TED2002
Kary Mullis: Play! Experiment! Discover!
Kary Mullis, bilim adamlarinin ne yaptiklari uzerine
Filmed:
Readability: 3.3
594,071 views
Biyokimyager Kary Mullis modern bilimin temelleri hakkinda konusuyor: deney. 17. yuzyildan ve kendisinin arkabahce-fuze gunlerinden alinti hikayeleri paylasarak Mullis, kaliteli bilimin tum bicimlerindeki meraki, ilhami ve titizligi kutluyor.
Kary Mullis - Biochemist
Kary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions. Full bio
Kary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
I'll just start talking about the 17th century.
0
0
2000
Sadece 17. yuzyil hakkinda konusmaya baslayacagim.
00:20
I hope nobody finds that offensive.
1
2000
2000
Umarim hickimse konusmaya bu sekilde baslamami hakaret olarak algilamaz.
00:22
I -- you know, when I -- after I had invented PCR,
2
4000
3000
Ben -- sizinde bildiginiz gibi, PCR'i icat ettikten sonra
00:25
I kind of needed a change.
3
7000
2000
Benim bir nevi degisiklige ihtiyacim vardi.
00:27
And I moved down to La Jolla and learned how to surf.
4
9000
3000
Ve La Jolla kentine tasindim ve sorf yapmayi ogrendim.
00:30
And I started living down there on the beach for a long time.
5
12000
3000
Ve uzun bir sure icin orada, sahilde, yasamaya basladim.
00:33
And when surfers are out waiting
6
15000
2000
Ve sorf yapanlar disarida
00:35
for waves,
7
17000
2000
dalgalar icin beklerken,
00:37
you probably wonder, if you've never been out there, what are they doing?
8
19000
2000
daha once orada bulunmadiysaniz, muhtemelen bekleyenlerin ne yaptiklarini merak edersiniz.
00:39
You know, sometimes there's a 10-, 15-minute break out there
9
21000
2000
Tahmin edersiniz, bazen siz bir dalganin gelmesi icin beklerken
00:41
when you're waiting for a wave to come in.
10
23000
2000
10-15 dakikalik araliklar olur.
00:43
They usually talk about the 17th century.
11
25000
2000
Onlar (sorf yapanlar) genellikle 17. yuzyil hakkinda konusurlar.
00:46
You know, they get a real bad rap in the world.
12
28000
3000
Bilirsiniz, onlar dunyada gercekten kotu darbeler alirlar.
00:49
People think they're sort of lowbrows.
13
31000
3000
Insanlar, onlarin bir nevi kultursuz kimseler olduklarini dusunurler.
00:53
One day, somebody suggested I read this book.
14
35000
2000
Bir gun, bir kimse bana oneride bulundu, ben bu kitabi okudum.
00:55
It was called --
15
37000
2000
Kitabin adi --
00:57
it was called "The Air Pump,"
16
39000
2000
kitabin adi "Hava Pompasi,"
00:59
or something like "The Leviathan and The Air Pump."
17
41000
2000
ya da "Dev Gemi ve Hava Pompasi" gibi bir seydi.
01:01
It was a real weird book about the 17th century.
18
43000
3000
17. yuzyil hakkinda garip bir kitapti.
01:04
And I realized, the roots
19
46000
2000
Ve birşeyler hakkında düşünmenin tek doğal yolunun
01:06
of the way I sort of thought
20
48000
2000
Benim dusunce yolumun (koklerinin)
01:08
was just the only natural way to think about things.
21
50000
3000
kökleri üzerine düşünmek olduğunun farkına vardım.
01:11
That -- you know, I was born thinking about things that way,
22
53000
3000
Bu -- Bilirsiniz, Ben birşeyler hakkında bu yolla düşünmek için doğmuşum
01:14
and I had always been like a little scientist guy.
23
56000
2000
ve her zaman kucuk bir bilim adami gibi oldum.
01:16
And when I went to find out something,
24
58000
2000
Ve bir seyi ortaya cikarmak (kesif) icin gittigimde,
01:18
I used scientific methods. I wasn't real surprised,
25
60000
2000
Bilimsel yontemleri kullanırdım.
01:20
you know, when they first told me how --
26
62000
2000
Bilirsiniz, bana ilk kez nasıl bilim
01:22
how you were supposed to do science,
27
64000
2000
yapmam gerektiğini anlattıklarında hiç şaşırmadım.
01:24
because I'd already been doing it for fun and whatever.
28
66000
3000
Çünkü sadece zevk için ya da öylesine zaten (bilim) yapıyordum.
01:28
But it didn't -- it never occurred to me
29
70000
3000
Fakat olmadi --
01:31
that it had to be invented
30
73000
2000
350 yıl önce icat edilmiş şeylerin
01:33
and that it had been invented
31
75000
2000
icat edilmesi gerektigini
01:35
only 350 years ago.
32
77000
2000
hiç göremedim
01:37
You know, it was --
33
79000
2000
Bilirsiniz,
01:39
like it happened in England, and Germany, and Italy
34
81000
3000
Ingiltere Almanya, ve Italya yaklaşık
01:42
sort of all at the same time.
35
84000
2000
herbiri ayni zamanda.
01:44
And the story of that,
36
86000
2000
Ve bu hikayeyi
01:46
I thought, was really fascinating.
37
88000
2000
gerçekten büyüleyici buluyorum
01:48
So I'm going to talk a little bit about that,
38
90000
2000
Bu sebeple hakkinda biraz konusacagim,
01:50
and what exactly is it that scientists are supposed to do.
39
92000
3000
tam olarak bir bilim adamının yapması gerenler nelerdir.
01:53
And it's, it's a kind of --
40
95000
2000
Bilirsiniz
01:55
You know, Charles I got beheaded
41
97000
4000
İlk 17. yuzyilin baslarinda
01:59
somewhere early in the 17th century.
42
101000
2000
Charles'ın kafası kesildi.
02:01
And the English set up Cromwell
43
103000
2000
ve Ingilizler Cromwell'i kurdu
02:03
and a whole bunch of Republicans or whatever,
44
105000
2000
ve simdilerdeki cumhuriyetçilere benzemeyen
02:05
and not the kind of Republicans we had.
45
107000
2000
bir grup cumhuriyetçiyi yarattı.
02:08
They changed the government, and it didn't work.
46
110000
3000
Onlar hukumeti degistirdiler, ve bu ise yaramadi.
02:12
And
47
114000
2000
Ve
02:15
Charles II, the son,
48
117000
2000
Charles II, ogul,
02:19
was finally put back on the throne of England.
49
121000
2000
sonunda Ingiliz tahtina geri yerlestirilmisti.
02:21
He was really nervous, because his dad had been,
50
123000
2000
O gercek anlamda gergindi, cunku babasi,
02:24
you know, beheaded for being the King of England
51
126000
2000
bilirsiniz, Ingilterenin Krali oldugu icin kafasi kesilmisti
02:26
And he was nervous about the fact
52
128000
2000
Ve bar ve benzeri yerlerde
02:29
that conversations that got going
53
131000
2000
süregelen konusmalar nedeniyle gergindi
02:31
in, like, bars and stuff
54
133000
2000
bar ve benzeri yerlerde ki (konusmalar)
02:33
would turn to --
55
135000
2000
zamanla dönüşüyordu
02:35
this is kind of -- it's hard to believe,
56
137000
2000
bu aslında... inanilmasi guc belki
02:37
but people in the 17th century in England
57
139000
2000
fakat 17. yuzyilda Ingilteredeki insanlar
02:39
were starting to talk about, you know,
58
141000
2000
bar ve benzeri yerlerde
02:41
philosophy and stuff in bars.
59
143000
2000
felsefe ve benzeri konularda konuşuyorlardı.
02:43
They didn't have TV screens,
60
145000
2000
Televizyon ekranlari yoktu,
02:45
and they didn't have any football games to watch.
61
147000
2000
ve izleyecek futbol maclari yoktu.
02:47
And they would get really pissy,
62
149000
2000
Ve onların sinirlenmeleri gerçekti,
02:49
and all of a sudden people would spill out into the street and fight
63
151000
3000
İnsanlar birdenbire caddelere akar ve kavgalar yaparlardı
02:52
about issues like whether or not
64
154000
2000
Mesela Robert Boyle
02:54
it was okay if Robert Boyle
65
156000
3000
vakum pompası adında bir alet
02:57
made a device called the vacuum pump.
