TEDGlobal 2012
Vicki Arroyo: Let's prepare for our new climate
ڤیکی ئاریۆ: با خۆمان بۆ گۆڕانی کەشوهەوا ئامادە بکەین
Filmed:
Readability: 5.1
1,170,050 views
با باری ڕامیاری بخەینە لاوە، لێکۆڵینەوەکان دەریان خستووە کە گۆڕانی کەش و هەوا لە ڕوداندایە ئێستا. وەک ڤیکی ئاریۆ دەڵێت ئێستا کاتی ئەوە هاتووە کە ماڵەکانمان و شارەکانمان ئامادە بکەین بۆ ئەو بۆ گۆڕانی نوێی کەش و هەوا و مەترسی ڕودانی لافاو و وشکە ساڵی و ڕەنگە هیچیش لەوانە ڕوونەدات. ئەم گفتوگۆیە دەوڵەمەند دەکات بە خستنە ڕووی پڕۆژەی شارەکان لە سەرتاسەری جیهاندا.، وە هەروەها نمونەی بیرکردنەوە لە داهاتوومان پیشان دەدات..
Vicki Arroyo - Environmental policy influencer
Vicki Arroyo uses environmental law and her background in biology and ecology to help prepare for global climate change. Full bio
Vicki Arroyo uses environmental law and her background in biology and ecology to help prepare for global climate change. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
This is the skyline of my hometown, New Orleans.
0
686
5080
ئەوە هێڵی ئاسۆیی نیشتیمانەکەمە، نیو ئۆرلیانس
00:21
It was a great place to grow up,
1
5766
2637
شوێنێکی زۆر خۆشه بۆ ژیان و گه‌وره بوون تیایدا
00:24
but it's one of the most vulnerable spots in the world.
2
8403
3735
به‌ڵام ئه‌و شاره یه‌کێکه له لاوازترین شاره‌کانی جیهان
00:28
Half the city is already below sea level.
3
12138
2707
نیوه‌ی شاره‌که له ژێر ئاستی ده‌ریاوه‌یه
00:30
In 2005, the world watched as New Orleans
4
14845
3452
له ساڵی ٢٠٠٥، هه‌موو جیهان وه‌ک نیوئۆرلیانس ته‌ماشایان ده‌کردین
00:34
and the Gulf Coast were devastated by Hurricane Katrina.
5
18297
3503
که‌ناراوی که‌نداو به‌هۆی گه‌رده‌لولی کاتریناوه توشی کێشه بوو
00:37
One thousand, eight hundred and thirty-six people died. Nearly 300,000 homes were lost.
6
21800
6210
هه‌زار و هه‌شت سه‌دوو سی و شه‌ش که‌س مردن، نزیکه‌ی (٣٠٠،٠٠٠) خانوو ڕووخان
00:43
These are my mother's, at the top --
7
28010
2271
ئه‌وه‌ی سه‌ره‌وه ماڵی (دایکم)ه
00:46
although that's not her car,
8
30281
1454
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌وه ئوتومبیله‌که‌ی نیه
00:47
it was carried there by floodwaters up to the roof --
9
31735
2499
ئه‌وه به‌هۆی ئاوی لافاوه‌که‌وه چۆته ئه‌و شوێنه به‌رزه
00:50
and that's my sister's, below.
10
34234
2147
وه ئه‌وه‌ی خواره‌وه هی خوشکه‌که‌مه
00:52
Fortunately, they and other family members got out in time,
11
36381
3852
به‌خۆشحاڵیه‌وه ئه‌وان و چه‌ندین خێزانی تر له‌کاتی خۆیدا چونه ده‌ره‌وه
00:56
but they lost their homes, and as you can see,
12
40233
2189
وه‌ک ده‌بینن ماڵه‌کانیان له‌ده‌ستدا
00:58
just about everything in them.
13
42422
2876
وه هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی که له‌ناویدا بوون
01:01
Other parts of the world have been hit by storms
14
45298
2154
به‌شه‌کانی تری جیهان توشی لافاو بوون
01:03
in even more devastating ways.
15
47452
2140
بگره به‌شێوه‌ی زۆر وێرانکه‌ر
01:05
In 2008, Cyclone Nargis and its aftermath
16
49592
2878
له‌ساڵی ٢٠٠٨، گه‌رده لولی نارگیس و پاشماوه‌کانی
01:08
killed 138,000 in Myanmar.
17
52470
3342
١٣٨،٠٠٠ که‌سی له میانمار کوشت
01:11
Climate change is affecting our homes, our communities,
18
55812
3432
گۆڕانی که‌ش وهه‌وا کاریگه‌ری ده‌کاته سه‌ر ماڵه کانمان و کۆمه‌ڵگاکانمان
01:15
our way of life. We should be preparing
19
59244
2448
وە چۆنێتی ژیانمان، پێویسته ئاماده‌بین
01:17
at every scale and at every opportunity.
