TEDxUIUC
Christoph Adami: Finding life we can't imagine
Christoph Adami: Të gjesh jetë atje ku nuk e imagjinojmë
Filmed:
Readability: 3.7
652,149 views
Si të kërkojmë për jetë jashtëtokësore nëse ajo s'është fare si jeta që ne njohim? Në TEDxUIUC, Christoph Adami tregon se si ai përdor kërkimin e tij për jetën artificiale --programe kompjuterike që vetëreplikohen --për të gjetur një firmë, një nënshkrim biologjik, që është i pakushtëzuar prej paragjykimeve tona se si është jeta.
Christoph Adami - Artificial life researcher
Christoph Adami works on the nature of life and evolution, trying to define life in a way that is as free as possible from our preconceptions. Full bio
Christoph Adami works on the nature of life and evolution, trying to define life in a way that is as free as possible from our preconceptions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
So I have a strange career.
0
0
2000
Unë kam një karrierë të çuditshme.
00:17
I know it because people come up to me, like colleagues,
1
2000
3000
E di këtë ngaqë njerëzit vijnë shpesh, si kolegët,
00:20
and say, "Chris, you have a strange career."
2
5000
2000
e më thonë, "Chris, ti ke një karrierë të çuditshme."
00:22
(Laughter)
3
7000
2000
(E qeshur)
00:24
And I can see their point,
4
9000
2000
Dhe unë e kuptoj këndvështrimin e tyre,
00:26
because I started my career
5
11000
2000
sepse e kam filluar karrierën
00:28
as a theoretical nuclear physicist.
6
13000
2000
si një fizikant bërthamor teorik.
00:30
And I was thinking about quarks and gluons
7
15000
2000
Rrija e mendoja rreth kuarkeve, gluoneve
00:32
and heavy ion collisions,
8
17000
2000
dhe përplasjeve të joneve të rënda,
00:34
and I was only 14 years old.
9
19000
2000
ndërsa isha vetëm 14 vjeç.
00:36
No, no, I wasn't 14 years old.
10
21000
3000
Jo, jo, nuk isha 14 vjeç.
00:40
But after that,
11
25000
2000
Por pas kësaj,
00:42
I actually had my own lab
12
27000
2000
une kisha laboratorin tim
00:44
in the computational neuroscience department,
13
29000
2000
në departamentin e llogaritjeve neuroshkencore,
00:46
and I wasn't doing any neuroscience.
14
31000
2000
dhe në fakt s'isha duke u marrë fare me neuroshkencë.
00:48
Later, I would work on evolutionary genetics,
15
33000
3000
Pas kësaj, e gjeta veten duke u marrë me gjenetikë
00:51
and I would work on systems biology.
16
36000
2000
dhe duke punuar për biologjinë e sistemeve.
00:53
But I'm going to tell you about something else today.
17
38000
3000
Por sot do t'ju flas për diçka tjetër.
00:56
I'm going to tell you
18
41000
2000
Do t'ju tregoj
00:58
about how I learned something about life.
19
43000
2000
sesi mësova diçka rreth jetës.
01:00
And I was actually a rocket scientist.
20
45000
4000
Dhe në këtë periudhë unë isha një shkencëtar raketash.
01:04
I wasn't really a rocket scientist,
21
49000
2000
S'isha shkencëtar raketash në fakt,
01:06
but I was working
22
51000
2000
por isha duke punuar
01:08
at the Jet Propulsion Laboratory
23
53000
2000
në Laboratorin e Motorëve Reaktiv
01:10
in sunny California where it's warm;
24
55000
3000
në Kaliforninë plot diell ku është ngrohtë;
01:13
whereas now I'm in the mid-West,
25
58000
2000
ndërkohë që tani jam në Midwest,
01:15
and it's cold.
26
60000
2000
dhe është ftohtë.
01:17
But it was an exciting experience.
27
62000
3000
Por kjo ishte një eksperiencë ngacmuese.
01:20
One day a NASA manager comes into my office,
28
65000
3000
Një ditë një menaxher i NASA-s hyri në zyrën time,
01:23
sits down and says,
29
68000
3000
u ul e më tha,
01:26
"Can you please tell us,
30
71000
2000
"A mund të na tregosh,
01:28
how do we look for life outside Earth?"
31
73000
2000
se si të kërkojmë për jetë jashtë Tokës?"
01:30
And that came as a surprise to me,
32
75000
2000
Dhe kjo më habiti në fakt,
01:32
because I was actually hired
33
77000
2000
sepse më kishin punësuar
01:34
to work on quantum computation.
34
79000
2000
të punoja për llogaritje kuantike.
01:36
Yet, I had a very good answer.
35
81000
2000
Gjithsesi, e kisha një përgjigje të mirë.
01:38
I said, "I have no idea."
36
83000
3000
I thashë, "As që ia kam idenë."
01:41
And he told me, "Biosignatures,
37
86000
3000
Dhe ai më tha, "Firma biologjike,
01:44
we need to look for a biosignature."
38
89000
2000
duhet të kërkojmë për firma biologjike."
01:46
And I said, "What is that?"
39
91000
2000
Dhe unë i thashë, "Ç'është kjo?"
01:48
And he said, "It's any measurable phenomenon
40
93000
2000
Ai më tha: "Është çdo fenomen i matshëm
01:50
that allows us to indicate
41
95000
2000
që na lejon të dallojmë
01:52
the presence of life."
42
97000
2000
prezencën e jetës."
01:54
And I said, "Really?
43
99000
2000
Dhe unë thashë: "Vërtetë?
01:56
Because isn't that easy?
44
101000
2000
A s'është e thjeshtë kjo?
01:58
I mean, we have life.
45
103000
2000
Dua të them, ne kemi jetë.
02:00
Can't you apply a definition,
46
105000
2000
A s'mund të aplikosh një përkufizim,
02:02
like for example, a Supreme Court-like definition of life?"
47
107000
4000
siç për shembull, një përkufizim tipi Gjykatës së Lartë për jetën?"
02:06
And then I thought about it a little bit, and I said,
48
111000
2000
Më pas u mendova disi rreth kësaj, dhe i thashë,
02:08
"Well, is it really that easy?
49
113000
2000
"Epo, a është vërtetë kaq e thjeshtë?"
02:10
Because, yes, if you see something like this,
50
115000
3000
Sepse, po, nëse shoh diçka si kjo,
02:13
then all right, fine, I'm going to call it life --
51
118000
2000
atëherë në rregull, unë do ta quaj jetë --
02:15
no doubt about it.
52
120000
2000
s'ka dyshim për këtë.
02:17
But here's something."
53
122000
2000
Por ja ku është diçka."
02:19
And he goes, "Right, that's life too. I know that."