66
159000
2000
geliştirdi mi geliştirmedi mi diye.
02:59
Now, Boyle was a friend of Charles II.
67
161000
3000
Simdi, Boyle Charles II nin bir arkadasiydi
03:02
He was a Christian guy during the weekends,
68
164000
3000
Hafta sonlarinda hristiyan (dindar) bir adamdi
03:05
but during the week he was a scientist.
69
167000
3000
fakat hafta ici bilim adamiydi
03:08
(Laughter)
70
170000
1000
(gülüşmeler)
03:09
Which was -- back then it was
71
171000
2000
O zamanlar bu
03:11
sort of, you know, well, you know --
72
173000
3000
bir nevi, bilirsiniz, yani, bilirsiniz
03:14
if you made this thing -- he made this little device,
73
176000
2000
eger bunu yaptiysan -- o bu kucuk aleti gelistirdiysen
03:16
like kind of like a bicycle pump
74
178000
3000
bisiklet pompasi gibi bir sey ama
03:19
in reverse that could suck all the air out of --
75
181000
3000
isleyisi tam tersi, hava basmak yerine içerideki havayı tümüyle emebilen...
03:22
you know what a bell jar is? One of these things,
76
184000
2000
cam fanusun ne oldugunu bilir misiniz? Onun gibi bir sey,
03:24
you pick it up, put it down, and it's got a seal,
77
186000
2000
kaldırıp indirirsiniz, dışı mühürlüdür
03:26
and you can see inside of it,
78
188000
2000
ve icini gerebilirsiniz
03:28
so you can see what's going on inside this thing.
79
190000
2000
yani siz iceride neler olup bittigini gorebilirsiniz.
03:30
But what he was trying to do was to pump all the air out of there,
80
192000
3000
Fakat onun yapmaya calistigi sey butun havayi disariya pompalayabilmekti,
03:33
and see what would happen inside there.
81
195000
2000
ve aynı zamanda icinde neler olacagini gormekti.
03:35
I mean, the first -- I think one of the first experiments he did
82
197000
3000
Yani, oncelikle -- Bana kalirsa onun yaptigi ilk deney
03:39
was he put a bird in there.
83
201000
2000
iceriye bir kus koymak olmalı.
03:41
And people in the 17th century,
84
203000
3000
ve 17. yuzyildaki insanlar,
03:44
they didn't really understand the same way we do
85
206000
3000
onların gerçekleri anlama yöntemleri bizimkinden farklıydı
03:47
about you know, this stuff is
86
209000
2000
Bilirsiniz,
03:49
a bunch of different kinds of molecules,
87
211000
3000
bir amaç dahilince
03:52
and we breathe it in for a purpose and all that.
88
214000
3000
onlarca molekülü solurusuz, vesaire.
03:55
I mean, fish don't know much about water,
89
217000
2000
Yani, balik su hakkinda cok fazla bilgi sahibi degildir,
03:57
and people didn't know much about air.
90
219000
3000
ve insanlar da hava hakkinda cok fazla bigi sahibi degillerdi.
04:00
But both started exploring it.
91
222000
2000
Bunları onu kesfe basladi.
04:02
One thing, he put a bird in there, and he pumped all the air out,
92
224000
2000
Bir nokta, oraya bir kus koydu, ve butun havayi disari pompaladi,
04:04
and the bird died. So he said, hmm ...
93
226000
2000
ve kus oldu. Ve o "hmmm..." dedi
04:06
He said -- he called what he'd done as making --
94
228000
3000
O -- yaptigi eylemi gelistirmek olarak adlandirdi --
04:09
they didn't call it a vacuum pump at the time.
95
231000
2000
o cihazı ilk anda vakum pompasi olarak adlandirmadilar.
04:11
Now you call it a vacuum pump; he called it a vacuum.
96
233000
3000
Simdi siz onu vakum pompasi olarak adlandiriyorsunuz; onu vakum olarak adlandirmisti
04:14
Right? And immediately,
97
236000
3000
Degil mi? Ve aniden,
04:17
he got into trouble with the local clergy
98
239000
2000
Yerli din adamlariyla basi belaya girdi
04:19
who said, you can't make a vacuum.
99
241000
3000
Vakum yapamazsin dediler.
04:22
Ah, uh --
100
244000
2000
Ah - uh --
04:24
(Laughter)
101
246000
3000
(gülüşmeler)
04:27
Aristotle said that nature abhors one.
102
249000
2000
Aristo "doğa tek olana karşıdır" demiştir.
04:29
I think it was a poor translation, probably,
103
251000
2000
Bence burada bir çeviri eksikliği olabilir.
04:31
but people relied on authorities like that.
104
253000
3000
fakat otoritelerce bu şekilde kabul edilmiş.
04:34
And you know, Boyle says, well, shit.
105
256000
3000
Ve Boyle demiş ki; evet, kahretsin
04:37
I make them all the time.
106
259000
2000
bunu hep yapıyorum
04:39
I mean, whatever that is that kills the bird --
107
261000
3000
Demek istediğim şu ki; kuşu öldüren
04:42
and I'm calling it a vacuum.
108
264000
2000
şeyi vakum olarak adlandırıyorum.
04:44
And the religious people said that
109
266000
3000
Din adamları dediler ki,
04:47
if God wanted you to make --
110
269000
3000
eğer tanrı senin vakum yapmanı isteseydi...
04:50
I mean, God is everywhere,
111
272000
2000
bilirsiniz tanrı her yerdedir.
04:52
that was one of their rules, is God is everywhere.
112
274000
2000
bu onların temel kuralıdır, tanrı heryerde.
04:54
And a vacuum -- there's nothing in a vacuum,
113
276000
2000
ve vakum, bilirsiniz, vakumda hiçbirşey yoktur.
04:56
so you've -- God couldn't be in there.
114
278000
3000
ve hiçbirşey yoksa, tanrı da yoktur.
04:59
So therefore the church said that you can't make a vacuum, you know.
115
281000
3000
Bu sebepten, kilise Boyle'ye vakum yapamazsın dedi.
05:02
And Boyle said, bullshit.
116
284000
2000
Boyle bunun zırva olduğunu
05:04
I mean, you want to call it Godless,
117
286000
2000
"tanrısız" demek isteyenin onlar olduğunu
05:06
you know, you call it Godless.
118
288000
2000
siz bilirsiniz
05:08
But that's not my job. I'm not into that.
119
290000
2000
bu benim işim değil, bunlar beni ilgilendirmez.
05:10
I do that on the weekend. And like --
120
292000
2000
ben haftasonları dindarım.
05:13
what I'm trying to do is figure out what happens
121
295000
3000
ve yapmayı sevdiğim şey olan biteni anlamaya çalışmak.
05:16
when you suck everything out of a compartment.
122
298000
3000
bir bölmeden herşeyi çıkarınca ne olduğunu görmek gibi.
05:19
And he did all these cute little experiments.
123
301000
2000
ve Boyle bunun gibi şirin deneylerini yapmaya devam etti.
05:21
Like he did one with -- he had a little wheel,
124
303000
3000
Tıpkı, kendi kendine dönebilmesi için hafifçe sabitlenmiş
05:24
like a fan, that was
125
306000
2000
pervane gibi küçük tekerlek
05:27
sort of loosely attached, so it could spin by itself.
126
309000
3000
ile yaptığı deney gibi.
05:30
He had another fan opposed to it
127
312000
2000
Başka bir pervaneyi karşına getirdi
05:32
that he had like a --
128
314000
2000
yaptığı şey...
05:34
I mean, the way I would have done this would be, like, a rubber band,
129
316000
2000
şey, bana kalsa bunu bir çeşit lastik bant ile yapardım.
05:36
and, you know, around a tinker toy kind of fan.
130
318000
2000
ve yaptığı geçmeli oyuncak setlerindeki bir fan kullanmış.
05:38
I know exactly how he did it; I've seen the drawings.
131
320000
3000
Tam olarak ne yaptığını çizimlerinden biliyorum.
05:42
It's two fans, one which he could turn from outside
132
324000
2000
Önceden hazırlanmış vakum ortamında
05:44
after he got the vacuum established,
133
326000
2000
karşılıklı duran iki pervaneden oluşan bir sistem kurdu.
05:46
and he discovered that if he pulled all the air out of it,
134
328000
3000
Ve ortamda hava olmadığı için
05:49
the one fan would no longer turn the other one, right?
