TED2005
Robert Fischell: My wish: Three unusual medical inventions
ڕۆبێرت فیسچڵ:لە بارەی داهێنانێکی پزیشکییەوە
Filmed:
Readability: 4.4
517,486 views
دوای وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵی ساڵی ٢٠٠٥، ڕۆبێرت فێسچڵی داهێنەر سێ ئارەزووی خۆی باسدەکات: کە سەرجەمیان داهێنانن لە بواری پزیشکیدا.. لەم بەرنامە سەرەنج ڕاکێشەدا تەماشای بکەن..
Robert Fischell - Biomedical inventor
Robert Fischell invented the rechargeable pacemaker, the implantable insulin pump, and devices that warn of epileptic seizures and heart attacks. Yet it's not just his inventive genius that makes him fascinating, but his determination to make the world a better place. Full bio
Robert Fischell invented the rechargeable pacemaker, the implantable insulin pump, and devices that warn of epileptic seizures and heart attacks. Yet it's not just his inventive genius that makes him fascinating, but his determination to make the world a better place. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I'm going to discuss with you three of my inventions
0
1000
4000
من ئەمڕۆ گفتوگۆتان لەگەڵ دەکەم لەسەر سێ لە داهێنانەکانم
00:29
that can have an effect on 10 to a 100 million people,
1
5000
5000
کە دەتوانن کاريگەري لە سەر ١٠ بۆ ١٠٠ مليۆن کەس دروستبکەن
00:34
which we will hope to see happen.
2
10000
3000
هيوادارين وابێت و ئەوە ببینین
00:37
We discussed, in the prior film, some of the old things that we did,
3
13000
4000
لە فليمەکانی پێشوودا گفتوگٶمان کرد لە بارەی هەندێک لەو شتە کۆنانەی کە ئەنجاممان داون
00:41
like stents and insulin pumps for the diabetic.
4
17000
3000
وەك یاريدەدەر و ترومپای ئەنسۆلین بۆ ئەوانەی کە شەکرەیانە
00:44
And I'd like to talk very briefly about three new inventions
5
20000
5000
دەمەوێت زۆر بە کورتی لە بارەی سێ داهێنانەوە قسە بکەم
00:49
that will change the lives of many people.
6
25000
4000
کە ژیانی زۆر کەس دەگۆڕێت
00:53
At the present time, it takes an average of three hours
7
29000
3000
لە کاتی ئێستاماندا، بەلایەنی کەمەوە سێ کاتژمێری دەوێت
00:56
after the first symptoms of a heart attack are recognized by the patient,
8
32000
3000
لە دوای یەکەم نیشانەی جەڵدەی دڵەوە، تاکو لەلایەن نەخۆشەکەوە بناسرێتەوە
00:59
before that patient arrives at an emergency room.
9
35000
4000
دوای ئەوەی نەخۆشەکە دەگاتە ژووری فریاگوزاری خێرا
01:03
And people with silent ischemia --
10
39000
2000
وە هەندێک کەس کە ئەنگزیمیای بێ دەنگیان هەبوو
01:05
which, translated into English, means they don't have any symptoms --
11
41000
4000
ئەگەر وەریبگێڕین بٶ ئینگلیزی، واتە هیج نیشانەیەکیان لێ دەرناکەوێت
01:09
it takes even longer for them to get to the hospital.
12
45000
3000
وە زۆرتری پێدەچێت تا بچنە نەخۆشخانە
01:12
The AMI, Acute Myocardial Infarction,
13
48000
4000
گرژبونی توندی ماسولکەی دڵ
01:16
which is a doctor's big word so they can charge you more money --
14
52000
3000
ئەمە وشە گەورەکەی پزیشکەکانە تا بەهۆیەوە پارەیەکی زیاترت لێبسەنن
01:19
(Laughter)
15
55000
2000
پێکەنین
01:21
-- means a heart attack. Annual incidence: 1.2 million Americans.
16
57000
4000
واتە جەڵدەی دڵ، کە ڕووداوی ساڵانە: ١،٢ ملیۆن هاوڵاتی ئەمریکیە
01:25
Mortality: 300,000 people dying each year.
17
61000
4000
ڕێژەی گیان لە دەستدانی: ٣٠٠،٠٠٠ هەزار کەسە ساڵانە
01:29
About half of them, 600,000, have permanent damage to their heart
18
65000
6000
نزیکەی نیوەیان، ٦٠٠،٠٠٠ هەزاریان زیانی درێژخایەن بە دڵیان گەیشتوە
01:35
that will cause them to have very bad problems later on.
19
71000
5000
کە وایان لێدەکات لە دواتردا کێشەی زۆر گەورەتریان بۆ دروست بێت
01:40
Thus 900,000 people either have died
20
76000
3000
وە ئەو ٩٠٠،٠٠٠ هەزار کەسەی تریشیان دەمرن
01:43
or have significant damage to their heart muscle.
21
79000
3000
یاخود زیانی درێژخایەن بە ماسولکەکانی دڵیان دەگات
01:46
Symptoms are often denied by the patient, particularly us men,
22
82000
4000
زۆربەی نیشانەکان لەلایەن نەخۆشەکانەوە پشت گوێ دەخرێن، بە تایبەتی ئێمەی پیاوان
01:50
because we are very brave. We are very brave,
23
86000
3000
چونکە ئێمە خۆڕاگرترین، ئێمە زۆر خۆڕاگرین
01:53
and we don't want to admit that I'm having a hell of a chest pain.
24
89000
4000
وە نامانەوێت دان بەوەدا بنێین کە تەوژمێکی ئازاری توند لە سنگماندایە
01:57
Then, approximately 25 percent of all patients never have any symptoms.
25
93000
5000
زۆر جار لە (%٢٥) ی نەخۆشەکان هیچ نیشانەیەکیان لێ دەرناکەوێت
02:02
What are we going to do about them? How can we save their lives?
26
98000
3000
دەبێت ئێمە چییان بۆ بکەین؟ چۆن ژیانیان ڕزگار بکەین؟
02:05
It's particularly true of diabetics and elderly women.
27
101000
4000
ئەوە ئاساییە کە شەکرە هەبێت و ئافرەتیش پیربێت
02:09
Well, what is needed for the earliest possible warning of a heart attack?
28
105000
5000
کەواتە، ئەوەی پێویستە چییە بۆ زانینی یەکەم ئەگەری توشبون بە جەڵدەی دڵ؟
02:14
A means to determine if there's a complete blockage of a coronary artery.
29
110000
4000
واتە لێکۆڵینەوە لەوەی کە ئایا هیچ گیرانێك هەیە لە خوێنبەری تاجی دا
02:18
That, ladies and gentlemen, is a heart attack.
30
114000
4000
خانمان و پیاو ماقوڵان، ئەوە جەڵدەی دڵە
02:22
The means consist of noting something a little technical,
31
118000
4000
واتە پێکهاتوە لە تێبینی کردنی شتێکی تەکنیکی و کرداری
02:26
ST segment elevation of the electrogram --
32
122000
3000
ئێس تی پلەی بەرزبونەوەی هێڵکاری دڵە
02:29
translated into English, that means that
33
125000
3000
وەرگێڕدراوە بۆ ئینگلیزی، واتە
02:32
if there's an electrical signal in the heart, and one part of the ECG --
34
128000
6000
ئەگەر نیشانەیەکی کارەبایی هەبێت لە دڵدا، وە لە بەشێکی نەخشەی دڵدا
02:38
which we call the ST segment -- elevates,
35
134000
4000
دەتوانین بەم بەشەی (ئێس تی) بڵێین بەرزکەرەوەکان
02:42
that is a sure sign of a heart attack.
36
138000
2000
کە نیشانەی تەواوی جەڵدەی دڵە
02:44
And if we had a computer put into the body of a person who's at risk,
37
140000
5000
ئەگەر کۆمپیوتەرێکمان هەبێت لە لەشی کەسێکی دووچاردا دانرابێ
02:49
we could know, before they even have symptoms,
38
145000
3000
دەمانتوانی بزانین، تەنانەت پێش ئەوەش کە نیشانەکانی لێ دەربکەوێت
02:52
that they're having a heart attack, to save their life.
39
148000
3000
کە ئەوان جەڵدەی دڵیان هەیە تا ژیانیان بپارێزێت
02:55
Well, the doctor can program a level of this ST elevation voltage
40
151000
6000
کەواتە، پزیشکەکان دەتوانن پلەکانی ماندوبون و بەرزبونەوەی ئەم (ئێس تی)یە هەڵبسەنگێنن
03:01
that will trigger an emergency alarm,
41
157000
3000
ئەمەش دەبێتە هۆی لێدانی زەنگی ئاسایی
03:04
vibration like your cell phone, but right by your clavicle bone.
42
160000
5000
لەرینەوەیەك وەك ئەوەی سەر مۆبایلەکان، بەڵام ڕاست بەهۆی ئێسکی چەڵەمەوە
03:09
And when it goes beep, beep, beep, you better do something about it,
43
165000
4000
وە کاتێك بیپ، بیپ، بیپ دەکات باشتر وایە شتێك بکەیت لەو بارەیەوە
03:13
because if you want to live you have to get to some medical treatment.
44
169000
6000
چونکە ئەگەر دەتەوێت بژیت هەندێ چارەسەری پزیشکی بە دەست بهێنە
03:19
So we have to try these devices out
45
175000
2000
بۆیە دەبێت هەوڵ ڵەگەڵ ئەم ئامێرە بدەین
03:21
because the FDA won't just let us use them on people
46
177000
3000
چونکە بەڕێوەبەرایەتی خواردن و دەرمان تەنها ڕێگە نادات کە لەسەر خەلکی بەکاربێت
03:24
unless we try it out first,
47
180000
2000
هەتاوەکو سەرەتا ئێمە تاقینەکەینەوە
03:26
and the best model for this happens to be pigs.
48
182000
4000
وە باشترین نمونەش بۆ تاقیکردنەوە بەرازەکانە
03:30
And what we tried with the pig was external electrodes on the skin,
49
186000
5000
ئەوەی کە لەسەر بەرازەکان تاقیمان کردەوە جەمسەری دەرەکی کارەبایی بوون لەسەر پێست
03:35
like you see in an emergency room,
50
191000
2000
وەك ئەوەی کە لە ژووری فریا کەوتن دەیبینن
03:37
and I'm going to show you why they don't work very well.
51
193000
3000
من ئێستا پێتان نیشان دەدەم کە بۆ ئەو ئامێرانە باش کار ناکەن
03:40
And then we put a lead, which is a wire, in the right ventricle inside the heart,
52
196000
5000
ئیمە قوڕقوشممان هێنا، کە وایەرێك بوو، بۆ ژووری لای ڕاستی دڵ
03:45
which does the electrogram, which is the signal voltage from inside the heart.
53
201000
4000
هێڵکاری دڵی بۆ کرد، کە نیشانەی ماندوبونە لە ناوەوەی دڵەوە
03:49
Well, with the pig, at the baseline,
54
205000
3000
کەواتە، لەگەڵ بەرازەکان، لە بنەڕەتەوە
03:52
before we blocked the pig's artery to simulate a heart attack, that was the signal.
55
208000
5000
پێش داخستنی خوێنبەری بەرازەکە تاکو تۆماری بکەین، ئەوە هێماکە بوو
03:57
After 43 seconds, even an expert couldn't tell the difference,
56
213000
5000
پاش ٤٣ چرکە، تەنانەت کەسێكی شارەزاش نەیتوانی جیاوازیەکە هەست پێبکات
04:02
and after three minutes -- well,
57
218000
2000
وە پاش ٣ خولەکیش ...... بەهەمان شێوە
04:04
if you really studied it, you'd see a difference.
