TED2019
David Deutsch: After billions of years of monotony, the universe is waking up
David Deutsch: နှစ်ပေါင်း ဘီလီယံချီကြာအောင် ပုံစံမပြောင်းထပ်နေမှုရဲ့ နောက်မှာ စကြဝဠာဟာ နှိုးကြားလာနေပါပြီ
Filmed:
Readability: 5.2
1,582,806 views
ရူပဗေဒ သိအိုရီပညာရှင် David Deutsch က ‘‘ပုံစံမပြောင်းထပ်နေမှု’’ အမည်ပေးထားတဲ့ အံ့အားသင့်ဖွယ် အကြောင်းအရာကို၊ ကျုပ်တို့ စကြဝဠာထဲတွင် ဘီလီယံနှစ်များစွာ ကြာအောင်ကို အသစ်အဆန်းဆိုလို့ ဘာတစ်ခုမှ ပေါ်မလာခဲ့တာကို ထောက်ပြလျက် လူသားရဲ့ ရှင်းပြနိုင်တဲ့ အသိပညာဟာဖြင့် အဲဒီလို အစဉ်အလာကို ပြောင်းလဲပစ်နိုင်မယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။‘‘လူသားတို့ဟာ အာကာသ အင်အားတွေက လှုပ်ရှားစေနေတဲ့ သူတွေ မဟုတ်ကြဘူး‘‘လို့ သူက ညွှန်ပြသွားကာ ‘‘ကျုပ်တို့ဟာ အာကစာ စွမ်းအင်တွေကို သုံးနေကြတဲ့ သူတွေပါ’’လို့ ဆိုပါတယ်။
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
ဒီလို high-tech နည်းဖြင့် ဟောပြောခွင့်
ရတာကို ကျွန်တော် စိတ်လှုပ်ရှားမိတယ်။
ရတာကို ကျွန်တော် စိတ်လှုပ်ရှားမိတယ်။
00:12
I'm thrilled to be talking to you
by this high-tech method.
by this high-tech method.
0
968
4000
ကမ္ဘာပေါ်မှာ နေထိုင်ခဲ့ဖူးသမျှ
လူသားအားလုံးတို့ဟာ၊
လူသားအားလုံးတို့ဟာ၊
00:18
Of all humans who have ever lived,
1
6167
1912
00:20
the overwhelming majority
would have found what we are doing here
would have found what we are doing here
2
8103
4609
သူတို့အထဲက အများစုတို့ဟာ
ကျုပ်တို့ အခု ဒီမှာ လုပ်ကိုင်နေတာကို
ကျုပ်တို့ အခု ဒီမှာ လုပ်ကိုင်နေတာကို
00:24
incomprehensible, unbelievable.
3
12736
2460
နားလည်နိုင်စွမ်းမရှိ၊
ယုံကြည်နိုင်ကြမှာ မဟုတ်ပါ။
ယုံကြည်နိုင်ကြမှာ မဟုတ်ပါ။
00:27
Because, for thousands of centuries,
4
15760
2993
ဘာလို့လဲဆိုတော့ ရာစုနှစ်ထောင်နဲ့ချီပြီး
00:30
in the dark time
before the scientific revolution
before the scientific revolution
5
18777
2935
သိပ္ပံတော်လှန်ရေးမတိုင်မီ
မှောင်မိုက်ကာလအတွင်းမှာ၊
မှောင်မိုက်ကာလအတွင်းမှာ၊
00:33
and the Enlightenment,
6
21736
1808
ဉာဏ်အလင်းပွင့်လာချိန်မှာ၊
00:35
people had low expectations.
7
23568
2968
လူတွေရဲ့ မျှော်လင့်ချက်တွေဟာ
နိမ့်ကျခဲ့ပါတယ်။
နိမ့်ကျခဲ့ပါတယ်။
သူတို့ရဲ့ဘဝ၊ သူတို့ရဲ့
သားစဉ်မြေးဆက်တို့ရဲ့ဘဝအတွက်ကိုပါ။
သားစဉ်မြေးဆက်တို့ရဲ့ဘဝအတွက်ကိုပါ။
00:38
For their lives,
for their descendants' lives.
for their descendants' lives.
8
26560
3016
ပုံမှန်အားဖြင့် သူတို့ရဲ့ဘဝဟာ
သိသာဆန်းသစ်လာမှာကို
သိသာဆန်းသစ်လာမှာကို
00:41
Typically, they expected
9
29600
1842
00:43
nothing significantly new
or better to be achieved, ever.
or better to be achieved, ever.
10
31466
4447
ပိုကောင်းလာမှာကို မမျှော်လင့်ခဲ့ကြပါဘူး။
00:48
This pessimism
famously appears in the Bible,
famously appears in the Bible,
11
36847
4984
ဤအဆိုးမြင်မှုကို သမ္မာကျမ်းစာထဲတွင်
အထင်အရှား တွေ့နိုင်ကြပါတယ်၊
အထင်အရှား တွေ့နိုင်ကြပါတယ်၊
00:53
in one of the few biblical passages
with a named author.
with a named author.
12
41855
4214
အမည်ကိုဖေါ်ပြီး ရေးသားထားတဲ့ သမ္မာကျမ်းစာ
ကျမ်းပိုင် အချို့ထဲမှာ ဖတ်ကြရပါတယ်။
ကျမ်းပိုင် အချို့ထဲမှာ ဖတ်ကြရပါတယ်။
00:58
He's called Qohelet,
he's an enigmatic chap.
he's an enigmatic chap.
13
46093
3631
ဟာဗြဲလို Qohelet ဆိုသူ
နားလည်ရန် ခက်တဲ့သူရဲ့ ရေးသားချက်ပါ။
နားလည်ရန် ခက်တဲ့သူရဲ့ ရေးသားချက်ပါ။
01:02
He wrote, "What has been is what will be,
14
50173
4285
“ ဖြစ်ဘူးသောအရာသည် ဖြစ်လတံ့သောအရာနင့်တူ၏။
01:07
and what has been done
is what will be done;
is what will be done;
15
55133
3067
ယခုပြုသောအမှုသည် ပြုလတံ့သောအမှုနှင့်တူ၏။
01:10
there is nothing new under the sun."
16
58736
2698
နေအောက်မှာ အသစ်သော အမှုအရာမရှိ။"
01:14
Is there of which it is said,
"Look, this is new."
"Look, this is new."
17
62140
4215
"ကြည့်စမ်းပါ၊ ဟောဒီမှာအသစ်" လို့
ပြောဆိုစရာ ရှိပါက၊
ပြောဆိုစရာ ရှိပါက၊
01:18
No, that thing was already done
in the ages that came before us.
in the ages that came before us.
18
66379
4055
မဟုတ်နိုင်ပါ၊ အဲဒီအရာကို ကျုပ်တို့မတိုင်မီ
နှစ်များတုန်းက ပြုလုပ်ပြီးခဲ့ပြီးသားပါ။
နှစ်များတုန်းက ပြုလုပ်ပြီးခဲ့ပြီးသားပါ။
01:23
Qohelet was describing a world
without novelty.
without novelty.
19
71427
4872
Qohelet ဟာ ဆန်းသစ်မှုရယ်လို့
မရှိနိုင်တဲ့ ကမ္ဘာကြီးကို ဖေါ်ပြခဲ့ပါတယ်။
မရှိနိုင်တဲ့ ကမ္ဘာကြီးကို ဖေါ်ပြခဲ့ပါတယ်။
အသစ်အဆန်းလို့ ဆိုရာတွင် ကျွန်တော်ဟာ
Qohelet ရဲ့သဘောအရ အသစ်တစ်ခုကိုဆိုလိုတာပါ၊
Qohelet ရဲ့သဘောအရ အသစ်တစ်ခုကိုဆိုလိုတာပါ၊
01:29
By novelty I mean something new
in Qohelet's sense,
in Qohelet's sense,
20
77252
3278
01:32
not merely something that's changed,
21
80554
2618
တစ်ခုခု ပြောင်းလဲသွားမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊
01:35
but a significant change
with lasting effects,
with lasting effects,
22
83196
3500
သိသာပြီး ရေရှည် အကျိုးသက်ရောက်မယ့်
ပြောင်းလဲမှုမျိုးကိုပါ၊
ပြောင်းလဲမှုမျိုးကိုပါ၊
01:38
where people really would say,
23
86720
2175
လူတွေတကယ့်ကိုပဲ
01:40
"Look, this is new,"
24
88919
1976
"ကြည့်စမ်းပါ၊ ဟောဒီမှာအသစ်"
01:42
and, preferably, "good."