135
331000
3000
biri döndürüldüğünde ikinci pervanenin bundan etkilenmemesini beklersiniz değil mi?
05:52
Something was missing, you know. I mean, these are --
136
334000
3000
Fakat birşeyler eksikti. Bilirsiniz
05:55
it's kind of weird to think that someone had to do an experiment to show that,
137
337000
2000
birilerinin bu etkiyi görmek için bu deneyi yapmış olması gariptir
05:57
but that was what was going on at the time.
138
339000
3000
ama o zamanlar işler böyle yürüyormuş.
06:02
And like, there was big arguments about it
139
344000
2000
Ve hatta bu konularda, yani...bilirsiniz kahve dükkanlarında ve içkili mekanlarda
06:04
in the -- you know, the gin houses and in the coffee shops and stuff.
140
346000
3000
büyük tartışmalar yaşanıyormuş.
06:08
And Charles
141
350000
2000
Ve Charles
06:10
started not liking that.
142
352000
2000
bu durumdan rahatsız olmaya başlamış.
06:12
Charles II was kind of saying, you know, you should keep that --
143
354000
2000
2. Charles bu konuların, insanlar, bilirsiniz
06:15
let's make a place where you can do this stuff
144
357000
3000
çok şey olmadan konuşabileceği
06:18
where people don't get so -- you know,
145
360000
2000
bir yer yapalım dedi.
06:20
we don't want the -- we don't want to get the people mad at me again. And so --
146
362000
3000
İnsanların bana tekrar sinir olmasını istemiyorum ve
06:23
because when they started talking about religion
147
365000
3000
Çünkü ne zaman din ve bilim ve benzeri şeyler
06:26
and science and stuff like that,
148
368000
2000
hakkında konuşmaya başlasalar
06:28
that's when it had sort of gotten his father in trouble.
149
370000
2000
babasıyla başları derde giriyordu.
06:30
And so,
150
372000
2000
ve sonra
06:32
Charles said, I'm going to put up the money
151
374000
2000
Charles ben parayı koyarım dedi
06:34
give you guys a building,
152
376000
2000
beyler siz binayı ayarlayın.
06:36
come here and you can meet in the building,
153
378000
2000
Böylece bu binada buluşabiliriz
06:38
but just don't talk about religion in there.
154
380000
2000
ama binada din konuşulmayacak.
06:40
And that was fine with Boyle.
155
382000
2000
Boyle bu fikre onay verdi.
06:42
He said, OK, we're going to start having these meetings.
156
384000
2000
Tamam, dedi. Toplantılara başlayalım.
06:44
And anybody who wants to do science is --
157
386000
3000
Bilim adına konuşmak isteyen kim varsa...
06:47
this is about the time that Isaac Newton was starting to whip out
158
389000
2000
o zamanlar Isaac Newton yeni yeni ilginç fikirlerle
06:49
a lot of really interesting things.
159
391000
2000
ortaya çıkıyordu.
06:51
And there was all kind of people that would come to the Royal Society,
160
393000
3000
Yeterince iyi giyinerek Royal Society üyesi olabiliyordunuz ve
06:54
they called it. You had to be dressed up pretty well.
161
396000
3000
bu toplulukta her çeşit insan vardı.
06:57
It wasn't like a TED conference.
162
399000
2000
Bir TED konferansı değildi tabii
06:59
That was the only criteria, was that you be --
163
401000
2000
Tek kritier bir beyefendi gibi
07:01
you looked like a gentleman, and they'd let anybody could come.
164
403000
3000
görünmeyi başarmaktı. Böylece katılabilirdiniz.
07:04
You didn't have to be a member then.
165
406000
2000
Üyelik falan da istemiyordu.
07:06
And so, they would come in and you would do --
166
408000
2000
Birisi gelip size birşeyler anlatacak olduğunda
07:08
Anybody that was going to show an experiment,
167
410000
3000
ya da bir deney yapmak istediğinde
07:11
which was kind of a new word at the time,
168
413000
2000
deney, o zamanlar için yeni bir kelime sayılır
07:13
demonstrate some principle,
169
415000
2000
bir bilimsel prensibi katılamak istese,
07:15
they had to do it on stage, where everybody could see it.
170
417000
3000
herkesin görebilmesi için sahneye çıkar,
07:18
So they were --
171
420000
2000
böylece herkes....
07:20
the really important part of this was,
172
422000
2000
burası önemli
07:22
you were not supposed to talk
173
424000
2000
orada, örneğin kesin yargılarla
07:24
about final causes, for instance.
174
426000
3000
konuşmamalısınız
07:27
And God was out of the picture.
175
429000
2000
ve tanrı algısı işin içinden çıkmış olur.
07:29
The actual nature of reality was not at issue.
176
431000
3000
Gerçeğin doğal halinin bir önemi yoktu.
07:33
You're not supposed to talk about the absolute nature of anything.
177
435000
3000
Kesin yargılarla asla konuşamazsınız.
07:36
You were not supposed to talk about anything
178
438000
2000
Hiçbirşey konuşamazsınız.
07:38
that you couldn't demonstrate.
179
440000
2000
görselleştiremeyeceğiniz hiçbir şeyi konuşamazsınız.
07:40
So if somebody could see it, you could say, here's how the machine works,
180
442000
3000
Eğer herkes gördüyse, işte bu makina da böyle çalışıyor diyebilirdiniz.
07:43
here's what we do, and then here's what happens.
181
445000
3000
işte burada böyle yapıyoruz, ve bunlar oluyor.
07:47
And seeing what happens, it was OK
182
449000
2000
Ve anlatıklarınız herkesçe görülür ise sorun yok.
07:49
to generalize,
183
451000
2000
Genelleyecek olursak,
07:51
and say, I'm sure that this will happen anytime
184
453000
3000
eminim bunu yaptığınızda
07:54
we make one of these things.
185
456000
2000
bunlar oluyor diyebiliyorsak,
07:56
And so you can start making up some rules.
186
458000
2000
Kurallar koymaya başlıyoruz.
07:58
You say, anytime you have a vacuum state,
187
460000
3000
Eğer vakum oluşturduğunuzda
08:01
you will discover that one wheel will not turn another one,
188
463000
3000
bir tekerin diğerini döndürmediğini bulursanız
08:04
if the only connection between them
189
466000
2000
ve aradaki bağıntı kesinse,
08:06
is whatever was there before the vacuum. That kind of thing.
190
468000
3000
etkinin sorumlusu vakumdan önce orada ne varsa odur, gibi birşey.
08:09
Candles can't burn in a vacuum,
191
471000
2000
Vakumda mum yanmaz.
08:11
therefore, probably sparklers wouldn't either.
192
473000
3000
belki muhtemelen kıvılcımda oluşmaz.
08:14
It's not clear; actually sparklers will,
193
476000
2000
Oluşur mu? evet kıvılcım oluşur
08:16
but they didn't know that.
194
478000
2000
fakat onlar bunu bilmiyordu.
08:18
They didn't have sparklers. But, they --
195
480000
2000
onlarda kıvılcım yoktu, ama onlar
08:20
(Laughter)
196
482000
5000
(gülüşmeler)
08:25
-- you can make up rules, but they have to relate
197
487000
2000
Kurallar koyabilirsin ama sadece
08:28
only to the things that you've been able to demonstrate.
198
490000
2000
gösterebileceğin öğelerle ilgili.
08:30
And most the demonstrations had to do with visuals.
199
492000
3000
ve gösterim görsel olmalı
08:33
Like if you do an experiment on stage,
200
495000
2000
eğer sahnede deney yapıp
08:35
and nobody can see it, they can just hear it, they would probably think you were freaky.
201
497000
3000
insanların görebileceği değil de duyabileceği şeyler yaparsanız, sizi ucube sanarlar.
08:38
I mean, reality is what you can see.
202
500000
3000
Demek istediğim gerçeklik görseldir.
08:41
That wasn't an explicit rule in the meeting,
203
503000
4000
Bu çok açık bir kural değildi.
08:45
but I'm sure that was part of it, you know. If people hear voices,
204
507000
2000
fakat eminim bu uygulanıyordu. Eğer insanlar sizi görmez de
08:47
and they can't see and associate it with somebody,
205
509000
3000
sadece sesinizi duyarsa, sizi muhtemelen orada olmayan
08:50
that person's probably not there.
206
512000
2000
birisi sanacaktır.
08:52
But the general idea that you could only --
207
514000
2000
Genel olarak sadece
08:56
you could only really talk about things in that place
208
518000
2000
deneyini yaptığınız ve orada olan
08:58
that had some kind of experimental basis.