54
124000
3000
Dha ai tha, "Në rregull, edhe ajo është jetë. E di këtë."
02:22
Except, if you think life is also defined
55
127000
2000
Vetëm se, nëse jeta përkufizohet edhe
02:24
by things that die,
56
129000
2000
si diçka që vdes,
02:26
you're not in luck with this thing,
57
131000
2000
me këtë gjënë këtu s'do t'ju eci,
02:28
because that's actually a very strange organism.
58
133000
2000
sepse ky organizëm është vërtet i çuditshëm.
02:30
It grows up into the adult stage like that
59
135000
2000
Ai rritet deri në këtë fazë të rritjes si këtu
02:32
and then goes through a Benjamin Button phase,
60
137000
3000
dhe pas kësaj kalon në një fazë tipi i Benjamin Button,
02:35
and actually goes backwards and backwards
61
140000
2000
dhe fillon e shkon prapa e prapa
02:37
until it's like a little embryo again,
62
142000
2000
derisa bëhet një embrion i vogël përsëri,
02:39
and then actually grows back up, and back down and back up -- sort of yo-yo --
63
144000
3000
dhe rritet përsëri, dhe kthehet prapa -- tipi i yo-yo-së --
02:42
and it never dies.
64
147000
2000
dhe s'vdes kurrë.
02:44
So it's actually life,
65
149000
2000
Pra, është jetë në fakt,
02:46
but it's actually not
66
151000
2000
por edhe nuk është
02:48
as we thought life would be.
67
153000
3000
ashtu siç e prisnim ne jetën të ishte.
02:51
And then you see something like that.
68
156000
2000
Dhe pastaj sheh diçka si kjo.
02:53
And he was like, "My God, what kind of a life form is that?"
69
158000
2000
Dha ai ishte si, "O Zot, ç'lloj forme jete është kjo?"
02:55
Anyone know?
70
160000
2000
E di njeri?
02:57
It's actually not life, it's a crystal.
71
162000
3000
Në të vërtetë nuk është jetë, është një kristal.
03:00
So once you start looking and looking
72
165000
2000
Kështu përsëri fillon të shohësh e të shohësh
03:02
at smaller and smaller things --
73
167000
2000
gjëra të vogla e më të vogla --
03:04
so this particular person
74
169000
2000
kështu dikush
03:06
wrote a whole article and said, "Hey, these are bacteria."
75
171000
3000
shkruajti një artikull e tha, "Ej, kjo është bakterie."
03:09
Except, if you look a little bit closer,
76
174000
2000
Veçse, nëse sheh pak më nga afër,
03:11
you see, in fact, that this thing is way too small to be anything like that.
77
176000
3000
gjen se, në fakt, kjo gjë është tepër e vogël për të qenë diçka e tillë.
03:14
So he was convinced,
78
179000
2000
Kështu ai u bind,
03:16
but, in fact, most people aren't.
79
181000
2000
por, faktikisht, shumë të tjerë nuk binden.
03:18
And then, of course,
80
183000
2000
Dhe pastaj, sigurisht,
03:20
NASA also had a big announcement,
81
185000
2000
NASA bëri një njoftim të rëndësishëm,
03:22
and President Clinton gave a press conference,
82
187000
2000
dhe Presidenti Klinton mbajti një konferencë për shtyp,
03:24
about this amazing discovery
83
189000
2000
rreth këtij zbulimi të shkëlqyer
03:26
of life in a Martian meteorite.
84
191000
3000
mbi jetën në një meteor Marsian.
03:29
Except that nowadays, it's heavily disputed.
85
194000
4000
Veçse në ditët e sotme, kjo është shumë e diskutueshme.
03:33
If you take the lesson of all these pictures,
86
198000
3000
Nëse nxjerr mësimin nga gjithë këto foto,
03:36
then you realize, well actually maybe it's not that easy.
87
201000
2000
atëherë e kupton, që në fakt mbase nuk është kaq e thjeshtë.
03:38
Maybe I do need
88
203000
2000
Ndoshta më duhet
03:40
a definition of life
89
205000
2000
një përkufizim i jetës
03:42
in order to make that kind of distinction.
90
207000
2000
në mënyrë që të mund ta bëje këtë lloj dallimi.
03:44
So can life be defined?
91
209000
2000
Atëherë si mund të përkufizohet jeta?
03:46
Well how would you go about it?
92
211000
2000
Po ju si do ta bënit diçka të tillë?
03:48
Well of course,
93
213000
2000
Epo sigurisht,
03:50
you'd go to Encyclopedia Britannica and open at L.
94
215000
2000
do të merrnit Enciklopedinë Britanike dhe do ta hapnit tek J-ja.
03:52
No, of course you don't do that; you put it somewhere in Google.
95
217000
3000
Jo, sigursiht që s'do ta bënit kështu; do e kërkonit gjëkundi në Google.
03:55
And then you might get something.
96
220000
3000
Dhe atëherë mund të arrinit diku.
03:58
And what you might get --
97
223000
2000
Ajo që mund të arrini --
04:00
and anything that actually refers to things that we are used to,
98
225000
2000
dhe çdo gjë që i referohet gjërave që jemi mësuar deri më tani,
04:02
you throw away.
99
227000
2000
i hidhni poshtë.
04:04
And then you might come up with something like this.
100
229000
2000
Dhe më pas ju mund të arrini në diçka si kjo.
04:06
And it says something complicated
101
231000
2000
Ajo është diçka e komplikuar
04:08
with lots and lots of concepts.
102
233000
2000
me shumë e shumë koncepte.
04:10
Who on Earth would write something
103
235000
2000
Kush mbi tokë do të shkruante diçka
04:12
as convoluted and complex
104
237000
2000
kaq të ndërlikuar e komplekse
04:14
and inane?
105
239000
3000
dhe të pakuptimtë?
04:17
Oh, it's actually a really, really, important set of concepts.
106
242000
4000
Oh, është në fakt një set shumë, shumë i rëndësishëm konceptesh.
04:21
So I'm highlighting just a few words
107
246000
3000
Kështu po nënvizoj vetëm disa fjalë
04:24
and saying definitions like that
108
249000
2000
dhe po tregoj se përkufizime si kjo
04:26
rely on things that are not based
109
251000
2000
varen në gjëra që nuk bazohen
04:28
on amino acids or leaves
110
253000
3000
mbi aminoacide apo gjethe
04:31
or anything that we are used to,
111
256000
2000
apo çfarëdo që jemi mësuar
04:33
but in fact on processes only.
112
258000
2000
por në fakt, vetëm mbi procese.
04:35
And if you take a look at that,
113
260000
2000
Dhe nëse i hidhni një sy kësaj,
04:37
this was actually in a book that I wrote that deals with artificial life.