58
220000
2000
ئەگەر تۆ بەڕاستی خوێندەوار بیت، دەتوانیت جیاوازیەکە ببینیت
04:06
But what happened when we looked inside the pig's heart, to the electrogram?
59
222000
5000
بەڵام چی ڕوویدا کە سەیری ناو دڵی بەرازەکەمان کرد بۆ هێڵکاری دڵەکە؟
04:11
There was the baseline -- first of all, a much bigger and more reliable signal.
60
227000
5000
هێڵێ بنەچە هەبوو... پێش هەموو شتێک کەمێک گەورەتر بوو لەهەر نیشانەیەکی تر
04:16
Second of all, I'll bet even you people who are untrained can see the difference,
61
232000
5000
دووەم شت، تەنانەت دەتوانم لەو خەڵکەدا کە ئامادەن وە تێیاندایە و ڕانەهێنراوە جیاوازیەکە ببینیت
04:21
and we see here an ST segment elevation right after this sharp line.
62
237000
5000
هەروەها لێرەشدا بەشی (ئێس تی)مان هەیە لە پاش ئەو هێڵە ڕاستەوە
04:26
Look at the difference there. It doesn't take much --
63
242000
4000
تەماشای جیاوازیەکەی بکەن. زۆری پێناچێت
04:30
every layperson could see that difference,
64
246000
2000
هەر تاکێک لە ئامادەبوان دەتوانێت ئەو جیاوازیە ببینێت
04:32
and computers can be programmed to easily detect it.
65
248000
5000
هەروەها کۆمپیوتەرەکانیش دەکرێت بەرنامەڕێژکرابن بۆ ناسینەوەیان
04:37
Then, look at that after three minutes.
66
253000
2000
پاشان، تەماشای بکەن پاش ٣ خولەک
04:39
We see that the signal that's actually in the heart,
67
255000
4000
دەبینین ئەو نیشانەیەی کە لەدڵدا هەیە
04:43
we can use it to tell people that they're having a heart attack
68
259000
4000
دەتوانین بەکاری بهێنین هەتاوەکو بە خەڵکی بڵێین کە ئەوان وا توشی جەڵدە دەبن
04:47
even before they have symptoms so we can save their life.
69
263000
4000
تەنانەت پێش ئەوەش کە نیشانەکانیان لێ دەربکەوێت هەتا ژیانیان بپارێزین
04:51
Then we tried it with my son, Dr. Tim Fischell,
70
267000
3000
پاشان ئەوەمان لەسەر کوڕەکەم تاقیکردەوە، دکتۆر تیم فێسچڵ
04:54
we tried it on some human patients who had to have a stent put in.
71
270000
4000
ئەوەمان لەسەر هەندێک مرۆڤی نەخۆش کرد کە دەبوو دڵیان پلاستەری یاریدەدەری بۆ دانرابوو
04:58
Well, he kept the balloon filled to block the artery,
72
274000
3000
ئێمە وازمان هێنا تا باڵۆنەکە پڕبوو لە هەوا هەتا خوێنبەرەکەی داخست
05:01
to simulate a blockage, which is what a heart attack is.
73
277000
3000
تا هاوتا بێتەوە لەگەڵ قەپات بونەکەدا، کە دەکاتە جەڵدەیەکی دل
05:04
And it's not hard to see that -- the baseline
74
280000
3000
بینینی ئەوەش قورس نیە..... خاڵی سەرەکی
05:07
is the first picture on the upper left.
75
283000
2000
یەکەم وێنەی لای بەشی سەرەوەی چەپ
05:09
Next to it, at 30 seconds, you see this rise here,
76
285000
4000
لە تەنیشتەوە، لە ٣٠ چرکەدا، ئەم بەرزبونەوەیە دەبینی لێرەدا
05:13
then this rise -- that's the ST elevation.
77
289000
4000
پاشان ئەم بەرزبونەوەیە ..... ئەوە بەرزبونەوەی (ئێس تی)یە
05:17
And if we had a computer that could detect it,
78
293000
3000
ئەگەر کۆمپیوتەرێکمان هەبوایە بتوانێت ئەوە بپێکێت
05:20
we could tell you you're having a heart attack so early
79
296000
3000
دەمانتوانی پێت بڵێین کە جەڵدەی دڵت هەیە تاکو بەزوویی
05:23
it could save your life and prevent congestive heart failure.
80
299000
5000
بتوانیت ژیانت ڕزگار بکەیت، تاکو ڕێگە لە زیانی ناوەکی دڵ بگریت
05:28
And then he did it again. We filled the balloon again a few minutes later
81
304000
5000
پاشان ئەو ئەوەی دوبارە کردەوە. دوبارە باڵۆنەکەمان پڕکرد لە هەوا بۆ چەند خولەکێک
05:33
and here you see, even after 10 seconds, a great rise in this piece,
82
309000
4000
ئەوەتا دەیبینن، تەنانەت پاش ١٠ خولەکیش بەرزبونەوەیەکی باش لەم بەشەدا هەیە
05:37
which we can have computers inside, under your chest like a pacemaker,
83
313000
5000
کە دەتوانیت کۆمپیوتەر لەناوەوەی دابنێین، لە ژێر سنگدا وەکو ئامێری ڕێکخستنی لێدانی دڵ
05:42
with a wire into your heart like a pacemaker.
84
318000
3000
لەگەڵ وایەرێکدا بەرەو ناو دڵت وەکو ئامێری ڕێکخستنی لێدانەکانی دڵ
05:45
And computers don't go to sleep.
85
321000
2000
وە کۆمپیوتەرەکانیش ناخەون
05:47
We have a little battery and on this little battery
86
323000
4000
پاترییەکی بچوکمان هەیە، ئەم پاترییە بچوکە
05:51
that computer will run for five years without needing replacement.
87
327000
4000
لەسەر ئەو کۆمپیوتەرەیە کە بۆ ٥ ساڵ کاردەکات بێ وەستان بە بێئەوەی پێویست بە گۆڕین بکات
05:55
What does the system look like?
88
331000
2000
ئەم سیستەمە لە چی دەچێت؟
05:57
Well, on the left is the IMD, which is Implantable Medical Device,
89
333000
4000
باشە، ئەوەی لای چەپ بریتیە لە ئامێری چاندنەوەی دەمارە خانە
06:01
and tonight in the tent you can see it -- they've exhibited it.
90
337000
4000
ئەمشەو لە خێمەکەدا دەیبینن..... ئەوان نمایشیان کردوە
06:05
It's about this big, the size of a pacemaker.
91
341000
3000
قەبارەکەی گەورەیە، وەک قەبارەی ئامێری ڕێکخستنەوەی لێدانەکانی دڵە
06:08
It's implanted with very conventional techniques.
92
344000
3000
بە تەکنیکە زۆر ئاساییەکان چێندراوە
06:11
And the EXD is an External Device that you can have on your night table.
93
347000
4000
ئەوەش ئامێرێکی دەرەکییە، دەتوانن بیبینن لەسەر مێزەکەی لای ڕاست
06:15
It'll wake you up and tell you to get your tail to the emergency room
94
351000
5000
بەخەبەرت دێنمەوە تاکو پرسیارت لێبکەم لە بونت لە ژووری فریاکەوتن
06:20
when the thing goes off because, if you don't, you're in deep doo-doo.
95
356000
4000
شتەکان بەڕێکوپێکی ناڕۆن بەڕێوە، ئەگەر نەچیت، ئەوا تیادەچیت
06:24
And then, finally, a programmer that will set the level of the stimulation,
96
360000
5000
پاشان لە کۆتایدا، ئەو بەرنامەیەی کە پلەی زەنگەکە دیاری دەکات
06:29
which is the level which says you are having a heart attack.
97
365000
4000
ئەوەش ئەو پلەیەیە کە پێت دەڵێت کە تۆ جەڵدەی دڵتە
06:34
The FDA says, OK, test this final device after it's built in some animal,
98
370000
7000
بەڕێوەبردنی خۆراک و دەرمان دەڵێت، باشە، ئەم ئامێرە دوا تاقیکردنەوەی بۆ بکرێت دوای ئەوەی لەسەر ئاژەڵ دانرابوو
06:41
which we said is a pig, so we had to get this pig to have a heart attack.
99
377000
4000
کە وتمان بەرازێک بوە، کەواتە دەبوو ئێمە وا لەو بەرازە بکەین توشی جەڵدە بێت
06:45
And when you go to the farmyard, you can't easily get pigs to have heart attacks,
100
381000
4000
کاتێک دەچێتە کۆزی کێڵگەکەوە، بەئاسانی ناتوانیت وا لە بەرازێک بکەیت جەڵدە لێی بدات
06:49
so we said, well, we're experts in stents.
101
385000
3000
بەم شێوەیە ئێمە وتمان، ئێمە پسپۆڕی بواری دانانی یاریدەدەرین
06:52
Tonight you'll see some of our invented stents.
102
388000
2000
ئەمشەو یەکێک لە یارمەتیدەرە داهێنراوەکانمان دەبینن
06:54
We said, so we'll put in a stent,
103
390000
3000
وتمان، یاریدەدەرێک دەکەینە ناوەوە
06:57
but we're not going to put in a stent that we'd put in people.
104
393000
2000
بەڵام دڵنیانین لەو یارمەتیدەریانە کە بۆ خەڵکی دادەنێین
06:59
We're putting in a copper stent,
105
395000
2000
ئێمە یارمەتیدەری مسین
07:01
and this copper stent erodes the artery and causes heart attacks.
106
397000
4000
ئەم یارمەتیدەرە مسینە خوێنبەرەکە دادەخورپێنێت پاشان جەڵدەی دڵەکە
07:05
That's not very nice, but, after all, we had to find out what the answer is.
107
401000
3000
ئەوە زۆر جوان نیە، بەڵام دەبێت هەموو شتەکان بدۆزینەوە بۆ ئەوەی بزانین کامەیان وەلامەکەیە
07:08
So we took two copper stents and we put it in the artery of this pig,
108
404000
5000
بۆیە دوو یارمەتیدەرە مسینەکەمان بردوو کردمانە دڵی بەرازەکەوە
07:13
and let me show you the result that's very gratifying
109
409000
4000
ڕێگەم بدەن ئەنجامەکانتان نیشان بدەم کە زۆر دڵخۆشکەرن
07:17
as far as people who have heart disease are concerned.
110
413000
3000
بۆ ئەو کەسانەی کە نەخۆشی دڵ نیگەرانی کردون
07:20
So there it was, Thursday morning we stopped the pig's medication
111
416000
6000
بەم شێوەیە بوو، بەیانی پێنج شەممە بوو کە چارەسەرکردنی بەرازەکەمان وەستاند
07:26
and there is his electrogram, the signal from inside the pig's heart
112
422000
5000
ئەمەش هێڵکاری دڵەکەیەتی، هێماکانی ناوەوەی دڵی بەرازەکە
07:31
coming out by radio telemetry.
113
427000
2000
کە دێنە دەرەوە بەهۆی ئامێری پێوانی شەپۆل لە دوورەوە پێوراون
07:33
Then, on Friday at 6:43, he began to get certain signs,
114
429000
5000
پاشان، لە کاتژمێر ٦:٤٣ی ڕۆژی هەینیدا، بەرازەکە وردە وردە نیشانەکانی لێدەرکەوت
07:38
which later we had the pig run around --
115
434000
3000
پاشان بەرازەکەمان بینی گیانی دەدا
07:41
I'm not going to go into this early stage.