20
61692
3657
له هه‌موو پێوه‌رێک و هه‌موو کاتێکدا
01:21
This talk is about being prepared for, and resilient to
21
65349
3855
ئه‌م باسه له باره‌ی ئاماده‌کارییه بۆئەوە و نه‌رمی نواندنه
01:25
the changes that are coming and that will affect our homes
22
69204
2753
بۆ گۆڕانکاریه‌کان که دێن و کاریگه‌ری ده‌کاته سه‌ر ماڵه‌کانمان
01:27
and our collective home, the Earth.
23
71957
2587
وه ماڵه هاوبه‌شه‌که‌مان، زه‌وی
01:30
The changes in these times won't affect us all equally.
24
74544
4352
ئه‌و گۆڕانکاریانه به‌شێوه‌یه‌کی یه‌کسان کاریگه‌ری ناکاته سه‌رمان
01:34
There are important distributional consequences,
25
78896
2152
چه‌ندین ئه‌نجامی گرنگی بڵاو بوه‌وه هه‌یه
01:36
and they're not what you always might think.
26
81048
2168
وه‌ک ئه‌وه نیه که تۆ هه‌میشه بیری لێده‌که‌یته‌وه
01:39
In New Orleans, the elderly and female-headed households
27
83216
3400
له نیوئۆرلیانس، که‌سه به‌ته‌مه‌نه‌کان و ئافره‌تانی ماڵ
01:42
were among the most vulnerable.
28
86616
2280
له ناو لاوازترین که‌سه‌کانن
01:44
For those in vulnerable, low-lying nations,
29
88896
2088
بۆ ئه‌وانه‌ی له هه‌ژاریدان، نه‌ته‌وه‌یه‌کی داهات که‌من
01:46
how do you put a dollar value on losing your country
30
90984
2848
چۆن نرخی دۆلارێک داده‌نێت له به‌رامبه‌ر له‌ده‌ستچونی وڵاته‌که‌ی
01:49
where you ancestors are buried? And where will your people go?
31
93832
4520
شوێنێک که باپیران تێیدا نێژراون؟ ئایا که‌سه‌کانت بۆ کوێ ده‌چن؟
01:54
And how will they cope in a foreign land?
32
98352
2131
چۆن چاره‌ی خۆیان له خاکی بیانی ده‌که‌ن؟
01:56
Will there be tensions over immigration,
33
100483
2077
ئایا ناکۆکی دروست ده‌بێت له‌سه‌ر کۆچ کردن
01:58
or conflicts over competition for limited resources?
34
102560
3496
یان ناخۆشی له‌سه‌ر به‌ده‌ست هێنانی سه‌رچاوه‌ی دیاری کراو؟
02:01
It's already fueled conflicts in Chad and Darfur.
35
106056
4992
پێشتر شه‌ڕ ڕوویداوه له چاد و دارفۆر
02:06
Like it or not, ready or not, this is our future.
36
111048
4817
به‌دڵت بێت یان نا، ئاماده بیت یان نا، ئه‌وه داهاتوومانه
02:11
Sure, some are looking for opportunities in this new world.
37
115865
3527
به‌دڵنیاییه‌وه هه‌ندێک هه‌یه بۆ هه‌ل ده‌گه‌ڕێت له‌م جیهانه تازه‌دا
02:15
That's the Russians planting a flag on the ocean bottom
38
119392
3024
ئه‌وه دانانی ئاڵای ڕوسیایه له خواروی زه‌ریاکان
02:18
to stake a claim for minerals under the receding Arctic sea ice.
39
122416
3432
بۆ گره‌و کردن بۆ سه‌ر چاوه کانزاییه‌کان له‌ژێر ده‌ریا به‌ستوه‌کانی جه‌مسه‌ره‌کان
02:21
But while there might be some short-term individual winners,
40
125848
3263
به‌ڵام، کاتێک له‌وانه‌یه چه‌ند که‌سێکی براوه هه‌بێت بۆ ماوه‌یه‌ک
02:25
our collective losses will far outweigh them.
41
129111
3537
ئه‌و شته هاوبه‌شانه‌ی که ده‌یڕوێنین زیاتر ده‌بێت له‌وان
02:28
Look no further than the insurance industry as they struggle
42
132648
2263
زیاد مه‌ڕۆ، ته‌ماشای ده‌زگاکانی دڵنیایی بکه که توشی کێشه هاتون
02:30
to cope with mounting catastrophic losses
43
134911
2056
بۆ خۆگرتن له‌گه‌ڵ ئه‌و له‌ده‌ست چونه کاره‌سات بارییە
02:32
from extreme weather events.
44
136967
2426
له‌و دۆخه قورسه‌دا
02:35
The military gets it. They call climate change
45
139393
2855
سوپا لێی تێده‌گات، گۆڕانی که‌ش و هه‌وا ناو ده‌هێنن به
02:38
a threat multiplier that could harm stability and security,
46
142248
3241
مه‌ترسیه‌کی گه‌وره که ده‌توانێ زیان به ئارامی و ئاسایش بگه‌یه‌نێت
02:41
while governments around the world are evaluating
47
145489
2889
له کاتێکدا حکومه‌ته‌کان له سه‌رانسه‌ری جیهاندا ئه‌وه هه‌ڵده‌سه‌نگێنن
02:44
how to respond.