209
520000
3000
şeyler hakkında konuşabilirdiniz.
09:01
It didn't matter what Thomas Hobbes,
210
523000
2000
Yerel filozof Thomas Hobbes'un ne
09:03
who was a local philosopher,
211
525000
2000
dediğinin hiç önemi yoktu çünkü
09:05
said about it, you know,
212
527000
2000
bilirsiniz
09:07
because you weren't going to be talking final causes.
213
529000
2000
temel sebeplerle ilgili konuşmazdınız.
09:09
What's happening here,
214
531000
2000
17. yy nin ortalarında
09:11
in the middle of the 17th century,
215
533000
2000
burada olanlar
09:13
was that what became my field --
216
535000
2000
bilim ve deney adına yapılanlarla
09:15
science, experimental science --
217
537000
2000
ilgilenmeye başladım
09:17
was pulling itself away,
218
539000
2000
olanlar amacını aşmaya başlamıştı
09:19
and it was in a physical way, because we're going to do it in this room over here,
219
541000
3000
çünkü tıpkı şu an burada olduğu gibi
09:22
but it was also what -- it was an amazing thing that happened.
220
544000
2000
muhteşem şeyler konuşuluyordu.
09:24
Science had been all interlocked
221
546000
2000
Bilimin güvenlik kilidi
09:26
with theology, and philosophy,
222
548000
2000
teoloji, felsefe ve
09:28
and -- and -- and mathematics,
223
550000
3000
aslında tam olarak bilim olmayan
09:31
which is really not science.
224
553000
2000
matematiktir.
09:34
But experimental science had been tied up with all those things.
225
556000
3000
Deneysel bilim hep bu olgularla çevrelenmiştir.
09:37
And the mathematics part
226
559000
3000
Matematiksel kısım ve
09:40
and the experimental science part
227
562000
2000
deneysel kısım
09:42
was pulling away from philosophy.
228
564000
2000
bilimi felsefeden ayırıyordu.
09:44
And -- things --
229
566000
2000
ve...yaşananlar...
09:46
we never looked back.
230
568000
2000
hiç geriye bakmadık.
09:48
It's been so cool since then.
231
570000
2000
O zamandan bu yana işler yolunda.
09:51
I mean, it just -- it just -- untangled a thing that was really impeding
232
573000
5000
Demek istediğim teknolojinin ilerlemesini engelleyen
09:56
technology from being developed.
233
578000
2000
neyse, ortadan kaldırılmış oldu.
09:58
And, I mean, everybody in this room --
234
580000
2000
Bence bu odadaki herkes...
10:00
now, this is 350 short years ago.
235
582000
2000
yani bundan sadece 350 yıl önceydi.
10:02
Remember, that's a short time.
236
584000
2000
Unutmayın bu kısa bir süredir.
10:04
It was 300,000, probably, years ago
237
586000
2000
300 000 yıl öncesine bakarsak
10:07
that most of us, the ancestors of most of us in this room
238
589000
3000
burdaki herkesin atasının
10:10
came up out of Africa and turned to the left.
239
592000
2000
Afrika'dan çıkıp sola dönenler olduğunu görürürüz.
10:13
You know, the ones that turned to the right, there are some of those
240
595000
2000
Afrikadan çıkıp sağa dönenler
10:15
in the Japanese translation.
241
597000
2000
şimdi japonca çeviriyi dinliyordur.
10:17
But that happened very -- a long time ago
242
599000
3000
Fakat bunlar 350 yıla
10:20
compared to
243
602000
2000
kıyasla
10:22
350 short years ago.
244
604000
2000
çok uzun zaman önceydi.
10:24
But in that 350 years,
245
606000
2000
Fakat bu son 350 yılda
10:26
the place has just undergone a lot of changes.
246
608000
3000
işler çok değişti.
10:29
In fact, everybody in this room probably,
247
611000
2000
Muhtemelen buradaki herkes
10:31
especially if you picked up your bag --
248
613000
3000
özellikle yanında çantası olanlar
10:34
some of you, I know, didn't pick up your bags --
249
616000
2000
kiminizin çantası yok
10:36
but if you picked up your bag, everybody in this room
250
618000
2000
Eğer 350 yıl önce çantanızdakilerin
10:38
has got in their pocket, or back in their room,
251
620000
2000
varlığı bilinseydi,
10:40
something
252
622000
2000
krallar onlara
10:42
that 350 years ago,
253
624000
2000
sahip olmak için
10:44
kings would have gone to war to have.
254
626000
2000
savaşlar açarlardı.
10:47
I mean, if you can think how important --
255
629000
2000
Yani uydular olmadan
10:49
If you have a GPS system and there are no satellites,
256
631000
2000
bir GPS aletine sahip olmanın ne önemi var diye düşünebilirsiniz
10:51
it's not going to be much use. But, like --
257
633000
2000
ne de olsa pek de işe yaramaz.
10:53
but, you know, if somebody had a GPS system
258
635000
2000
Fakat eğer GPS sistemi
10:55
in the 17th century
259
637000
3000
17.yy'da olsaydı
10:58
some king would have gotten together an army
260
640000
2000
krallar ordularını toplayıp
11:00
and gone to get it, you know. If that person --
261
642000
2000
savaşa girdiklerini görürdünüz. Eğer birinin ......
11:02
Audience: For the teddy bear? The teddy bear?
262
644000
2000
(dinleyici: oyuncak ayı, oyuncak ayı)
11:04
Kary Mullis: They might have done it for the teddy bear, yeah.
263
646000
2000
Evet, eğer bir oyuncak ayı için de yaparlardı.
11:07
But -- all of us own stuff.
264
649000
2000
Fakat...hepimizin sahip olduğu şeyler var.
11:09
I mean, individuals own things
265
651000
2000
Demek istediğim bugün bireylerin sahip oldukları
11:11
that kings would have definitely gone to war to get.
266
653000
2000
için o zaman krallar savaşa gidebilirdi.
11:13
And this is just 350 years.
267
655000
2000
Ve sadece 350 yıl öncesi.
11:15
Not a whole lot of people doing this stuff.
268
657000
2000
Herkes değil
11:17
You know, the important people --
269
659000
2000
Sadece önemli insanlar
11:19
you can almost read about their lives,
270
661000
2000
sizin bugün hayatlarını okuduğunuz kişiler
11:21
about all the really important people that made advances, you know.
271
663000
3000
bugüne gerçekten etkisi olmuş kişiler.
11:24
And, I mean --
272
666000
2000
Demek istediğim...
11:26
this kind of stuff, you know, all this stuff
273
668000
3000
bu çeşit şeyler, bunların hepsi
11:29
came from that separation
274
671000
2000
tüm yapmak istediklerimiz
11:31
of this little sort of thing that we do --
275
673000
3000
bir ayrıma gelmişti
11:34
now I, when I was a boy
276
676000
2000
Küçüklüğümde
11:36
was born sort of with this idea
277
678000
2000
bu fikir ile tanıştım
11:38
that if you want to know something --
278
680000
2000
bişeyi bilmek istediğinizde
11:40
you know, maybe it's because my old man was gone a lot,
279
682000
2000
bilirsinizi yaşlı babam pek ortalıkta olmazdı ve
11:42
and my mother didn't really know much science,
280
684000
2000
annem de bilimden pek anlamazdı
11:44
but I thought if you want to know something about stuff,
281
686000
2000
fakat bir konuda bilgi sahibi olmak isterdim
11:47
you do it -- you make an experiment, you know.
282
689000
2000
ve bilirsiniz...yapılması gereken şey deneydi.
11:49
You get -- you get, like --
283
691000
2000
Bilime karşı doğal
11:51
I just had a natural feeling for science
284
693000
3000
bir ilgi geliştirdim
11:54
and setting up experiments. I thought that was the way everybody had always thought.
285
696000
2000
deney düzenekleri kurdum. Bu konunun herkes için böyle olduğunu düşünmüştüm.
11:56
I thought that anybody with any brains will do it that way.
286
698000
3000
Herkesin beyni böyle çalışır sanmıştım.
11:59
It isn't true. I mean, there's a lot of people --
287
701000
3000
İşin aslı böyle değil. Birçok kişi
12:02
You know, I was one of those scientists that was --
288
704000
3000
Yani, ben geçen akşam yemeğinde
12:05
got into trouble the other night at dinner
289
707000
2000
post-modernisim hakkında konuşurken
12:07
because of the post-modernism thing.
