TED2019
Moriba Jah: The world's first crowdsourced space traffic monitoring system
مۆریبا جە: هاتوچۆی بۆشایی ئاسمان گرفتێکی دیکەی خراپی ژینگەکەمانە
Filmed:
Readability: 4.2
1,581,310 views
زۆربەیی ئەو شتانەی ناردوماننەتە بۆشایی ئاسمان، نەگەڕاونەتەوە، گەردوونناس و هاوڕێی تێد مۆریبا وادەڵێت. لەم ئاخاوتنە پڕ زانیاریەدا، مۆریبا ڕێگە گشتیەکانی بۆشایی ئاسمانمان بۆ وەسف دەکات و خولگەی زەوەی و چۆن زۆربەیان لەلایەن تەنەکانی کۆنەکانی بۆشایی ئاسمان قان دراون. زانیاری زیاتر دەربارەی گەڕانەکانی بۆ گەشەکردن و جەنجاڵی جیهان و چاودێریکردنی سیستەمی هاتووچۆی ئاسمان- چۆن یارمەتیدەدا بۆ چارەسەرکرنی گرفتە سروشتیەکانی بۆشایی نزیک زەوی.
Moriba Jah - Space environmentalist
TED Fellow Moriba Jah studies and predicts the motion of objects in space in an effort to make space safe, secure, and sustainable. Full bio
TED Fellow Moriba Jah studies and predicts the motion of objects in space in an effort to make space safe, secure, and sustainable. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
I am an astrodynamicist --
0
1146
2381
من گەردوونناسم--
00:15
you know, like that guy Rich Purnell
in the movie "The Martian."
in the movie "The Martian."
1
3551
3460
دەزانن، وەکو ئەو پیاوە ریچ پۆرنێل
"لە فلیمی "مارشن .
"لە فلیمی "مارشن .
00:19
And it's my job to study and predict
motion of objects in space.
motion of objects in space.
2
7885
5877
و کاری منە لێکۆڵینەوە و پێشبینی
جووڵەی شتەکان بکەم لە بۆشایی ئاسمان.
جووڵەی شتەکان بکەم لە بۆشایی ئاسمان.
00:27
Currently we track about one percent
of hazardous objects on orbit --
of hazardous objects on orbit --
3
15172
5752
ئێستا ئێمە شوێنی نزیکەی سەدا یەکی
شتە پڕ مەترسیەکان کەوتووین لە بۆشای ئاسمان
شتە پڕ مەترسیەکان کەوتووین لە بۆشای ئاسمان
00:33
hazardous to services like location,
4
21714
3117
خزمەتگوزاری پڕ مەترسی وەک شوێن،
00:36
agriculture, banking,
5
24855
2350
کشتوکاڵ، کاروباری بانق،
00:39
television and communications,
6
27229
1967
تەلەفیزۆن و گواستنەوە،
00:41
and soon -- very soon --
7
29220
1866
و نزیک--زۆر نزیک--
00:43
even the internet itself.
8
31110
1673
تەنانەت خودی ئینتەرنێتیش.
00:45
Now these services are not protected
from, roughly, half a million objects
from, roughly, half a million objects
9
33892
6197
ئێستا ئەم خزمەتگوزارییانە پارێزراو نین
لە بەرکەوتن بە نیو ملیۆن شت
لە بەرکەوتن بە نیو ملیۆن شت
00:52
the size of a speck of paint
10
40113
2120
لە تەنی بچووکەوە تا
00:55
all the way to a school bus in size.
11
43060
2150
شتی گەورە لە ئاستی قەبارەی باسی قوتابخانە.
00:58
A speck of paint,
12
46398
1874
پەڵەی بۆیەیەکە،
01:00
traveling at the right speed,
13
48296
2855
گەشت دەکات بە خێرایەکی دیاریکراو،
01:03
impacting one of these objects,
14
51175
1558
بەریەککەوتنی یەک لەو شتانە،
01:04
could render it absolutely useless.