25
90919
2174
ပြီးတော့ "ပိုကောင်းတဲ့" အရာ ဖြစ်ရပါမယ်။
01:46
So, purely random changes aren't novelty.
26
94061
4857
ဒီတော့ ကျပန်းပြောင်းလဲမှုတွေဟာ
ဆန်းသစ်မှု မဖြစ်နိုင်ကြပါ။
ဆန်းသစ်မှု မဖြစ်နိုင်ကြပါ။
01:50
OK, Heraclitus did say
a man can't step in the same river twice,
a man can't step in the same river twice,
27
98942
5207
ဒီနေရာမှာ Heraclitus က လူတစ်ယောက်ဟာ
မြစ်တစ်စင်း နှစ်ခါဝင်မရနိုင်ဘူး၊
မြစ်တစ်စင်း နှစ်ခါဝင်မရနိုင်ဘူး၊
မြစ်ဟာ ပြောင်းလဲသွားခဲ့ပြီဖြစ်သလို
ထိုလူပါ ပြောင်းသွားလို့ပါ ဆိုခဲ့ဘူးပါတယ်။
ထိုလူပါ ပြောင်းသွားလို့ပါ ဆိုခဲ့ဘူးပါတယ်။
01:56
because it's not the same river,
he's not the same man.
he's not the same man.
28
104173
2817
01:59
But if the river is changing randomly,
29
107307
4092
ဒါပေမဲ့ မြစ်ဟာ ကျပန်းသဘောမျိုးဖြင့်
ပြောင်းလဲနေပါက
ပြောင်းလဲနေပါက
02:03
it really is the same river.
30
111423
2396
အဲဒါဟာ အရင်မြစ်ကြီးပါပဲ။
02:06
In contrast,
31
114311
1453
အဲဒါနဲ့ ဆန့်ကျင်လျက်၊
02:07
if an idea in a mind
spreads to other minds,
spreads to other minds,
32
115788
4611
လူ့စိတ်ထဲက အတွေးခေါ် တစ်ခုဟာ
တခြားလူတွေရဲ့ စိတ်များသို့ ဝင်ရောက်လျက်
တခြားလူတွေရဲ့ စိတ်များသို့ ဝင်ရောက်လျက်
02:12
and changes lives for generations,
33
120423
2781
မျိုးဆက်တွေရဲ့ ဘဝကို
ပြောင်းလဲသွားစေမယ် ဆိုရင်၊
ပြောင်းလဲသွားစေမယ် ဆိုရင်၊
02:15
that is novelty.
34
123228
1500
အဲဒါဟာ ဆန်းသစ်မှု ဖြစ်ပါတယ်။
02:17
Human life without novelty
35
125395
2928
ဆန်းသစ်မှုမရှိတဲ့ လူသားရဲ့ ဘဝဟာ
02:20
is life without creativity,
without progress.
without progress.
36
128347
3627
ဖန်တီးတီထွင်မှု မရှိတဲ့
တိုးတက်မှု မရှိတဲ့ ဘဝ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။
တိုးတက်မှု မရှိတဲ့ ဘဝ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။
02:24
It's a static society, a zero-sum game.
37
132498
3492
အဲဒါဟာ ငြိမ်သက်နေတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်း၊
ဘာမှမပြောင်းလဲတဲ့ ဂိမ်းနဲ့ တူပါမယ်။
ဘာမှမပြောင်းလဲတဲ့ ဂိမ်းနဲ့ တူပါမယ်။
02:28
That was the living hell
in which Qohelet lived.
in which Qohelet lived.
38
136712
3326
အဲဒါကြောင့် Qohelet နေထိုင်ခဲ့ရတာက
ငရဲထဲ နေထိုင်ရမှုမျိုးပါ။
ငရဲထဲ နေထိုင်ရမှုမျိုးပါ။
02:32
Like everyone, until a few centuries ago.
39
140419
3118
လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ် အနည်းငယ်အထိ
လူတိုင်းလိုလို အဲဒီလို နေခဲ့ကြရတာပါ။
လူတိုင်းလိုလို အဲဒီလို နေခဲ့ကြရတာပါ။
02:36
It was hell, because for humans,
40
144228
4605
အဲဒါဟာ ငရဲဘဝပါပဲ။
ဘာလို့လဲဆိုတော့ လူသားတွေအတွက်
ဘာလို့လဲဆိုတော့ လူသားတွေအတွက်
02:40
suffering is intimately
related to staticity.
related to staticity.
41
148857
4101
ငြိမ်သက်မှုဟာ
ဆင်းရဲဒုက္ခနဲ့ မလွှဲဆက်စပ်နေလို့ပါ။
ဆင်းရဲဒုက္ခနဲ့ မလွှဲဆက်စပ်နေလို့ပါ။
02:44
Because staticity isn't just frustrating.
42
152982
2849
ငြိမ်သက်မှု စိတ်ပျက်စရာ
ကောင်းရုံတင် မကသေးပါ။
ကောင်းရုံတင် မကသေးပါ။
ဆင်းရဲဒုက္ခရဲ့ ရင်းမြစ်အားလုံး -
02:48
All sources of suffering --
43
156442
2000
ငတ်ဘေး၊ ရောဂါဘေး၊
ဂြိုဟ်မွှား ဝင်တိုက်မယ့်ဘေး၊
ဂြိုဟ်မွှား ဝင်တိုက်မယ့်ဘေး၊
02:50
famine, pandemics, incoming asteroids,
44
158466
4274
ပြီးတော့ စစ်မက်နဲ့
ကျွန်စနစ်တို့လို အရာတွေဟာ
ကျွန်စနစ်တို့လို အရာတွေဟာ
02:54
and things like war and slavery,
45
162764
3508
02:58
hurt people only until we have created
the knowledge to prevent them.
the knowledge to prevent them.
46
166296
5501
အဲဒါတွေ ဟန့်တားရေး နည်းလမ်းတွေ လူတွေ မဖန်
တီးနိုင်ကြတဲ့ အချိန်ထိသာ ဒုက္ခပေးခဲ့ကြတယ်။
တီးနိုင်ကြတဲ့ အချိန်ထိသာ ဒုက္ခပေးခဲ့ကြတယ်။
03:04
There's a story in Somerset Maugham's
novel "Of Human Bondage"
novel "Of Human Bondage"
47
172631
4303
Somerset Maugham ရဲ့ "Of Human Bondage"
ဝတ္ထုထဲ ဖြစ်ရပ်တစ်ခု ပါပါတယ်။
ဝတ္ထုထဲ ဖြစ်ရပ်တစ်ခု ပါပါတယ်။
03:08
about an ancient sage
48
176958
1786
ရှေးပညာရှိအကြောင်းပါ၊
03:10
who summarizes the entire
history of mankind as,
history of mankind as,
49
178768
5063
လူသားတစ်ရပ်လုံးရဲ့ သမိုင်းကို
အကျဉ်းချုပ်ပြီး သူ ဖေါ်ပြသွားပုံက၊
အကျဉ်းချုပ်ပြီး သူ ဖေါ်ပြသွားပုံက၊
03:16
"He was born,
50
184529
1544
"လူသားဟာ မွေးခဲ့တယ်၊
03:18
he suffered and he died."
51
186097
2420
ဒုက္ခတွေခံစားခဲ့ရပြီး သေဆုံးသွားခဲ့တယ်။
03:21
And it goes on:
52
189296
1714
ပြီးတော့ ဆက်လက် ဖေါ်ပြထားသေးတာက-
03:23
"Life was insignificant
and death without consequence."
and death without consequence."
53
191034
4819
"ဘဝဟာ ဘယ်လိုမှ အရေးမပါခဲ့ဘဲ
သေရမှုဟာလည်း ဘာမှအကျိုးဆက် မရှိခဲ့ပါ။
သေရမှုဟာလည်း ဘာမှအကျိုးဆက် မရှိခဲ့ပါ။
03:28
And indeed, the overwhelming majority
of humans who have ever lived
of humans who have ever lived
54
196268
4905
တကယ်တမ်းတွင် အသက်ရှင်နေထိုင်ခဲ့ဘူးကြတဲ့
လူအများစုတို့ရဲ့
လူအများစုတို့ရဲ့
03:33
had lives of suffering and grueling labor,
55
201197
3780
ဘဝဟာ ဆင်းရဲဒုက္ခတွေနဲ့ စိတ်ညစ်စရာ
အလုပ်နဲ့ ပြည့်နေခဲ့ပြီး
အလုပ်နဲ့ ပြည့်နေခဲ့ပြီး
03:37
before dying young and in agony.