116
437000
3000
من ناچمە وردەکاری پێش وەختەوە
07:44
But look what happened at 10:06 after we removed this pig's medication
117
440000
6000
بەڵام تەماشا بکە لە خولەکی ١٠:٠٦ چی ڕوویدا پاش ئەوەی چارەسەرکردنی بەرازەکەمان وەستاند
07:50
that kept him from having a heart attack.
118
446000
2000
کە دەیپاراست لە جەڵدەی دڵ
07:52
Any one of you now is an expert on ST elevation. Can you see it there?
119
448000
5000
ئایا کەس لە ئێوە شارەزای بواری بەرزبونەوەی (ئێس تی) هەیە، لەوێوە دەتوانیت بیبینیت؟
07:57
Can you see it in the picture after the big rise of the QRS -- you see ST elevation?
120
453000
5000
دەتوانیت بیبینیت لە وێنەکەدا (کیو ئاڕ ئێس)ی بەرازەکە؟ هێڵکاری (ئێس تی)یەکە دەبینن؟
08:02
This pig at 10:06 was having a heart attack.
121
458000
5000
ئەم بەرازە لە خولەکی ١٠:٠٦ چرکەدا جەڵدەی دڵی هەبوو
08:07
What happens after you have the heart attack, this blockage?
122
463000
4000
چی ڕوودەدات دوای جەڵدەی دڵ، ئەم بەربەستانە؟
08:11
Your rhythm becomes irregular, and that's what happened 45 minutes later.
123
467000
7000
ئەم ڕیتمە نائاسایی دەبێت، ئەمەش ئەوە بوو کە ڕوویدا پاش ٤٥ خولەک
08:18
Then, ventricular fibrillation, the heart quivers instead of beats --
124
474000
4000
پاشان، بە پڕبونەوەی هەر چوار ژوورەکەی دڵ، دڵ دەلەرزیت لە جیاتی ئەوەی لێبدات
08:22
this is just before death of the pig -- and then the pig died; it went flat-line.
125
478000
6000
ئەمەش ڕاستەوخۆ پێش مردنی بەرازەکە.... پاشان بەرازەکە مرد، بوو بە هێڵێکی ڕێک
08:28
But we had a little bit over an hour where we could've saved this pig's life.
126
484000
3000
بەڵام ئێمە نزیکەی کاتژمێرێک زیاترمان بەدەستەوە بوو تا ژیانی ئەم بەرازە ڕزگار بکەین
08:31
Well, because of the FDA, we didn't save the pig's life,
127
487000
4000
بەهۆی بەڕێوەبەرایەتی خۆراک و دەرمانەوە نەمناتوانی ژیانی بەرازەکە ڕزگار بکەین
08:35
because we need to do this type of animal research for humans.
128
491000
4000
چونکە پێویستە ئەم جۆرە تاقیکردنەوانەی لەسەر ئاژەڵ ئەنجامدران لەسەر مرۆڤیش ئەنجام بدرێت
08:39
But when it comes to the sake of a human, we can save their life.
129
495000
4000
به‌ڵام کاتێک دێیته سه‌ر ئه‌وه‌ی که ئه‌وه له‌پێناو مرۆڤدا بێت، ده‌توانیت ژیانیان ڕزگاربکه‌ین
08:43
We can save the lives of people who are at high risk for a heart attack.
130
499000
7000
ده‌توانین ژیانی هه‌موو ئه‌وانه ڕزگار بکه‌ین که له ڕاده‌یه‌کی ئه‌گه‌ری به‌رزی توش بوون به‌جه‌ڵده‌ن
08:50
What is the response to acute myocardial infarction, a heart attack, today?
131
506000
6000
چاره‌سه‌ره‌کانی ئه‌مڕۆ چین بۆ به‌ره‌نگار بونه‌وه‌ی ڕه‌ق بونی توندی ماسول که‌کانی دڵ، جه‌ڵده‌ی دڵ؟
08:56
Well, you feel some chest pain or indigestion.
132
512000
3000
که واتە، هه‌ست به‌که‌مێ ئازاری سنگ دەکات یان تووشی بەدهەرسی دەبێت
08:59
It's not all that bad; you decide not to do anything.
133
515000
3000
ئه‌وه هەموو شتە خراپەکە نیه، بڕیار ده‌ده‌یت هیچ نه‌که‌یت
09:02
Several hours pass and it gets worse, and even the man won't ignore it.
134
518000
5000
چه‌ند سه‌عاتێک تێده‌په‌ڕێ و خراپتر ده‌بێت، ته‌نانه‌ت پیاویش ناتوانێت پشت گوێی بخات
09:07
Finally, you go to the emergency room.
135
523000
3000
وه ده‌ر ئه‌نجام، له ژوری فریا گوزاری خۆت ده‌بینیته‌وه
09:10
You wait as burns and other critical patients are treated,
136
526000
3000
تۆ چاوه‌ڕێ ده‌که‌یت وه‌ک و سوتاوه‌کان و نه‌خۆشییه شه‌رمه‌زارکه‌ره‌کانی تر چاره‌سه‌ر بکرێیت
09:13
because 75 percent of the patients who go to an emergency room with chest pains
137
529000
5000
چونکه لە (%٧٥)ی نه‌خۆشه‌کان که به ئازاری سنگ ده‌برێنه ژووری فریا گوزاری
09:18
don't have AMI, so you're not taken very seriously.
138
534000
4000
یارمەتی پزیشکی نێودەوڵەتیان نییه، بۆیه ئه‌وان زۆر به گرنگ وه‌ری ناگرن
09:22
They finally see you. It takes more time
139
538000
2000
داویی تۆ دەبیننەوە. ئه‌وه کاتێکی زۆر ده‌خایه‌نێت
09:24
to get your electrocardiogram on your skin and diagnose it,
140
540000
3000
بۆ وه‌رگرتنی وێنه‌یه‌کی کاره‌بایی دڵت له‌سه‌ر پێست پاشان شی بکرێته‌وه
09:27
and it's hard to do because they don't have the baseline data,
141
543000
3000
وه ئه‌وه‌ش بۆ ئه‌نجامدان قورسه چونکه ئه‌وان داتا و زانیاری پێش وه‌ختیان نییه
09:30
which the computer we put in you gets.
142
546000
3000
که ئه‌و کۆمپیوته‌ره ده‌یدات که ئێمه ده‌یکه‌ینه دڵته‌وه
09:34
Finally, if you're lucky, you are treated in three or four hours after the incident,
143
550000
3000
له‌کۆتایدا، ئه‌گه‌ر به‌ختت هه‌بێت، پاش سێ بۆ چوار کاتژمێر له ڕوداوه‌که چاره‌سه‌ر ده‌کرێی
09:37
but the heart muscle has died.
144
553000
2000
به‌ڵام ماسولکه‌کانی دڵ مردوون
09:39
And that is the typical treatment in the advanced world -- not Africa --
145
555000
5000
ئه‌وه چاره‌سه‌ری نمونه‌ییه له جیهانی پێشکه‌و تودا--نەک لە ئەفەریقا
09:44
that's the typical treatment in the advanced world today.
146
560000
4000
ئه‌وه چاره‌سه‌ری نمونه‌ییه له جیهانی پێشکه‌و تودا
09:48
So we developed the AngelMed Guardian System
147
564000
3000
بۆیه ئێمه‌ش سیسته‌می فریشته‌ی پارێزگاریمان په‌ره پێدا
09:51
and we have a device inside this patient, called the Implanted AngelMed Guardian.
148
567000
4000
وه ئامێرێکمان ده‌بێت له‌ناو ئه‌م نه‌خۆشه‌دا، فریشته‌ی پارێزگاری چێندراو
09:55
And when you have a blockage, the alarm goes off
149
571000
4000
کاتێک که گیرانێک ده‌بێت له ده‌ماردا، زه‌نگه‌که لێدەدات
09:59
and it sends the alarm and the electrogram to an external device,
150
575000
4000
پاشان ئاماژه ده‌نێرێت بۆ هێڵکاری کاره‌بایی دڵ له ئامێره ده‌ره‌کیه‌که
10:03
which gets your baseline electrogram from 24 hours ago
151
579000
3000
که زانیاری بنه‌چه‌یی هێڵکاری دڵت له‌ماوه‌ی ٢٤ کاتژمێری ڕابردودا ده‌دات
10:06
and the one that caused the alarm, so you can take it to the emergency room
152
582000
3000
ئه‌وه‌ش که بۆته هۆی لێدانی زه‌نگه‌که، بۆیه ده‌توانیت بیبه‌یت بۆ ژووری فریا گوزاری
10:09
and show them, and say, take care of me right away.
153
585000
4000
پیشانیان بده‌یت و بڵێیت، ده‌ستبه‌جێ چاره‌سه‌رم بکه‌ن
10:13
Then it goes to a network operations center,
154
589000
3000
پاشان ده‌چیته هێڵی سه‌نته‌ری نه‌شته‌رگه‌ری
10:16
where they get your data from your patient database
155
592000
2000
که زانیارییه کانت له فۆرمی زانیاری نه‌خۆش دا به‌ده‌ست ده‌هێنن
10:18
that's been put in at some central location, say, in the United States.
156
594000
5000
ئه‌وه‌ش ده‌خرێته هه‌ندێ پێگه‌ی ناوه‌ندییه‌وه، له ویلایه‌ته یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مه‌ریکا
10:23
Then it goes to a diagnostic center, and within one minute of your heart attack,
157
599000
4000
پاشان ده‌چیته سه‌نته‌ری دیاری کردنی نه‌خۆشیه‌کان، وه له پاش یه‌ک خوله‌ک له جه‌ڵده‌که‌ت
10:27
your signal appears on the screen of a computer
158
603000
4000
ئاماژه‌که‌ت له سه‌ر شاشه‌ی کۆمپیوته‌ره‌که ده‌رده‌که‌وێت
10:31
and the computer analyzes what your problem is.
159
607000
3000
کۆمپیوته‌ره‌که شیده‌کاته‌وه کە تۆ کێشه‌ت چییه
10:34
And the person who's there, the medical practitioner, calls you --
160
610000
4000
ئه‌و که‌سه‌ی که له‌وێیه یارمەتیدەری پزیشکی، بانگت ده‌کات
10:38
this is also a cell phone -- and says,
161
614000
2000
ئه‌مه‌ش به هه‌مان شێوه‌ی مۆبایله--، دەڵێت
10:40
"Mr. Smith, you're in deep doo-doo; you have a problem.
162
616000
3000
مستەر سمث، تۆ له مه‌ترسیه‌کی قوڵدای، کێشه‌یه‌کت هه‌یه
10:43
We've called the ambulance. The ambulance is on the way.
163
619000
4000
ته‌له‌فونمان بۆ ئه‌مبولاس کردوە، ئوتومبێلی فریاکه‌وتن به‌ڕێوه‌یه
10:47
It'll pick you up, and then we're going to call your doctor, tell him about it.