290
709000
2000
başımı derde soktum.
12:09
And I didn't mean, you know -- where is that lady?
291
711000
2000
Bunu istemedim... Nerede şu hamın?
12:11
Audience: Here.
292
713000
1000
Dinleyici: Burada
12:12
(Laughter)
293
714000
1000
(Gülüşmeler)
12:13
KM: I mean, I didn't really think of that as an argument
294
715000
2000
Bunun bir tartışma değil
12:15
so much as just a lively discussion.
295
717000
3000
hoş bir fikir alışverişi olduğunu düşünmüştüm.
12:18
I didn't take it personally, but --
296
720000
2000
Bunu kişisel algılamadım ama...
12:21
I just -- I had -- I naively had thought,
297
723000
3000
Ben sadece... Safça şöyle düşündüm,
12:24
until this surfing experience started me into the 17th century,
298
726000
3000
beni 17 yy hakkında düşünmeye iten sörf olayı sonrasında
12:27
I'd thought that's just the way people thought,
299
729000
2000
insanların gerçekliği, gördükleri, duydukları,
12:29
and everybody did, and they recognized reality
300
731000
3000
ya da hissettikleri ile farkettiklerini anladım
12:32
by what they could see or touch or feel or hear.
301
734000
2000
Bu insanların düşünüş tarzı
12:35
At any rate, when I was a boy,
302
737000
3000
Küçüklüğmde...
12:40
I, like, for instance, I had this --
303
742000
2000
Mesela, şunu dinleyin...
12:42
I got this little book from Fort Sill, Oklahoma --
304
744000
2000
Fort Sill, Oklahoma'dan küçük bir kitap almıştım.
12:44
This is about the time that George Dyson's dad
305
746000
2000
George Dyson'ın babasının nükleer patlama
12:46
was starting to blow nuclear --
306
748000
2000
tasarladığı zamanlardı,
12:48
thinking about blowing up nuclear rockets and stuff.
307
750000
3000
nükleer patlamalar ve roketler hakkında düşünürdü.
12:51
I was thinking about making my own little rockets.
308
753000
3000
Ben de kendi roketlerimi yapmayı düşünürdüm.
12:54
And I knew that frogs -- little frogs --
309
756000
3000
Küçük kurbağaların
12:57
had aspirations of space travel,
310
759000
2000
hep uzay özlemi çektiğini
12:59
just like people. And I --
311
761000
2000
biliyordum
13:01
(Laughter)
312
763000
3000
(gülüşmeler)
13:04
I was looking for a --
313
766000
2000
4 fit yüksekliğinde Roketimi birkaç mil
13:06
a propulsion system
314
768000
2000
uzağa gönderebilecek
13:08
that would like, make a rocket, like,
315
770000
2000
bir tahrik sistemi
13:10
maybe about four feet high go up a couple of miles.
316
772000
2000
bulmaya çalışıyordum.
13:12
And, I mean, that was my sort of goal.
317
774000
3000
Yani bu benim hedefimdi.
13:15
I wanted it to go out of sight and then I wanted this little parachute
318
777000
3000
Görüş alanından çıkacak kadar uçsun, daha sonra paraşüt ile
13:18
to come back with the frog in it.
319
780000
3000
içinde kurbağa ile geri dönsün.
13:21
And -- I -- I --
320
783000
2000
Ve ben... ben...
13:23
I got this book from Fort Sill, Oklahoma,
321
785000
2000
Füze rampası olan Fort Sill'den
13:25
where there's a missile base.
322
787000
2000
bir kitap aldım.
13:27
They send it out for amateur rocketeers,
323
789000
2000
Amatör roket klübüne yolladım
13:30
and
324
792000
2000
ve
13:32
it said in there
325
794000
2000
dedim ki
13:34
do not ever heat a mixture of potassium perchlorate and sugar.
326
796000
3000
potasyum perklorit ile şekeri asla karıştırmayın.
13:37
(Laughter)
327
799000
3000
(gülüşmeler)
13:40
You know,
328
802000
2000
Bilirsiniz,
13:42
that's what you call a lead.
329
804000
2000
bu tam bir liderlik örneği.
13:44
(Laughter)
330
806000
2000
(gülüşmeler)
13:46
You sort of -- now you say, well, let's see if I can
331
808000
2000
Bunu duyunca, bakalım dedikleri oluyor mu dersiniz
13:48
get hold of some potassium chlorate and sugar, perchlorate and sugar,
332
810000
3000
hadi biraz potasyum klorit ver şeker, perklorit ve şeker karıştırıp
13:51
and heat it; it would be interesting to see what it is they don't want me to do,
333
813000
3000
bakalım yapmamamı istedikleri nedir acaba dersiniz,
13:54
and what it is going to --
and how is it going to work.
and how is it going to work.
334
816000
2000
neler olacak, nasıl çalışacak.
13:56
And we didn't have --
335
818000
2000
O zamanlar annemin
13:58
like, my mother
336
820000
2000
arka bahçede yaptıklarımı
14:00
presided over the back yard
337
822000
3000
üst kattan ütü yaparak,
14:03
from an upstairs window,
338
825000
2000
gözetlediği
14:05
where she would be ironing or something like that.
339
827000
2000
gibi şahit olmadık.
14:07
And she was usually just sort of keeping an eye on,
340
829000
2000
Annem bize göz kulak olur,
14:09
and if there was any puffs of smoke out there,
341
831000
2000
eğer orada duman tüterken görürse
14:11
she'd lean out and admonish us all
342
833000
2000
pencereden çıkıp, gözünüzü çıkarmayın
14:13
not to blow our eyes out. That was her --
343
835000
2000
diye bizi azarlardı.
14:18
You know, that was kind of the worst thing that could happen to us.
344
840000
2000
Yani bu başımıza gelebilecek en kötü şeydi.
14:20
That's why I thought, as long as I don't blow my eyes out ...
345
842000
1000
Ben de o zamanlar , gözümü çıkarmadığım
14:22
I may not care about the fact
346
844000
3000
sürece yaptıklarımın
14:25
that it's prohibited from heating this solution.
347
847000
2000
sorun olmayacağını düşünürdüm.
14:27
I'm going to do it carefully, but I'll do it.
348
849000
2000
Tamam, dikkatli şekilde yapacağım, ama yapacağım.
14:29
It's like anything else that's prohibited:
349
851000
2000
Eğer birşey yasaklı ise
14:31
you do it behind the garage.
350
853000
2000
onu garajınızın arkasında yapardınız.
14:33
(Laughter)
351
855000
2000
(gülüşmeler)
14:35
So, I went to the drug store
352
857000
2000
Eczaneye gittim
14:37
and I tried to buy some potassium perchlorate
353
859000
3000
ve bir miktar potasyum perklorit almaya çalıştım
14:40
and it wasn't unreasonable then for a kid
354
862000
2000
o zamanlar bir çocuğun eczaneye gidip
14:42
to walk into a drug store and buy chemicals.
355
864000
3000
kimyasallar almaya çalışması mantıksız gelmezdi.
14:45
Nowadays, it's no ma'am,
356
867000
2000
Şimdilerde bu imkansız.
14:47
check your shoes. And like --
357
869000
2000
ve sonra...
14:49
(Laughter)
358
871000
2000
(gülüşmeler)
14:51
But then it wasn't -- they didn't have any, but the guy had --
359
873000
2000
Fakat dükkanda yoktu
14:53
I said, what kind of salts of potassium do you have? You know.
360
875000
3000
ben de ne çeşit potasyumlarınız ve tuzlarınız var diye sordum.
14:56
And he had potassium nitrate.
361
878000
2000
adamın potasyum nitratı vardı.
14:58
And I said, that might do the same thing, whatever it is.
362
880000
3000
O herneyse aynı işi görebilir dedim.
15:01
I'm sure it's got to do with rockets or it wouldn't be in that manual.
363
883000
3000
Roketlerle ilgili birşey olduğuna emindim, olmazsa manualde adı geçmezdi.
15:04
And so I -- I did some experiments.
364
886000
2000
sonra bazı deneyler yaptım.
15:06
You know, I started off with little tiny amounts
365
888000
2000
Potasyum ve şekerin
15:08
of potassium nitrate and sugar,
366
890000
2000
küçük ölçekleriyle işe başladım
15:10
which was readily available,
367
892000
2000
evde hazır olanlarla
15:12
and I mixed it in different proportions,
368
894000
2000
farklı miktarları karıştırdım ve
15:14
and I tried to light it on fire.