56
205001
3314
ငယ်ရွယ်ချိန်မှာ ဝေဒနာများကို
ခံစားရင်း သေခဲ့ကြရတာပါ။
ခံစားရင်း သေခဲ့ကြရတာပါ။
03:41
And yes, in most generations
57
209493
4211
ပြီးတော့ လူသားမျိုးဆက် အများစုထဲတွင်
03:45
nothing had any novel consequence
for subsequent generations.
for subsequent generations.
58
213728
4158
သူတို့ရဲ့ မျိုးဆက်များအတွက် ဆန်းသစ်တဲ့
အကျိုးဆက်တွေ မရှိခဲ့ပါ။
အကျိုးဆက်တွေ မရှိခဲ့ပါ။
03:50
Nevertheless, when ancient people
tried to explain their condition,
tried to explain their condition,
59
218728
6724
သို့ပေမဲ့၊ ရှေးခေတ်လူတွေက
သူတို့ရဲ့ အခြေအနေကို၊
သူတို့ရဲ့ အခြေအနေကို၊
03:58
they typically did so
in grandiose cosmic terms.
in grandiose cosmic terms.
60
226103
4309
သူတို့ဟာ ပုံမှန်အားဖြင့် ကြီးမားတဲ့
ကြီးကျယ်တဲ့ စကားလုံးဖြင့် ရှင်းပြခဲ့ကြတယ်။
ကြီးကျယ်တဲ့ စကားလုံးဖြင့် ရှင်းပြခဲ့ကြတယ်။
04:02
Which was the right thing to do,
as it turns out.
as it turns out.
61
230794
2807
သူတို့ရဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ မှန်ခဲ့တယ်လို့
ဆိုရပါမယ်။
ဆိုရပါမယ်။
04:05
Even though their actual
explanations, their myths,
explanations, their myths,
62
233625
3795
သူတို့ရဲ့ လက်တွေ့ရှင်းလင်းချက်တွေ၊
သူတို့ရဲ့ ပုံပြင်တွေဟာ
သူတို့ရဲ့ ပုံပြင်တွေဟာ
အဓိကအားဖြင့်
မဟုတ်မှန်ခဲ့ကြတာတောင် အဲဒီလို ဆိုရပါမယ်။
မဟုတ်မှန်ခဲ့ကြတာတောင် အဲဒီလို ဆိုရပါမယ်။
04:09
were largely false.
63
237444
1538
04:11
Some tried to explain
64
239744
2063
တချို့တို့က သူတို့လောကကြီးရဲ့
04:13
the grimness and monotony of their world
65
241831
3532
ခက်ထန်မှုနဲ့ တစ်ပုံစံတည်းဖြစ်မှုကို
ရှင်းပြကြရာတွင်
ရှင်းပြကြရာတွင်
04:17
in terms of an endless cosmic war
between good and evil,
between good and evil,
66
245387
4841
မကုန်ဆုံးနိုင်တဲ့ ကောင်းမှုနှင့်မကောင်းမှု
အကြား စစ်မက်များကို ညွှန်ပြခဲ့ကြလျက်
အကြား စစ်မက်များကို ညွှန်ပြခဲ့ကြလျက်
04:22
in which humans were the battleground.
67
250252
2845
လူသားတွေကျတော့ စစ်မြေပြင် ဖြစ်ခဲ့ကြောင်း
ဆိုခဲ့ကြတယ်။
ဆိုခဲ့ကြတယ်။
04:25
Which neatly explained why their own
experience was full of suffering,
experience was full of suffering,
68
253637
4221
လူတွေရဲ့ ဘဝအတွေ့အကြုံဟာ
ဒုက္ခများဖြင့် ပြည့်နေခဲ့ပြီး
ဒုက္ခများဖြင့် ပြည့်နေခဲ့ပြီး
04:29
and why progress never happened.
69
257882
2135
ဘယ်တော့မှ တိုးတက်မလာခဲ့ခြင်းကို
အဲဒီလို ရှင်းပြခဲ့ကြတယ်။
အဲဒီလို ရှင်းပြခဲ့ကြတယ်။
04:32
But it wasn't true.
70
260728
2679
ဒါပေမဲ့ အဲဒါဟာ မမှန်ကန်ခဲ့ပါဘူး။
04:36
Amazingly enough,
71
264212
2167
အံ့သြဖို့ ကောင်းတာက၊
04:38
all their conflict and suffering
72
266403
2722
သူတို့ရဲ့ ပဋိပက္ခတွေနဲ့
ဆင်းရဲဒုက္ခတွေအားလုံးဟာ
ဆင်းရဲဒုက္ခတွေအားလုံးဟာ
04:41
were just due to the way
they processed ideas.
they processed ideas.
73
269149
5420
အတွေးအခေါ်များကို သူတို့ စီမံဆောင်ရွက်
ခဲ့မှုတွေရဲ့ ရလဒ်တွေပါ။
ခဲ့မှုတွေရဲ့ ရလဒ်တွေပါ။
04:47
Being satisfied with dogma,
and just-so stories,
and just-so stories,
74
275125
4242
တရားသေအယူအဆတွေနဲ့ ပုံမှန်
ရှင်းပြချက်တွေကို ကျေနပ်နေခဲ့ကြပြီး
ရှင်းပြချက်တွေကို ကျေနပ်နေခဲ့ကြပြီး
လောကကြီးနဲ့ သူတို့ရဲ့ အခြေအနေကို
ဝေဖန်သုံးသပ် ဆန်းစစ်လျက်
ဝေဖန်သုံးသပ် ဆန်းစစ်လျက်
04:51
rather than criticizing them
75
279391
2444
04:53
and trying to guess better explanations
of the world and of their own condition.
of the world and of their own condition.
76
281859
6468
ပိုကောင်းမွန်တဲ့ ရှင်းလင်းချက်ကို
ရှာကြံခြင်း မရှိခဲ့ကြပါ။
ရှာကြံခြင်း မရှိခဲ့ကြပါ။
05:00
Twentieth-century physics
did create better explanations,
did create better explanations,
77
288696
4643
နှစ်ဆယ်ရာစု ရူပဗေဒ ပညာရှင်များက ပိုကောင်း
တဲ့ ရှင်းလင်းချက် ရှာကြံနိုင်ခဲ့ကြပေမဲ့၊
တဲ့ ရှင်းလင်းချက် ရှာကြံနိုင်ခဲ့ကြပေမဲ့၊
စကြာဝဠာရဲ့ စစ်မက်များနဲ့
ရှင်းပြနေခဲ့ကြပါသေးတယ်။
ရှင်းပြနေခဲ့ကြပါသေးတယ်။
05:05
but still in terms of a cosmic war.
78
293363
2183
05:07
This time, the combatants
were order and chaos, or entropy.
were order and chaos, or entropy.
79
295570
5293
ဒီတချီတွင် စနစ်ကျမှုနဲ့ ပရမ်းပတာဖြစ်မှု
သို့မဟုတ် ဖရိုဖရဲဖြစ်မှုကို ထောက်ပြကြတယ်။
သို့မဟုတ် ဖရိုဖရဲဖြစ်မှုကို ထောက်ပြကြတယ်။
05:12
That story does allow
for hope for the future.
for hope for the future.
80
300887
5257
ဒီဖြစ်ရပ်က အနာဂတ်အတွက်
မျှော်လင့်ချက် ပေးပါတယ်။
မျှော်လင့်ချက် ပေးပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ နောက်တစ်ဘက်မှကျတော့၊
05:18
But in another way,
81
306986
1191
အဲဒါဟာ ရှေးဟောင်းဒဏ္ဍာရီများထက်
ပိုလို့ကို စိတ်ပျက်စရာကြီးပါ၊
ပိုလို့ကို စိတ်ပျက်စရာကြီးပါ၊
05:20
it's even bleaker than the ancient myths,
82
308201
2792
05:23
because the villain, entropy,
83
311017
3774
ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့
ကြမ်းတမ်းမှု၊ ဖရိုဖရဲဖြစ်မှု
ကြမ်းတမ်းမှု၊ ဖရိုဖရဲဖြစ်မှု
05:26
is preordained to have the final victory,
84
314815
3603
ဆိုတာ နောက်ဆုံး အောင်ပွဲဆီကို
ဦးတည်ကြပါတယ်၊
ဦးတည်ကြပါတယ်၊
05:30
when the inexorable laws of thermodynamics
shut down all novelty
shut down all novelty
85
318442
4881
ဒါပေမဲ့ အပူစွမ်းအင် သိပ္ပံပညာရဲ့
မပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ နိယာမတွေက
မပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ နိယာမတွေက
05:35
with the so-called
heat death of the universe.
heat death of the universe.