164
623000
5000
هه‌ڵت ده‌گرێت، پاشان ته‌له‌فون بۆ دکتۆره‌که‌ت ده‌که‌ین، و بارودۆخه‌که‌ی پێده‌ڵێین
10:52
We're going to send him the signal that we have, that says you have a heart attack,
165
628000
4000
ئێمه ئاماژه‌یه‌کی بۆ ده‌نێرین له‌وانه‌ی که هه‌مانه، له‌وانه‌ی که پێت ده‌ڵێت تۆ توشی جه‌ڵده ده‌بیت
10:56
and we're going to send the signal to the hospital
166
632000
2000
پاشان هێمایه‌ک ده‌نێرێت بۆ نه‌خۆشخانه‌که
10:58
and we're going to have it analyzed there,
167
634000
3000
وه ئێمه ئه‌و هێمایه‌مان به شیکراوه‌یی هه‌یه له‌وێ
11:01
and there you're going to be with your doctor
168
637000
2000
پاشان له‌وێ تۆ له‌گه‌ڵ دکتۆره‌که‌دا ده‌بیت
11:03
and you'll be taken care of so you won't die of a heart attack."
169
639000
2000
پاشان گرنگیت پێده‌ده‌ن هه‌تا به جه‌ڵده‌که نه‌مریت
11:05
That's the first invention that I wanted to describe.
170
641000
4000
ئه‌وه یه‌که‌م داهێنان بوو که ده‌مه‌وێت باسی بکه‌م
11:09
(Applause)
171
645000
4000
چه‌پڵه لێدان
11:13
And now I want to talk about something entirely different.
172
649000
3000
ئێستاش ده‌مه‌وێت له‌باره‌ی شتێکی ته‌واو جیاوازه‌وه بۆتان بدوێم
11:16
At first I didn't think migraine headaches were a big problem
173
652000
4000
سه‌ره‌تا وام نه‌ده‌زانی که سه‌رئێشه کێشه‌یه
11:20
because I'd never had a migraine headache,
174
656000
2000
چونکه خۆم هه‌رگیز توشی سه‌رئێشه نه‌بووم
11:22
but then I spoke to some people who have three or four every week of their life,
175
658000
5000
هه‌تا قسه‌م له‌گه‌ڵ که‌سانێ کرد که له‌ژیانیاندا ٣ بۆ ٤ جار توش ده‌بن له هه‌فته‌یه‌کدا
11:27
and their lives are being totally ruined by it.
176
663000
3000
وه ژیانیانی به‌ته‌واوی تێکداوه
11:30
We have a mission statement for our company doing migraine, which is,
177
666000
4000
ئێمه ئه‌رکێکمان هه‌یه له لێکۆڵینه‌وه‌که‌مان له‌سه‌ر نیوه سه‌رئێشه، که بریتیه له
11:34
"Prevent or ameliorate migraine headaches
178
670000
2000
نه‌هێشتن یان سوک کردنی نیوه سه‌رئێشه
11:36
by the application of a safe, controlled magnetic pulse
179
672000
4000
به‌جێبه‌جێ کردنێکی سه‌لامه‌تیانه‌وه، به‌شه‌پۆلی موگناتیسی
11:40
applied, as needed, by the patient."
180
676000
3000
له‌لایەن نه‌خۆشه‌وه، هه‌رکاتێک که پێویست بکات
11:43
Now, you're probably very few physicists here.
181
679000
3000
ئێستا به نزیکه‌ی ژماره‌یه‌کی زۆر که‌م زانای فیزیایی لێره هه‌یه
11:46
If you're a physicist you'd know there's a certain Faraday's Law,
182
682000
3000
ئه‌گه‌ر ئێوه فیزیاناسن ئه‌وه به‌دڵنیاییه‌وه ده‌زانن چه‌ند یاسایه‌کی جیاوازی فارادای هه‌یه
11:49
which says if I apply a magnetic pulse on salt water --
183
685000
5000
که ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر شه‌پۆلی موگناتیسی بکه‌م به‌سه‌ر ئاوێکی سوێردا
11:54
that's your brains by the way --
184
690000
2000
که ده‌کاته مێشکی ئێوه
11:56
it'll generate electric currents, and the electric current in the brain
185
692000
5000
تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ی که شەپۆلی کاره‌بایی دروست بکات، وه شه‌پۆلی کاره‌باییش له مێشکدا
12:01
can erase a migraine headache.
186
697000
2000
ده‌توانێت نیمچه سه‌ر ئێشه نه‌هێڵێت
12:03
That's what we have discovered.
187
699000
2000
ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌یه که بۆمان ده‌رکه‌وت
12:05
So here's a picture of what we're doing.
188
701000
3000
لێره‌دا وێنه‌یه‌ک هه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که ئێمه چی ده‌که‌ین
12:08
The patients who have a migraine preceded by an aura
189
704000
5000
ئه‌و نه‌خۆشانه‌ی که نیمچه سه‌ر ئێشه‌کانیان هاوکاته له‌گه‌ڵ بروسکەیەکدا
12:13
have a band of excited neurons -- that's shown in red --
190
709000
4000
شانه‌یه‌ک ده‌ماره‌خانه‌یان هه‌یه -- که به سور نیشان دراون
12:17
that moves at three to five millimeters a minute towards the mid-brain.
191
713000
5000
که جوڵه‌یه‌ک ئه‌نجام ده‌دات به سێ بۆ پێنج میلیمه‌تر له خوله‌کێکدا به‌ره‌و مێشکۆکه
12:22
And when it hits the mid-brain, that's when the headache begins.
192
718000
5000
پاشان به‌ر میشکۆکه ده‌که‌وێت، ئه‌ویش ئه‌و کاته‌یه که سه‌رئێشه‌که ده‌ست پێده‌کات
12:27
There's this migraine that is preceded by a visual aura,
193
723000
5000
ئه‌مه‌ش سه‌رئێشه‌یه‌که که هاوکاته له‌گه‌ڵ بروسکەی بینراودا
12:32
and this visual aura, by the way -- and I'll show you a picture --
194
728000
3000
وه ئه‌م بروسکە بینراوه، هه‌ر به‌م بۆنه‌یه و--وێنه‌یه‌کتان نیشان ده‌ده‌م
12:35
but it sort of begins with little dancing lights,
195
731000
3000
به‌ڵام له‌گه‌ڵ جۆره ڕوناکییه‌کی سه‌ماکه‌ردا ده‌ست پێده‌کات
12:38
gets bigger and bigger until it fills your whole visual field.
196
734000
3000
ورده ورده گه‌وره ده‌بێت هه‌تا ئاستی بینایت پڕده‌کاته‌وه
12:41
And what we tried was this; here is a device called the Cadwell Model MES10.
197
737000
7000
ئه‌وەش که ئێمه هه‌وڵمان بۆ دا ئه‌مه بوو، ئا ئه‌م ئامێرەیە ناوی (کادوێل مۆدێل ئێم ئی ئێس ١٠)یە
12:48
Weighs about 70 pounds, has a wire about an inch in diameter.
198
744000
4000
کێشی نزیکه‌ی (١٠) پاوەندە، که وایەرێکی پێوه‌یه بارستاییه‌که‌ی ئینجێکه
12:52
And here's one of the patients who has an aura
199
748000
3000
ئه‌مه‌ش نه‌خۆشێکه که بروسکەی هه‌یه
12:55
and always has a headache, bad one, after the aura. What do we do?
200
751000
6000
وه هه‌میشه سه‌ر ئێشه‌ی لەگەڵدایە، جۆرێکی خراپ، پاش بروسکەکه، چی بکه‌ین؟
13:01
This is what an aura looks like.
201
757000
2000
ئه‌مه‌ش ئه‌و شێوه‌یه یه که لە بروسکەکه دەچێت
13:03
It's sort of funny dancing lights, shown there on the left and right side.
202
759000
4000
ئه‌وه‌جۆرێک هه‌ندێ ڕوناکی سه‌ماکه‌ری پێکه‌ناوین، له لای ڕاست و چه‌پ نیشان دراون
13:07
And that's a fully developed visual aura, as we see on top.
203
763000
4000
ئه‌وه‌ش به ته‌واوه‌تی بروسکەیەکی به‌ر چاوه به‌ره‌و پێش وه‌ک له‌سه‌ره‌وه ده‌یبینین
13:11
In the middle, our experimentalist, the neurologist, who said,
204
767000
6000
له ناوه‌ڕاسدا، توێژه‌ره‌وه‌کانی ئێمه، پسپۆڕی ده‌مار خانه، وتیان
13:17
"I'm going to move this down a little and I'm going to erase half your aura."
205
773000
3000
من ده‌بێت ئه‌م به‌شه که‌مێ بۆ خواره‌وه بجوڵێنم وه نیوه‌ی بروسکەکەت لاببه‌م
13:20
And, by God, the neurologist did erase it, and that's the middle picture:
206
776000
5000
وه، پشت به‌خوا، پسپۆڕی ده‌مارەخانه‌که لای برد، ئه‌وه‌ش وێنه‌ی ناوه‌ندییه‌که‌یه‌تی
13:25
half of the aura erased by a short magnetic pulse.
207
781000
3000
نیوه‌ی بروسکەکه سڕایه‌وه به شه‌پۆلی کورتی موگناتیسی
13:28
What does that mean?
208
784000
2000
ئه‌وه چی ده‌گه‌یه‌نێت
13:30
That means that the magnetic pulse is generating an electric current
209
786000
4000
ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت که شه‌پۆلی موگناتیسی شه‌پۆلێکی کاره‌بایی دروست ده‌کات
13:34
that's interfering with the erroneous electrical activity in the brain.
210
790000
5000
که به‌رهه‌ڵستی چالاکی کاره‌بایی ده‌ماره خانەکانی مێشک ده‌کات
13:39
And finally he says, "OK, now I'm going to -- "
211
795000
2000
له کۆتاییدا ئه‌و ده‌ڵێت باشه ئێستا بەنیازم
13:41
all of the aura get erased with an appropriately placed magnetic pulse.
212
797000
5000
هه‌موو شه‌پۆلی بروسکەکه سڕایه‌وه به خستنه ڕووی بۆ پۆلیکی موگناتیسی گونجاوی دیاری کراو
13:46
What is the result? We designed a magnetic depolarizer
213
802000
4000
ئه‌نجامه‌که چی بوو؟ جۆرێکی تایبه‌تی موگناتیسی نا جه‌مسه‌ری
13:50
that looks like this, that you could have -- a lady, in her pocket book --
214
806000
5000
که وه‌ک ئه‌مه وایه، ئه‌وه‌ی که ده‌تبێت -- خانمێک، له کتێبی گیرفانیه‌که‌یدا
13:55
and when you get an aura you can try it and see how it works.
215
811000
4000
وه کاتێک توشی بروسکەکه ده‌بیت ده‌توانیت تاقی بکه‌یتەوه و بیبینی که چۆن کارده‌کات
13:59
Well, the next thing they have to show is what was on ABC News,
216
815000
4000
ئه‌وه‌ی دواتر ده‌بێ نیشان بدرێ ئه‌وه له هه‌واڵه‌کانی (ئەی بی سی) نیشان درابوو
14:03
Channel 7, last week in New York City, in the 11 o'clock news.
217
819000
4000
که‌ناڵ ٧، هه‌فته‌ی ڕابردوو له شاری نیویۆرک، له هه‌واڵه‌کانی کاتژمێر١١ دا
14:07
Anchor: For anyone who suffers from migraine headaches --
218
823000
2000
ئه‌نکۆر: بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌ده‌ست سه‌ر ئێشه‌وه ده‌ناڵێنن
14:09
and there are 30 million Americans who do -- tonight: a possible answer.
219
825000
4000
وه ٣٠ ملیۆن ئه‌مه‌ریکین--ئه‌مشه‌و: وه‌ڵامێکی ئاسان
14:13
Eyewitness news reporter Stacy Sager tonight, with a small and portable machine
220
829000
4000
په‌یامنێر و شایه‌تمان (ستاسی سێگر)، له‌گه‌ڵ ئامێرێکی بچوک و ئاسان
14:17
that literally zaps your migraines away.