114
262000
3000
kjo është në fakt prej një libri që kam shkruar rreth jetës artificiale.
04:40
And that explains why
115
265000
2000
Dhe kjo shpjegon se pse
04:42
that NASA manager was actually in my office to begin with.
116
267000
3000
ai menaxheri i NASA-s erdhi në zyrën time pikësëpari.
04:45
Because the idea was that, with concepts like that,
117
270000
3000
Sepse ideja ishte se, me koncepte si këto,
04:48
maybe we can actually manufacture
118
273000
2000
ndoshta ne mundemi të fabrikojmë
04:50
a form of life.
119
275000
2000
një formë jete.
04:52
And so if you go and ask yourself,
120
277000
3000
Dhe nëse e pyesni veten,
04:55
"What on Earth is artificial life?",
121
280000
2000
"Ç'dreqin është jeta artificiale?",
04:57
let me give you a whirlwind tour
122
282000
2000
më lejoni t'ju bëj një turne të shpejtë
04:59
of how all this stuff came about.
123
284000
2000
t'ju shpjegoj se si ndodhën këto gjëra.
05:01
And it started out quite a while ago
124
286000
3000
Gjithçka filloi kohë më parë
05:04
when someone wrote
125
289000
2000
kur dikush shkruajti
05:06
one of the first successful computer viruses.
126
291000
2000
një prej virusëve të parë të suksesshëm kompjuterikë.
05:08
And for those of you who aren't old enough,
127
293000
3000
Dhe për ata prej jush që se kanë moshën e duhur,
05:11
you have no idea how this infection was working --
128
296000
3000
sja keni idenë se si funksiononte ky infeksion --
05:14
namely, through these floppy disks.
129
299000
2000
thjesht fare, nëpërmjet këtyre disketave.
05:16
But the interesting thing about these computer virus infections
130
301000
3000
Por gjëja interesante rreth këtyre infeksioneve të viruseve kompjuterikë
05:19
was that, if you look at the rate
131
304000
2000
ishte se, nëse shikoni raportin
05:21
at which the infection worked,
132
306000
2000
në të cilin infeksioni pati sukses,
05:23
they show this spiky behavior
133
308000
2000
ata tregojnë këtë sjellje thumbuese
05:25
that you're used to from a flu virus.
134
310000
3000
që jemi mësuar ta shohim tek një virus gripi.
05:28
And it is in fact due to this arms race
135
313000
2000
Dhe është në fakt prej luftës
05:30
between hackers and operating system designers
136
315000
3000
midis hakerave dhe disenjuesve të sistemeve të shfrytëzimit
05:33
that things go back and forth.
137
318000
2000
që ndodhin këto ulje ngritje.
05:35
And the result is kind of a tree of life
138
320000
2000
Rezultati i ngjan një peme jete
05:37
of these viruses,
139
322000
2000
të këtyre viruseve,
05:39
a phylogeny that looks very much
140
324000
3000
një filogjenezë që ngjason shumë
05:42
like the type of life that we're used to, at least on the viral level.
141
327000
3000
me llojin e jetës me të cilën jemi mësuar, të paktën në nivelin viral.
05:45
So is that life? Not as far as I'm concerned.
142
330000
3000
Pra, a është jetë kjo? Jo mesa më intereson mua.
05:48
Why? Because these things don't evolve by themselves.
143
333000
3000
Pse? Sepse këto gjëra nuk evoluojnë nga vetvetja.
05:51
In fact, they have hackers writing them.
144
336000
2000
Në fakt, janë hakerat ata që i shkruajnë këto.
05:53
But the idea was taken very quickly a little bit further
145
338000
4000
Por ideja u çua shumë shpejt pak më tej
05:57
when a scientist working at the Scientific Institute decided,
146
342000
3000
kur një shkencëtar që punonte në Institutin Shkencor vendosi,
06:00
"Why don't we try to package these little viruses
147
345000
3000
"Pse nuk i paketojmë këto virusë të vegjël
06:03
in artificial worlds inside of the computer
148
348000
2000
në botë artificiale brenda kompjuterit
06:05
and let them evolve?"
149
350000
2000
dhe t'i lëmë të evoluojnë?"
06:07
And this was Steen Rasmussen.
150
352000
2000
Ky ishte Steen Rasmussen.
06:09
And he designed this system, but it really didn't work,
151
354000
2000
Ai disenjoi këtë sistem, që në fakt nuk punoi,
06:11
because his viruses were constantly destroying each other.
152
356000
3000
sepse virusët e tij të vegjël, vazhdimisht shkatërronin njëri tjetrin.
06:14
But there was another scientist who had been watching this, an ecologist.
153
359000
3000
Por, ishte edhe një shkencëtar tjetër që e ndiqte këtë, një ekologjist.
06:17
And he went home and says, "I know how to fix this."
154
362000
3000
Ai shkoi në shtëpi dhe tha, "Unë di ta ndreq këtë."
06:20
And he wrote the Tierra system,
155
365000
2000
Dhe shkroi sistemin Tierra,
06:22
and, in my book, is in fact one of the first
156
367000
3000
dhe, në librin tim, është një prej të parëve
06:25
truly artificial living systems --
157
370000
2000
sisteme të vërteta artificiale që jetojnë --
06:27
except for the fact that these programs didn't really grow in complexity.
158
372000
3000
përveç faktit që këta programe në fakt nuk rriteshin në kompleksitet.
06:30
So having seen this work, worked a little bit on this,
159
375000
3000
Duke patur kështu këtë punim, punova edhe më tej me të,
06:33
this is where I came in.
160
378000
2000
ky është çasti kur hyj unë në lojë.
06:35
And I decided to create a system
161
380000
2000
Unë vendosa të krijoj një sistem
06:37
that has all the properties that are necessary
162
382000
2000
që përmban gjithë veçoritë e nevojshme
06:39
to see the evolution of complexity,
163
384000
3000
për të parë evoluimin e kompleksitetit,
06:42
more and more complex problems constantly evolving.
164
387000
3000
shumë e shumë probleme komplekse vazhdimisht duke evoluar.
06:45
And of course, since I really don't know how to write code, I had help in this.
165
390000
3000
Dhe sigurisht, duke qenë se unë nuk di të programoj, kërkova ndihmë për këtë.
06:48
I had two undergraduate students
166
393000
2000
Dy prej studentëve të mi
06:50
at California Institute of Technology that worked with me.
167
395000
3000
në Institutin e Teknologjisë së Kalifornisë punuan me mua.
06:53
That's Charles Offria on the left, Titus Brown on the right.
168
398000
3000
Ky majtas është Charles Offria dhe djathtas, Titus Brown.
