłowaciała, tak że mierzyli sobie tylko ok. 1 metra.
11:26
But they lived only 18,000 years ago,
183
668000
4000
Żyli raptem 18 000 lat temu.
11:30
and that is truly extraordinary to think about.
184
672000
3000
To niezwykłe. Daje do myślenia.
11:33
Just to put this in terms of generations,
185
675000
3000
Sprowadzę to do poziomu pokoleń,
11:36
because people do find it hard to think of time,
186
678000
2000
ponieważ ludziom ciężko wyobrazić sobie czas.
11:38
Homo erectus left Africa 90,000 generations ago.
187
680000
4000
Homo erectus opuścił Afrykę 90.000 pokoleń temu.
11:43
We evolved essentially from an African stock.
188
685000
3000
Wyewoluowaliśmy z populacji afrykańskiej.
11:46
Again, at about 200,000 years as a fully-fledged us.
189
688000
5000
Ok. 200.000 lat temu byliśmy już w pełni ukształtowani.
11:51
And we only left Africa about 70,000 years ago.
190
693000
4000
Opuściliśmy Afrykę dopiero 70.000 lat temu.
11:55
And until 30,000 years ago, at least three upright-walking apes
191
697000
5000
Jeszcze 30.000 lat temu przynajmniej 3 wyprostowane małpy
12:00
shared the planet Earth.
192
702000
2000
dzieliły planetę miedzy sobą.
12:02
The question now is, well, who are we?
193
704000
3000
Pytanie brzmi - kim jesteśmy?
12:05
We're certainly a polluting, wasteful, aggressive species,
194
707000
5000
Bez wątpienia zanieczyszczającym, marnotrawnym, agresywnym gatunkiem,
12:10
with a few nice things thrown in, perhaps.
195
712000
3000
który ma może kilka pozytywów.
12:13
(Laughter)
196
715000
1000
(Śmiech)
12:14
For the most part, we're not particularly pleasant at all.
197
716000
6000
Ale ogólnie nie jesteśmy jakoś wyjątkowo sympatyczni.
12:20
We have a much larger brain than our ape ancestors.
198
722000
3000
Mamy zdecydowanie większy mózg, niż małpi przodkowie.
12:23
Is this a good evolutionary adaptation, or is it going to lead us
199
725000
6000
Czy to dobre ewolucyjne przystosowanie, czy może doprowadzi ono do tego,
12:29
to being the shortest-lived hominid species on planet Earth?
200
731000
5000
że będziemy najkrócej żyjącym homionidem na Ziemi?
12:34
And what is it that really makes us us?
201
736000
3000
I co tak naprawdę czyni nas nami?
12:37
I think it's our collective intelligence.
202
739000
2000
Sądzę, że to nasza zbiorowa inteligencja,
12:39
It's our ability to write things down,
203
741000
3000
umiejętność zapisywania zdarzeń,
12:42
our language and our consciousness.
204
744000
2000
nasz język i nasza świadomość.
12:44
From very primitive beginnings, with a very crude tool kit of stones,
205
746000
7000
Od bardzo prymitywnych początków i najprostszych narzędzi z kamienia
12:51
we now have a very advanced tool kit, and our tool use
206
753000
5000
dotarliśmy do wysoce zaawansowanych narzędzi,
12:56
has really reached unprecedented levels:
207
758000
3000
które wykorzystujemy z niesłychaną sprawnością.
12:59
we've got buggies to Mars; we've mapped the human genome;
208
761000
4000
Mamy sondy na Marsie, odkryliśmy sekwencję ludzkiego genomu,
13:03
and recently even created synthetic life, thanks to Craig Venter.
209
765000
4000
a ostatnio, zasługą Craiga Ventera, stworzyliśmy nawet sztuczne życie.
13:07
And we've also managed to communicate with people
210
769000
4000
Potrafimy również komunikować się z ludźmi
13:11
all over the world, from extraordinary places.
211
773000
3000
na całym świecie, z naprawdę niezwykłych miejsc.
13:14
Even from within an excavation in northern Kenya,
212
776000
4000
Nawet z wykopalisk w północnej Kenii
13:18
we can talk to people about what we're doing.
213
780000
2000
możemy pogadać o swojej pracy.
13:20
As Al Gore so clearly has reminded us,
214
782000
4000
Jak przypomniał nam bardzo wyraźnie Al Gore,
13:24
we have reached extraordinary numbers
215
786000
4000
populacja ludzka tej planety osiągnęła nadzwyczajną liczebność.
13:28
of people on this planet.
216
790000
2000
populacja ludzka tej planety osiągnęła nadzwyczajną liczebność.