369
896000
2000
ateşlenecek mi diye gözlemledim.
15:17
Just to see what would happen, if you mixed it together.
370
899000
2000
Karıştırınca neler olduğunu merak ediyordum.
15:19
And it -- they burned.
371
901000
2000
Sonunda yandı
15:21
It burned kind of slow, but it made a nice smell,
372
903000
2000
yavaşça yandı ve daha önce yaptığım
15:23
compared to other rocket fuels I had tried,
373
905000
2000
içinde sülfür olan roket yakıtlarına göre
15:25
that all had sulfur in them.
374
907000
2000
hoş bir koku çıktı.
15:27
And, it smelt like burnt candy.
375
909000
2000
Yanmış şeker gibi koktu.
15:30
And then I tried the melting business, and I melted it.
376
912000
3000
Sonra eritmeyi denedim ve erittim.
15:33
And then it melted into a little sort of syrupy liquid, brown.
377
915000
4000
Kahverengi bir şurup oluştu.
15:37
And then it cooled down to a brick-hard substance,
378
919000
3000
soğuduğunda tuğla gibi sert bir madde idi.
15:40
that when you lit that,
379
922000
2000
bunu ateşlediğinde ise
15:42
it went off like a bat.
380
924000
2000
yarasa gibi uçuşuyordu.
15:44
I mean, the little bowl of that stuff that had cooled down --
381
926000
2000
Yani bu kurumuş parça ateşlendiğinde
15:46
you'd light it, and it would just start dancing around the yard.
382
928000
2000
bahçenin içinde oraya buraya uçuşup dans ediyordu.
15:48
And I said, there
383
930000
2000
İşte dedim,
15:50
is a way to get a frog up to where he wants to go.
384
932000
3000
kurbağayı gitmek istediği yere götürecek şey.
15:53
(Laughter)
385
935000
1000
(gülüşmeler)
15:54
So I started developing --
386
936000
3000
Ve geliştirmeye başladım.
15:57
you know, George's dad had a lot of help. I just had my brother.
387
939000
2000
George'nin babası baya yardım etti. O arada kardeşim doğdu.
16:00
But I -- it took me about -- it took me about,
388
942000
3000
Fakat ben... yaklaşık....
16:03
I'd say, six months
389
945000
2000
altı ayımı aldı diyebilirim.
16:05
to finally figure out all the little things.
390
947000
2000
Sonunda taşlar yerine oturdu.
16:07
There's a lot of little things involved
391
949000
2000
Yakıt hazır olduktan sonra bile,
16:09
in making a rocket that it will actually work,
392
951000
2000
roketin uçmasını sağlayacak
16:11
even after you have the fuel.
393
953000
2000
onlarca ayrıntı vardır.
16:13
But you do it, by -- what I just--
394
955000
2000
Fakat bunları yapabilmek için
16:15
you know, you do experiments,
395
957000
2000
deneyler yapar ve
16:17
and you write down things sometimes,
396
959000
1000
sonuçları bir kenara yazarsınız
16:18
you make observations, you know.
397
960000
2000
yani, bilirsiniz, gözlemler yaparsınız
16:20
And then you slowly build up a theory
398
962000
2000
Ve yavaş yavaş,
16:22
of how this stuff works.
399
964000
2000
olayları anlamanızı sağlayan bir teori gelişir
16:24
And it was -- I was following all the rules.
400
966000
2000
Ben de kuralları izledim.
16:26
I didn't know what the rules were,
401
968000
2000
Kuralların olduğunu bilmiyorum fakat
16:28
I'm a natural born scientist, I guess,
402
970000
2000
sanırım doğuştan bilim adamıydım
16:30
or some kind of a throwback to the 17th century, whatever.
403
972000
3000
ya da 17.yy a gönderilmiştim, herneyse.
16:33
But at any rate, we finally did
404
975000
4000
Fakat sonunda yaptık,
16:37
have a device that would reproduceably
405
979000
2000
kurbağayı gökyüzüne gönderip,
16:39
put a frog out of sight
406
981000
2000
canlı olarak geri getirme işini
16:41
and get him back alive.
407
983000
2000
tekrarlanabilir olarak yapan bir cihaz geliştirdik.
16:43
And we had not --
408
985000
2000
Ve biz...
16:45
I mean, we weren't frightened by it.
409
987000
3000
gerçekten hiç korkmamıştık.
16:48
We should have been, because it made a lot of smoke
410
990000
2000
Aslında korkmalıydık, çünkü çok fazla duman
16:50
and it made a lot of noise,
411
992000
2000
ve ses vardı.
16:52
and it was powerful, you know.
412
994000
2000
ve gerçekten çok güçlüydü.
16:54
And once in a while, they would blow up.
413
996000
2000
Arada bir patlamalar oldu.
16:56
But I wasn't worried, by the way,
414
998000
2000
ama yine de kaygılanmadık.
16:58
about, you know,
415
1000000
2000
Bilirsiniz
17:00
the explosion causing the destruction of the planet.
416
1002000
2000
gezegeni yok edecek patlama değildi.
17:02
I hadn't heard about the 10 ways
417
1004000
2000
Korkmamız gerektiği konusunda
17:04
that we should be afraid of the --
418
1006000
2000
10 farklı senaryo vardı...
17:06
By the way,
419
1008000
2000
Bu arada
17:08
I could have thought,
420
1010000
2000
bunu yapmamalıyız diye
17:10
I'd better not do this because
421
1012000
2000
düşünebilirdik
17:12
they say not to, you know.
422
1014000
2000
yani yetkililerden
17:14
And I'd better get permission
from the government.
from the government.
423
1016000
2000
izin almak daha iyi olabilir gibi geliyordu
17:16
If I'd have waited around for that,
424
1018000
2000
fakat eğer bunu bekleseydik
17:18
I would have never -- the frog would have died, you know.
425
1020000
3000
kurbağa eceliyle ölebilirdi.
17:22
At any rate, I bring it up because it's a good story,
426
1024000
3000
Bu hikayeyi bugün anlatmamın nedeni,
17:25
and he said, tell personal things, you know, and that's a personal --
427
1027000
2000
bana çıkmadan önce kişisel birşeyler anlat dediler...
17:27
I was going to tell you about the first night that I met my wife,
428
1029000
2000
karımla tanıştığımız ilk günü anlatacaktım
17:30
but that would be too personal, wouldn't it.
429
1032000
2000
ama o da fazla kişisel olmaz mıydı?
17:33
So, so I've got something else that's not personal.
430
1035000
2000
ben de o kadar da kişisel olmayan bu hikayeyi buldum.
17:35
But that ... process is what I think of as science,
431
1037000
3000
Fakat bu...benim bilim dediğim işlem,
17:38
see, where you start with some idea,
432
1040000
3000
bir fikir ile yola çıktığınızda
17:41
and then instead of, like, looking up,
433
1043000
2000
...yerine, bildiğiniz tüm otoriterlerde
17:44
every authority that you've ever heard of
434
1046000
2000
kaydı var mı diye ararsınız.
17:46
I -- sometimes you do that,
435
1048000
2000
ben...bazen bunu ben de yapıyorum
17:48
if you're going to write a paper later,
436
1050000
2000
eğer bir makale yazacaksam,
17:50
you want to figure out who else has worked on it.
437
1052000
2000
daha önce üzerinde çalışılmış diye anlamaya çalışıyorum.
17:52
But in the actual process, you get an idea --
438
1054000
2000
Fakat gerçekte bir fikriniz olduğunda
17:54
like, when I got the idea one night
439
1056000
2000
bir gece aklınıza
17:56
that I could amplify DNA with two oligonucleotides,
440
1058000
3000
iki oligonükleotit ile DNA çoğaltabilirim diye bir fikir gelirse
17:59
and I could make lots of copies of some little piece of DNA,
441
1061000
2000
ve böylece DNA nın küçük bir bölümünün onlarca kopyasını yapabilirim
18:02
you know, the thinking for that
442
1064000
2000
evime doğru 20 dakikalık
18:04
was about 20 minutes while I was driving my car,
443
1066000
3000
sürüşüm esnasında sadece gitmek yerine
18:08
and then instead of going -- I went back and I did talk to people about it,
444
1070000
3000
bunları düşünüyorum. Bunları etrafımdakilerle konuşuyorum
18:11
but if I'd listened to what I heard from all my friends who were molecular biologists --
445
1073000
2000
eğer moleküler biyolog arkadaşlarımı dinleseydim,
18:16
I would have abandoned it.