06:56
They are now actually respectable professors
169
401000
3000
Tani këta janë profesorë të respektuar
06:59
at Michigan State University,
170
404000
2000
në Universitetin Shtetëror të Michigan-it
07:01
but I can assure you, back in the day,
171
406000
2000
por ju siguroj se në ato ditë të shkuara,
07:03
we were not a respectable team.
172
408000
2000
nuk ishim ndonjë ekip i respektuar.
07:05
And I'm really happy that no photo survives
173
410000
2000
Dhe në fakt jam i lumtur që asnjë foto nuk mbijetoi
07:07
of the three of us anywhere close together.
174
412000
3000
ku ne të tre ishim sëbashku.
07:10
But what is this system like?
175
415000
2000
Por si është ky sistem?
07:12
Well I can't really go into the details,
176
417000
3000
Nuk mund të futem në detaje,
07:15
but what you see here is some of the entrails.
177
420000
2000
por ajo që shihni këtu janë disa prej zorrëve të tij.
07:17
But what I wanted to focus on
178
422000
2000
Por ajo që unë desha të vë në dukje
07:19
is this type of population structure.
179
424000
2000
është kjo lloj strukture popullate.
07:21
There's about 10,000 programs sitting here.
180
426000
3000
Këtu janë rreth 10 mijë programe.
07:24
And all different strains are colored in different colors.
181
429000
3000
Gijthë racat e ndryshme janë me ngjyra të ndryshme.
07:27
And as you see here, there are groups that are growing on top of each other,
182
432000
3000
Dhe siç e shihni këtu, ka grupe që rriten mbi njëri tjetrin,
07:30
because they are spreading.
183
435000
2000
sepse ata po shpërndahen.
07:32
Any time there is a program
184
437000
2000
Sa herë qe një program
07:34
that's better at surviving in this world,
185
439000
2000
mbijeton më mirë në këtë botë,
07:36
due to whatever mutation it has acquired,
186
441000
2000
prej cilitdo mutacioni që ka fituar,
07:38
it is going to spread over the others and drive the others to extinction.
187
443000
3000
ka për të vazhduar të përhapet dhe t'i çojë të tjerët drejt zhdukjes.
07:41
So I'm going to show you a movie where you're going to see that kind of dynamic.
188
446000
3000
Tani do tju shfaq një filmim ku mund të shihni këtë lloj dinamike.
07:44
And these kinds of experiments are started
189
449000
3000
Dhe këto eksperimente kanë filluar
07:47
with programs that we wrote ourselves.
190
452000
2000
me programe që ne vetë i shkruajtëm.
07:49
We write our own stuff, replicate it,
191
454000
2000
Ne shkruajmë gjënë tonë, e replikojmë atë,
07:51
and are very proud of ourselves.
192
456000
2000
dhe jemi krenarë për veten tonë.
07:53
And we put them in, and what you see immediately
193
458000
3000
Dhe i vendosim këto brenda, dhe ajo që duket menjëherë
07:56
is that there are waves and waves of innovation.
194
461000
3000
është se aty ka valë e valë shpikjesh të reja.
07:59
By the way, this is highly accelerated,
195
464000
2000
Meqë ra fjala, kjo është shumë e përshpejtuar,
08:01
so it's like a thousand generations a second.
196
466000
2000
si të thuash 1 mijë breza në sekondë.
08:03
But immediately the system goes like,
197
468000
2000
Por menjëherë sistemi shkon si,
08:05
"What kind of dumb piece of code was this?
198
470000
2000
"Ç'dreq cope kodi idiot ishte ky?
08:07
This can be improved upon in so many ways
199
472000
2000
Kjo mund të përmirësohet në shumë mënyra
08:09
so quickly."
200
474000
2000
e kaq shpejt."
08:11
So you see waves of new types
201
476000
2000
Kështu ju shihni valë të llojit të ri
08:13
taking over the other types.
202
478000
2000
të fitojnë terren prej llojeve të tjera.
08:15
And this type of activity goes on for quite awhile,
203
480000
3000
Ky lloj aktiviteti vazhdon për ca
08:18
until the main easy things have been acquired by these programs.
204
483000
4000
derisa gjërat parësore të thjeshta janë përftuar nga këto programe.
08:22
And then you see sort of like a stasis coming on
205
487000
4000
Dhe pas kësaj, ju shihni një gjendje prehjeje
08:26
where the system essentially waits
206
491000
2000
ku sistemi në thelb pret
08:28
for a new type of innovation, like this one,
207
493000
3000
për një tip të ri shpikjeje, si kjo këtu,
08:31
which is going to spread
208
496000
2000
e cila do të përhapet
08:33
over all the other innovations that were before
209
498000
2000
mbi të gjitha shpikjet që ishin më parë
08:35
and is erasing the genes that it had before,
210
500000
3000
dhe do të fshijë gjenet që ishin më parë,
08:38
until a new type of higher level of complexity has been achieved.
211
503000
4000
përderisa një lloj tjetër më i lartë kompleksiteti të arrihet.
08:42
And this process goes on and on and on.
212
507000
3000
Dhe ky proces vazhdon pafund.
08:45
So what we see here
213
510000
2000
Pra, kjo që shohim këtu
08:47
is a system that lives
214
512000
2000
është një sistem që jeton
08:49
in very much the way we're used to life [going.]
215
514000
2000
në mënyrë shumë të ngjashme siç ne jemi mësuar.
08:51
But what the NASA people had asked me really
216
516000
4000
Por ajo që njerëzit e NASA-s më pyetën në të vërtetë
08:55
was, "Do these guys
217
520000
2000
ishte, "A kanë këta syresh
08:57
have a biosignature?
218
522000
2000
një firmë biologjike?
08:59
Can we measure this type of life?
219
524000
2000
A mund ta masim ne këtë lloj jete?
09:01
Because if we can,
220
526000
2000
Sepse nëse mundemi,
09:03
maybe we have a chance of actually discovering life somewhere else
221
528000
3000
ne ndoshta mund të kemi shansin të zbulojmë në fakt jetën diku tjetër
09:06
without being biased
222
531000
2000
pa u ndikuar
09:08
by things like amino acids."
223
533000
2000
nga gjëra si aminoacidet."
09:10
So I said, "Well, perhaps we should construct
224
535000
3000
Kështu iu thashë, "Epo, ndoshta ne duhet të ndërtojmë"
09:13
a biosignature
225
538000
2000
një firmë biologjike
09:15
based on life as a universal process.
226
540000
3000
bazuar në jetën si një proces universal.