86
323347
3133
စကြာဝဠဟာ အပူဒဏ်ကြောင့်
နိဂုံးချုပ်သွားမယ်လို့ ဆိုထားလို့ပါ။
နိဂုံးချုပ်သွားမယ်လို့ ဆိုထားလို့ပါ။
05:38
Currently, there's a story
of a local battle in that war,
of a local battle in that war,
87
326982
4143
လောလောဆယ်မှာ အဲဒီစစ်ပွဲကြီးထဲမှာ
ဒေသန္တရ စစ်မက် ဖြစ်နေပါတယ်၊
ဒေသန္တရ စစ်မက် ဖြစ်နေပါတယ်၊
05:43
between sustainability, which is order,
88
331149
3944
ရေရှည်တည်တံ့မှု၊ တနည်း စနစ်ရှိမှု
05:47
and wastefulness, which is chaos --
89
335117
3357
နှင့် ဖြုန်းတီးမှု၊ တနည်း ဖရိုဖရဲဖြစ်မှု
အကြား တိုက်ပွဲပါ၊
အကြား တိုက်ပွဲပါ၊
05:50
that's the contemporary take
on good and evil,
on good and evil,
90
338498
3063
ကောင်းမှုနှင့်မကောင်းမှုရဲ့
ခေတ်သစ် ပုံစံပါ၊
ခေတ်သစ် ပုံစံပါ၊
05:53
often with the added twist
that humans are the evil,
that humans are the evil,
91
341585
3310
မကြာခဏဆိုသလို လူသားတွေဟာ
မကောင်းမှုပါလို့ ခံယူကြလို့
မကောင်းမှုပါလို့ ခံယူကြလို့
05:56
so we shouldn't even try to win.
92
344919
2133
ကျုပ်တို့ဟာ အောင်ဖို့ကို ကြိုးစားတောင်
မကြိုးစားသင့်ပါဘူး။
မကြိုးစားသင့်ပါဘူး။
05:59
And recently,
93
347585
1191
ဒါနဲ့ မကြာမီတုန်းက၊
06:00
there have been tales
of another cosmic war,
of another cosmic war,
94
348800
2048
အာကာသထဲက နောက်စစ်ပွဲအကြောင်း
ပုံပြင်တွေ ပေါ်လာကြပါတယ်၊
ပုံပြင်တွေ ပေါ်လာကြပါတယ်၊
06:02
between gravity,
which collapses the universe,
which collapses the universe,
95
350872
4181
စကြဝဠာကို ပြိုကွဲစေမယ့်
ဆွဲငင်အားနဲ့ စကြာဝဌာကို
ဆွဲငင်အားနဲ့ စကြာဝဌာကို
06:07
and dark energy, which finally shreds it.
96
355077
3413
ဖြန့်ကြဲရန် အားထုတ်နေတဲ့ အမှောင်စွမ်းအင်
အကြား တိုက်ပွဲပါ။
အကြား တိုက်ပွဲပါ။
06:10
So this time,
97
358514
1206
ဒီတော့ ဒီတချီတွင်
06:11
whichever of those cosmic forces wins,
98
359744
3412
ဘယ်အာကာသ အင်အားတွေပဲ နိုင်နိုင်၊
06:15
we lose.
99
363180
1150
ကျုပ်တို့က ရှုံးကြရမှာပါ။
06:17
All those pessimistic accounts
of the human condition
of the human condition
100
365157
4980
လူသားရဲ့ အခြေအနေဆိုင်ရာ အဲဒီလို
အဆိုးမြင်နေကြတဲ့ အကြောင်းတွေထဲမှာ
အဆိုးမြင်နေကြတဲ့ အကြောင်းတွေထဲမှာ
06:22
contain some truth,
101
370161
2309
အမှန်တရား တချို့ပါပါတယ်၊
06:24
but as prophecies,
102
372494
1928
ဒါပေမဲ့ ဟောကိန်းထုတ်မှုအနေနဲ့
06:26
they're all misleading,
and all for the same reason.
and all for the same reason.
103
374446
3071
၎င်းတို့အားလုံးဟာ လွဲမှားနေကြပြီး
အကြောင်းရင်းက ဆင်တူပါပဲ။
အကြောင်းရင်းက ဆင်တူပါပဲ။
06:29
None of them portrays humans
as what we really are.
as what we really are.
104
377962
4305
ဘယ်တစ်ခုကမှ လူသားတွေကို ပုံဖေါ်ကြပုံဟာ
ကျုပ်တို့ လက်တွေ့ဖြစ်တာကို မဖေါ်ပြကြပါ။
ကျုပ်တို့ လက်တွေ့ဖြစ်တာကို မဖေါ်ပြကြပါ။
06:34
As Jacob Bronowski said,
105
382688
2412
Jacob Bronowski က ပြောကြားခဲ့သလို
06:37
"Man is not a figure in the landscape --
106
385124
3921
"လူသားဟာ ရှုခင်းထဲပါဝင်သူ မဟုတ်ဘူး၊
06:41
he is the shaper of the landscape."
107
389069
2778
သူဟာ ရှုခင်းကို ပုံဖေါ်ပေးနေသူပါ။ "
06:43
In other words,
108
391871
1151
တစ်နည်းပြောရရင်၊
06:45
humans are not playthings
of cosmic forces,
of cosmic forces,
109
393046
4452
လူသားတွေဟာ အာကာသစွမ်းအင်တွေရဲ့
ကစားစရာ အရာ မဟုတ်ဘဲ၊
ကစားစရာ အရာ မဟုတ်ဘဲ၊
06:49
we are users of cosmic forces.
110
397522
3139
ကျုပ်တို့ဟာ အာကာသစွမ်းအင်တွေကို
သုံးနေကြတဲ့သူတွေပါ။
သုံးနေကြတဲ့သူတွေပါ။
ကျွန်တော်ဟာ ဒီအကြောင်းကို မကြာခင်
ပြောဖို့ရှိပါတယ်၊
ပြောဖို့ရှိပါတယ်၊
06:53
I'll say more about that in a moment,
111
401093
1770
06:54
but first, what sorts
of thing create novelty?
of thing create novelty?
112
402887
4547
ဒါပေမဲ့ စစချင်း၊ ဆန်းသစ်မှုကို ဖန်တီးပေးတာ
ဘယ်လို အရာတွေများလဲ။
ဘယ်လို အရာတွေများလဲ။
07:00
Well, the beginning
of the universe surely did.
of the universe surely did.
113
408022
3150
ဟုတ်ကဲ့၊ စကြဝဠာရဲ့ အစဟာ
အဲဒီလို ဖြစ်ခဲ့တာ သေချာပါတယ်။
အဲဒီလို ဖြစ်ခဲ့တာ သေချာပါတယ်။
07:03
The big bang, nearly 14 billion years ago,
114
411196
3072
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၄ ဘီလီယံနီးပါး
တုန်းက ပေါက်ကွဲမှုကြီးက
တုန်းက ပေါက်ကွဲမှုကြီးက
07:06
created space, time and energy,
115
414292
3388
အာကာသ၊ အချိန်နှင့် စွမ်းအင်ကို၊ ပြီးတော့
ရုပ်ပိုင်းအရာတွေ အားလုံးကို
ဖန်တီးပေးခဲ့တာပါ။
ဖန်တီးပေးခဲ့တာပါ။
07:09
everything physical.
116
417704
1508
07:11
And then, immediately,
117
419609
2103
အဲဒီနောက် ချက်ချင်းကိုပဲ၊
07:13
what I call the first era of novelty,
118
421736
3571
ဆန်းသစ်မှု ပထမဦးဆုံးခေတ် စတင်ခဲ့တယ်၊
07:17
with the first atom, the first star,
119
425331
2804
ပထမဆုံးအက်တမ်၊ ပထမဆုံးကြယ်နှင့်
07:20
the first black hole,
120
428159
1516
ပထမဆုံး တွင်းနက်ကြီး၊
07:21
the first galaxy.
121
429699
1674
ပထမဆုံး နဂါးငွေ့တန်း။
07:23
But then, at some point,
122
431833
3167
ဒါပေမဲ့ တချိန်ချိန်တွင်
07:27
novelty vanished from the universe.