446
1078000
2000
bu fikri çoktan terkederdim.
18:18
You know, if I had gone back looking for an authority figure
447
1080000
2000
Bir otoriteye bu iş olur mu
18:20
who could tell me if it would work or not,
448
1082000
2000
olmaz mı diye sorsam
18:22
he would have said, no, it probably won't.
449
1084000
2000
cevap muhtemelen, olmaz, olurdu.
18:24
Because the results of it were so spectacular
450
1086000
3000
Çünkü sonuçlar o kadar etkileyici idi ki,
18:28
that if it worked it was going to change everybody's goddamn way of doing molecular biology.
451
1090000
3000
eğer doğruluğu kesinleşirse, herkesin moleküler biyoloji konusunda düşünme tarzını kökten değiştirebilirdi.
18:31
Nobody wants a chemist to come in
452
1093000
2000
Kimse bir kimyacının ortalıkta dolaşıp
18:33
and poke around in their stuff like that and change things.
453
1095000
3000
diğerlerini dürtükleyip bildiklerini değiştirmesini istemez.
18:36
But if you go to authority, and you always don't --
454
1098000
2000
Otorite size her zaman...
18:38
you don't always get the right answer, see.
455
1100000
2000
Her zaman doğru yanıtı alamazsınız, anlatabildim mi?
18:40
But I knew, you'd go into the lab
456
1102000
2000
Fakat eminim ki,
18:42
and you'd try to make it work yourself. And then you're the authority,
457
1104000
2000
laba girip kendi deneyinizi yaparsanız, siz otorite olursunuz,
18:44
and you can say, I know it works,
458
1106000
2000
ve çalışıp çalışmadığını bilirsiniz.
18:46
because right there in that tube
459
1108000
2000
Çünkü hemen oracıkta
18:48
is where it happened,
460
1110000
2000
deney tüpünün içinde olanlar,
18:50
and here, on this gel, there's a little band there
461
1112000
2000
ve burada jelin üzerinde bant şeklinde birikenler
18:52
that I know that's DNA, and that's the DNA I wanted to amplify,
462
1114000
3000
bunların DNA olduğunu biliyorum, ve onları çoğaltmak istedim,
18:55
so there!
So it does work.
So it does work.
463
1117000
2000
ve işte! Oldu, çalıştı.
18:57
You know, that's how you do science.
464
1119000
2000
Bilirsiniz, işte bilim böyle yapılır.
18:59
And then you say, well, what can make it work better?
465
1121000
2000
Ve kendinize, bunu nasıl daha iyi yaparım diye sorarsınız.
19:01
And then you figure out better and better ways to do it.
466
1123000
2000
Ve hep daha iyi yapmanın bir yolunu bulurusunuz.
19:03
But you always work from, from like, facts
467
1125000
2000
Deney yaparken, tıpkı sahenede yapmak gibi
19:05
that you have made available to you
468
1127000
3000
her zaman size sağlanmış,
19:08
by doing experiments: things that you could do on a stage.
469
1130000
2000
doğrular üzerinden hareket edersiniz.
19:10
And no tricky shit behind the thing. I mean, it's all --
470
1132000
3000
Ve hiç hile yapamazsınız. Kastetiğim,
19:13
you've got to be very honest
471
1135000
2000
eğer deneyiniz gerçekten çalışıyorsa,
19:15
with what you're doing if it really is going to work.
472
1137000
2000
en dürüst halinizle yapmalısınız.
19:17
I mean, you can't make up results,
473
1139000
2000
Yani, sonuçları uydurup,
19:19
and then do another experiment based on that one.
474
1141000
2000
diğer deneyleri bu sonuçlar üzerinden yapamazsınız.
19:21
So you have to be honest.
475
1143000
2000
Yani dürüst olmalısınız.
19:23
And I'm basically honest.
476
1145000
2000
Ben temel olarak dürüstüm.
19:25
I have a fairly bad memory, and dishonesty would always get me in trouble,
477
1147000
3000
Pek iyi bir hafızam yok, o yüzden sahtekarlık başımı hep belaya sokar.
19:28
if I, like -- so I've just sort of been naturally honest
478
1150000
2000
Yani doğal bir dürüst ve
19:30
and naturally inquisitive,
479
1152000
2000
doğal bir meraklı olarak
19:33
and that sort of leads to that kind of science.
480
1155000
2000
bu tarz bilim yapmaya mecburdum.
19:35
Now, let's see ...
481
1157000
2000
şimdi, bakalım....
19:37
I've got another five minutes, right?
482
1159000
3000
5 dakikam daha var, değil mi?
19:40
OK. All scientists aren't like that.
483
1162000
3000
Tamam, bütün bilimadamları böyle değildir.
19:44
You know -- and there is a lot --
484
1166000
2000
bilirsiniz... onlardan çok var...
19:46
(Laughter)
485
1168000
2000
(gülüşmeler)
19:48
There is a lot -- a lot has been going on since
486
1170000
2000
Çok var...ve Isaac Newton'dan
19:50
Isaac Newton and all that stuff happened.
487
1172000
3000
beridir çokça oluyor.
19:53
One of the things that happened right around World War II
488
1175000
2000
2. Dünya Savaşında
19:55
in that same time period before,
489
1177000
2000
öncesinde
19:57
and as sure as hell afterwards,
490
1179000
2000
ve eminim sonrasında
19:59
government got -- realized that scientists aren't strange dudes
491
1181000
3000
devletler, bilimadamlarının deney tüplerine
20:02
that, you know, hide in ivory towers
492
1184000
3000
fildişi kulelerini sığdıran
20:05
and do ridiculous things with test tube.
493
1187000
3000
sahne soytarıları olmadığını farketmeye başladı.
20:08
Scientists, you know, made World War II
494
1190000
2000
Bildiğiniz gibi, 2. Dünya Savaşını
20:10
as we know it quite possible.
495
1192000
2000
bilimadamları yaptı denebilir.
20:12
They made faster things.
496
1194000
2000
Herşeyi hızlandırdılar.
20:15
They made bigger guns to shoot them down with.
497
1197000
3000
Karşıdakini indirmek için daha büyük silahlar yaptılar.
20:18
You know, they made drugs to give the pilots
498
1200000
3000
Görev başında yığılıp kalmasınlar diye
20:21
if they were broken up in the process.
499
1203000
3000
pilotlara verilecek ilaçlar yaptılar.
20:24
They made all kinds of -- and then finally one giant bomb
500
1206000
3000
Bütün bunlar ve... sonunda herşeyi bitirecek
20:27
to end the whole thing, right?
501
1209000
2000
dev bir bomba, öyle değil mi?
20:29
And everybody stepped back a little and said, you know,
502
1211000
2000
Herkes bir adım geriye çekilip, evet,
20:31
we ought to invest in this shit,
503
1213000
2000
bu lanet şeye yatırım yapmalıyız dedi
20:33
because whoever has got the most of these people
504
1215000
3000
çünkü orada çalışan herkes
20:36
working in the places is going to have a dominant position,
505
1218000
3000
en azından orduda daha iyi bir pozisyona geçecekti,
20:39
at least in the military, and probably in all kind of economic ways.
506
1221000
3000
ya da daha iyi ekonomik koşullara sahip olacaktı.
20:42
And they got involved in it, and the scientific
507
1224000
2000
Ve bu duruma dahil oldular,
20:44
and industrial establishment was born,
508
1226000
2000
sanayi bilim işbirliği sağlanmış oldu.
20:46
and out of that came a lot of scientists
509
1228000
2000
Ve o noktada para için
20:48
who were in there for the money, you know,
510
1230000
3000
bu işi yapan onlarca bilimadamı
20:51
because it was suddenly available.
511
1233000
2000
ortaya çıktı, çünkü bir anda ulaşılır hale gelmişti.
20:53
And they weren't the curious little boys
512
1235000
2000
Ve onlar uzaya kurbağa gönderme peşinde
20:55
that liked to put frogs up in the air.
513
1237000
2000
olan meraklı çocuklar değillerdi.
20:57
They were the same people that later went in to medical school, you know,
514
1239000
3000
Onlar bu işte iyi para var diyerek, bilirsiniz,
21:00
because there was money in it, you know. I mean, later, then they all got into business --
515
1242000
3000
tıp okuyan insanlardı. Sonradan hep iş hayatına atıldılar.