09:18
In fact, it should perhaps make use
227
543000
2000
Në fakt, kjo duhet të përfitojë
09:20
of the concepts that I developed
228
545000
2000
prej koncepteve që unë zhvillova
09:22
just in order to sort of capture
229
547000
2000
vetëm që të kuptojmë në një farë mënyre
09:24
what a simple living system might be."
230
549000
2000
se si mund të jetë një sistem jete i thjeshtë."
09:26
And the thing I came up with --
231
551000
2000
Dhe gjëja që unë arrita --
09:28
I have to first give you an introduction about the idea,
232
553000
4000
më parë duhet t'ju jap një përshkrim fillestar të idesë,
09:32
and maybe that would be a meaning detector,
233
557000
3000
dhe kjo mund të jetë një detektor kuptimi,
09:35
rather than a life detector.
234
560000
3000
më shumë se detektor jete.
09:38
And the way we would do that --
235
563000
2000
Dhe mënyra se si do ta bëjmë këtë --
09:40
I would like to find out how I can distinguish
236
565000
2000
dua të gjej si të dalloj
09:42
text that was written by a million monkeys,
237
567000
2000
një tekst të shkruar prej një milion majmunësh,
09:44
as opposed to text that [is] in our books.
238
569000
3000
përkundrejt një teksti që gjendet në librat tanë.
09:47
And I would like to do it in such a way
239
572000
2000
Dhe këtë dua ta bëj në mënyrë të tillë
09:49
that I don't actually have to be able to read the language,
240
574000
2000
që të mos kem nevojë të di të lexoj gjuhën e tyre,
09:51
because I'm sure I won't be able to.
241
576000
2000
sepse jam i sigurtë që këtë s'do të mund ta bëj.
09:53
As long as I know that there's some sort of alphabet.
242
578000
2000
Përderisa e di që do të ketë ndonjë lloj alfabeti.
09:55
So here would be a frequency plot
243
580000
3000
Kështu do të kishim një hartë frekuencash
09:58
of how often you find
244
583000
2000
që tregon sa shpesh gjeni
10:00
each of the 26 letters of the alphabet
245
585000
2000
secilën prej 26 shkronjave të alfabetit
10:02
in a text written by random monkeys.
246
587000
3000
në një tekst të shkruar prej majmunëve.
10:05
And obviously each of these letters
247
590000
2000
Dhe kuptueshëm, secila prej shkronjave
10:07
comes off about roughly equally frequent.
248
592000
2000
shfaqet pak a shumë njësoj e shpeshtë.
10:09
But if you now look at the same distribution in English texts,
249
594000
4000
Por nëse shihni për të njëjtën shpërndarje në tekstet anglisht,
10:13
it looks like that.
250
598000
2000
kjo shpërndarje duket kështu.
10:15
And I'm telling you, this is very robust across English texts.
251
600000
3000
Dhe po jua them unë, kjo është shumë e fuqishme nëpër tekstet anglisht
10:18
And if I look at French texts, it looks a little bit different,
252
603000
2000
Nëse shihni tekste në gjuhën frënge, ajo duket disi ndryshe,
10:20
or Italian or German.
253
605000
2000
apo italisht apo gjermanisht.
10:22
They all have their own type of frequency distribution,
254
607000
3000
Ato kanë secila llojin e vetë të shpërndarjes së frekuencave,
10:25
but it's robust.
255
610000
2000
por kjo është e qartë për secilën.
10:27
It doesn't matter whether it writes about politics or about science.
256
612000
3000
Nuk ka rëndësi nëse shkruan për politikë apo shkencë.
10:30
It doesn't matter whether it's a poem
257
615000
3000
Nuk ka rëndësi nëse është poezi
10:33
or whether it's a mathematical text.
258
618000
3000
apo është tekst matematikor.
10:36
It's a robust signature,
259
621000
2000
Kjo është një firmë e qartë,
10:38
and it's very stable.
260
623000
2000
dhe është shumë e qëndrueshme.
10:40
As long as our books are written in English --
261
625000
2000
Përderisa librat tanë shkruhen në anglisht --
10:42
because people are rewriting them and recopying them --
262
627000
3000
sepse njerëzit po i rishkruajnë dhe rikopjojnë ata --
10:45
it's going to be there.
263
630000
2000
ajo ka për të qenë aty.
10:47
So that inspired me to think about,
264
632000
2000
Kështu kjo më frymëzoi të mendoja rreth saj,
10:49
well, what if I try to use this idea
265
634000
3000
dhe, ç'ndodh nëse e përdor të njëjtën ide
10:52
in order, not to detect random texts
266
637000
2000
në mënyrë që të mos dalloj tekste të rastësishme
10:54
from texts with meaning,
267
639000
2000
prej teksteve me kuptim,
10:56
but rather detect the fact that there is meaning
268
641000
4000
por përkundrazi të dalloj faktin që ka një kuptim
11:00
in the biomolecules that make up life.
269
645000
2000
në biomelekulat që përbëjnë jetën.
11:02
But first I have to ask:
270
647000
2000
Më parë më duhet të pyes:
11:04
what are these building blocks, like the alphabet, elements that I showed you?
271
649000
3000
cilat janë këto blloqe ndërtuese, si alfabeti, elementët që ju tregova?
11:07
Well it turns out, we have many different alternatives
272
652000
3000
Epo, del që kemi shumë alternativa të ndryshme
11:10
for such a set of building blocks.
273
655000
2000
për një bashkësi të tillë blloqesh ndërtues.
11:12
We could use amino acids,
274
657000
2000
Ne mund të përdorim aminoacidet,
11:14
we could use nucleic acids, carboxylic acids, fatty acids.
275
659000
3000
mund të përdorim acidet nukleike, acidet karboksilike apo acidet e ngopura.
11:17
In fact, chemistry's extremely rich, and our body uses a lot of them.
276
662000
3000
Në fakt, kimia është tejet e pasur, dhe trupi ynë përdor shumë prej këtyre.
11:20
So that we actually, to test this idea,
277
665000
3000
Kështu në mënyrë që të testonim këtë ide,
11:23
first took a look at amino acids and some other carboxylic acids.
278
668000
3000
më parë i hodhëm një sy aminoacideve dhe acideve karboksilik.
11:26
And here's the result.
279
671000
2000
Ky këtu është rezultati.
11:28
Here is, in fact, what you get
280
673000
3000
Këtu në fakt ndodhet, ajo se ç'arrini
11:31
if you, for example, look at the distribution of amino acids
281
676000
3000
nëse ju, për shembull, shikoni shpërndarjen e aminoacideve
11:34
on a comet or in interstellar space
282
679000
3000
në një kometë apo hapësirë ndëryjore
11:37
or, in fact, in a laboratory,
283
682000
2000
apo, në një laborator,
11:39
where you made very sure that in your primordial soup
284
684000
2000
ku ju jeni të sigurtë se në supën tuaj fillestare
11:41
that there is not living stuff in there.