123
435024
3259
ဆန်းသစ်မှုတွေ စကြဝဠာထဲက
ပျောက်ကွယ်သွားတယ်။
ပျောက်ကွယ်သွားတယ်။
07:30
Perhaps from as early
as 12 or 13 billion years ago,
as 12 or 13 billion years ago,
124
438307
4135
လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၂ ဒါမှမဟုတ် ၁၃ ဘီလီယံနှစ်တွေမှ
စတင်ကြည့်ရင်
စတင်ကြည့်ရင်
07:34
right up to the present day,
125
442466
2040
ဒီနေ့အထိကိုပဲ
07:36
there's never been any new kind
of astronomical object.
of astronomical object.
126
444530
5055
အသစ်ဆိုလို့ နက္ခတ္တဗေဒ
အရာတစ်ခုမှ ပေါ်မလာခဲ့ဘူး ထင်တယ်။
အရာတစ်ခုမှ ပေါ်မလာခဲ့ဘူး ထင်တယ်။
07:41
There's only been what I call
the great monotony.
the great monotony.
127
449609
4381
ကျွန်တော်ကတော့ အဲဒါတွေအားလုံးကို
ထပ်နေတဲ့တေးသံလို ခံစားရတယ်။
ထပ်နေတဲ့တေးသံလို ခံစားရတယ်။
07:46
So, Qohelet was accidentally
even more right
even more right
128
454807
4738
ဒီတော့ Qohelet ကနေပြီး နေထက်
ပိုဝေးတဲ့ စကြဝဠာအကြောင်းပြောခဲ့တာက
ပိုဝေးတဲ့ စကြဝဠာအကြောင်းပြောခဲ့တာက
07:51
about the universe beyond the Sun
129
459569
2841
နေ့ လက်အောက်မှာ ရှိနေကြတာတွေ
07:54
than he was about under the Sun.
130
462434
2302
အကြောင်းထက်
ပိုမှန်နေပါတယ်။
ပိုမှန်နေပါတယ်။
07:57
So long as the great monotony lasts,
131
465156
3671
ထပ်နေတဲ့မဟာတေးသံ ရှိနေသမျှကာလပတ်လုံး
08:00
what has been out there
132
468851
2563
တချိန်လုံး ရှိလာခဲ့တာတွေဟာ
08:03
really is what will be.
133
471438
1968
လက်တွေ့ ဖြစ်လာမယ့် အရာတွေပါပဲ။
08:05
And there is nothing out there
134
473430
1552
ပြီးတော့ အဲဒါတွေထဲမှာ
08:07
of which it can truly be said,
"Look, this is new."
"Look, this is new."
135
475006
4028
"ဟေဒကြည့်စမ်း၊ ဒါလေးက အသစ်ပဲ"လို့ ပြော
နိုင်စရာ ဘာမှ ရှိမှာမဟုတ်ပါဘူး။
နိုင်စရာ ဘာမှ ရှိမှာမဟုတ်ပါဘူး။
08:11
Nevertheless,
136
479646
1991
အဲဒါဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ်၊
08:13
at some point during the great monotony,
137
481661
4167
ထပ်ထပ်ဖြစ်နေမှု ကာလထဲက
တချိန်ချိန်မှာ၊
တချိန်ချိန်မှာ၊
08:17
there was an event --
inconsequential at the time,
inconsequential at the time,
138
485852
3685
အဲဒီတုန်းက အရေးမပါခဲ့တဲ့
ဖြစ်ရပ်တစ်ခု ဖြစ်ပျက်ခဲ့ရာ၊
ဖြစ်ရပ်တစ်ခု ဖြစ်ပျက်ခဲ့ရာ၊
08:21
and even billions of years later,
139
489561
2199
ဘီလီယံနှစ်ချီ ကြာသွားတဲ့ နောက်မှာတောင်၊
08:23
it had affected nothing
beyond its home planet --
beyond its home planet --
140
491784
3388
မိမိတို့ နေထိုင်ရာ ဂြိုလ်ထက် ကျော်လွန်တဲ့
နေရာကိုတောင် သက်ရောက်မှု မရှိခဲ့ပေမဲ့၊
နေရာကိုတောင် သက်ရောက်မှု မရှိခဲ့ပေမဲ့၊
08:27
yet eventually, it could cause
cosmically momentous novelty.
cosmically momentous novelty.
141
495196
5755
အဲဒါဟာ တဖြည်းဖြည်းချင်းနဲ့ အာကာသဆိုင်ရာ
ဆန်းသစ်မှုကို ဖြစ်ပေါ်လာစေနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ဆန်းသစ်မှုကို ဖြစ်ပေါ်လာစေနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
08:33
That event was the origin of life:
142
501277
3309
ဘဝရဲ့ မူလအစကို ဖန်တီးခဲ့တဲ့ ဖြစ်ရပ်ပါ-
08:37
creating the first genetic knowledge,
143
505102
3102
ပထမဦးဆုံးဖြစ်ခဲ့တဲ့ မျိုးရိုးဗီဇ အသိပညာကို
ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်၊
ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်၊
08:40
coding for biological adaptations,
144
508228
2857
ဇီဝလိုက်လျောညီထွေမှုများအတွက်
ကုဒ်ဖော်နည်းပါ၊
ကုဒ်ဖော်နည်းပါ၊
08:43
coding for novelty.
145
511109
2000
ဆန်းသစ်မှုရဲ့ ကုဒ်ဖော်နည်းပါ။
08:46
On Earth, it utterly
transformed the surface.
transformed the surface.
146
514243
3824
ကမ္ဘာဂြိုဟ်ပေါ်မှာကျတော့
၎င်းဟာ မျက်နှာပြင်ကို ပြောင်းပစ်ခဲ့တယ်။
၎င်းဟာ မျက်နှာပြင်ကို ပြောင်းပစ်ခဲ့တယ်။
ဆဲလ်တစ်ခုတည်းရှိ အကောင်များထဲက
DNA တွင်းရှိ မျိုးရိုးဗီဇများက
DNA တွင်းရှိ မျိုးရိုးဗီဇများက
08:50
Genes in the DNA
of single-celled organisms
of single-celled organisms
147
518091
3404
အောက်ဆီဂျင်ကို လေထဲမှုတ်ထည့်ပေးခဲ့ကြတယ်၊
08:53
put oxygen in the air,
148
521519
1898
CO2 ကို ထုတ်ယူခဲ့ကြပြီး
08:55
extracted CO2,
149
523441
1858
မြေကြီးထဲကို မြေဖြူနဲ့ သံသတ္တုရိုင်းတွေကို
ထည့်သွင်းပေးခဲ့ကြတယ်၊
ထည့်သွင်းပေးခဲ့ကြတယ်၊
08:57
put chalk and iron ore into the ground,
150
525323
2976
09:00
hardly a cubic inch of the surface
to some depth has remained unaffected
to some depth has remained unaffected
151
528323
6024
အဲဒီမျိုးရိုးဗီဇတွေကြောင့် မျက်နှာပြင်ပေါ်
ကုဗလက်မခန့် ရှိတဲ့ နေရာတွေဟာ
ကုဗလက်မခန့် ရှိတဲ့ နေရာတွေဟာ
09:06
by those genes.
152
534371
1928
သက်ရောက်မှုမရှိဘဲ ကျန်ရစ်ခဲ့ကြတယ်။
09:08
The Earth became,
if not a novel place on the cosmic scale,
if not a novel place on the cosmic scale,
153
536942
5405
ကမ္ဘာဂြိုဟ်ဟာ အာကာသ စကေးနဲ့ ပြောရရင်
ဆန်းသစ်တဲ့ နေရာ ဖြစ်မလာခဲ့တောင်မှ
ဆန်းသစ်တဲ့ နေရာ ဖြစ်မလာခဲ့တောင်မှ
နားလည်ရန် ခဲယဉ်းတဲ့ နေရာတစ်ခု
ဖြစ်လာတာ အမှန်ပါပဲ။
ဖြစ်လာတာ အမှန်ပါပဲ။
09:14
certainly a weird one.
154
542371
1467
09:16
Just as an example, beyond Earth,
155
544236
3222
ဥပမာတစ်ခုအနေဖြင့်၊ ကမ္ဘာရဲ့ ပြင်ပတွင်
09:19
only a few hundred different
chemical substances have been detected.
chemical substances have been detected.