221
833000
4000
که سه‌ر ئێسشه‌که‌ت ده‌کاته ده‌ره‌وه
14:21
Christina Sidebottom: Well, my first reaction was that it was --
222
837000
2000
کرستینا سایدبۆتم: یه‌که‌م کاردانه‌وه‌م ئه‌وه بوو
14:23
looked awfully gun-like, and it was very strange.
223
839000
4000
شتێکی وه‌ک ده‌مانچه وابوو، وه زۆریش نامۆ بوو
14:27
Stacy Sager: But for Christina Sidebottom, almost anything was worth trying
224
843000
4000
ستاسی سێگر: به‌ڵام بۆ کرستینا سایدبۆتم، به‌لایه‌نی که‌مه‌وه هه‌موو شتێ شایه‌نی تاقی کردنه‌وه بوو
14:31
if it could stop a migraine.
225
847000
2000
ئه‌گه‌ر ئه‌وه سه‌ر ئێشه‌که‌ی بوه‌ستێنێت
14:33
It may look silly or even frightening as you walk around with it in your purse,
226
849000
6000
ئه‌وه که‌مێک گه‌مژانه یاخود ترسێنه‌ر دیاره بڕۆی به‌ڕێگه‌دا و له جانتاکه‌شدا بێت
14:39
but researchers here in Ohio organizing clinical trials for this migraine zapper,
227
855000
5000
به‌ڵام لێکۆڵینه‌وه‌کان له دامه‌زراوه کانی (ئۆهایۆ) بۆ لێکۆڵینه‌وه‌ی سه‌رجێیه‌کان بۆ لابه‌ری ئه‌م نیمچه ژانه سه‌ره
14:44
say it is scientifically sound --
228
860000
3000
ده‌ڵێت ڕاستیەکی زانستی
14:47
that, in fact, when the average person gets a migraine,
229
863000
2000
ئه‌وه‌یه، له‌ڕاستیدا، زۆریک له خه‌ڵکی توشی سه‌رئێشه ده‌بن
14:49
it's caused by something similar to an electrical impulse.
230
865000
4000
ئه‌وه شتێکه به‌هۆی هاوشێوه‌یه‌کی شه‌پۆلی موگناتیسیه‌وه ڕووده‌دات
14:53
The zapper creates a magnetic field to counteract that.
231
869000
4000
به تاڵکه‌ره‌وه‌که کێڵگه‌یه‌کی موگناتیسی دروست ده‌کات بۆ ڕوبه‌ڕوبونه‌وه‌ی
14:57
Yousef Mohammed: In other words, we're treating electricity with electricity,
232
873000
3000
یوسف محمد: له ده‌ربڕینێکی تردا، ئێمه چاره‌سه‌ری کاره‌با به کاره‌با ده‌که‌ین
15:00
rather than treating electricity with the chemicals that we're using nowadays.
233
876000
5000
له جیاتی چاره‌سه‌رکردنی کاره‌با به چاره‌سه‌ری کیمیایی وه‌ک ئه‌وه‌ی که له‌م سه‌رده‌مه‌دا ده‌یکه‌ین
15:05
SS: But is it safe to use everyday?
234
881000
2000
ستاسی سێگر: به‌ڵام ئه‌وه سه‌لامه‌ته بۆ به‌کارهێنان هه‌موو ڕۆژێک؟
15:07
Experts say the research has actually been around for more than a decade,
235
883000
4000
شاره‌زایان ده‌ڵێن لێکۆڵینه‌وه‌کان که نزیکه‌ی ده‌یه کێکیان خایاندووه
15:11
and more long-term studies need to be done. Christina now swears by it.
236
887000
5000
وه هێشتاش ده‌بێ لێکۆڵینه‌وه‌ی زیاتری بۆ بکرێت، کرستینا ئێستا زۆر بەگەورەیی باسی دەکات
15:16
CS: It's been the most wonderful thing for my migraine.
237
892000
3000
کرستینا سایدبۆتم: ئه‌وه باشترین شت بو بۆ سه‌رئێسه‌که‌ی من
15:19
SS: Researchers are hoping to present their studies to the FDA this summer.
238
895000
4000
ستاسی سێگر: لێکۆڵه‌ره‌وان ده‌یانه‌وێت ئەم هاوینە لێکۆڵینه‌وه‌کانیان پێشکه‌ش به (بەڕێوەبەرایەتی خۆراک و دەرمان)بکه‌ن
15:23
Robert Fischell: And that is the invention to treat migraines.
239
899000
2000
ڕۆبێرت فیسچڵ:ئه‌وه‌ش داهێنانه بۆ چاره‌سه‌رکردنی سه‌رئێشه
15:25
(Applause)
240
901000
2000
چه‌پڵه لێدان
15:27
You see, the problem is, 30 million Americans have migraine headaches,
241
903000
5000
دەبینن، کێشه‌که ئه‌وه‌یه، ٣٠ ملیۆن ئه‌مه‌ریکی کێشه‌ی ئه‌م نیوه سه‌ر ئێشه‌یان هه‌یه
15:32
and we need a means to treat it, and I think that we now have it.
242
908000
4000
ئێمه‌ش پێویستمان به هۆکارێکه بۆ چاره‌سه‌رکردنی. وابزانم ئێستا هەمانه
15:36
And this is the first device that we did, and I'm going to talk about my second wish,
243
912000
5000
ئه‌مه‌ش یه‌که‌م ئامێره که دروستمان کردبێت، من ئێستا باس له خۆزگەی دووه‌مم ده‌که‌م
15:41
which has something to do with this.
244
917000
2000
که ده‌بێت شتێک له‌گه‌ڵ ئه‌مه بکات
15:43
Our conclusions from our studies so far, at three research centers,
245
919000
3000
ئه‌و ئه‌نجامانه‌ی که له لێکۆڵینه‌وه درێژخایه‌نه‌کانمان ده‌ستمان که‌وتون، که سێ سه‌نته‌ری توێژینه‌وه‌یه
15:46
is there is a marked improvement in pain levels after using it just once.
246
922000
4000
لێره‌ن بۆ نیشانه‌کردنی به‌ره‌و پێشچونه‌کان له پله‌دارکردنی ئازاردا هه‌ر پاش یه‌که‌م به‌کار هێنانی
15:50
The most severe headaches responded better after we did it several times,
247
926000
5000
ئازار به‌خشترین جۆری سه‌رئیشه به‌روه باشتربوون پاش چه‌ند جارێک له به‌کارهێنانی
15:55
and the unexpected finding indicates that even established headaches,
248
931000
4000
وه ئه‌نجامه چاوه‌ڕوان نه‌کراوه‌کان ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نن که ته‌نانه‌ت سه‌رئێشه جێگیره به‌رده‌وامه‌کانیش
15:59
not only those with aura, get treated and get diminished.
249
935000
4000
نه‌ک به ته‌نها ئه‌وانه‌ی که له‌گه‌ڵ بروسکەدان، چاره‌سه‌ر بوون و نه‌ماون
16:03
And auras can be erased and the migraine, then, does not occur.
250
939000
5000
بروسکەکه و سه‌ر ئێشه‌کانیش، له‌دوایدا، ده‌رناکه‌ون
16:08
And that is the migraine invention that we are talking about and that we are working on.
251
944000
7000
ئه‌وه‌ش داهێنانی سه‌رئێشه بوو که له‌باره‌ی دواین و له‌سه‌ری کار ده‌که‌ین
16:15
(Applause)
252
951000
2000
چه‌پڵه لێدان
16:17
The third and last invention began with an idea.
253
953000
5000
داهێنانی کۆتایی و سێهه‌م ده‌ست پێ ده‌کات له‌گه‌ڵ بیرۆکه‌یه‌ک
16:22
Epilepsy can best be treated by responsive electrical stimulation.
254
958000
5000
ده‌شێت به باشترین شێوه چاره‌سه‌ربکرێت لە ڕێگەی هانده‌ری کاره‌بایی هەستیار
16:27
Now, why do we use -- add on, nearly, an epileptic focus?
255
963000
4000
ئێستاش، بۆ چی به‌کاری ده‌هێنن --زیادی بکه، به‌نزیکه‌یی، ورد بونه‌وه له نەخۆشی پەرکەم
16:31
Now, unfortunately, us technical people, unlike Mr. Bono,
256
967000
4000
به‌داخه‌وه، وه‌ک و که‌سانێکی ته‌کنیکی، به پێچه‌وانه‌ی مستەر (بۆنۆ)وە
16:35
have to get into all these technical words.
257
971000
2000
ده‌بێت بچینه ناوه‌ڕۆکی هه‌موو ئه‌م وشه ته‌کنیکیانه
16:37
Well, "responsive electrical stimulation" means
258
973000
5000
که‌واتە (هانده‌ری کاره‌بایی هه‌ستیار) واته
16:42
that we sense, at a place in your brain which is called an "epileptic focus,"
259
978000
5000
ئێمه هه‌ستی پێده‌که‌ین، له جێگه‌یه‌کدا له‌مێشکدا که ناونراوه، سه‌رنجدانی پەرکەم
16:47
which is where the epileptic seizure begins --
260
983000
5000
که تێیدا قه‌تیس بوونی پەرکەم ده‌ست پێ ده‌کات
16:52
we sense there, that it's going to happen,
261
988000
3000
لێره‌دا هه‌ست ده‌که‌ین، که خه‌ریکه ئه‌وه ڕووده‌دات
16:55
and then we respond by applying an electrical energy at that spot,
262
991000
5000
ئێمه‌ش ده‌ست ده‌که‌ین به جێبه‌جێکردنی وزه‌یه‌کی کاره‌بایی به‌سه‌ر ئه‌و به‌شه‌دا
17:00
which erases the errant signal
263
996000
3000
که ئاماژه لاده‌ره‌که ده‌سڕێته‌وه
17:03
so that you don't get the clinical manifestations of the migraine headache.
264
999000
5000
هه‌تا وه‌ک و ڕوخساره‌کانی سه‌ر جێگه‌ی نیمچه سه‌رئێشه ده‌رده‌که‌وێت
17:08
We use current pacemaker defibrillator technology that's used for the heart.
265
1004000
5000
ئێستا ئێمە ته‌کنه‌لۆژیا له‌رزه‌ی ئامێری ڕێکخه‌ری لێدانه‌کانی دڵ بەکاردەهێنین، که بۆ دڵ به‌کارده‌هێنن
17:13
We thought we could adapt it for the brain.
266
1009000
2000
وا مانده‌زانی ده‌توانین بۆ مێشک به‌کاری بهێنن
17:15
The device could be implanted under the scalp
267
1011000
2000
ئامێره‌که ده‌کرێت له‌ژێر پێستی سه‌ردا بچێنرێت
17:17
to be totally hidden and avoid wire breakage,
268
1013000
4000
بۆ ئه‌وه‌ی به‌ته‌واوه‌تی بیشاریتەوە و ڕێ له قرتانی وایه‌ر بگریت
17:21
which occurs if you put it in the chest and you try to move your neck around.
269
1017000
4000
که ڕووده‌دات ئەگەر له سنگدا دای بنێی و هه‌وڵ بده‌ی به‌م لاو به‌ولادا بیسوڕێنیت
17:25
Form a company to develop a neuro-pacemaker for epilepsy,
270
1021000
3000
دامه‌زراندنی کۆمپانیایه‌ک هه‌تا په‌ره بدات به ئامێری ڕێکخه‌ری ژماره خانه‌یی بۆ پەرکەم
17:28
as well as other diseases of the brain, because all diseases of the brain
271
1024000
6000
وه به‌هه‌مان شێوه‌ش بۆ نه‌خۆشه‌کانی تری مێشکیش
17:34
are a result of some electrical malfunction in it,
272
1030000
4000
له ئه‌نجامی هه‌ندێ له کارکه‌وتنی کاره‌باییه وه دروست ده‌بن
17:38
that causes many, if not all, of brain disorders.