285
686000
2000
nuk ka gjëra që jetojnë.
11:43
What you find is mostly glycine and then alanine
286
688000
3000
Ajo që do gjeni është kryesisht glicin dhe alanin
11:46
and there's some trace elements of the other ones.
287
691000
3000
dhe disa gjurmë të elementëve të tjerë.
11:49
That is also very robust --
288
694000
3000
Kjo është shumë e qartë --
11:52
what you find in systems like Earth
289
697000
3000
ajo që do të gjeni në sisteme si Toka
11:55
where there are amino acids,
290
700000
2000
ku ka aminoacide,
11:57
but there is no life.
291
702000
2000
por nuk ka jetë.
11:59
But suppose you take some dirt
292
704000
2000
Por supozoni se merrni ca dhe,
12:01
and dig through it
293
706000
2000
rrëmoni nëpër të
12:03
and then put it into these spectrometers,
294
708000
3000
dhe e vendosni në një spektometër,
12:06
because there's bacteria all over the place;
295
711000
2000
duke qenë se ka bakterie kudo nëpër të;
12:08
or you take water anywhere on Earth,
296
713000
2000
ose merrni ujë prej kudo në Tokë,
12:10
because it's teaming with life,
297
715000
2000
duke qenë se ky është plot jetë,
12:12
and you make the same analysis;
298
717000
2000
dhe ju bëni të njëjtat analiza;
12:14
the spectrum looks completely different.
299
719000
2000
spektri duket tërësisht ndryshe.
12:16
Of course, there is still glycine and alanine,
300
721000
4000
Sigurisht, ka glicin dhe alanin,
12:20
but in fact, there are these heavy elements, these heavy amino acids,
301
725000
3000
por ka gjithashtu elementë të rëndë, si aminoacidet e rënda,
12:23
that are being produced
302
728000
2000
që prodhohen
12:25
because these are valuable to the organism.
303
730000
2000
sepse janë të vlefshëm për organizmat.
12:27
And some other ones
304
732000
2000
Dhe disa të tjerë
12:29
that are not used in the set of 20,
305
734000
2000
që nuk janë përdorur në bashkësinë e të 20-ave
12:31
they will not appear at all
306
736000
2000
ato nuk do të shfaqen fare
12:33
in any type of concentration.
307
738000
2000
në asnjë lloj koncentrimi.
12:35
So this also turns out to be extremely robust.
308
740000
2000
Kështu edhe kjo duket goxha e qartë.
12:37
It doesn't matter what kind of sediment you're using to grind up,
309
742000
3000
Nuk ka rëndësi se ç'lloj sedimenti do të bluani,
12:40
whether it's bacteria or any other plants or animals.
310
745000
3000
nëse është bakterie, bimë apo kafshë.
12:43
Anywhere there's life,
311
748000
2000
Kudo ku ka jetë,
12:45
you're going to have this distribution,
312
750000
2000
ju do të keni këtë shpërndarje,
12:47
as opposed to that distribution.
313
752000
2000
përkundrejt asaj shpërndarjeje.
12:49
And it is detectable not just in amino acids.
314
754000
3000
Dhe kjo nuk është e dallueshme vetëm tek aminoacidet.
12:52
Now you could ask:
315
757000
2000
Tani mund të pyesni:
12:54
well, what about these Avidians?
316
759000
2000
mirë, po këta Avidianët?
12:56
The Avidians being the denizens of this computer world
317
761000
4000
Avidianët duke qenë banuesit e kësaj bote kompjuterike
13:00
where they are perfectly happy replicating and growing in complexity.
318
765000
3000
ku ata tërësisht të lumtur vazhdojnë të replikohen e rriten në kompleksitet.
13:03
So this is the distribution that you get
319
768000
3000
Kështu, kjo është shpërndarja që do të keni
13:06
if, in fact, there is no life.
320
771000
2000
nëse, në fakt, në të nuk ka jetë.
13:08
They have about 28 of these instructions.
321
773000
3000
Ata kanë thuajse 28 prej këtyre instruksioneve.
13:11
And if you have a system where they're being replaced one by the other,
322
776000
3000
Dhe nëse ju keni një sistem ku ata janë zëvendësuar me njëri tjetrin,
13:14
it's like the monkeys writing on a typewriter.
323
779000
2000
është si majmunët që shkruajnë në makinë shkrimi.
13:16
Each of these instructions appears
324
781000
3000
Secili prej këtyre instruksioneve shfaqet
13:19
with roughly the equal frequency.
325
784000
3000
me pothuaj të njëjtën frekuencë.
13:22
But if you now take a set of replicating guys
326
787000
4000
Por nëse merrni ata që replikohen
13:26
like in the video that you saw,
327
791000
2000
si në videon e mëparshshme që patë
13:28
it looks like this.
328
793000
2000
ajo duket si kjo.
13:30
So there are some instructions
329
795000
2000
Pra, janë disa instruksione
13:32
that are extremely valuable to these organisms,
330
797000
2000
që janë shumë të vlefshme për këto organizma,
13:34
and their frequency is going to be high.
331
799000
3000
dhe frekuenca e tyre do të jetë e lartë.
13:37
And there's actually some instructions
332
802000
2000
Dhe ka prej atyre instruksioneve
13:39
that you only use once, if ever.
333
804000
2000
që ju i përdorni një herë të vetme, në rastin më të mirë.
13:41
So they are either poisonous
334
806000
2000
Kështu ato ose janë helmuese
13:43
or really should be used at less of a level than random.
335
808000
4000
ose duhen përdorur në një nivel më të ulët se e rastësishmja.
13:47
In this case, the frequency is lower.
336
812000
3000
Në këtë rast, frekuenca është më e vogël.
13:50
And so now we can see, is that really a robust signature?
337
815000
3000
Pra tani mund të shohim, a është vërtetë kjo një nënshkrim i qartë?
13:53
I can tell you indeed it is,
338
818000
2000
Mund tju them që po, është,
13:55
because this type of spectrum, just like what you've seen in books,
339
820000
3000
sepse ky lloj spektri, ashtu siç e keni parë nëpër libra,
13:58
and just like what you've seen in amino acids,
340
823000
2000
dhe ashtu siç e keni parë nëpër aminoacide,
14:00
it doesn't really matter how you change the environment, it's very robust;
341
825000
3000
nuk ka rëndësi se si ti mund ta ndërrosh ambjentin, ky nënshkrim është gjithmonë i qartë;
14:03
it's going to reflect the environment.
342
828000
2000
do të ndikojë në ambjentin përreth.
14:05
So I'm going to show you now a little experiment that we did.