48
148378
2047
که چۆن به‌رەنگاری ببنه‌وه
02:46
So what can we do? How can we prepare and adapt?
49
150425
4175
که‌واته، چی بکه‌ین؟ چۆن خۆمان ئاماده بکەین و خۆمان بگونجێنین؟
02:50
I'd like to share three sets of examples, starting with
50
154600
3031
ده‌مه‌وێت سێ نمونه باس بکه‌م له‌گه‌ڵ ئێوه، به
02:53
adapting to violent storms and floods.
51
157631
2969
خۆ گونجان له‌گه‌ڵ گه‌رده‌لوول و لافاوی قورس ده‌ست پێ ده‌که‌م
02:56
In New Orleans, the I-10 Twin Spans,
52
160600
2688
له نیوئۆرلیانس، درێژ بونه‌وه‌ی دوو دانه
02:59
with sections knocked out in Katrina, have been rebuilt
53
163288
2873
له‌گه‌ڵ به‌شی تر ده‌ڕژایه ناو کاتریناوه، وه
03:02
21 feet higher to allow for greater storm surge.
54
166161
3975
٢١ پێ به‌رز کراوه‌ته‌وه بۆ به‌رگری کردن له دژی گه‌وره‌ترین گه‌رده‌لوول
03:06
And these raised and energy-efficient homes
55
170136
2546
وه ئه‌م خانوه به‌رزانه وزه‌ی کاریگه‌ر
03:08
were developed by Brad Pitt and Make It Right
56
172682
2862
له‌لایان (براد پیت و مایک) گه‌شه‌ی پێ دراوه
03:11
for the hard-hit Ninth Ward.
57
175544
2816
بۆ به‌ر که‌وتنی قورس له‌ئاستی (٩) دا
03:14
The devastated church my mom attends has been
58
178360
3096
ئه‌و که‌نیسه وێرانه‌ی که دایکم ده‌چوو
03:17
not only rebuilt higher, it's poised to become
59
181456
2672
نه‌ک ته‌نها به‌رزکراوه‌ته‌وه، کراوه به
03:20
the first Energy Star church in the country.
60
184128
2632
یه‌که‌م که‌نیسه‌ی وزه‌ی ئه‌ستێره‌یی له وڵاته‌که‌دا
03:22
They're selling electricity back to the grid
61
186760
2016
ئه‌وان کاره‌با ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ ناو تۆڕەکه
03:24
thanks to solar panels, reflective paint and more.
62
188776
3751
سوپاس بۆ ته‌خته‌ی خۆری، تیشک دانه‌وه‌ی وێنه‌کان زیاتر
03:28
Their March electricity bill was only 48 dollars.
63
192527
2577
وه‌صڵی کاره‌باکه‌یان ته‌نها (٤٨) دۆلاره
03:31
Now these are examples of New Orleans rebuilding in this way,
64
195104
4313
ئه‌مانه نمونه‌ی نیوئۆرلیان که‌ب ه‌م شێوه‌یه دوباره بنیات ده‌نرێته‌وه
03:35
but better if others act proactively with these changes in mind.
65
199417
4896
به‌ڵام، باشتره ئه‌گه‌ر که‌سانی تر پشتگیری ئه‌مه بکه‌ن و ئه‌م گۆڕانکاریانه بخه‌نه مێشکیانه‌وه
03:40
For example, in Galveston, here's a resilient home
66
204313
3783
بۆ نمونه، له گالڤێستۆن، ئه‌م خانووه گونجاوانه هه‌یه
03:43
that survived Hurricane Ike,
67
208096
2448
که له گه‌رده‌لولی (ئکی) ڕزگاریان بووه
03:46
when others on neighboring lots clearly did not.
68
210544
2616
کاتێک زۆربه‌ی دراوسێکانیان نه‌یان توانیوه ده‌ربچن
03:49
And around the world, satellites and warning systems
69
213160
3177
له‌هه‌موو جیهاندا، مانگه ده‌ست کرده‌کان و سیسته‌مه گه‌رمیه‌کان
03:52
are saving lives in flood-prone areas such as Bangladesh.
70
216337
4408
ژیانی ئه‌وانه ده‌پارێزن که له‌ناوچه ئاوییه‌کان نزیکن وه‌ک به‌نگلادیش
03:56
But as important as technology and infrastructure are,
71
220745
3112
به‌ڵام، وه‌ک گرنگی ته‌کنه‌لۆژیا و بیناسازی
03:59
perhaps the human element is even more critical.
72
223857
3736
له‌وانه‌یه، تواناکانی مرؤڤ زیاتر جێی بایه‌خ پێدان بێت
04:03
We need better planning and systems for evacuation.