273
1034000
5000
ئه‌وه‌ش هۆکاری زۆربه‌ی کێشه‌کانی مێشکن، ئه‌گه‌ر هه‌مووی نه‌بێت،
17:43
We formed a company called NeuroPace
274
1039000
4000
کۆمپانیاکه‌مان دروست کرد به‌ناوی نیرۆ په‌یس
17:47
and we started work on responsive neurostimulation,
275
1043000
3000
ده‌ستمان به‌کارکردن کرد له‌سه‌ر هانده‌ری ده‌ماره خانه‌ی هه‌ستیار
17:50
and this is a picture of what the device looked like,
276
1046000
3000
ئه‌مه‌ش وێنه‌یه‌که له‌سه‌ر شێوه‌ی ئامێره‌که
17:53
that's placed into the cranial bone.
277
1049000
3000
که له‌ناو ئێسکی سه‌ردا جێگیر کراوه
17:56
This is probably a better picture.
278
1052000
2000
وابزانم ئه‌مه وێنه‌یه‌کی باشتره
17:58
Here we have our device in which we put in a frame.
279
1054000
5000
ئه‌مه ئه‌و شێوه‌یه‌یه که ئامێره‌که‌ی له‌سه‌ر داده‌نرێت
18:03
There's a cut made in the scalp; it's opened; the neurosurgeon has a template;
280
1059000
6000
بڕینێک هه‌یه له پێستی سه‌ردا، کراوه‌یه، هانده‌ره ده‌ماره‌که قاڵبێکی هه‌یه
18:09
he marks it around, and uses a dental burr
281
1065000
2000
بڕه‌ڕه دان داناوییه‌کان به‌کارده‌هێنێت پاش نیشانه کردنی جێگه‌که‌ی
18:11
to remove a piece of the cranial bone exactly the size of our device.
282
1067000
5000
بۆ لابردنی پارچه‌یه‌کی ته‌واو هاوشێوه‌ی ئێسکه‌که به قه‌باره‌ی ئامێره‌که
18:16
And tonight, you'll be able to see the device in the tent.
283
1072000
3000
ئه‌مشه‌و، ئامێره‌که له چادره‌که‌دا ده‌بینن
18:19
And then with four screws, we put in a frame,
284
1075000
4000
که به چوار برغوو، پاشان ده‌یکه‌ینه چوار چێوه‌یەکه‌وه یه‌کسه‌ر ده‌چێتە ناویەوە
18:23
then we snap in the device and we run with wires --
285
1079000
3000
پاسان وایەره‌کان ڕاده‌کێشی له‌ئامێره‌که‌وه
18:26
the one shown in green will go to the surface of the brain with electrodes,
286
1082000
5000
ئه‌و دانه‌یه‌یان که به‌سه‌وز نیشان دراوه ده‌کرێته سه‌ر ڕووی مێشک به جه‌مسه‌ری کاره‌باییه‌وه
18:31
to the epileptic focus, the origin of the epilepsy,
287
1087000
3000
بۆ ناوچه‌ی سه‌رنجدانی پەرکەمی، بنه‌چه‌ی پەرکەم
18:34
where we can sense the electrical signal
288
1090000
3000
که ئێمه ده‌توانین هه‌ست به‌ئاماژه‌ی کاره‌بایی بکه‌ین
18:37
and have computer analysis that tells us when to hit it with some electrical current
289
1093000
5000
هه‌روه‌ها شیکاری کۆمپیوته‌ریشمان هه‌یه که پێمان ده‌ڵێت که‌ی لیی دەدرێت به‌هه‌ندێ وزه‌ی کاره‌بایی
18:42
to prevent the clinical manifestation of the seizure.
290
1098000
3000
بۆ ڕێگری کردن له ڕوودانی قه‌تیس بوونی پەرکەم
18:45
In the blue wire, we see what's called a deep brain electrode.
291
1101000
3000
له وایەره شینه‌که‌دا، ئه‌وه ده‌بینین که پێی ده‌وترێت ته‌زووی قوڵی کاره‌بایی مێشک
18:48
If that's the source of the epilepsy, we can attack that as well.
292
1104000
5000
ئه‌گه‌ر ئه‌وه سه‌رچاوه‌ی پەرکەم بێت، ده‌توانین هێرش بکه‌ینه سه‌ر ئه‌ویش به‌هه‌مان شێوه
18:53
The comprehensive solution: this is the device;
293
1109000
3000
چارەسه‌ری گشت گیرانه:: ئه‌م ئامێره‌یه
18:56
it's about one inches by two inches and, oddly enough,
294
1112000
3000
ئه‌مه نزیکه‌ی ئینجێک بۆ دوو ئینجه، ئه‌وه‌ش به‌سه
18:59
just the thickness of most cranial bones.
295
1115000
4000
ڕێژه‌ی ئه‌ستوری زۆربه‌ی ئێسکی سه‌ره‌کان
19:03
The advantages of responsive neurostimulation:
296
1119000
3000
سوده‌کانی هاندانی ده‌ماره خانه‌یی هه‌ستیار
19:06
It can detect and terminate seizures before the clinical symptoms occur,
297
1122000
4000
ده‌توانێت قه‌تیس بوونه‌که بدۆزێته‌وه و کۆتایی پێ بێنێت پێش ده‌رکه‌وتنی نیشانه‌ی کلینکیه‌کان
19:10
provide stimulation only when needed,
298
1126000
3000
وه هاندانەک دابین دەکات ئه‌گه‌ر پێویست بکات
19:13
can be turned off if seizures disappear; it has minimal side effects --
299
1129000
5000
ده‌شتوانێت بیکوژێنێته‌وه ئه‌گه‌ر قه‌تیس بونه‌که دیار نه‌ما، وه که‌مترین کاریگه‌ری هه‌یه له‌و کاته‌دا
19:18
as a matter of fact, in all our clinical trials to date,
300
1134000
3000
وه‌ک ڕاستیه‌ک، له هه‌مولێکۆڵینه‌وه کلینکیه‌که تازه‌کانماندا
19:21
we've seen no side effects in the 40 or so patients in whom it's been implanted --
301
1137000
5000
هیچ کاریگه‌ریه‌کمان به‌دی نه‌کردووه له‌و، ٤٠ که‌سه ی که ئه‌م ئامێره‌یان بۆ چێندراوه
19:26
and it's invisible, cosmetically hidden,
302
1142000
3000
وه نادیاریشه، به‌شێوه‌یه‌کی جوانکاریانه شاردراوه‌ته‌وه
19:29
so, if you have epilepsy and you have the device,
303
1145000
3000
که‌واته، ئه‌گه‌ر تۆ پەرکەمت هه‌یه و ئه‌م ئامێره‌شت هه‌یه
19:32
no one will know it because you can't tell that it's there.
304
1148000
3000
كه‌س پێی نازانێت چونکه ناتوانێت بڵێی ئالێره‌دایه
19:35
And this shows what an electroencephalogram is,
305
1151000
4000
ئه‌مه‌ش ئه‌وه نیشان ده‌دات که وێنه‌ی کاره‌بایی مێشک چییه
19:39
and on the left is the signal of a spontaneous seizure of one of the patients.
306
1155000
4000
وه لای چه‌پیشه‌وه ئاماژه‌یه‌ک هه‌یه بۆنیشان دانی قه‌تیس بوونی ورده ورده له مێشکی نه‌خوشێکدا
19:43
Then we stimulated, and you see how that heavy black line
307
1159000
4000
ئێمه‌ش هانماندا، ئه‌و هێڵه قورسه ڕه‌شه ده‌بینی
19:47
and then you see the electroencephalogram signal going to normal,
308
1163000
4000
پاشان وێنه‌ی کاره‌بایی مێشک ئاسایی ده‌بێته‌وه
19:51
which means they did not get the epileptic seizure.
309
1167000
3000
ئه‌وه‌ش ده‌گه‌یه‌نێت که توشی قه‌تیس بونی پەرکەم نابن
19:54
That concludes my discussion of epilepsy,
310
1170000
5000
ئه‌وه‌ش پوختەی گفتوگۆکه‌م بوو له‌باره‌ی (پەرکەم)وه
19:59
which is the third invention that I want to discuss here this afternoon.
311
1175000
4000
که ده‌کاته داهێنانی سێهه‌می من که ویستم ئه‌م پاش نیوه‌ڕۆیه لێره باسی بکه‌م
20:03
(Applause)
312
1179000
4000
چه‌پڵه لێدان
20:07
I have three wishes. Well, I can't do much about Africa.
313
1183000
5000
من سێ هیوام هه‌یه، که‌واتە، ناتوانم شتێکی وا بکه‌م بۆ ئه‌فه‌ریقا
20:12
I'm a tech; I'm into medical gadgetry,
314
1188000
3000
من فێرکارم: من له داهێنراوه پزیشکه‌کانم
20:15
which is mostly high-tech stuff like Mr. Bono talked about.
315
1191000
4000
که ده‌کاته زۆربه‌ی ته‌کنه‌لۆژیا به‌رزه‌کانی وه‌ک ئه‌وه‌ی مسته‌ر (بۆنۆ) باسی لێوه کرد
20:19
The first wish is to use the epilepsy responsive neurostimulator,
316
1195000
5000
یه‌که‌م هیوام به‌کار بردنی هانده‌ری ده‌ماره خانه‌یه
20:24
called RNS, for Responsive NeuroStimulator -- that's a brilliant acronym --
317
1200000
5000
پێشی ده‌وترێت (ئار ئێن ئێس)، ده‌کاته (هەستیاری دەمارە خانە)-- که پوخته‌ی بلیمه‌تییه
20:29
for the treatment of other brain disorders.
318
1205000
2000
بۆ چاره‌سه‌رکردنی ناڕێک و پێکیه‌کانی مێشک
20:31
Well, if we're going to do it for epilepsy, why the hell not try it for something else?
319
1207000
5000
که‌واته، ئه‌گه‌ر ئێمه ئه‌وه بۆ پەرکەم ئه‌نجام بده‌ین، ئه‌ی بۆ بۆشتێکی تریش به‌کارنه‌یه‌ت؟
20:36
Then you saw what that device looked like,
320
1212000
3000
پاشان ده‌یبینیت که ئه‌و ئامێره وه‌ک چی وابووه
20:39
that the woman was using to fix her migraines?
321
1215000
2000
که ئافره‌ته‌که به‌کاری ده‌هێنا بۆ سه‌ر ئێشه‌که‌ی؟
20:41
I tell you this: that's something which some research engineer like me would concoct,
322
1217000
5000
ئه‌مه‌تان پێ ده‌ڵێم: ئه‌وه شتێکه ئه‌ندازیارانی لێکۆڵینه‌وه‌کانی وه‌ک من دروستی دەکەن
20:46
not a real designer of good equipment.