15
52757
2219
بەدڵنیایەوە بێ کەڵکە.
01:08
But we can't track things
as small as a speck of paint.
as small as a speck of paint.
16
56394
3925
بەڵام ناتوانین شوێن پێی شتە بچووکەکانی
وەک پەڵەیی بۆیە بکەوین.
وەک پەڵەیی بۆیە بکەوین.
01:12
We can only track things
as small as say, a smartphone.
as small as say, a smartphone.
17
60694
4164
تەنها دەتوانین شوێن پێی شتێکی
بچووکی وەک، مۆبایلێکی زیرەک بکەوین،
بچووکی وەک، مۆبایلێکی زیرەک بکەوین،
01:17
So of this half million objects
that we should be concerned about,
that we should be concerned about,
18
65605
4866
کەواتە ئەو نیو ملیۆن شتە
کەوا پێویستە ئێمە ڕەچاویان بکەین،
کەوا پێویستە ئێمە ڕەچاویان بکەین،
01:22
we can only track
about 26,000 of these objects.
about 26,000 of these objects.
19
70495
4157
تەنها دەتوانین شوێن نزیکەی
٢٦،٠٠٠ شتەکان بکەوین.
٢٦،٠٠٠ شتەکان بکەوین.
01:26
And of these 26,000,
only 2,000 actually work.
only 2,000 actually work.
20
74676
5642
و ئەو ٢٦،٠٠٠
تەنها ٢٠٠٠ لەڕاستیدا کاردەکەن.
تەنها ٢٠٠٠ لەڕاستیدا کاردەکەن.
01:33
Everything else
21
81805
1150
هەمووشتەکانی دیکە
01:35
is garbage.
22
83764
1150
خاشاک و زبڵە.
01:38
That's a lot of garbage.
23
86481
1368
ئەو برێکی زۆری خاشک و زبڵە.
01:40
To make things a little bit worse,
24
88227
1928
تا کەمێ شتەکان خراپتر بکەین،
01:43
most of what we launch into orbit
never comes back.
never comes back.
25
91356
4069
زۆربەی ئەو شتانەی دەنێردرێتە بۆشایی
ئاسمان هەرگیز ناگەڕێنەوە.
ئاسمان هەرگیز ناگەڕێنەوە.
01:49
We send the satellite in orbit,
26
97496
2611
مانگی دەستکرد دەنێرینە بۆشایی ئاسمان،
01:52
it stops working, it runs out of fuel,
27
100131
2968
لەکارکردن دەوەستێ، سوتەمەنی تەواو دەبێت،
01:55
and we send something else up ...
28
103123
2635
و شتی دیکە دەنێرین...
01:57
and then we send up something else ...
29
105782
2365
و پاشان شتێکی دیکەشمان نارد...
02:00
and then something else.
30
108171
1491
و دواتر شتێکی دیکەش.
02:01
And every once in a while,
31
109686
1529
و جار نا جارێک،
02:03
two of these things
will collide with each other
will collide with each other
32
111239
2530
دوو لەو شتانە
بەریەکترد دەکەون
بەریەکترد دەکەون
02:05
or one of these things will explode,
33
113793
1771
یان یەک لەوشتانە دەتەقێتەوە،
02:07
or even worse,
34
115588
1195
یان تەنانەت خراپتر،
02:08
somebody might just happen to destroy
one of their satellites on orbit,
one of their satellites on orbit,
35
116807
3685
لە وانەیە مانگی دەستکردی وڵاتێک
لە لایەن ئەم تەنانەوە تێکشکابێت،
لە لایەن ئەم تەنانەوە تێکشکابێت،
02:13
and this generates many, many more pieces,
36
121595
3659
ئەمەش دەبێت دروستبوونی
چەندین تەنیتری بەرەڵا،
چەندین تەنیتری بەرەڵا،
02:17
most of which also never come back.
37
125278
2602
زۆربەیان هەرگیز ناگەڕێنەوە زەوی.