73
227593
3383
ئێمه پێویستمان به پلانی باشتر و سیسته‌می چۆڵکردن هه‌یه
04:06
We need to better understand how people make decisions
74
230976
3089
پێویستمان به تێگه‌یشتنێکی باشتر هه‌یه که چۆن خه‌ڵک بڕیار ده‌دات
04:09
in times of crisis, and why.
75
234065
2096
که کاتی نه‌هامه‌تیدار بۆچی
04:12
While it's true that many who died in Katrina did not have access to transportation,
76
236161
4112
له‌کاتێکدا ئه‌وه ڕاسته که زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی مردن له کاترینا نه‌یانتوانی بگوازرێنه‌وه
04:16
others who did refused to leave as the storm approached,
77
240273
3200
هه‌ندێکی تر ڕۆشتنیان ڕه‌ت کرده‌وه له‌کاتی گه‌رده‌لوله‌که‌دا
04:19
often because available transportation and shelters
78
243473
3822
چونکه زۆربه‌ی کات، گواستنه‌وه و په‌ناگه ئاماده کراوه‌کان
04:23
refused to allow them to take their pets.
79
247295
2514
ناهێڵن ئاژه‌ڵه ماڵیه‌کان بێنن له‌گه‌ڵ خۆیاندا
04:25
Imagine leaving behind your own pet in an evacuation or a rescue.
80
249809
5020
بیهێنه پێش چاوت له‌کاتی چۆڵ کردن و ڕزگار کردندا ئاژه‌ڵه ماڵیه‌که‌ت به‌جێ بهێڵیت
04:30
Fortunately in 2006, Congress passed
81
254829
2875
به‌خۆشحاڵیه‌وه، له‌ساڵی ٢٠٠٦، کۆنگرێس
04:33
the Pet Evacuation and Transportation Standards Act (Laughter)
82
257704
3474
یاسای چۆڵ کردن و گواستنه‌وه‌ی ئاژه‌ڵی ماڵی ده‌رکرد، پێکه‌نین
04:37
— it spells "PETS" — to change that.
83
261178
4538
ناوه‌که‌ی به‌م شێوه‌یه یه، "پێت" گۆڕا بۆ ئه‌وه
04:41
Second, preparing for heat and drought.
84
265716
2885
دووه‌م، خۆ ئاماده‌کردن بۆ گه‌رما و وشکه ساڵی
04:44
Farmers are facing challenges of drought from Asia
85
268601
2873
جوتیاره‌کان ڕوبه‌ڕوی ناڕه‌حه‌تی وشکه ساڵی ده‌بنه‌وه له ئاسیاوه
04:47
to Africa, from Australia to Oklahoma,
86
271474
2504
بۆ ئه‌فه‌ریقا، له ئوستڕالیاوه بۆ ئۆلکاهۆما
04:49
while heat waves linked with climate change
87
273978
2367
له‌کاتێکدا گه‌رمی په‌یوه‌ندی هه‌یه به گۆڕانکاری ئاو وهه‌وا
04:52
have killed tens of thousands of people
88
276345
2401
ده‌یان هه‌زار که‌سی کوشتوه
04:54
in Western Europe in 2003, and again in Russia in 2010.
89
278746
6232
له خۆرئاوای ئه‌وروپا له‌ساڵی ٢٠٠٣ و دوباره له ساڵی ٢٠١٠ له روسیا
05:00
In Ethiopia, 70 percent, that's 7-0 percent of the population,
90
284978
4951
له ئیثوبیا، له (%٧٠) ی دانیشتوان
05:05
depends on rainfall for its livelihood.
91
289929
2609
له‌سه‌ر باران ده‌ژین
05:08
Oxfam and Swiss Re, together with Rockefeller Foundation,
92
292538
3712
ئۆکسفام و سویس ڕێ، پێکه‌وه له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌ی ڕۆکی فیله‌ر
05:12
are helping farmers like this one build hillside terraces
93
296250
3656
یارمه‌تی جوتیاره‌کان ده‌ده‌ن بۆ دروست کردنی ئاو کۆکه‌ره‌وه
05:15
and find other ways to conserve water,
94
299906
2631
وە دۆزینه‌وه‌ی ڕێگای تر بۆ پاراستنی ئاو
05:18
but they're also providing for insurance when the droughts do come.
95
302537
4001
به‌ڵام، هه‌روه‌ها دڵنیایی دابین ده‌که‌ن کاتێک وشکه ساڵی ده‌ێت
05:22
The stability this provides is giving the farmers
96
306538
2263
ئه‌و ئارامیه‌ی که بۆ جوتیاره‌کان دابین کراوه
05:24
the confidence to invest.
97
308801
1921
یارمه‌تیان ده‌دات بۆ به‌رهه‌م هێنان
05:26
It's giving them access to affordable credit.
98
310722
2642
ڕێگه‌یان بۆ ده‌کاته‌وه تا بگه‌ن به متمانه‌یه‌کی ئاماده کراو
05:29
It's allowing them to become more productive so that
99
313364
1648
ئه‌وه یارمه‌تیان ده‌دات که زیاتر به‌رهه‌م بهێنن هه‌تا
05:30
they can afford their own insurance over time, without assistance.