156
547482
4508
မတူကွဲပြားကြတဲ့ ဓာတုပစ္စည်းတွေဆိုလို့
ရာအနည်းငယ်မျှသာ ရှိကြပါတယ်။
ရာအနည်းငယ်မျှသာ ရှိကြပါတယ်။
09:24
Presumably, there are some more
in lifeless locations,
in lifeless locations,
157
552411
3455
သက်ရှိဘဝ မရှိတဲ့ နေရာတွေမှာ
နောက်ထပ် နည်းနည်းပိုပြီး ရှိချင်ရှိမှာပါ။
နောက်ထပ် နည်းနည်းပိုပြီး ရှိချင်ရှိမှာပါ။
09:27
but on Earth,
158
555890
1849
ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာမြေပေါ်မှာ ကျတော့
09:29
evolution created billions
of different chemicals.
of different chemicals.
159
557763
3531
ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်က ဘီလီယံချီရှိတဲ့ မျိုးစုံသော
ဓာတုပစ္စည်းတွေကို ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်။
ဓာတုပစ္စည်းတွေကို ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်။
09:33
And then the first plants, animals,
160
561843
3062
ပြီးတော့ အဲဒီနောက်မှာ
ပထမဦးဆုံး အပင်တွေ၊ အကောင်တွေ၊
ပထမဦးဆုံး အပင်တွေ၊ အကောင်တွေ၊
09:36
and then, in some ancestor
species of ours,
species of ours,
161
564929
4809
အဲဒီနောက်ပိုင်းတွင် ကျုပ်တို့ရဲ့ ဘိုးဘေး
ဖြစ်ကြတဲ့ မျိုးစိတ်တွေကို
ဖြစ်ကြတဲ့ မျိုးစိတ်တွေကို
09:41
explanatory knowledge.
162
569762
1833
ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်လို့ ခန့်မှန်း သိရှိရပါတယ်။
09:43
For the first time in the universe,
for all we know.
for all we know.
163
571936
3008
ကျုပ်တို့ သိကြတဲ့ စကြဝဠ တစ်ခုလုံးအတွင်းမှာ
ပထမဦးဆုံးအကြိမ်ပါ။
ပထမဦးဆုံးအကြိမ်ပါ။
09:47
Explanatory knowledge
is the defining adaptation of our species.
is the defining adaptation of our species.
164
575413
5188
ရှင်းပြတဲ့ အသိပညာက ကျုပ်တို့ မျိုးစိတ်တွေ
ညီထွေစွာ ပြောင်းလဲခဲ့ပုံကို ပြသပေးတယ်။
ညီထွေစွာ ပြောင်းလဲခဲ့ပုံကို ပြသပေးတယ်။
09:53
It differs from
the nonexplanatory knowledge
the nonexplanatory knowledge
165
581149
3095
အဲဒါဟာ ဥပမာ DNA ထဲက နားလည်မရတဲ့
အသိပညာနဲ့
အသိပညာနဲ့
09:56
in DNA, for instance,
166
584268
2238
မတူ ကွဲပြားပြီး
09:58
by being universal.
167
586530
1776
စကြဝဠာလုံးဆိုင်ရာ နိယာမပါ။
10:00
That is to say,
whatever can be understood,
whatever can be understood,
168
588330
4024
ဒီတော့ ဆိုလိုချင်တာက၊
နားလည်လို့ ရနိုင်သမျှကို
နားလည်လို့ ရနိုင်သမျှကို
ရှင်းပြနိုင်တဲ့ အသိပညာမှတစ်ဆင့်
နားလည်လို့ ရနိုင်တယ် ဆိုတဲ့အချက်ကိုပါ။
နားလည်လို့ ရနိုင်တယ် ဆိုတဲ့အချက်ကိုပါ။
10:04
can be understood
through explanatory knowledge.
through explanatory knowledge.
169
592378
2666
10:07
And more, any physical process
170
595068
3803
အဲဒါထက်ပိုပြီး၊ ဘယ် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ
ဖြစ်စဉ်ကိုမဆို
ဖြစ်စဉ်ကိုမဆို
10:10
can be controlled by such knowledge,
171
598895
2881
အဲဒီလို အသိပညာအားဖြင့်
ထိန်းချုပ်လို့ ရနိုင်ပါတယ်၊
ထိန်းချုပ်လို့ ရနိုင်ပါတယ်၊
10:13
limited only by the laws of physics.
172
601800
2888
ရူပဗေဒဆိုင်ရာ နိယာမများကသာ
ကန့်သတ်နိုင်စွမ်း ရှိကြပါတယ်။
ကန့်သတ်နိုင်စွမ်း ရှိကြပါတယ်။
10:17
And so, explanatory knowledge, too,
173
605228
3771
ဒီလိုနည်းဖြင့် ရှင်းပြရေး အသိပညာကပါ
10:21
has begun to transform
the Earth's surface.
the Earth's surface.
174
609023
2933
ကမ္ဘာကြီးရဲ့ မြေမျက်နှာပြင်ကို
စပြီး အသွင်ပြောင်းမှု စတင်ခဲ့တယ်။
စပြီး အသွင်ပြောင်းမှု စတင်ခဲ့တယ်။
10:24
And soon, the Earth will become
the only known object in the universe
the only known object in the universe
175
612792
5325
မကြာခင်မှာ ကမ္ဘာကြီးက ဂြိုဟ်မွှားတွေကို
ဆွဲဆောင်ရမယ့် အစား ဘေးကို ကန်ထုတ်ပစ်တဲ့
ဆွဲဆောင်ရမယ့် အစား ဘေးကို ကန်ထုတ်ပစ်တဲ့
10:30
that turns aside incoming asteroids
instead of attracting them.
instead of attracting them.
176
618141
5415
စကြာဝဠထဲက တစ်ခုတည်းသော အရာအဖြစ်
ထင်ရှားတဲ့ အရာဖြစ်လာမှာပါ။
ထင်ရှားတဲ့ အရာဖြစ်လာမှာပါ။
10:36
Qohelet was understandably misled
177
624300
3413
Qohelet ဟာ သူ့ခေတ်ကာလတုန်းက
တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတွေ နှေးခဲ့လွန်းလို့
တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတွေ နှေးခဲ့လွန်းလို့
10:39
by the painful slowness
of progress in his day.
of progress in his day.
178
627737
3895
သိနားလည်နိုင်စွမ်း မရှိခဲ့ဘဲ
လွဲမှားသွားမိခဲ့တာပါ။
လွဲမှားသွားမိခဲ့တာပါ။
10:44
Novelty in human life
was still too rare, too gradual,
was still too rare, too gradual,
179
632109
4286
လူ့ဘဝထဲက ဆန်းသစ်မှုဟာလည်း
ရှားပါးခဲ့ပြီး သိပ်ကို နှေးကွေးခဲ့လို့၊
ရှားပါးခဲ့ပြီး သိပ်ကို နှေးကွေးခဲ့လို့၊
10:48
to be noticed in one generation.
180
636419
2706
မျိုးဆက် တစ်ဆက်အတွင်းမှာ
မှတ်မိရန် မလွယ်ခဲ့ပါ။
မှတ်မိရန် မလွယ်ခဲ့ပါ။
10:51
And in the biosphere,
181
639149
1944
ပြီးတော့ ဇီဝထုထဲမှားလည်း
10:53
the evolution of novel species
was even slower.
was even slower.
182
641117
3708
ဆန်းသစ်တဲ့ မျိုးစိတ်တွေ ဆင့်ကဲ
ဖြစ်ပွားမှုဟာ ပိုလို့တောင် နှေးခဲ့တယ်။
ဖြစ်ပွားမှုဟာ ပိုလို့တောင် နှေးခဲ့တယ်။
ဒါပေမဲ့ အဒီအရာနှစ်ရပ်စလုံး
ဖြစ်ပျက်လျက် ရှိနေခဲ့ကြပါပြီ။
ဖြစ်ပျက်လျက် ရှိနေခဲ့ကြပါပြီ။
10:57
But both things were happening.
183
645140
2548
11:00
Now, why is there a great monotony
in the universe at large,
in the universe at large,
184
648029
6429
ဒါနဲ့ စကြဝဠာ တစ်ရပ်လုံးထဲတွင်
ပုံစံမပြောင်းထပ်နေမှု လွှမ်းမိုးနေချိန်မှာ
ပုံစံမပြောင်းထပ်နေမှု လွှမ်းမိုးနေချိန်မှာ
11:06
and what makes our planet buck that trend?
185
654482
3737
ကျုပ်တို့ ကမ္ဘာဂြိုဟ်က ဘာကများ
ပြောင်းပစ်ခဲ့တာလဲ။
ပြောင်းပစ်ခဲ့တာလဲ။
11:10
Well, the universe at large
is relatively simple.
is relatively simple.
