TEDGlobal 2017
Robert Hakiza: Refugees want empowerment, not handouts
ڕۆبەرت هاکیزا: پەنابەران پێویستیان بە بوار پێدانە، نەک خێر
Filmed:
Readability: 5.8
913,682 views
کەمپی کاتی و ناوچە پشتگوێ خراوەکان، ئەو شوێنانەن کە پەنابەرەکانی تێیدا دەژین. بەڵام لە ڕاستیدا، نزیکەی ٦٠ لە سەدی پەنابەرەکانی سەرانسەری جیهاندا لە ناوچەی شارنشینەکان دەژین. هاوەڵی تێد، ڕۆبەرت هاکیزا ئێمە بە خەمی ژیانی ئاوارە شارنشینەکان ئاشنا دەکات. کورتەیەک سەبارەت بە ڕێکخراوەکەیان، وەک ڕێکخراوەکەی خۆی، هەموو ئەو شارەزاییانەی ئەوان پێویستیانە بۆیان دابین دەکات و لە کۆتایی دەتوانن لە بۆ دابین کردنی بژێویان پشت بە خۆیان ببەستن.
Robert Hakiza - Urban refugee expert
TED Fellow Robert Hakiza is the co-founder of the Young African Refugees for Integral Development (YARID), which empowers refugees and builds community through vocational education, English classes, access to sports and computer literacy skills. Full bio
TED Fellow Robert Hakiza is the co-founder of the Young African Refugees for Integral Development (YARID), which empowers refugees and builds community through vocational education, English classes, access to sports and computer literacy skills. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Currently, most refugees
live in the cities
live in the cities
0
809
5096
لە ئێستادا، زۆرینەی پەنابەران
لە شارەکان نیشتەجێبن
لە شارەکان نیشتەجێبن
00:17
rather than in the refugee camps.
1
5929
2200
وەک لەوەی لە خێوەتگەی
پەنابەراندا نیشتەجێن.
پەنابەراندا نیشتەجێن.
00:22
We represent over 60 percent
2
10133
3825
ئێمە ژمارەی پەنابەرانی جیهانی
00:25
of the number of refugees globally.
3
13982
3092
لە سەرووی ٦٠ لە سەدا مەزەندەیان دەکەین.
00:31
With the majority of refugees
living in urban areas,
living in urban areas,
4
19442
3791
لەگەڵ ئەوەی زۆربەی پەنابەران
لە شارەکان دەژین،
لە شارەکان دەژین،
00:36
there is a strong need
for a paradigm shift and new thinking.
for a paradigm shift and new thinking.
5
24617
4365
پێویستیەکی هەنوکەیی بۆ گۆڕینی
ڕیشەیی و تێڕوانینی تازە هەیە.
ڕیشەیی و تێڕوانینی تازە هەیە.
00:43
Rather than wasting money
on building walls,
on building walls,
6
31363
4623
لە بڕی ئەوەی پارە بۆ دروست
کردنی باڵەخانەکان بە فێڕۆ بدرێت
کردنی باڵەخانەکان بە فێڕۆ بدرێت
00:49
it would be better to spend on programs
7
37668
4020
باشتر دەبێ ئەگەر لە بەرنامەکانی
یارمەتیدانی پەنابەران سەرف بکرێت
یارمەتیدانی پەنابەران سەرف بکرێت
00:53
to help refugees to help themselves.
8
41712
2258
سەرف بکرێت بۆ ئەوەی یارمەتی خۆیان بدەن.
00:55
(Applause)
9
43994
6003
(چەپڵە ڕێزان)
01:02
We always have to leave behind
all our possessions.
all our possessions.
10
50736
5023
ئێمە دەبێت هەموو سەروەت و سامانمان
لە دوای خۆمان جێبهێڵین.
لە دوای خۆمان جێبهێڵین.
01:08
But not our skills and knowledge.
11
56940
2133
جگە لە لێهاتووی و زانیاریەکانمان.
01:13
If allowed to live a productive life,
12
61352
3364
ئەگەر ڕێگە بدرێت ژیانێکی بە بەرهەم بژیت،
01:17
refugees can help themselves
13
65641
2944
پەنابەران دەتوانن یارمەتی خۆیان بدەن
01:20
and contribute to the development
of their host country.
of their host country.
14
68609
3666
وهەروەها لە بەرەو پێشبردنی وڵاتی
خانەخوێ ڕۆڵیان هەبێت.
خانەخوێ ڕۆڵیان هەبێت.
01:26
I was born in the city called Bukavu,
15
74748
3110
من لە شارێک بە ناوی بوکاڤو،
01:29
South Kivu,
16
77882
1801
لە باشووری کیڤو،
01:31
in the Democratic Republic of Congo.