100
315012
3910
بتوانن پاره‌ی خۆیان دابین بکه‌ن به‌بێ یارمه‌تیدان
05:34
It's a virtuous cycle, and one that could be replicated
101
318922
2523
ئه‌وه چاکه کردنی بازنه‌ییه، ئه‌وه شتێکه که ده‌توانرێت وه‌ڵام بدرێته‌وه
05:37
throughout the developing world.
102
321445
2472
له هه‌موو وڵاته پێشکه‌وتوه‌کان
05:39
After a lethal 1995 heat wave
103
323917
2845
دوای شه‌پۆله گه‌رمیه کوشنده‌که‌ی ساڵی ١٩٩٥
05:42
turned refrigerator trucks from the popular
104
326762
2600
ئۆتۆمبیلی سه‌لاجه‌یی گۆڕی له
05:45
Taste of Chicago festival into makeshift morgues,
105
329362
3193
ڤیستیڤاڵی تاقیکردنی شیکاگۆ بۆ شوێنی هه‌ڵگرتنی مردوو
05:48
Chicago became a recognized leader,
106
332555
2247
شیگاگۆ وه‌ک سه‌رکرده‌یه‌ک ناسرا
05:50
tamping down on the urban heat island impact
107
334802
2831
کاریگه‌ری گه‌رمی له‌سه‌ر ناوچه‌که که‌م ده‌کاته‌وه
05:53
through opening cooling centers,
108
337633
2017
له ڕێی کردنه‌وه‌ی سه‌نته‌ری سارد کردنه‌وه
05:55
outreach to vulnerable neighborhoods, planting trees,
109
339650
3209
گه‌یاندنی خزمه‌ت گوزاری به ناوچه دوره ده‌سته‌کان، ڕواندنی دار
05:58
creating cool white or vegetated green roofs.
110
342859
2927
دروست کردنی ڕوکاری سپی یان سه‌وزی
06:01
This is City Hall's green roof, next to Cook County's [portion of the] roof,
111
345786
3400
ئه‌مه ڕوکاری سه‌ره‌وه‌ی هۆڵی شاره، نزیک له ڕووکاری پارێزگای کوک
06:05
which is 77 degrees Fahrenheit hotter at the surface.
112
349186
3760
که (٧٧) پله‌ی فاهره‌نیهایه‌ت گه‌رم تره له ڕووکاری ده‌ره‌وه
06:08
Washington, D.C., last year, actually led the nation
113
352946
4096
له ڕاستیدا، ساڵی ڕابردوو واشنتۆن دی سی ڕابه‌ری نه‌ته‌وه‌یی کرد
06:12
in new green roofs installed, and they're funding this in part
114
357042
3312
که دروست کردنی سه‌ره‌وه به سه‌وز و پاڵپشتی ئه‌م کاره ده‌که‌ن
06:16
thanks to a five-cent tax on plastic bags.
115
360354
3454
سوپاس بۆ باجی پێنج سه‌نتی له‌سه‌رعەلاگە
06:19
They're splitting the cost of installing these green roofs
116
363808
2442
ئه‌وان نرخی سه‌وزه‌کرنی ڕووه‌که‌کان ده‌که‌ن به دوو به‌شه‌وه
06:22
with home and building owners.
117
366250
2056
له‌گه‌ڵ خاوه‌ن ماڵه‌کاندا
06:24
The roofs not only temper urban heat island impact
118
368306
2531
ڕووه‌که‌کان ته‌نها هه‌وه‌سی کاریگه‌ری گه‌رمی نیه له‌سه‌ر ناوچه‌کان
06:26
but they save energy, and therefore money,
119
370837
2357
به‌ڵکو وزه خه‌زن ده‌که‌ن و هه‌روه‌ها پاره‌ش
06:29
the emissions that cause climate change,
120
373194
2153
ئه‌و شتانه‌ی که ده‌بێته هۆی گۆڕانی که‌ش و هه‌وا
06:31
and they also reduce stormwater runoff.
121
375347
2495
هه‌روه‌ها ئاوی باراناو و لافاو که‌م ده‌کاته‌وه
06:33
So some solutions to heat can provide for win-win-wins.
122
377842
4752
که‌واته، هه‌ندێک چاره‌سه‌ر بۆ گه‌رمی دابین ده‌کرێ به هه‌وڵدان بردنه‌وه
06:38
Third, adapting to rising seas.
123
382594
3762
سێ یه‌م، خۆ گونجاندن له‌گه‌ڵ به‌رز بونه‌وه‌ی ئاوی ده‌ریاکان
06:42
Sea level rise threatens coastal ecosystems, agriculture,
124
386356
3646
به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان مه‌ترسی دروست ده‌کات له‌سه‌ر که‌ناراوه‌کان، کشتوکاڵ
06:45
even major cities. This is what one to two meters
125
390002
3384
هه‌تا شاره گه‌وره‌کانیش، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌که‌م و دووه‌م گرنگه
06:49
of sea level rise looks like in the Mekong Delta.