343
830000
2000
Më lejoni t'ju tregoj një eksperiment të vogël që ne bëmë.
14:07
And I have to explain to you,
344
832000
2000
Dhe më duhet t'ju shpjegoj,
14:09
the top of this graph
345
834000
2000
maja e këtij grafiku
14:11
shows you that frequency distribution that I talked about.
346
836000
3000
tregon shpërndarjen e frekuencës që ju tregova më parë.
14:14
Here, in fact, that's the lifeless environment
347
839000
3000
Këtu, në fakt, ky është ambjenti pa jetë
14:17
where each instruction occurs
348
842000
2000
ku secili instruksion ndodh
14:19
at an equal frequency.
349
844000
2000
në të njëjtën frekuencë.
14:21
And below there, I show, in fact,
350
846000
3000
Dhe këtu poshtë tregohet
14:24
the mutation rate in the environment.
351
849000
3000
numri i mutacioneve në mjedis.
14:27
And I'm starting this at a mutation rate that is so high
352
852000
3000
Dhe unë po e filloj këtë me një numër aq të lartë mutacionesh
14:30
that, even if you would drop
353
855000
2000
sa edhe po të fusni këtu
14:32
a replicating program
354
857000
2000
një program që replikohet
14:34
that would otherwise happily grow up
355
859000
2000
që në të kundërt do të rritej i lumtur
14:36
to fill the entire world,
356
861000
2000
për të mbushur gjithë botën,
14:38
if you drop it in, it gets mutated to death immediately.
357
863000
4000
nëse e fusni këtu, ai pëson mutacione vdekjeprurëse menjëherë.
14:42
So there is no life possible
358
867000
2000
Pra, nuk mund të ketë jetë
14:44
at that type of mutation rate.
359
869000
3000
me këtë lloj numri mutacionesh.
14:47
But then I'm going to slowly turn down the heat, so to speak,
360
872000
4000
Por më pas unë do ta ul nxehtësinë, e thënë kështu,
14:51
and then there's this viability threshold
361
876000
2000
dhe pas kësaj ky prag mbijetese
14:53
where now it would be possible
362
878000
2000
do të bënte të mundur
14:55
for a replicator to actually live.
363
880000
2000
që një replikues të jetonte.
14:57
And indeed, we're going to be dropping these guys
364
882000
3000
Dhe në fakt, ne do t'i lëshojmë këta syresh
15:00
into that soup all the time.
365
885000
2000
në supe gjatë gjithë kohës.
15:02
So let's see what that looks like.
366
887000
2000
Kështu le të shohim se si duket kjo.
15:04
So first, nothing, nothing, nothing.
367
889000
3000
Si fillim, asgjë, asgjë, asgjë.
15:07
Too hot, too hot.
368
892000
2000
Shumë nxehtë, tepër nxehtë.
15:09
Now the viability threshold is reached,
369
894000
3000
Tani u arrit pragu i jetueshmërisë,
15:12
and the frequency distribution
370
897000
2000
dhe shpërndarja e frekuencave
15:14
has dramatically changed and, in fact, stabilizes.
371
899000
3000
u ndryshua drastikisht, në fakt, u stabilizua.
15:17
And now what I did there
372
902000
2000
Dhe ajo që unë bëra këtu,
15:19
is, I was being nasty, I just turned up the heat again and again.
373
904000
3000
po tregohesha i praptë, unë vazdova të rrisja nxehtësinë përsëri.
15:22
And of course, it reaches the viability threshold.
374
907000
3000
Dhe sigurisht, ajo arrin pragun e jetueshmërisë.
15:25
And I'm just showing this to you again because it's so nice.
375
910000
3000
Dhe po jua tregoj këtë përsëri meqë është kaq e bukur.
15:28
You hit the viability threshold.
376
913000
2000
Ti arrin pragun e jetueshmërisë.
15:30
The distribution changes to "alive!"
377
915000
2000
Shpërndarja ndryshon në "e gjallë"!
15:32
And then, once you hit the threshold
378
917000
3000
Dhe pastaj, pasi ke arritur pragun
15:35
where the mutation rate is so high
379
920000
2000
ku numri i mutacioneve është kaq i lartë
15:37
that you cannot self-reproduce,
380
922000
2000
sa ti nuk mund të vetë-riprodhohesh,
15:39
you cannot copy the information
381
924000
3000
ti nuk mund të kopjosh informacionin
15:42
forward to your offspring
382
927000
2000
tek pasuesit e tu
15:44
without making so many mistakes
383
929000
2000
pa bërë aq shumë gabime
15:46
that your ability to replicate vanishes.
384
931000
3000
sa të shkatërrosh mundësinë e jetueshmërisë.
15:49
And then that signature is lost.
385
934000
3000
Dhe prej kësaj të humbasësh nënshkrimin tënd.
15:52
What do we learn from that?
386
937000
2000
Çfarë mësojmë prej kësaj?
15:54
Well, I think we learn a number of things from that.
387
939000
4000
Epo, mësojmë një numër gjërash të ndryshme.
15:58
One of them is,
388
943000
2000
Njëra prej tyre është,
16:00
if we are able to think about life
389
945000
3000
nëse ne mundemi të mendojmë rreth jetës
16:03
in abstract terms --
390
948000
2000
në terma absraktë --
16:05
and we're not talking about things like plants,
391
950000
2000
dhe se kemi fjalën për gjëra si bimët,
16:07
and we're not talking about amino acids,
392
952000
2000
dhe se kemi fjalën për gjëra si aminoacidet,
16:09
and we're not talking about bacteria,
393
954000
2000
dhe se kemi fjalën për gjëra si bakteriet,
16:11
but we think in terms of processes --
394
956000
2000
por e kemi fjalën në terma procesesh --
16:13
then we could start to think about life,
395
958000
3000
atëherë mund të nisim të mendojmë për jetën,
16:16
not as something that is so special to Earth,
396
961000
2000
jo vetëm si diçka që është e veçantë vetëm për Tokën,
16:18
but that, in fact, could exist anywhere.
397
963000
3000
por që, në fakt, mund të ekzistojë kudo.
16:21
Because it really only has to do
398
966000
2000
Sepse në të vërtetë, ka të bëjë vetëm me
16:23
with these concepts of information,
399
968000
2000
këto koncepte informacioni,
16:25
of storing information
400
970000
2000
të ruajtjes së informacionit
16:27
within physical substrates --
401
972000
2000
nëpër përbërje fizike --
16:29
anything: bits, nucleic acids,
402
974000
2000
çdo gjë: bite, acide nukleikë,
16:31
anything that's an alphabet --
403
976000
2000
çfarëdogjëje që është alfabet --
16:33
and make sure that there's some process
404
978000
2000
dhe të sigurojë që ka ndonjë proces
16:35
so that this information can be stored
405
980000
2000
në mënyrë që ky informacion të ruhet
16:37
for much longer than you would expect
406
982000
2000
për më shumë se sa mund të pritet
16:39
the time scales for the deterioration of information.