17
79707
2362
لە کۆماری دیموکراسی کۆنگۆ لە دایک بووم.
01:35
I am the fifth-born
in a family of 12 children.
in a family of 12 children.
18
83359
3536
من پێنجەم منداڵی
خێزانێکی دوانزە منداڵیم.
خێزانێکی دوانزە منداڵیم.
01:40
My father, a mechanic by profession,
19
88723
4168
باوکم، پیشەی فیتەر بوو،
01:44
worked very hard to send me to school.
20
92915
2765
بە هەموو توانای خۆی کاری دەکرد
بۆ ئەوەی من بنێرێتە قوتابخانە.
بۆ ئەوەی من بنێرێتە قوتابخانە.
01:49
Just like other young people,
21
97320
2589
وەک گشت گەنجانی هاوتەمەنم،
01:52
I had a lot of plans and dreams.
22
100995
2293
منیش خەون و پیلانم زۆر هەبوون.
01:56
I wanted to complete my studies,
23
104756
2114
دەمویست خوێندن تەواو بکەم،
01:59
get a nice job,
24
107616
1332
کارێکی باشم دەست کەوێت،
02:01
marry and have my own children
25
109554
2777
هاوسەرگیری بکەم و منداڵی خۆشم هەبێت
02:04
and support my family.
26
112355
1467
و پاڵپشتی خێزانەکەشم بکەم.
02:07
But this didn't happen.
27
115124
2310
بەڵام ئەمە ڕووی نەدا.
نۆ ساڵ لەمەوبەر، لە ساڵی ٢٠٠٨ شەڕ لە
وڵاتەکەم
وڵاتەکەم
02:11
War in my homeland forced me
to flee to Uganda in 2008,
to flee to Uganda in 2008,
28
119871
6651
02:18
nine years ago.
29
126546
1808
ناچاری کردم
هەڵبێم بۆ ئۆگاندا.
هەڵبێم بۆ ئۆگاندا.
02:22
My family joined
a steady exodus of refugees
a steady exodus of refugees
30
130085
5191
خێزانەکەم لە کامپالای پایتەختی
ئۆگەندا پەیوەندیان بە
ئۆگەندا پەیوەندیان بە
02:27
who settled in Uganda's capital, Kampala.
31
135300
2752
کەمپێکی نیشتەجێبوونی پەنابەرانەوە
کرد و تێیدا جێگیر بوون.
کرد و تێیدا جێگیر بوون.
02:32
In my country,
32
140147
1446
پێشتر لە وەڵاتەکەم،
02:35
I lived already in the city,
33
143038
1777
من لە شاردا دەژیام،
هەستمان کرد کامپالا لە
خێوەتگەی پەنابەران باشترە.
خێوەتگەی پەنابەران باشترە.
02:37
and we felt Kampala was much better
than a refugee camp.
than a refugee camp.
34
145839
4753
02:46
Refugees in the cities
35
154046
2650
پەنابەران لە شارەکاندا
02:48
have always been denied
international assistance,
international assistance,
36
156720
3896
لە یارمەتی نێودەوڵەتى بێبەری کرابوون،
02:54
even after their recognition
by UNHCR in 1997.
by UNHCR in 1997.
37
162322
5379
تەنانەت دوای ناسینیشیان لەلایەن ڕێکخراوی
لە ساڵی ۱۹۹۷دا UNHCR.
لە ساڵی ۱۹۹۷دا UNHCR.
03:01
In addition to the poverty problem
we were confronted with
we were confronted with
38
169157
6285
سەڕەڕای کێشەکانی هەژاری، ئێمە
03:07
as the local urban poor,
39
175466
2001
وەک هەژارێکی شارنشین،
03:10
we were facing challenges
due to our refugee status,
due to our refugee status,
40
178546
3729
ڕووبەڕووی کۆمەڵێک بەربەست
بەهۆی دۆخی پەنابەریمان دەبووینەوە،
بەهۆی دۆخی پەنابەریمان دەبووینەوە،
03:14
such as a language barrier.
41
182299
2087
وەک بەربەستی زمان.
03:17
In Congo, the official language is French.
42
185315
3451
لە کۆنگۆ، زمانی ڕەسمی فەڕەنسییە.
03:21
But in Uganda, it is English.
43
189592
2642
بەڵام لە ئۆگاندا، ئینگلیزییە.
03:25
We didn't have access
to education and health.
to education and health.
44
193282
3134
لە خوێندن و تەندروستی
باش بێ بەش بووین.
باش بێ بەش بووین.