186
658902
5003
တကယ်တော့ စကြဝဠာဟာ ခြုံပြောရရင်
အတော်ကလေး ရိုးရှင်းပါတယ်။
အတော်ကလေး ရိုးရှင်းပါတယ်။
ကြယ်တွေဟာ ရိုးရှင်းကြပါတယ်၊
11:16
Stars are so simple
187
664370
2033
၎င်းတို့ရဲ့ လှုပ်ရှားပုံကို နှစ်ဘီလီယံချီ
ကျုပ်တို့ ကြိုတင်ဟောပေးနိုင်တယ်၊
ကျုပ်တို့ ကြိုတင်ဟောပေးနိုင်တယ်၊
11:18
that we can predict their behavior
billions of years into the future,
billions of years into the future,
188
666427
3396
11:21
and retrodict how they formed
billions of years ago.
billions of years ago.
189
669847
3555
ပြီးတော့ ၎င်းတို့ ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ပုံကိုလည်း
နောက်ကို ခြေခရာခံ ဖေါ်ပြနိုင်ကြတယ်။
နောက်ကို ခြေခရာခံ ဖေါ်ပြနိုင်ကြတယ်။
11:26
So why is the universe simple?
190
674061
2309
ဘာဖြစ်လို့ စကြဝဠာဟာ ဒီလို ရိုးရှင်းနေတာလဲ။
11:28
Basically, it's because big,
massive, powerful things
massive, powerful things
191
676759
5776
အဓိကအားဖြင့်၊ ၎င်းဟာ ကြီးမားလွန်းပြီး
ထထည်ကြီးပြီး စွမ်းအင် ကြီးမားလို့
ထထည်ကြီးပြီး စွမ်းအင် ကြီးမားလို့
11:34
strongly affect lesser things,
and not vice versa.
and not vice versa.
192
682559
4164
ပိုသေးတဲ့ အရာတွေအပေါ် သက်ရောက်မှု
ကြီးမားပြီး ပြောင်းပြန်ကျတော့ ဘာမှမရှိပါ။
ကြီးမားပြီး ပြောင်းပြန်ကျတော့ ဘာမှမရှိပါ။
ကျွန်တော်က အဲဒါကို ကြီးစဉ်ငယ်လိုက်
အုပ်ချုပ်မှု ခေါ်ပါတယ်။
အုပ်ချုပ်မှု ခေါ်ပါတယ်။
11:39
I call that the hierarchy rule.
193
687617
2365
11:42
For example, when a comet hits the Sun,
194
690006
3230
ဥပမာဆိုပါစို့၊ ကြယ်တံခွန် တစ်ခုက
နေကို ထိတိုက်ခဲ့ရင်၊
နေကို ထိတိုက်ခဲ့ရင်၊
11:45
the Sun carries on just as before,
195
693260
2468
နေဟာ အရင်အတိုင်းပဲ ဆက်လည်ပတ်နေမှာပါ။
11:47
but the comet is vaporized.
196
695752
2198
ဒါပေမဲ့ ကြယ်တံခွန်ကျတော့
အငွေ့ပျံပျောက်သွားမှာပါ။
အငွေ့ပျံပျောက်သွားမှာပါ။
11:50
For the same reason,
197
698657
1857
အလားတူ အကြောင်းရင်းကြောင့်ပဲ၊
11:52
big things are not much affected
by small parts of themselves,
by small parts of themselves,
198
700538
6571
ကြီးမားတဲ့ အရာတွေဟာ သူတို့ထဲက သေးငယ်တဲ့
အပိုင်းအစ အသေးလေးတွေရဲ့
အပိုင်းအစ အသေးလေးတွေရဲ့
11:59
i.e., by details.
199
707133
1777
သက်ရောက်မှုကို သိပ်မခံကြရပါ၊
12:01
Which means that their overall behavior
200
709609
3063
တနည်းအားဖြင့် ၎င်းတို့ရဲ့
အပြုအမူ တစ်ရပ်လုံးဟာ
အပြုအမူ တစ်ရပ်လုံးဟာ
12:04
is simple.
201
712696
1150
ရိုးရှင်းပါတယ်။
12:06
And since nothing very new
can happen to things
can happen to things
202
714165
3396
မပြောင်းလဲကျန်ရစ်ခဲ့ကြတဲ့ အရာတွေဆီမှာ
အသစ်ဆိုလို့
အသစ်ဆိုလို့
12:09
that remain simple,
203
717585
1738
ဖြစ်ခဲ့တာမို့လို့
12:11
the hierarchy rule,
by causing large-scale simplicity,
by causing large-scale simplicity,
204
719347
5305
ခုနက ပြောခဲ့တဲ့ ကြီးစဉ်ငယ်လိုက်
စည်းကမ်းချက်နှင့်အညီ
စည်းကမ်းချက်နှင့်အညီ
12:16
has caused the great monotony.
205
724676
2671
ကြီးမားတဲ့ အရာတွေဟာ ပုံစံမပြောင်း
ထပ်နေမှုကို ဖန်တီးပေးကြတယ်။
ထပ်နေမှုကို ဖန်တီးပေးကြတယ်။
12:20
But, the saving grace is
206
728473
3437
ဒါပေမဲ့ ကယ်တင်ပေးမယ့် အရာက
12:23
the hierarchy rule is not a law of nature.
207
731934
3382
ကြီးစဉ်ငယ်လိုက် စည်းမျဉ်းဟာ သဘာဝရဲ့
နိယာမ မဟုတ်ခြင်းပါပဲ။
နိယာမ မဟုတ်ခြင်းပါပဲ။
အဲဒါဟာ ကျုပ်တို့ရဲ့ နေရာမှလွဲပြီး
စကြာဝဠာထဲမှာ
စကြာဝဠာထဲမှာ
12:27
It just happens to have held
so far in the universe,
so far in the universe,
208
735918
2913
အချိန်ကြာမြင့်စွာ ရှိနေခဲ့လို့ပါ။
12:30
except here.
209
738855
1262
12:32
In our biosphere,
molecule-sized objects, genes,
molecule-sized objects, genes,
210
740141
4952
ကျုပ်တို့ရဲ့ ဇီဝထုထဲတွင် မော်လီကျူးအရွယ်
အရာဝတ္ထုတွေ၊ ဗီဇတွေဟာ
အရာဝတ္ထုတွေ၊ ဗီဇတွေဟာ
12:37
control vastly disproportionate resources.
211
745117
3055
ကြီးမား ကျယ်ပြန့်လှတဲ့
ရင်းမြစ်များကို ထိန်းချုပ်ထားကြတယ်။
ရင်းမြစ်များကို ထိန်းချုပ်ထားကြတယ်။
12:40
The first genes for photosynthesis,
212
748615
2896
photosynthesis အတွက် ပေါ်လာတဲ့
ပထမဦးဆုံး ဗီဇများဟာ
ပထမဦးဆုံး ဗီဇများဟာ
12:43
by causing their own proliferation,
213
751535
2747
သူတို့ဘာသာသူတို့ ပြန့်ပွားလာခဲ့နိုင်ပြီး
12:46
and then transforming
the surface of the planet,
the surface of the planet,
214
754306
3515
နောက်မှာ ကမ္ဘာဂြိုဟ်ရဲ့ မျက်နှာပြင်ကို
အသွင် ပြောင်းပစ်ခဲ့ကြပြီး
အသွင် ပြောင်းပစ်ခဲ့ကြပြီး
12:49
have violated or reversed
the hierarchy rule
the hierarchy rule
215
757845
4458
ကြီးစဉ်ငယ်လိုက် စည်းမျဉ်းကို ချိုးဖောက်
လိုက်ကြတယ်၊ သို့မဟုတ် လှန်ပစ်ခဲ့ကြလို့
လိုက်ကြတယ်၊ သို့မဟုတ် လှန်ပစ်ခဲ့ကြလို့
12:54
by the mind-blowing factor
of 10 to the power 40.
of 10 to the power 40.
216
762327
4087
စိတ်ကူး မရနိုင်တဲ့ ၁၀ ဂဏန်းကို ထပ်ကိန်း
၄၀ အထိရှိတဲ့ စွမ်းအားနဲ့ လုပ်ခဲ့ကြတယ်။
၄၀ အထိရှိတဲ့ စွမ်းအားနဲ့ လုပ်ခဲ့ကြတယ်။
12:59
Explanatory knowledge
is potentially far more powerful
is potentially far more powerful
217
767390
4282
ရှင်းပြပေးရေး အသိပညာဟာ
မိမိစွမ်းပကားအရ များစွာ စွမ်းထက်ပါတယ်၊
မိမိစွမ်းပကားအရ များစွာ စွမ်းထက်ပါတယ်၊
13:03
because of universality,
218
771696
1635
စကြဝဠာ သဘောကို ဆောင်လို့ပါ၊
13:05
and more rapidly created.