02:20
Now these things are not
just randomly scattered in orbit.
just randomly scattered in orbit.
38
128748
3760
ئەو شتانە تەنها بە هەرەمەکی
بڵاونەبونەتەوە لە بۆشایی ئاسمان.
بڵاونەبونەتەوە لە بۆشایی ئاسمان.
02:25
It turns out that given
the curvature of space-time,
the curvature of space-time,
39
133715
3245
ڕوونبووەتەوە ڕاستی
چەمانەوەی کاتی بۆشایی ئاسمان زیاد بکات،
چەمانەوەی کاتی بۆشایی ئاسمان زیاد بکات،
02:28
there are ideal locations
40
136984
1962
شوێنە نموونەیەکان
هەندێک لەو شوێنانەی کە
مانگی دەستکردمان لێ دانان
مانگی دەستکردمان لێ دانان
02:30
where we put some of these satellites --
41
138970
1986
02:32
think of these as space highways.
42
140980
2751
بیهێنە بەرچاوت کە ئەمە وەک
ڕێگەی گشتیی بۆشایی ئاسمانە.
ڕێگەی گشتیی بۆشایی ئاسمانە.
02:37
Very much like highways on earth,
43
145344
1889
هاوشێوەیە لەگەڵ ڕێگەکانی زەوی،
02:39
these space highways can only take up
a maximum capacity of traffic
a maximum capacity of traffic
44
147257
4719
ئەو ڕێگە گشتییانەیی ئاسمان دەتوانن تەنها
بڕێکی فراونی هاتووچۆ لە خۆبگرن
بڕێکی فراونی هاتووچۆ لە خۆبگرن
02:44
to sustain space-safe operations.
45
152000
3780
بۆ بەردەوامی سەلامەتی بۆشایی ئاسمان.
02:49
Unlike highways on earth,
46
157014
2336
بە پێچەوانەی ڕێگە گشتیەکانی زەوی،
02:51
there are actually no space traffic rules.
47
159374
2212
هاتووچۆی ئاسمان بە
هیچ جۆرە یاسایەک ڕێکنەخراوە.
هیچ جۆرە یاسایەک ڕێکنەخراوە.
02:53
None whatsoever, OK?
48
161610
1933
هیچ یاسایەک نییە، باش؟
02:57
Wow.
49
165662
1150
واو.
03:00
What could possibly go wrong with that?
50
168450
1945
دەبێت چی بگوزەرێت؟
03:02
(Laughter)
51
170419
1367
(پێکەنین)
03:04
Now, what would be really nice
52
172482
2315
ئێستا، چەند جوان دەبێت
03:06
is if we had something
like a space traffic map,
like a space traffic map,
53
174821
3638
ئەگەر شتێکمان هەبووبێت
وەک نەخشەی هاتووچۆی بۆشایی ئاسمان،
وەک نەخشەی هاتووچۆی بۆشایی ئاسمان،
03:10
like a Waze for space that I could look up
54
178483
3023
وەکو 'وەزێک'ی بۆشایی ئاسمان
کەوا بمتوانیایە بە دوای بگەڕێم
کەوا بمتوانیایە بە دوای بگەڕێم
03:13
and see what the current
traffic conditions are in space,
traffic conditions are in space,
55
181530
2767
و بزانم دۆخی ئێستای
هاتووچۆ لە بۆشایی ئاسمان چییە،
هاتووچۆ لە بۆشایی ئاسمان چییە،
تەنانەت ئەگەری
بتوانم پێشبینی بکە.
بتوانم پێشبینی بکە.
03:16
maybe even predict these.
56
184321
1434
03:17
The problem with that, however,
57
185779
2103
کێشەیەک لەگەڵ ئەوە، بەهەرحاڵ،
03:19
is that ask five different people,
58
187906
3362
لە پێنج کەسی جیاواز پرسیار بکەیت،
چی لە بۆشایی ئاسمان دەگوزەرێت؟
03:24
"What's going on in orbit?