03:29
We were exposed to harassment,
45
197427
3983
ئێمە توشی هەراسان کردن،
03:33
exploitation, intimidation
and discrimination.
and discrimination.
46
201434
4061
چەوساندنەوە، هەڕەشکردن و
جیاکاری دەکراینەوە.
جیاکاری دەکراینەوە.
03:39
Humanitarian organizations mostly focused
47
207308
4131
ڕێکخراوە خێرخوازییەکان
بە زۆری تیشکیان دەخەتە
بە زۆری تیشکیان دەخەتە
03:43
on the formal settlement in rural areas,
48
211463
2755
ئاوارەکانی نیشتەجێی
ناوچە گوند نیشینەکان،
ناوچە گوند نیشینەکان،
03:46
and there was nothing in place for us.
49
214998
2781
و هیچ شتێکیش لە شارەکان
بۆ ئێمە بەردەست نەبوو.
بۆ ئێمە بەردەست نەبوو.
03:52
But we didn't want handouts.
50
220529
2737
بەڵام ئێمە هاوکاری و خێرمان نەدەویست.
03:56
We wanted to work and support ourselves.
51
224148
2960
بەڵکو دەمان ویست کار بکەین و
خۆمان پشگیری خۆمان بکەین.
خۆمان پشگیری خۆمان بکەین.
04:00
I joined my other two colleagues in exile
52
228752
3317
لە تاڕاوگەدا پەیوەندیم بە دووهاوڕێی
ترم کرد و ڕێکخراوێکمان
ترم کرد و ڕێکخراوێکمان
بۆ پاڵپشتی پەنابەران دامەزراند.
04:04
and set up an organization
to support other refugees.
to support other refugees.
53
232093
3118
04:08
YARID -- Young African Refugees
for Integral Development --
for Integral Development --
54
236655
4613
یارید-- پەنابەرە ئەفریقییە لاوەکان--
بۆ گەشەپێدانی بنەڕەتی
بۆ گەشەپێدانی بنەڕەتی
04:13
began as a conversation
within the Congolese community.
within the Congolese community.
55
241935
4056
وەک گفتۆگۆیەک لە.
کۆمەڵگەی کۆنگۆلیس دەست بەکار بوو.
کۆمەڵگەی کۆنگۆلیس دەست بەکار بوو.
04:19
We asked the community
56
247585
2158
ئێمە پرسیارمان لە خەڵک کرد
04:21
how they could organize themselves
to solve these challenges.
to solve these challenges.
57
249767
4335
چۆن دەتوانن خۆیان ڕێکبخەن بۆ.
چارەسەر کردنی ئەم کێشانە
چارەسەر کردنی ئەم کێشانە
04:27
The YARID programs for support
evolve in stages,
evolve in stages,
58
255514
4223
بەرنامەی یارید بۆ پاڵپشتی،
بە چەند قۆناغێک گەشەی کرد،
بە چەند قۆناغێک گەشەی کرد،
04:32
progressing from soccer community,
to English language
to English language
59
260750
4874
پێشکەوتن لە بواری تۆپێ پێ،
بەرەو زمانی ئینگلیزی
بەرەو زمانی ئینگلیزی
04:37
to sewing livelihoods.
60
265648
2317
بۆ دابین کردنی ئامرازی پەیداکردنی بژێوی.
04:41
The soccer changed the energy
61
269655
4590
تۆپی پێ وزەی
04:46
of unemployed youth
62
274269
2300
لە گەنجی بێ کار
04:48
and connected people
from different communities.
from different communities.
63
276593
3438
و پێک بەستنی خەڵک لە.
کۆمەڵگەی جیاواز گۆڕی.
کۆمەڵگەی جیاواز گۆڕی.
04:53
The free English classes
64
281173
2087
وانەی خۆڕایی ئینگلیزی
04:55
help empower people to engage
with the Ugandan community,
with the Ugandan community,
65
283284
4507
یارمەتی خەڵکیدا تا،
لەگەڵ خەڵکی ئۆگەندا تێکەڵ ببن،
لەگەڵ خەڵکی ئۆگەندا تێکەڵ ببن،
04:59
allowing them to get to know
their neighbors and sell wares.
their neighbors and sell wares.
66
287815
4159
ڕێگەیان خۆش کرد تا دراوسێکانین.
بناسن و کالوپەلەکانیان بفرۆشن.
بناسن و کالوپەلەکانیان بفرۆشن.
05:05
The vocational training program
offers livelihood skills,
offers livelihood skills,
67
293584
5398
بەرنامەی مەشق پێکردنی گەشەپێدانی،
کارامەیی بژێوی ژیان و
کارامەیی بژێوی ژیان و
05:11
and with them, important opportunities
for economic self-reliance.
for economic self-reliance.