219
773355
2357
ပိုလျင်မြန်စွာ ဖန်တီးရနိုင်လို့ပါ။
လူ့အသိပညာက ၁၀ ဂဏန်း ထပ်ကိန်း ၄၀
အထိကို တက်လှမ်းနိုင်ပါက
အထိကို တက်လှမ်းနိုင်ပါက
13:08
When human knowledge
has achieved a factor 10 to the 40,
has achieved a factor 10 to the 40,
220
776157
4724
၎င်းဟာ နဂါးငွေ့တန်း တစ်ခုလုံးကို
ကောင်းမွန်စွာ ထိန်းချုပ်နိုင်မှာပါ၊
ကောင်းမွန်စွာ ထိန်းချုပ်နိုင်မှာပါ၊
13:12
it will pretty much control
the entire galaxy,
the entire galaxy,
221
780905
2960
အဲဒီထက်ကို ကျော်လွန်ပြီး
လှမ်းမျှော်ကြည့်မှာပါ။
လှမ်းမျှော်ကြည့်မှာပါ။
13:15
and will be looking beyond.
222
783889
1928
13:17
So humans,
223
785841
2427
ဒီတော့ လူသားတွေဟာ
13:20
and any other explanation creators
who may exist out there,
who may exist out there,
224
788292
4666
ပြီးတော့ ရှင်းပြနိုင်စွမ်း ရှိကြတဲ့ သက်ရှိ
တစ်နေရာရာမှာ ရှိကြသေးတယ် ဆိုရင်၊
တစ်နေရာရာမှာ ရှိကြသေးတယ် ဆိုရင်၊
13:24
are the ultimate agents
of novelty for the universe.
of novelty for the universe.
225
792982
4912
စကြဝဠာကို ဆန်းသစ်ပေးကြမယ့်
နောက်ဆုံးသူတွေ ဖြစ်ကြမှာပါ။
နောက်ဆုံးသူတွေ ဖြစ်ကြမှာပါ။
ကျုပ်တို့ကမှ အကြောင်းရင်းရော
ရယူရာ နည်းစနစ်တွေပါ ဖြစ်ကြလို့
ရယူရာ နည်းစနစ်တွေပါ ဖြစ်ကြလို့
13:30
We are the reason and the means
226
798343
2659
13:33
by which novelty and creativity,
knowledge, progress,
knowledge, progress,
227
801026
5980
ဆန်းသစ်မှုနှင့် ဖန်တီးမှု၊
အသိပညာ၊ တိုးတက်မှုတို့ဟာ
အသိပညာ၊ တိုးတက်မှုတို့ဟာ
13:39
can have objective,
large-scale physical effects.
large-scale physical effects.
228
807030
5505
ရှေ့မှာ ပန်းတိုင်တွေကို ချမှတ်နိုင်ကြပြီး
ကြီးမားတဲ့ ရုပ်ပိုင်း သက်ရောက်မှု ရှိတယ်။
ကြီးမားတဲ့ ရုပ်ပိုင်း သက်ရောက်မှု ရှိတယ်။
13:45
From the human perspective,
229
813514
2849
လူသားတို့ရဲ့ ရှုထောင့်မှကြည့်ရင်၊
13:48
the only alternative
to that living hell of static societies
to that living hell of static societies
230
816387
4206
ငြိမ်နေကြတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေအတွက်
အစားထိုးစရာ တစ်ခုတည်းမှာ
အစားထိုးစရာ တစ်ခုတည်းမှာ
13:52
is continual creation of new ideas,
231
820617
4587
တချိန်လုံး အတွေးအခေါ် အသစ်တွေ၊
13:57
behaviors, new kinds of objects.
232
825228
3081
အပြုအမူတွေ၊ အရာဝတ္ထု
အသစ်တွေကို ဖန်တီးမှုပါပဲ။
အသစ်တွေကို ဖန်တီးမှုပါပဲ။
ဒီစက်ရုပ်ဟာ မကြာခင်မှာ
ဟောင်းနွမ်းသွားလိမ့်မယ်၊
ဟောင်းနွမ်းသွားလိမ့်မယ်၊
14:00
This robot will soon be obsolete,
233
828728
2134
14:02
because of new explanatory
knowledge, progress.
knowledge, progress.
234
830886
4014
အသိပညာအသစ်တွေ၊ တိုးတက်မှုတွေ
ရောက်လာကြမှာမို့လို့ပါ။
ရောက်လာကြမှာမို့လို့ပါ။
ဒါပေမဲ့ အာသာသရဲ့ ရှုထောင့်မှ ကြည့်ရင်၊
14:08
But from the cosmic perspective,
235
836204
3206
14:11
explanatory knowledge
is the nemesis of the hierarchy rule.
is the nemesis of the hierarchy rule.
236
839434
4754
ရှင်းပြနိုင်တဲ့ အသိပညာဟာ ကြီးစဉ်ငယ်လိုက်
စည်းမျဉ်းရဲ့ ရှောင်မရတဲ့ နိဂုံးပါ။
စည်းမျဉ်းရဲ့ ရှောင်မရတဲ့ နိဂုံးပါ။
14:16
It's the destroyer of the great monotony.
237
844752
2734
၎င်းဟာ ထပ်နေတဲ့မဟာတေးသံကို
ဖျက်ဆီးပစ်မယ့်သူပါ။
ဖျက်ဆီးပစ်မယ့်သူပါ။
14:20
So it's the creator
of the next cosmological era,
of the next cosmological era,
238
848379
5166
အဲဒါကြောင့် ၎င်းဟာ လာမယ့် အာကာသခေတ်ကို
14:25
the Anthropocene.
239
853569
1516
ပြီးတော့ Anthropocene ခေတ်ကို
ဖန်တီးပေးမယ့်သူပါ။
ဖန်တီးပေးမယ့်သူပါ။
14:27
If one can speak of a cosmic war,
240
855966
3373
တစ်ယောက်ယောက်က အာကာသစစ်
အကြောင်းကို ပြောလာရင်၊
အကြောင်းကို ပြောလာရင်၊
14:31
it's not the one portrayed
in those pessimistic stories.
in those pessimistic stories.
241
859363
3405
စိတ်ပျက်စရာ ပုံပြင်များထဲက စစ်ပွဲတွေကို
မဆိုလိုချင်ပါဘူး။
မဆိုလိုချင်ပါဘူး။
14:34
It's a war between monotony and novelty,
242
862792
4714
တကယ့်စစ်ပွဲက ပုံစံမပြောင်းထပ်နေမှုနှင့်
ဆန်းသစ်မှု အကြား၊
ဆန်းသစ်မှု အကြား၊
14:39
between stasis and creativity.
243
867530
3432
ငြိမ်သက်မှုနဲ့ တီထွင်ဖန်တီးမှု
အကြားက စစ်ပွဲပါ။
အကြားက စစ်ပွဲပါ။
14:43
And in this war,
244
871633
2031
အဲဒီစစ်ထဲမှာကျတော့၊
14:45
our side is not destined to lose.
245
873688
4328
ကျုပ်တို့ရဲ့ ဘက်ဟာ
ရှုံးမယ့်သူ မဖြစ်နိုင်ပါ။
ရှုံးမယ့်သူ မဖြစ်နိုင်ပါ။
ကျုပ်တို့ဟာ ကျုပ်တို့ရဲ့ သူမတူ ထူးခြားတဲ့
ရှင်းပြရေးအသိပညာကို အသုံးချကြမယ်ဆိုရင်၊
ရှင်းပြရေးအသိပညာကို အသုံးချကြမယ်ဆိုရင်၊
14:50
If we choose to apply our unique
capacity to create explanatory knowledge,
capacity to create explanatory knowledge,
246
878593
6802
14:57
we could win.
247
885419
1975
ကျုပ်တို့ နိုင်နိုင်ပါတယ်။
15:00
Thanks.
248
888175
1150
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
15:02
(Applause)
249
890095
6500
(လက်ခုပ်သံများ)
ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicistDavid Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.
Why you should listen
David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.
In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.
In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.
In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
David Deutsch | Speaker | TED.com