323
1222000
2000
نه‌وه‌ک داهێنه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی که‌لوپه‌ل
20:48
(Laughter)
324
1224000
2000
پێکه‌نین
20:50
We want to have some people, who really know how to do this,
325
1226000
3000
ئێمه دده‌مانه‌وێت هه‌ندێک که‌سمان هه‌بێت، که به‌ڕاستی بزانن ئه‌مه چۆن ئه‌نجام بده‌ن
20:53
perform human engineering studies to develop the optimum design
326
1229000
4000
نواندنی ئه‌ندازه‌یی لێکۆڵینه‌وه‌کانی مرؤڤ بۆ به‌ره‌وپێشبردنی باشترین دیزاین
20:57
for the portable device for treating migraine headaches.
327
1233000
3000
بۆ ئامێرێکی جوڵاوی وه‌ک چاره‌سه‌رکه‌ری سه‌ر ئێشه‌کان
21:00
And some of the sponsors of this TED meeting are such organizations.
328
1236000
5000
هه‌روه‌ها هه‌ندێک له سپۆنسه‌ره‌کانی ئه‌م (تێدە) دامه‌زراوه‌ن
21:05
Then we're going to challenge the TED attendees
329
1241000
3000
پاشان ده‌چین به‌ره‌نگاری ئاماده‌بوانی (تێد) ده‌بینه‌وه
21:08
to come up with a way to improve health care in the USA,
330
1244000
4000
بۆ هه‌ڵبژاردنی ڕێگه‌یه‌ک تاوه‌کو گرنگیدان به ته‌ندروستی له ویلایه‌ته یه‌کگرتوه‌کان به‌ره‌و پێش بچێت
21:12
where we have problems that Africa doesn't have.
331
1248000
3000
هه‌ندێک کێشه ئێمه هه‌مانه ، ئه‌فه‌ریقا نییه‌تی
21:15
And by reducing malpractice litigation --
332
1251000
3000
بۆ که‌م کردنه‌وه‌ی که‌یسه‌کانی به هه‌ڵه موماره‌سه کردنی دادوه‌ری
21:18
malpractice litigation is not an African problem; it's an American problem.
333
1254000
4000
به‌هه‌ڵه موماره‌سه‌کردنی دادوه‌ری کێشه‌ی ئه‌فه‌ریقیه‌کان نییه، ئه‌وه کێشه‌ی ئه‌مه‌ریکیه‌کانه
21:22
(Applause)
334
1258000
3000
چه‌پڵه لێدان
21:25
So, to get quickly to my first wish --
335
1261000
3000
بۆ ئه‌وه‌ی به‌خێرایی بچینه سه‌ر یه‌که‌م هیوا
21:28
the brain operates by electrical signals.
336
1264000
3000
مێشک به ئاماژه کاره‌باییه‌کان کر ده‌کات
21:31
If the electrical signals create a brain disorder,
337
1267000
3000
ئه‌گه‌ر ئاماژه کاره‌باییه‌کان ناڕێکوپێکیان له مێشکدا دروست کرد
21:34
electro-stimulation can overcome that disorder by acting on the brain's neurons.
338
1270000
4000
ئه‌وه هانده‌ری کاره‌بایی ده‌توانێت کۆتایی به‌و ناڕێکوپێکیه بێنێت ئه‌ویش به جێبه‌جێ کردنی به‌سه‌ر ده‌ماره خانه‌ی مێشکدا
21:38
In other words, if you've screwed up electrical signals,
339
1274000
4000
له داڕشته‌یه‌کی تردا، ئه‌گه‌ر ئاماژه کاره‌باییه‌کانت مه‌به‌ست بوو
21:42
maybe, by putting other electrical signals from a computer in the brain,
340
1278000
4000
له‌وانه‌یه، به دانانی ئاماژه‌ی کاره‌بایی تر له کۆمپیته‌رێکه‌وه بۆ مێشک
21:46
we can counteract that.
341
1282000
3000
بتوانیت ڕوبه‌ڕوی ببیته‌وه
21:49
A signal in the brain that triggers brain dysfunction
342
1285000
3000
ئاماژه‌یه‌ک له مێشکدا که ده‌بێته هۆی دروست بونی کێشه‌ی فرمانی مێشک
21:52
might be sensed as a trigger for electro-stimulation
343
1288000
3000
ده‌شێت وا هه‌ست پێبکرێت وه‌ک هۆکارێک بۆ هاندانی کاره‌بایی
21:55
like we're doing with epilepsy.
344
1291000
2000
وه‌ک ئه‌وه‌ی که بۆ پەرکەم ئه‌نجامماندا
21:57
But even if there is no signal,
345
1293000
2000
به‌ڵام ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هیچ ئاماژه‌یه‌کیش نه‌بێت
21:59
electro-stimulation of an appropriate part of the brain can turn off a brain disorder.
346
1295000
5000
هانده‌ری کاره‌بایی بۆ به‌شێکی گونجاوی مێشک ده‌توانێت ناڕێکوپێکی مێشک بسڕێته‌وه
22:04
And consider treating psychotic disorders --
347
1300000
4000
وه له‌به‌رچاو گرتنی چاره‌سه‌رکردنی نا ئارامییه ده‌رونییه‌کان
22:08
and I want this involved with the TED group --
348
1304000
3000
ده‌شمه‌وێت له گروپی (تێد) ئه‌مه‌ش بگرێته‌وه
22:11
such as obsessive-compulsive disorder
349
1307000
2000
وه‌ك ناڕێکوپێکی و نائارامی ودڵەڕاوکێی ناچاری
22:13
that, presently, is not well treated with drugs, and includes five million Americans.
350
1309000
6000
ئەوە به‌ڕێژه‌ییانه، ناتوانرێت به‌باشی به‌ده‌رمان چاره‌سەر بکرێت، ئه‌مه ٥ ملیۆن ئه‌مه‌ریکی ده‌گرێته‌وه
22:19
And Mr. Fischer, and his group at NeuroPace, and myself believe
351
1315000
4000
مسته‌ر فیسچه، وه گروپه‌که‌ش له (نیورۆ په‌یس)، وه خۆشم باوه‌ڕم وایه
22:23
that we can have a dramatic effect in improving OCD in America and in the world.
352
1319000
6000
که ده‌توانین کاریگه‌رییه‌کی گه‌وره بکه‌ین له‌سه‌ر به‌ره‌و پێش چونی نه‌خۆشیدڵەڕاوکێی ناچار له ئه‌مه‌ریکا و جیهان
22:29
That is the first wish.
353
1325000
3000
ئه‌وه‌ش هیوای یه‌که‌ممە
22:32
(Applause)
354
1328000
5000
چه‌پڵه لێدان
22:37
The second wish is, at the present time,
355
1333000
3000
هیوای دووه‌میشم، له کاتی ئێستادا
22:40
the clinical trials of transcranial magnetic stimulators --
356
1336000
5000
تاقیکردنه‌وه‌ی کلینێکی هاندانی موگناتیسی له ڕێگه‌ی که‌له‌ی سه‌ره‌وه
22:45
that's what TMS means, device to treat migraine headaches --
357
1341000
4000
واتە سیستەمی بەڕێوەبردنی گواستنەوە ئامێرێک بۆ چاره‌سه‌ر کردنی نیمچه سه‌ر ئێشه‌کان
22:49
appears to be quite successful.
358
1345000
2000
وا ده‌رده‌که‌وێت که به‌ته‌واوه‌تی سه‌ر که‌وتوبێت
22:51
Well, that's the good news.
359
1347000
2000
که‌واته، ئه‌مانه هه‌واڵی خۆشن
22:53
The present portable device is far from optimally designed,
360
1349000
2000
که ئامێره جوڵاوه‌کان ده‌نوێنن که دوورن له داهێنانێکی نمونەییەوە
22:55
both as to human factors as appearance.
361
1351000
3000
بۆ هه‌ر دوو فاکته‌ره‌کانی مرۆڤ و ڕوخساریش
22:58
I think she said it looks like a gun. A lot of people don't like guns.
362
1354000
4000
وابزانم وتی وه‌ک ده‌مانچه وایه، که‌سانێکی زۆر حه‌ز به ده‌مانچه ناکه‌ن
23:02
(Laughter)
363
1358000
2000
پێکه‌نین
23:04
Engage a company having prior successes
364
1360000
2000
ساز کردنی کۆمپانیایه‌ک که سه‌رکه‌وتنێکی پێشینه‌یی هه‌بێت
23:06
for human factors engineering and industrial design
365
1362000
3000
له ئه‌ندازیاری فاکته‌ره‌کانی مرؤڤ و دیزاینێکی پیشه‌سازیانه
23:09
to optimize the design of the first portable TMS device
366
1365000
5000
بۆ داڕشتنی دیزاینی یه‌که‌م ئامێری سیستەمی بەڕیوەبردنی گواستنەوەی جوڵاوی
23:14
that will be sold to the patients who have migraine headaches.
367
1370000
3000
که ده‌فرؤشرێت به‌و نه‌خۆشانه‌ی که ژانه سه‌ریان هه‌یه
23:17
And that is the second wish.
368
1373000
2000
ئه‌وه‌ش هیوای دووه‌مه
23:19
(Applause)
369
1375000
5000
چه‌پڵه لێدان
23:24
And, of the 100,000-dollar prize money, that TED was so generous to give me,
370
1380000
4000
وه، له‌خه‌ڵاتێکی (١٠٠،٠٠٠) هەزار دۆلاری مادیه‌وه، که (تێد) زۆر به‌خشنده بوو پێمی دا
23:28
I am donating 50,000 dollars to the NeuroPace people
371
1384000
4000
من (٥٠،٠٠٠) هەزار دۆلاری ده‌به‌خشمه ستافی نیرۆپه‌یس
23:32
to get on with the treatment of OCD, obsessive-compulsive disorder,
372
1388000
5000
تاکو شێک بکه‌ن بۆ چاره‌سه‌ر کردنی نه‌خۆشیدڵەڕاوکێی ناچاری
23:37
and I'm making another 50,000 available for a company
373
1393000
4000
وه (٥٠،٠٠٠) هەزار دۆلاره‌که‌ی تریش بۆ کۆمپانیایه‌ک دابین ده‌که‌م
23:41
to optimize the design of the device for migraines.
374
1397000
3000
بۆداڕشتنی دیزاینێک بۆ ئامێری چاره‌سه‌ری سه‌رئێشه
23:44
And that's how I'll use my 100,000-dollar prize money.
375
1400000
4000
ئه‌مه‌ش ئه‌و شێوازه‌یه که چۆن خه‌ڵاته (١٠٠،٠٠٠)هەزار دۆلاریه‌که‌م به‌کار ده‌هێنم
23:48
(Applause)
376
1404000
6000
چه‌پڵه لێدان
23:54
Well, the third and final wish is somewhat --
377
1410000
2000
که‌واتە، هیوای سێهه‌م و کۆتایی به شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان بریتیه له
23:56
unfortunately, it's much more complicated because it involves lawyers.
378
1412000
5000
به‌داخه‌وه، ئه‌وه زۆر تێکه‌ڵاوه چونکه یاساناسه‌کانیش ده‌گرێته‌وه
24:01
(Laughter)
379
1417000
2000
پێکه‌نین
24:03
Well, medical malpractice litigation in the US
380
1419000
2000
به هه‌ڵه موماره‌سه‌کردنی پزیشکی له ئه‌مه‌ریکا
24:05
has escalated the cost of malpractice insurance,
381
1421000
2000
هه‌ڵکشاوه به‌ره‌و به‌هه‌ڵه پراکتیسه‌کردنی دڵنیایی
24:07
so that competent physicians are leaving their practice.