59
192337
1403
03:25
Where are things going?"
60
193764
1215
شتەکان چیان بەسەردێت؟
03:27
and you're probably going to get
10 different answers.
10 different answers.
61
195003
2673
و لەوانەیە دە وڵامی جیاوازت
دەست بکەوێت.
دەست بکەوێت.
03:29
Why is that?
62
197700
1382
ئەمە بۆ؟
چونکە زانیاری دەربارەی شتەکانی بۆشایی
ئاسمان بەشێوەیەکی گشتی ئاڵوگۆڕی پێناکریت.
ئاسمان بەشێوەیەکی گشتی ئاڵوگۆڕی پێناکریت.
03:31
It's because information about things
on orbit is not commonly shared either.
on orbit is not commonly shared either.
63
199106
4810
03:37
So what if we had a globally accessible,
64
205187
2495
ئەگەر چی ئێمە ڕێپێدانی جیهانیمان هەیە،
03:39
open and transparent
space traffic information system
space traffic information system
65
207706
3348
سیستەمێکی زانیاری ڕوون
و کراوەی بۆشایی ئاسمانمان هەیە
و کراوەی بۆشایی ئاسمانمان هەیە
03:43
that can inform the public
of where everything is located
of where everything is located
66
211078
3015
کەوا دەتوانێت زانیاریە گشتیەکان
لەسە شوێنی هەموو شت بڵێت
لەسە شوێنی هەموو شت بڵێت
03:46
to try to keep space safe and sustainable?
67
214117
2980
هاوڵ دەدات بۆشای ئاسمان
بە سەلامەتی و بەردەوامی بیهیڵیتەوە؟
بە سەلامەتی و بەردەوامی بیهیڵیتەوە؟
03:49
And what if the system could be used
68
217121
3604
و ئەگەر چی دەتواندرێت سیستەمەکە بەکاربیت
03:52
to form evidence-based
norms of behavior --
norms of behavior --
69
220749
2977
بۆ دروستکردنی ڕەفتاری
-پاڵپشت بە بەڵگەنامە بنچینەیەکان-
-پاڵپشت بە بەڵگەنامە بنچینەیەکان-
03:55
these space traffic rules?
70
223750
1572
هاتووچۆی بۆشایی ئاسمان؟
03:57
So I developed ASTRIAGraph,
71
225830
2159
من پرۆگرامی ئەستێرەگرافم داهێنا،
04:00
the world's first crowdsourced,
space traffic monitoring system
space traffic monitoring system
72
228013
3765
یەکەمین سیستەمی چاودێری
هاتووچۆی تەنەکانی جیهان
هاتووچۆی تەنەکانی جیهان
04:03
at the University of Texas at Austin.
73
231802
1794
لە زانکۆس تێکساس لە ئوستین پەرەپێدا.
04:06
ASTRIAGraph combines multiple sources
of information from around the globe --
of information from around the globe --
74
234694
5282
هێڵکاری گەردوون چەندین سەرچاوی
زانیاری کۆکردۆتەوە لە هەموو جیهان
زانیاری کۆکردۆتەوە لە هەموو جیهان
04:12
government, industry and academia --
75
240000
1917
حوکمەت، پیشەسازی و ئەکادیمیا--
04:13
and represents this in a common framework
that anybody can access today.
that anybody can access today.
76
241941
4017
و ئەو سنورە گشتیە پیشان دەدەن
کەوا تا ئەمڕۆ کەس نەیتوانیوە دەستی پێبگات.
کەوا تا ئەمڕۆ کەس نەیتوانیوە دەستی پێبگات.
04:19
Here, you can see 26,000 objects
orbiting the earth,
orbiting the earth,
77
247249
4510
ئەوەتا، دەتوانن ٢٦،٠٠٠ شت
لە خوڵگەیی زەوی ببینن،
لە خوڵگەیی زەوی ببینن،
04:23
multiple opinions,
78
251783
1829
دوو ئەوەندە بۆچوونی دیکە،
04:25
and it gets updated in near real time.