126
393386
3000
به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان له ده‌لتای (مینکۆنگ) ده‌چێت
06:52
That's where half of Vietnam's rice is grown.
127
396386
2651
ئه‌وه ئه‌و شوێنه‌یه که نیوه‌ی برنجی ڤێتنامی لێ بەرهەم دێت
06:54
Infrastructure is going to be affected.
128
399037
3133
ژێرخانی ئابوری ده‌که‌وێته ژێرکاریگه‌ری ئه‌وه‌وه
06:58
Airports around the world are located on the coast.
129
402170
2520
فڕۆکه‌خانه‌کان له‌جیهاندا له‌سه‌ر که‌ناراوه‌کان دروست کراون
07:00
It makes sense, right? There's open space,
130
404690
1764
مانای هه‌یه، وایه؟ مه‌ودایه‌کی کراوه هه‌یه
07:02
the planes can take off and land without worrying about
131
406454
2905
فڕۆکه‌کان ده‌توانن بنیشنه‌وه و بفڕن به‌بێ کێشه
07:05
creating noise or avoiding tall buildings.
132
409359
2215
دروست کردنی ژاوه‌ژاو گوێنه‌دان به‌هه‌موو بینا به‌رزه‌کان
07:07
Here's just one example, San Francisco Airport,
133
411574
3136
فڕۆکه‌خانه‌ی سان فرانسیسکۆ نمونه‌یه‌که له‌وه
07:10
with 16 inches or more of flooding.
134
414710
2714
له‌گه‌ڵ (١٦) ئینج یان زیاتر له لافاو
07:13
Imagine the staggering cost of protecting
135
417424
2902
بێنه پێش چاوت له‌که‌م بونه‌وه‌ی نرخی پاراستنی
07:16
this vital infrastructure with levees.
136
420326
3354
ئه‌م بنیاده گرنگه له‌گه‌ڵ دیواری ڕاگرتنی لافاو
07:19
But there might be some changes in store
137
423680
1296
به‌ڵام، له‌وانه‌یه چه‌ند گۆڕانکارییه‌ک له کۆکردنه‌وه بکرێت
07:20
that you might not imagine. For example,
138
424976
2840
که له‌وانه‌یه تۆ پێشبینی نه‌که‌یت، بۆ نمونه
07:23
planes require more runway for takeoff
139
427816
2561
فڕۆکه‌کان پێویستیان به مه‌ودایه‌کی فراوان هه‌یه بۆ نیشتنه‌وه
07:26
because the heated, less dense air, provides for less lift.
140
430377
3866
چونکه گه‌رمیه‌که‌ی، هه‌وایه‌کی که‌می ده‌وێت، که بۆ کێشێکی که‌م دابین کراوه
07:30
San Francisco is also spending 40 million dollars
141
434243
3485
هه‌روه‌ها سان فرانسیسکۆ (٤٠) ملیۆن دۆلار خەرج ده‌کات
07:33
to rethink and redesign its water and sewage treatment,
142
437728
3190
بۆ دوباره بیرکردنه‌وه و دیزاین کردنه‌وه‌ی ئاوه‌که‌ی و چاره‌سه‌رکردنی ئاوی پیس
07:36
as water outfall pipes like this one can be flooded with seawater,
143
440918
3330
وه‌کو ڕۆیشتنی ئاو به‌ناو بۆریه‌کاندا وه‌ک ئه‌مه ده‌توانرێت ئاوی پیس تێکه‌ڵ ئاوی ده‌ریاکان بکات
07:40
causing backups at the plant, harming the bacteria
144
444248
2969
پاڵپشتی ڕواندن ده‌کات، به‌کتریاکان له‌ناو ده‌بات
07:43
that are needed to treat the waste.
145
447217
1647
که پێویسته بۆ خەرجکردنه‌که
07:44
So these outfall pipes have been retrofitted
146
448864
1968
ئه‌م بۆریانه به‌کار ده‌هێنرێت
07:46
to shut seawater off from entering the system.
147
450832
3352
بۆڕاگرتنی ئاوی پیسایی بۆ چونه ناو سیسته‌مه‌که
07:50
Beyond these technical solutions, our work
148
454184
2928
له پشت ئه‌و چاره‌سهره ته‌کنیکیانه، کاری ئێمه
07:53
at the Georgetown Climate Center with communities
149
457112
1768
له سه‌نته‌ری که‌ش و هه‌وای جۆرج تاون له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگاکان
07:54
encourages them to look at what existing legal and policy tools are available
150
458880
3768
هانیان ده‌دات بۆ ته‌ماشاکردنی خاڵه یاساییه‌کان که له‌به‌رده‌ستدان
07:58
and to consider how they can accommodate change.