382
1423000
3000
به‌ڕاده‌یه‌ک که فیزیاناسه به‌تواناکان توێژینه‌وه‌کانیان جێ ده‌هێڵن
24:10
Lawyers take cases on contingency with the hope of a big share
383
1426000
4000
وه یاسا ناسه‌کان، که‌یسه‌کان به په‌له وه ده‌گرن به‌و هیوایه‌ی به‌شێکی گه‌وره‌یان به‌ر بکه‌وێت
24:14
of a big settlement by a sympathetic jury, because this patient really ended up badly.
384
1430000
5000
له به‌ده‌ست هێنانی به‌زه‌یی ده‌سته‌ی سوێند خۆرانی دادگا، چونکه ئه‌م نه‌خۆشه باشی به‌سه‌ر نه‌هاتوه
24:19
The high cost of health care in the US is partly due to litigation and insurance costs.
385
1435000
5000
نرخی به‌رز و گرانی گرنگیدان به ته‌ندروستی ئه‌نجامی داواکان و نرخ و دڵنیایی
24:24
I've seen pictures, graphs in today's USA Today
386
1440000
5000
ئه‌مڕۆ وێنه‌ی گرافیکی زۆرم بینی له (یو ئێس ئەی تودەی)دا
24:29
showing it skyrocketing out of control, and this is one factor.
387
1445000
3000
که بازده‌دات بۆ له کۆنتڕۆڵ ده‌رچون، وه‌ئه‌مه‌ش فاکته‌رێکه
24:32
Well, how can the TED community help with this situation?
388
1448000
4000
که‌واتە، چۆن کۆمه‌ڵگای(تێد) یارمه‌تی ئه‌م دۆخه ده‌ده‌ن
24:36
I have a couple of ideas to begin with.
389
1452000
3000
دوو بیرۆکه‌م هه‌یه تا ده‌ستی پێبکات
24:39
As a starting point for discussion with the TED group,
390
1455000
4000
وه‌ک و خاڵی ده‌ستپێک له گفتو گۆکردن له‌گه‌ڵ گروپی (تێد) دا
24:43
a major part of the problem is the nature of the written extent
391
1459000
3000
به‌شی گشتگیری کێشه‌که ئه‌وه‌یه که مه‌ودای نوسراوی
24:46
of informed consent that the patient or spouse must read and sign.
392
1462000
4000
ڕێکه‌وتنی هۆشیاری که ده‌بێت نه‌خۆشه‌که بیخوێنێته‌وه و واژۆی بکات
24:50
For example, I asked the epilepsy people
393
1466000
3000
بۆ نمونه، ده‌مپرسی له‌و که‌سانه‌ی که پەرکرمیان هه‌بوو
24:53
what are they using for informed consent.
394
1469000
2000
ئه‌وان چی به‌کارده‌هێنن بۆ پێشکه‌ش کردنی داوای ڕه‌زامه‌ندی
24:55
Would you believe, 12 pages, single space,
395
1471000
4000
باوه‌ڕ ده‌که‌یت، ١٢ په‌ڕه، هه‌مووی بۆشایی
24:59
the patient has to read before they're in our trial to cure their epilepsy?
396
1475000
5000
نه‌خۆش ده‌بێت بیخوێنێته‌وه پێش ئه‌وه‌ی وه‌ریبگرێ بۆ چاره‌سه‌ری پەرکەم له توێژینه‌وه‌که‌ی ئێمه‌دا
25:04
What do you think someone has at the end of reading 12 single-spaced pages?
397
1480000
4000
چاوه‌ڕێت چۆنه له‌باره‌ی که‌سێکیشه‌وه که له کۆتا په‌ڕه‌ی خوێندنه‌وه‌ی ١٢ لاپه‌ڕه‌دابێ
25:08
They don't understand what the hell it's about.
398
1484000
2000
نازانن ئه‌وه هه‌ر له‌باره‌ی چیشه‌وه‌یه
25:10
(Laughter)
399
1486000
2000
پێکه‌نین
25:12
That's the present system. How about making a video?
400
1488000
3000
ئه‌وه سیسته‌می ئێستامانه، ئه‌ی چی له‌باره‌ی دروست کردنی ڤیدیۆیه‌که‌وه؟
25:15
We have entertainment people here;
401
1491000
2000
تۆ که‌سانێکی کات به‌سه‌ربه‌رت هه‌یه لێره
25:17
we have people who know how to do videos,
402
1493000
2000
که‌سانێک هه‌ن ده‌زانن که چۆن ڤیدیۆیه‌ک دروست بکه‌ن
25:19
with visual presentation of the anatomy and procedure done with animation.
403
1495000
4000
له‌گه‌ڵ به‌رجه‌سته کردنێکی جوڵاویی و شیکاری و بنه‌ماییانه ئه‌نجام دراون له‌گه‌ڵ جوڵه‌دا
25:23
Everybody knows that we can do better with a visual thing
404
1499000
5000
هه‌موان ده‌زانن ئێمه ده‌توانین شتێکی باشتر بکه‌ین له‌گه‌ڵ شته جوڵاوه‌کان
25:28
that can be interactive with the patient, where they see the video
405
1504000
4000
که ده‌کرێت یه‌کبگرێته‌وه له نه‌خۆشه‌کاندا، که ڤیدیۆکه ده‌بینن
25:32
and they're being videoed and they press, do you understand this? No, I don't.
406
1508000
5000
وه ئه‌وانیش گرته‌ی ڤیدیۆییان بۆ ده‌گیرێ و ده‌ست ده‌نێن پیایدا، تێده‌گه‌ی له‌مه؟ نه‌خێر
25:37
Well, then let's go to a simpler explanation.
407
1513000
2000
که‌واته، بابچینه سه‌ر ڕونکردنه‌وه‌یه‌کی ئاسانتر
25:39
Then there's a simpler one and, oh yes, I understand that.
408
1515000
3000
داتایه‌کی ئاسانتر هه‌یه، تۆ، به‌ڵێ له‌وه تێده‌گه‌ی
25:42
Well, press the button and you're on record, you understand.
409
1518000
3000
که‌واتە، ده‌ست ده‌نێیت به‌دوگمه‌دا که ڕیکۆرده‌که هه‌ڵده‌کات، تۆ تێده‌گه‌ی
25:45
And that is one of the ideas.
410
1521000
3000
ئه‌وه‌ش یه‌کێکه له‌بیرۆکه‌کان
25:48
Now, also a video is done of the patient or spouse and medical presenter,
411
1524000
3000
هه‌روه‌ها ڤیدیۆییه‌ک له‌سه‌ر نه‌خۆشه‌که یان پێشکه‌شکاره پزیشکه‌که
25:51
with the patient agreeing that he understands the procedure to be done,
412
1527000
5000
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که نه‌خۆشه‌که تێده‌گات له پڕۆسه‌که تاکو ڕوبدات
25:56
including all the possible failure modes.
413
1532000
3000
له‌گه‌ڵ ئه‌گه‌ری هه‌موو سه‌رنه‌که‌وتنه‌کان
25:59
The patient or spouse agrees not to file a lawsuit
414
1535000
2000
نه‌خۆشه‌کان ڕێک ده‌که‌ون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که ڕێ و شوێنی یاسایی نه‌گرێنه به‌ر
26:01
if one of the known procedure failures occurs.
415
1537000
3000
ئه‌گه‌ر یه‌کێک له پڕۆسه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی له پڕ سه‌رنه‌که‌وت
26:04
Now, in America, in fact, you cannot give up your right to trial by jury.
416
1540000
6000
له‌ڕاستیدا، له ئه‌مه‌ریکادا، ناتوانیت واز له‌مافه‌کانت بێنیت له لێکۆڵینه‌وه له‌به‌رده‌م ده‌سته‌ی سوێند خۆراندا
26:10
However, if a video is there that everything was explained to you,
417
1546000
4000
هه‌رچه‌نده، ئه‌گه‌ر ڤیدیۆیه‌ک هه‌بێت که تۆ هه‌موو شتێکت بۆڕوون کراوه‌ته‌وه
26:14
and you have it all in the video file,
418
1550000
2000
وه هه‌موو شته‌کانت له گرته ڤیدیۆکه‌دا هه‌یه
26:16
it'll be much less likely that some hotshot lawyer
419
1552000
3000
ئه‌وه زۆر که‌متر له‌وه ده‌چێت که پارێزه‌رێکی باش
26:19
will take this case on contingency, because it won't be nearly as good a case.
420
1555000
5000
که‌یسه‌که وه‌ربگرێت وه‌ک ڕێکه‌وتنێک، چونکه ئه‌وه که‌یسێکی سه‌ر که‌وتو نابێت
26:24
If a medical error occurs, the patient or spouse agrees to a settlement
421
1560000
5000
ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌ی پزیشکه‌کان ده‌رکه‌ون، نه‌خۆشه‌که ڕازی ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که ڕێکه‌وتن بکات
26:29
for fair compensation by arbitration instead of going to court.
422
1565000
5000
له‌سه‌ر قه‌ره‌بووکردنێکی گونجاو به دانوستان له جیاتی ئه‌وه‌ی که که‌یسه‌که ببرێته دادگا
26:34
That would save hundreds of millions of dollars in legal costs in the United States
423
1570000
5000
که سه‌دان ملیۆن دۆلار پاشه‌که‌وت ده‌کاته‌وه له تێچونی یاسایی له ویلایه‌ته یه‌کگرتوه‌کان
26:39
and would decrease the cost of medicine for everyone.
424
1575000
3000
وه تێچونه کانی ته‌ندروستی بۆ هه‌موان که‌م ده‌کاته‌وه
26:42
These are just some starting points.
425
1578000
3000
ئه‌مانه ته‌نها چه‌ند خاڵێکی ده‌ستپێکن
26:45
And, so there, that's the end of all my wishes.
426
1581000
4000
هه‌روه‌ها، لێره‌دا، کۆتای هیواکانمن
26:49
I wish I had more wishes but three is what I've got and there they are.
427
1585000
4000
من هیوادارم که هیوای زیاترم هه‌بوایه به‌ڵام ته‌نها سێ دانه‌م هه‌یه، ئه‌مه‌ش هه‌رسێکیان بوو
26:53
(Applause)
428
1589000
3000
چه‌پڵه
ABOUT THE SPEAKER
Robert Fischell - Biomedical inventorRobert Fischell invented the rechargeable pacemaker, the implantable insulin pump, and devices that warn of epileptic seizures and heart attacks. Yet it's not just his inventive genius that makes him fascinating, but his determination to make the world a better place.
Why you should listen
Robert Fischell began his work in space development, and created a 16-satellite system called Transit that was a key precursor to GPS. When he turned his attention to medical devices, he had the key insight that a pacemaker is like a tiny satellite within the body. The medical devices he has pioneered -- starting with a pacemaker that didn't require a new battery every two years -- have saved thousands of lives and improved countless more.
Fischell's true genius is his ability to see across technologies and sciences. His uncanny intuition allowed him to invent special features of the implantable cardiac defibrillator that has saved more than 60,000 lives -- followed by the implantable insulin pump, coronary stents used to open clogged arteries, and two extraordinary feedback systems that provide early warning of epileptic seizures and heart attacks. Though he is officially retired, he continues to create new devices to treat a wide range of ailments, from heart attacks to chronic migraines.
Accepting his 2005 TED Prize, Fischell made three wishes. First, he wished for help in developing an implantable device to treat brain disorders such as obsessive-compulsive disorder; second, he asked for help in designing his portable Transcranial Magnetic Stimulator (TMS), a drug-less migraine treatment -- for the latest news on this device, see the website for his company Neuralieve. For his third wish, Fischell took on the medical malpractice system, which, he believes, puts doctors at the mercy of lawyers and insurers.
Robert Fischell | Speaker | TED.com