407
984000
4000
për kohëzgjatje para se informacioni të fillojë të përkeqësohet.
16:43
And if you can do that,
408
988000
2000
Dhe nëse mund ta bëni këtë,
16:45
then you have life.
409
990000
2000
atëherë ju keni jetë.
16:47
So the first thing that we learn
410
992000
2000
Pra, gjëja e parë që nxorëm
16:49
is that it is possible to define life
411
994000
3000
është se mund ta përkufizoni jetën
16:52
in terms of processes alone,
412
997000
3000
vetëm në terma procesesh,
16:55
without referring at all
413
1000000
2000
pa iu referuar fare
16:57
to the type of things that we hold dear,
414
1002000
2000
llojit të gjërave që i kemi kaq të shtrenjta,
16:59
as far as the type of life on Earth is.
415
1004000
3000
siç është lloji i jetës që ne kemi në Tokë.
17:02
And that in a sense removes us again,
416
1007000
3000
Dhe kjo na lëviz neve përsëri,
17:05
like all of our scientific discoveries, or many of them --
417
1010000
3000
ashtu siç gjithë zbulimet shkencore, apo shumë prej tyre --
17:08
it's this continuous dethroning of man --
418
1013000
2000
prej atij froni të lartë ku e kemi vendosur njeriun --
17:10
of how we think we're special because we're alive.
419
1015000
3000
se sa të veçantë ne mendojmë se jemi meqë jemi të gjallë.
17:13
Well we can make life. We can make life in the computer.
420
1018000
3000
Epo, ne mund të krijojmë jetën. Ne mund të krijojmë jetën në një kompjuter.
17:16
Granted, it's limited,
421
1021000
2000
Sigurisht, të limituar,
17:18
but we have learned what it takes
422
1023000
3000
por ne mësuam se ç'duhet
17:21
in order to actually construct it.
423
1026000
2000
që të kemi mundësinë ta ndërtojmë atë.
17:23
And once we have that,
424
1028000
3000
Dhe pasi kemi këtë,
17:26
then it is not such a difficult task anymore
425
1031000
3000
atëherë nuk është më një detyrë e vështirë
17:29
to say, if we understand the fundamental processes
426
1034000
4000
të themi, nëse i kuptojmë proceset bazë
17:33
that do not refer to any particular substrate,
427
1038000
3000
që nuk lidhen me ndonjë përbërje fizike të caktuar,
17:36
then we can go out
428
1041000
2000
atëherë mund të shohim jashtë
17:38
and try other worlds,
429
1043000
2000
dhe të provojmë botë të tjera
17:40
figure out what kind of chemical alphabets might there be,
430
1045000
4000
të kuptojmë alfabetin e tyre kimik,
17:44
figure enough about the normal chemistry,
431
1049000
2000
të kuptojmë mjaftueshëm kiminë normale,
17:46
the geochemistry of the planet,
432
1051000
3000
gjeokiminë e planetit,
17:49
so that we know what this distribution would look like
433
1054000
2000
që ta dimë si duket shpërndarja normale
17:51
in the absence of life,
434
1056000
2000
në mungesë të jetës,
17:53
and then look for large deviations from this --
435
1058000
3000
dhe më pas të shohim për devijime të mëdha nga kjo --
17:56
this thing sticking out, which says,
436
1061000
3000
ajo gjë që del çapraz e thotë,
17:59
"This chemical really shouldn't be there."
437
1064000
2000
"Kjo përbërje s'duhet të ishte këtu."
18:01
Now we don't know that there's life then,
438
1066000
2000
Përsëri pas kësaj, ne nuk do ta dinim nëse kjo është jetë,
18:03
but we could say,
439
1068000
2000
por mund të thonim,
18:05
"Well at least I'm going to have to take a look very precisely at this chemical
440
1070000
3000
"Mirë, të paktën më duhet ta studioj më hollësishëm këtë përbërje
18:08
and see where it comes from."
441
1073000
2000
dhe të kuptoj se prej nga ku vjen kjo."
18:10
And that might be our chance
442
1075000
2000
Dhe kjo është mundësia jonë
18:12
of actually discovering life
443
1077000
2000
që aktualisht të zbulojmë jetë
18:14
when we cannot visibly see it.
444
1079000
2000
atje ku ne vizualisht s'e shohim atë.
18:16
And so that's really the only take-home message
445
1081000
3000
Dhe ky është mesazhi i vetëm për të mos u harruar
18:19
that I have for you.
446
1084000
2000
që unë kam për ju.
18:21
Life can be less mysterious
447
1086000
2000
Jeta mund të jetë më pak misterioze
18:23
than we make it out to be
448
1088000
2000
seç jemi mësuar ne ta shohim
18:25
when we try to think about how it would be on other planets.
449
1090000
4000
dhe presim të jetë në planetet e tjerë ku po e kërkojmë.
18:29
And if we remove the mystery of life,
450
1094000
3000
Dhe nëse i heqim misterin jetës,
18:32
then I think it is a little bit easier
451
1097000
3000
atëherë mendoj se është pak më thjeshtë
18:35
for us to think about how we live,
452
1100000
2000
që ne të mendojmë se si jetojmë,
18:37
and how perhaps we're not as special as we always think we are.
453
1102000
3000
dhe se ndoshta nuk jemi aq special sa përherë mendojmë se jemi.
18:40
And I'm going to leave you with that.
454
1105000
2000
Dhe me këtë po e mbyll.
18:42
And thank you very much.
455
1107000
2000
Ju falenderoj shumë.
18:44
(Applause)
456
1109000
2000
(Duartokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Christoph Adami - Artificial life researcherChristoph Adami works on the nature of life and evolution, trying to define life in a way that is as free as possible from our preconceptions.
Why you should listen
Christoph Adami researches the nature of living systems, using 'artificial life' -- small, self-replicating computer programs. His main research focus is Darwinian evolution, which he studies at different levels of organization (from simple molecules to brains). He has pioneered theapplication of methods from information theory to the study of evolution, and designed the "Avida" system that launched the use of digital life as a tool for investigating basic questions in evolutionary biology.
He is Professor of Applied Life Sciences at the Keck Graduate Institute in Claremont, CA, and a Visiting Professor at the BEACON Center for the Study of Evolution in Action at Michigan State University. He obtained his PhD in theoretical physics from the State University of New York at Stony Brook.
Christoph Adami | Speaker | TED.com