68
299006
4428
هەڵ کاری گرنگ بۆ
دابین کردنی بژێوی ڕەخساند.
دابین کردنی بژێوی ڕەخساند.
05:16
We've seen so many families
69
304101
4103
ئێمە زۆر خێزانمان بینیوە
05:20
become self-sustaining.
70
308228
2452
کەسی بەهێزیان لێ دروست بوو.
05:23
We've seen who no longer needs our help.
71
311698
3137
زۆرێکیان پێویستیان
بە یارمەتی ئێمە نەماوە.
بە یارمەتی ئێمە نەماوە.
05:28
As YARID's programs have expanded,
72
316690
4202
کاتێ بەرنامەی یارید فراوان بوو،
05:33
it has included an increasing
range of nationalities --
range of nationalities --
73
321720
4194
خەڵکی لە نەتەوەی جیاواز لە ئامێز گرت
05:39
Congolese, Rwandan, Burundian,
74
327093
3978
کۆنگەلیس، ڕواندان، بروندیان،
05:43
Somalis, Ethiopian, South Sudanese.
75
331942
2540
سۆمالیس، ینسۆپیان، باشوری سودان.
05:47
Today, YARID has supported
over 3,000 refugees across Kampala
over 3,000 refugees across Kampala
76
335347
5583
ئەمڕۆ یارید پاڵپشتی زیاد لە۳۰۰۰ هەزار،
خێزانی پەنابەرانی کامپالا دەکات
خێزانی پەنابەرانی کامپالا دەکات
05:53
and continues supporting more.
77
341671
1655
و بەردەوامیشە لە پاڵپشتی زیاتر.
05:55
(Applause)
78
343350
4600
(چەپڵە ڕێزان)
05:59
Refugees want empowerment, not handouts.
79
347974
5067
پەنابەران دەیانویست ڕێگەیان پێبدرێت،
نەک خێریان پێبکرێت.
نەک خێریان پێبکرێت.
06:06
We know our community better than anyone.
80
354006
2960
ئێمە کۆمەڵگەی خۆمان لە
هەموو کەس باشتر دەناسین.
هەموو کەس باشتر دەناسین.
06:10
We understand the challenges
and opportunities we face
and opportunities we face
81
358173
4825
ئێمە، لە تەنگ و چەڵەمە و
بەربەستەکانی بەردەم پەنابەران، بۆ
بەربەستەکانی بەردەم پەنابەران، بۆ
ئەوەی پشت بەخۆیان ببەستن،
تێگەیشتبووین.
تێگەیشتبووین.
06:15
to become self-reliant.
82
363022
1533
06:17
I know better than anyone
83
365683
2896
من لە هەموو خەڵک باشتر
06:20
that initiatives created by refugees work.
84
368603
3523
لە دەستپێشخەریەکانی پەنابەران تێدەگەم.
06:24
They need to be internationally
recognized and supported.
recognized and supported.
85
372770
3867
ئەم دەست پێشخەریانە پێویستیان
بە پشتگیری و پاڵپشتی نێونەتەوەیی هەیە.
بە پشتگیری و پاڵپشتی نێونەتەوەیی هەیە.
06:29
Give us the support we deserve,
86
377624
2827
ئەم پاڵپشتیەمان پێ ببخەشن کە شایستمانە.
06:32
and we will pay you back with interest.
87
380475
2380
و ئێمەش بە زیادەوە سودتان پێدەگەیەنین.
06:34
Thank you so much.
88
382879
1340
زۆر سوپاس بۆ هەمووتان.
06:36
(Applause)
89
384243
6804
(چەپڵە ڕێزان)
ABOUT THE SPEAKER
Robert Hakiza - Urban refugee expertTED Fellow Robert Hakiza is the co-founder of the Young African Refugees for Integral Development (YARID), which empowers refugees and builds community through vocational education, English classes, access to sports and computer literacy skills.
Why you should listen
Robert Hakiza is a refugee from Congo living in Uganda since 2008. He holds a degree in Agriculture from the Catholic University of Bukavu (DRC), and he's the co-founder and executive director of the Young African Refugees for Integral Development (YARID). He is also one of the founders of the Refugee-Led Organization Network. He has experience working with urban refugees and also works to educate others about obstacles refugees face. In 2013, Hakiza worked as an assistant researcher with Oxford's Humanitarian Innovation Project. He is a TED Fellow and an Aspen New Voices Fellow 2017.
Robert Hakiza | Speaker | TED.com