79
253636
2473
و لە زووترین کاتدا نوێدەکرێتەوە.
04:28
But back to my problem
of space traffic map:
of space traffic map:
80
256447
3606
با بگەڕێینەوە بۆ کێشەی نەخشەی
هاتووچۆی بۆشایی ئاسمان:
هاتووچۆی بۆشایی ئاسمان:
04:32
What if you only had information
from the US government?
from the US government?
81
260077
3369
چی دەبێت ئەگەر تەنها حکومەتی
ئەمریکا ئەم زانیاریانەیی لابێت؟
ئەمریکا ئەم زانیاریانەیی لابێت؟
04:36
Well, in that case, that's what
your space traffic map would look like.
your space traffic map would look like.
82
264018
3374
باشە، لەو بارودۆخە، نەخشەی
هاتووچۆی ئاسمان چۆن دەبێت.
هاتووچۆی ئاسمان چۆن دەبێت.
04:39
But what do the Russians think?
83
267989
2390
بەڵام ڕووسەکان چۆن بیردەکەنەوە؟
04:45
That looks significantly different.
84
273343
1950
ئەوە بەشێوەیەکی جیاواز دەردەکەوێت.
04:47
Who's right? Who's wrong?
85
275881
2153
کێ ڕاستە؟ کێ هەڵەیە؟
04:50
What should I believe?
86
278058
1405
پێویستە باوەڕ بە چی بکەم؟
04:51
What could I trust?
87
279487
1360
متمانە بە کێ بکەم؟
04:52
This is part of the issue.
88
280871
1464
ئەمە بەشێکە لە کێشەکە.
04:55
In the absence of this framework
to monitor space-actor behavior,
to monitor space-actor behavior,
89
283864
6777
بەردەستنەبوونی سنووری چاودێریکردنی
ڕەفتار و چالاکی بۆشایی ئاسمان،
ڕەفتار و چالاکی بۆشایی ئاسمان،
05:03
to monitor activity in space --
90
291421
2273
بۆ چاودیریکردنی چالاکی لە بۆشایی ئاسمان--
05:05
where these objects are located --
91
293718
1751
ئەو شتانە لە کوێ داندراون--
05:07
to reconcile these inconsistencies
92
295493
2937
بۆ پێکهێنانی ئەوە بێ سەرەوبەرییە
05:10
and make this knowledge commonplace,
93
298454
2456
و زانیاری لە شوێنیک دابنێن،
05:12
we actually risk losing the ability
94
300934
3621
لە ڕاستیدا مەترسی لە دەستدانی
تواناکانمان هەیە
تواناکانمان هەیە
05:17
to use space for humanity's benefit.
95
305580
3046
بۆ بەکارهێنانی لە بۆشایی ئاسماندا، تا سود
بەمرۆڤایەتی بگەیەنێیت.
بەمرۆڤایەتی بگەیەنێیت.
05:22
Thank you very much.
96
310393
1159
زۆر سوپاس.
05:23
(Applause and cheers)
97
311576
4630
(چەپڵەرێزان وهاوارکردن)
ABOUT THE SPEAKER
Moriba Jah - Space environmentalistTED Fellow Moriba Jah studies and predicts the motion of objects in space in an effort to make space safe, secure, and sustainable.
Why you should listen
All kinds of junk are floating around in space -- old satellites, rockets, other man-made debris -- that pose an increasing danger to space missions. Astrodynamicist Moriba Jah monitors this orbital debris with ASTRIAGraph, a software that tracks the positions and speeds of objects in Earth’s orbit. Jah's vision is for AstriaGraph to become a crowd-sourced citizen-science platform that will make information about space traffic openly available to future generations. His ultimate goal is to make space safe, secure and sustainable.
Moriba Jah | Speaker | TED.com