151
462648
3576
وه چۆن گۆڕانکاریه‌کانی تیادا ڕه‌چاو ده‌کرێت
08:02
For example, in land use, which areas do you want
152
466224
2952
ب ۆنمونه، له به‌کارهێنانی وشکانی دا،ده‌ته‌وێت چ شوێنێک
08:05
to protect, through adding a seawall, for example,
153
469176
2960
بپارێزیت، له‌ڕێگای به‌ربه‌ستی ده‌ریایی، بۆ نمونه
08:08
alter, by raising buildings, or retreat from,
154
472136
3776
گۆڕانکاری له به‌رزکردنه‌وه‌ی بیناکاندا، یان دووباره به‌کارهێنانه‌وه‌یان
08:11
to allow the migration of important natural systems,
155
475912
2808
بۆ ڕێگه‌دان به کۆچ کردنی سیسته‌مه گرنگه‌کانی سروشتی
08:14
such as wetlands or beaches?
156
478720
2727
وه‌ک ناوچه ته‌ڕه‌کان یان قه‌راخ ده‌ریاکان
08:17
Other examples to consider. In the U.K.,
157
481447
2257
چه‌ند نمونه‌یه‌کی تر، له به‌ریتانیا
08:19
the Thames Barrier protects London from storm surge.
158
483704
3454
به‌ربه‌ستی ثامس، له‌نده‌ن له‌به‌رکه‌وتنی لافاو وگه‌رده‌لول ده‌پارێزێت
08:23
The Asian Cities Climate [Change] Resilience Network
159
487158
2546
تۆڕی جیری گۆڕانی که‌ش و هه‌وای شاره‌کانی ئاسیا
08:25
is restoring vital ecosystems like forest mangroves.
160
489704
3198
سیسته‌می دووباره گێڕانه‌وه‌ی هه‌یه وه‌ک ڕه‌گی داری دارستانه‌کان
08:28
These are not only important ecosystems in their own right,
161
492902
3090
ئه‌مه ته‌نها گرنگی سیسته‌می ئابوری ده‌رده‌خات
08:31
but they also serve as a buffer to protect inland communities.
162
495992
4296
به‌ڵام، هه‌روه‌ها وه‌ک به‌ر به‌ستێک بۆ پاراستنی کۆمه‌ڵگاکان خزمه‌ت ده‌کات
08:36
New York City is incredibly vulnerable to storms,
163
500288
3712
شاری نیویۆرک زۆر لاوازه له‌ڕووی لافاو و گه‌رده‌لوله‌وه
08:39
as you can see from this clever sign, and to sea level rise,
164
504000
3683
وه‌ک له‌م نیشانه زیره‌که‌دا ده‌بینین، بۆ به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریا
08:43
and to storm surge, as you can see from the subway flooding.
165
507683
3160
وه بۆ ده‌رپه‌ڕینی گه‌ردەلوله‌کان، وه‌ک له لافاوی ڕێگای ژێره‌وه ده‌بینن
08:46
But back above ground, these raised ventilation grates
166
510843
3410
به‌ڵام، به‌شی سه‌ره‌وه، به‌رزبونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌وا گۆڕکێیه
08:50
for the subway system show that solutions can be both
167
514253
2470
بۆ سیسته‌می ڕێگای ژێر زه‌ویه‌که ئه‌وه نیشان ده‌دات که چاره‌سه‌ره‌کان ده‌بێت
08:52
functional and attractive. In fact, in New York,
168
516723
2744
فرمانی و سه‌رنج ڕاکێشیه، له ڕاستیدا، له نیویۆرک
08:55
San Francisco and London, designers have envisioned
169
519467
3152
سان فرانسیسکۆ و له‌نده‌ن، دیزاینه‌ره‌کان دووباره پێشبینی ئه‌وه‌یان کردوه
08:58
ways to better integrate the natural and built environments
170
522619
2888
ڕێگا باشه‌کان به‌کاربهێنرێن له سروشتدا و دروست کردنی ژیانێک
09:01
with climate change in mind.
171
525507
2408
که گۆڕانکاری که‌ش و هه‌وا له‌مێشکی هه‌موو که‌س بێت
09:03
I think these are inspiring examples of what's possible
172
527915
2904
وابزانم ئه‌مانه نمونه‌ی ئیلهامین که ئه‌وه‌ی گونجاوه
09:06
when we feel empowered to plan for a world that will be different.
173
530819
3120
کاتێک هه‌ست به‌ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ین بۆ پیلان له‌جیهانێک که جیاواز ده‌بێت
09:09
But now, a word of caution.
174
533939
3065
به‌ڵام، ئێستا، وشه‌ی ئاگادار کردنه‌وه
09:12
Adaptation's too important to be left to the experts.
175
537004
2879
خۆگونجاندنت زۆر گرنگه له لایەن شاره‌زاکانه‌وه
09:15
Why? Well, there are no experts.
176
539883
3352
بۆچی؟ باشه، هیچ شاره‌زایه‌ک نیه
09:19
We're entering uncharted territory, and yet
177
543235
3320
ئێمه ده‌چینه ناو ناوچه‌یه‌کی دیاری نه‌کراو، وه هێشتا
09:22
our expertise and our systems are based on the past.