13:30
Human ancestors really only survive on planet Earth,
217
792000
3000
Na podstawie skamielin szacujemy,
13:33
if you look at the fossil record,
218
795000
2000
że każdy z gatunków praczłowieka
13:35
for about, on average, a million years at a time.
219
797000
3000
istniał średnio przez milion lat.
13:38
We've only been around for the past 200,000 years as a species,
220
800000
4000
Jako gatunek my istniejemy raptem 200.000 lat,
13:42
yet we've reached a population of more than six and a half billion people.
221
804000
5000
a mimo to nasza populacja liczy już ponad 6,5 miliarda osób.
13:47
And last year, our population grew by 80 million.
222
809000
3000
W zeszłym roku przybyło nas ok. 80 milionów.
13:50
I mean, these are extraordinary numbers.
223
812000
3000
Są to przeogromne liczby.
13:53
You can see here, again, taken from Al Gore's book.
224
815000
5000
W swej książce Al Gore mówi też,
13:58
But what's happened is our technology
225
820000
2000
że to nasza technologia
14:00
has removed the checks and balances on our population growth.
226
822000
4000
zniosła kontrolę i równowagę we wzroście populacji.
14:05
We have to control our numbers, and I think this is as important
227
827000
4000
Musimy kontrolować naszą liczbę i sądzę, że to równie ważne,
14:09
as anything else that's being done in the world today.
228
831000
2000
jak wszystkie inne globalne przedsięwzięcia.
14:11
But we have to control our numbers,
229
833000
2000
Musimy kontrolować nasza liczbę,
14:13
because we can't really hold it together as a species.
230
835000
4000
bo nie przetrwamy jako gatunek.
14:18
My father so appropriately put it,
231
840000
3000
Mój ojciec ujął to doskonale:
14:21
that "We are certainly the only animal that makes conscious choices
232
843000
4000
"Jesteśmy jedynym zwierzęciem, które świadomie wybiera to,
14:25
that are bad for our survival as a species."
233
847000
2000
co zagraża przetrwaniu gatunku."
14:27
Can we hold it together?
234
849000
3000
Czy przetrwamy?
14:33
It's important to remember that we all evolved in Africa.
235
855000
4000
Należy pamiętać, że wszyscy pochodzimy z Afryki.
14:37
We all have an African origin.
236
859000
3000
Wszyscy mamy afrykańskie pochodzenie.
14:41
We have a common past and we share a common future.
237
863000
4000
Mamy wspólną przeszłość i wspólną przyszłość.
14:45
Evolutionarily speaking, we're just a blip.
238
867000
4000
Z punktu widzenia ewolucji, jesteśmy tylko okamgnieniem.
14:49
We're sitting on the edge of a precipice,
239
871000
3000
Stoimy na krawędzi przepaści,
14:52
and we have the tools and the technology at our hands
240
874000
7000
ale dysponujemy narzędziami i technologią, dzięki którym możemy przekazać,
14:59
to communicate what needs to be done
241
881000
2000
co musimy zrobić, aby przetrwać.
15:01
to hold it together today.
242
883000
2000
co musimy zrobić, aby przetrwać.
15:05
We could tell every single human being out there, if we really wanted to.
243
887000
3000
Jeśli zechcemy, ten przekaz dotrze do każdej istoty ludzkiej.
15:08
But will we do that, or will we just let nature take its course?
244
890000
6000
Zrobimy to, czy też damy naturze wolna rękę?
15:15
Well, to end on a very positive note,
245
897000
3000
Kończąc bardziej optymistycznym akcentem,
15:18
I think evolutionarily speaking,
246
900000
2000
w kontekście ewolucji
15:20
this is probably a fairly good thing, in the end.
247
902000
3000
może to być coś bardzo pozytywnego.
15:23
I'll leave it at that, thank you very much.
248
905000
2000
I w ten sposób zakończę, dziękuję bardzo.
15:25
(Applause)
249
907000
5000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Louise Leakey - PaleoanthropologistLouise Leakey hunts for hominid fossils in East Africa, in the family tradition.
Why you should listen
Louise Leakey is the third generation of her family to dig for humanity's past in East Africa. In 2001, Leakey and her mother, Meave, found a previously unknown hominid, the 3.5-million-year-old Kenyanthropus platyops, at Lake Turkana -- the same region where her father, Richard, discovered the "Turkana Boy" fossil, and near Tanzania's Olduvai Gorge, where her grandparents, Louise and Mary Leakey, discovered the bones of Homo habilis.
In August 2007 Louise and Meave, both National Geographic Explorers-in-Residence, dug up new H. habilis bones that may rewrite humanity's evolutionary timeline. We imagine that we evolved from apes in an orderly progression from ape to hominid to human, but the Leakeys' find suggests that different species of pre-humans actually lived side by side at the same time for almost half a million years.
Louise Leakey | Speaker | TED.com