178
546555
3896
شاره‌زایمان و سیسته‌مه‌کانمان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ڕابردوو
09:26
"Stationarity" is the notion that we can anticipate the future
179
550451
2880
نه‌گۆڕی" فکره‌یه‌که که ده‌توانین له‌باره‌ی داهاتوه‌وه مه‌زەنده‌ی بکه‌ین
09:29
based on the past, and plan accordingly,
180
553331
2968
له‌سه‌ر بنه‌مای ڕابردوو، وە دابه‌ش کردنی پلانه‌کان
09:32
and this principle governs much of our engineering,
181
556299
2047
وه ئه‌م شێوازه ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر زۆربه‌ی ئه‌ندازه‌کانی ئێمه‌دا هه‌یه
09:34
our design of critical infrastructure, city water systems,
182
558346
3049
دیزاینه‌کانمان بۆ بیناسازی، سیسته‌می ئاوی شار
09:37
building codes, even water rights and other legal precedents.
183
561395
4527
ژماره‌ی بیناکان، هه‌تا مافی هه‌بونی ئاو و یاسا و پێشینه‌کان
09:41
But we can simply no longer rely on established norms.
184
565922
3129
به‌ڵام، به‌ئاسانی ده‌توانین له‌وه‌ودوا پشت نه‌به‌ستین به نمونه دروست کراوه‌کان
09:44
We're operating outside the bounds of CO2 concentrations
185
569051
4360
ئێمه له‌ده‌ره‌وه له هه‌وڵداین بۆ چاودێری کردنی بۆنده‌کانی دوانە ئۆکسیدی کاربۆن
09:49
that the planet has seen for hundreds of thousands of years.
186
573411
4507
که ئه‌م زه‌وییه بۆ سه‌دان هه‌زار ساڵ بینیویه‌تی
09:53
The larger point I'm trying to make is this.
187
577918
3313
خاڵه گرنگه‌که‌ی که من هه‌وڵ ده‌ده‌م لێره باسی بکه‌م
09:57
It's up to us to look at our homes and our communities,
188
581231
3696
ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئێمه چاودێری کردنی ماڵه‌کانمان و کۆمه‌ڵگاکانمان
10:00
our vulnerabilities and our exposures to risk,
189
584927
2687
وه لاوازیه‌کانمان و که‌وتنه به‌رمه‌ترسی
10:03
and to find ways to not just survive, but to thrive,
190
587614
3545
وه نه‌ک دۆزینه‌وه‌ی ڕێگاکانی ڕزگار بوون، به‌ڵکو بۆ ڕزگاربونه
10:07
and it's up to us to plan and to prepare
191
591159
2744
وه ئه‌وه ده‌که‌وێته سه‌ر ئێمه بۆ پلان دانان و ئاماده کاری کردن
10:09
and to call on our government leaders and require them
192
593903
2504
هەروەها داوا له ده‌سه‌ڵاتدارانی حکومه‌ت بکرێت
10:12
to do the same, even while they address
193
596407
2152
بۆ ئه‌نجام دانی هه‌مان شت، هه‌تا کاتێک باسی
10:14
the underlying causes of climate change.
194
598559
3239
چاودێری کردنی هۆکاره‌کانی گۆڕانی که‌ش و هه‌وا ده‌که‌ن
10:17
There are no quick fixes.
195
601798
1656
هیچ ڕێگایه‌کی خێرا نیه بۆ چاکردنه‌وه‌ی
10:19
There are no one-size-fits-all solutions.
196
603454
3275
هیچ که‌سێک نیه چاره‌سه‌ری ته‌واوی ئه‌و کێشه‌ی لابێت
10:22
We're all learning by doing.
197
606729
1909
ئێمه هه‌موومان به‌هۆی ئه‌نجامدانیه‌وه فێرده‌بین
10:24
But the operative word is doing.
198
608638
4105
به‌ڵام وشه کاریگه‌ره‌که، ئه‌نجام دانیه‌تی
10:28
Thank you. (Applause)
199
612743
2083
سوپاس، چه‌پڵه لێدان
10:30
(Applause)
200
614826
4000
چه‌پڵه لێدان
ABOUT THE SPEAKER
Vicki Arroyo - Environmental policy influencerVicki Arroyo uses environmental law and her background in biology and ecology to help prepare for global climate change.
Why you should listen
The climate is quickly changing. Scientists increasingly talk of a new period in the Earth's history, the "anthropocene", in which human impact on the planet has become dominant. Yet we remain unprepared to deal with the consequences: specifically, the disruption and cost. Lawyer Vicki Arroyo, the executive director of the Georgetown Climate Center, works on climate mitigation and adaptation policies as viable solutions to climate change’s inevitable disruptions to current practices. Using the best available science, Arroyo collaborates with US policymakers at both the state and federal level to develop "planetary management" strategies.
For a through (and constantly updated) toolkit of adaptation resources, visit the Georgetown Climate Center >>
Read Vicki's essay on preparing for future disasters in the wake of Hurricane Sandy >>
Vicki Arroyo | Speaker | TED.com