21:03
I mean, there are waves of -- going into your high school,
516
1245000
3000
Demek istediğim insanlar liselere gelip,
21:06
person saying, you want to be rich, you know, be a scientist. You know, not anymore.
517
1248000
3000
zengin olmak mı istiyorsun, o zaman bilimadamı ol diyordu. Artık öyle değil.
21:09
You want to be rich, you be a businessman.
518
1251000
2000
Zengin olmak istiyorsan, iş adamı olursun.
21:11
But a lot of people got in it for the money and the power and the travel.
519
1253000
3000
Fakat birçok kişi bunu para, güç ve seyahat için yapıyor.
21:14
That's back when travel was easy.
520
1256000
3000
Bu seyahatın kolay olduğu zamandaydı.
21:18
And those people don't think --
521
1260000
2000
Bu insanlar düşünmeden...
21:20
they don't --
522
1262000
2000
Onlar...
21:22
they don't always tell you the truth, you know.
523
1264000
2000
Her zaman size doğruyu söylemiyorlar.
21:24
There is nothing in their contract, in fact,
524
1266000
2000
Bunun kontratları ile alakası yok,
21:26
that makes it to their advantage always,
525
1268000
2000
size doğru söylemek,
21:28
to tell you the truth.
526
1270000
2000
onların avantajına olduğununda bunu yapıyorlar.
21:30
And the people I'm talking about are people that like --
527
1272000
3000
Ve insanlar... yani
21:33
they say that they're a member of the committee
528
1275000
3000
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli
21:36
called, say, the Inter-Governmental Panel on Climate Change.
529
1278000
4000
komitesi üyesi gibi insanlar.
21:40
And they -- and they have these big meetings where they try to figure out
530
1282000
3000
Bu adamlar, gezegenin zamanla ısındığını
21:44
how we're going to -- how we're going to continually prove
531
1286000
2000
nasıl kanıtlayacaklarını konuştukları
21:46
that the planet is getting warmer,
532
1288000
3000
büyük toplantılar yapıyorlar.
21:49
when that's actually contrary to most people's sensations.
533
1291000
3000
Bu birçok kişinin algılarına aykırıdır.
21:52
I mean, if you actually measure
534
1294000
2000
Yani bir süre
21:54
the temperature over a period --
535
1296000
2000
sıcaklığı ölçersiniz
21:56
I mean, the temperature has been measured now
536
1298000
2000
sanırım 50-60 yıldır sıcaklıklar
21:58
pretty carefully for about 50, 60 years --
537
1300000
3000
düzgünce ölçülüyor
22:01
longer than that it's been measured,
538
1303000
2000
bundan daha uzun zamandır ölçülüyor ama
22:03
but in really nice, precise ways,
539
1305000
2000
güvenilir kısımları kullanmakta yarar var.
22:05
and records have been kept for 50 or 60 years,
540
1307000
3000
ve 50 60 yıldır ölçülen kısım pek de
22:08
and in fact, the temperature hadn't really gone up.
541
1310000
2000
yukarı gitmedi.
22:10
It's like, the average temperature
542
1312000
2000
Ortalama sıcaklıklar
22:12
has gone up a tiny little bit,
543
1314000
2000
belki birazcık artmıştır,
22:14
because the nighttime temperatures
544
1316000
3000
bu da hava istasyonlarının ölçtüğü
22:17
at the weather stations have come up just a little bit.
545
1319000
2000
gece sıcaklıklarından ötürü.
22:19
But there's a good explanation for that.
546
1321000
2000
Buna da şöyle bir açıklama getirebilir.
22:21
And it's that the weather stations are all built outside of town,
547
1323000
3000
Hava istasyonların eskiden hep şehir dışında kuruldu.
22:24
where the airport was, and now
548
1326000
2000
havaalanları eskiden neredeydi, şimdi nerede,
22:26
the town's moved out there, there's concrete all around
549
1328000
2000
şehir oraya taştı, ve tüm çevresi beton,
22:28
and they call it the skyline effect.
550
1330000
2000
buna şehir silüeti etkisi deniyor.
22:30
And most responsible people
551
1332000
2000
Bütün aklı başında adamlar
22:32
that measure temperatures realize
552
1334000
2000
ölçüm yaparken, bu etkiden
22:34
you have to shield your measuring device from that.
553
1336000
2000
korunmak gerektiğini bilir.
22:36
And even then, you know,
554
1338000
3000
Ve, gün boyu ısınan binalar
22:39
because the buildings get warm in the daytime,
555
1341000
1000
geceleri de bir süre
22:40
and they keep it a little warmer at night.
556
1342000
2000
sıcak kalmaya devam eder.
22:42
So the temperature has been, sort of, inching up.
557
1344000
2000
Ve sıcaklıklar bir miktar yukarı çıkmış olabilir.
22:44
It should have been. But not a lot. Not like, you know --
558
1346000
3000
Böyle olmalı. Bunu ortaya ilk atan adam
22:47
the first guy -- the first guy that got the idea
559
1349000
2000
yani bu fikirle ilk ortaya çıkan kişi
22:49
that we're going to fry ourselves here,
560
1351000
2000
kendimizi kızartacağımızı düşündü,
22:51
actually, he didn't think of it that way.
561
1353000
2000
aslında tam olarak öyle düşünmedi.
22:53
His name was Sven Arrhenius. He was Swedish, and he said,
562
1355000
3000
O kişi Sven Arrhenius, bir İsveçli ve dedi ki,
22:56
if you double the CO2 level in the atmosphere,
563
1358000
3000
eğer atmosferdeki CO2 oranını
22:59
which he thought might -- this is in 1900 --
564
1361000
2000
1900 olduğunu düşündüğü oranın, iki katına çıkarırsanız
23:02
the temperature ought to go up about 5.5 degrees, he calculated.
565
1364000
3000
ortalama sıcaklık 5.5 derece artabilir. Bunu hesaplamıştı.
23:05
He was thinking of the earth as, kind of like,
566
1367000
2000
O dünyayı içinde bir şey olmayan
23:07
you know, like a completely insulated thing
567
1369000
3000
tamamen izole edilmiş bir ortam gibi
23:10
with no stuff in it, really,
568
1372000
2000
düşünmüştü.
23:12
just energy coming down, energy leaving.
569
1374000
2000
Sadece enerji girişi ve çıkışı var şeklinde.
23:14
And so he came up with this theory,
570
1376000
2000
Ve teorisi ile ortaya çıktı.
23:16
and he said, this will be cool,
571
1378000
2000
Ve bu dedi ki bu çok hoş,
23:18
because it'll be a longer growing season in Sweden,
572
1380000
3000
çünkü bu İsveç için daha uzun bir tarım sezonu demek.
23:21
you know, and the surfers liked it,
573
1383000
2000
Bu fikri sörfçüler de sevdi,
23:23
the surfers thought, that's a cool idea,
574
1385000
2000
çünkü okyanuslar bazen gerçekten
23:25
because it's pretty cold in the ocean sometimes, and --
575
1387000
3000
çok soğuk olabiliyordu.
23:28
but a lot of other people later on
576
1390000
2000
Sonradan birçok insan
23:30
started thinking it would be bad, you know.
577
1392000
2000
bunun kötü de olabileceğini düşündü.
23:33
But nobody actually demonstrated it, right?
578
1395000
2000
Fakat kimse bunu gerçekten kanıtlayamadı öyle değil mi?
23:35
I mean, the temperature as measured --
579
1397000
2000
Yani bunu muhteşem internetinizle
23:37
and you can find this on our wonderful Internet,
580
1399000
2000
NASA nın ya da ve ya metoroloji bürosunun
23:39
you just go and look for all NASAs records,
581
1401000
3000
ortalama sıcaklık
23:42
and all the Weather Bureau's records,
582
1404000
2000
kayıtlarına bakarak kontrol edebilrisiniz.
23:44
and you'll look at it yourself, and you'll see, the temperature has just --
583
1406000
3000
Kendiniz bakacaksınız ve ne göreceksiniz, biliyor musunuz?
23:47
the nighttime temperature measured on the surface of the planet
584
1409000
3000
sadece gece sıcaklıklarının, dünya yüzeyinde
23:50
has gone up a tiny little bit.
585
1412000
2000
birazcık arttığını göreceksiniz.
23:52
So if you just average that and the daytime temperature, it looks like it went up
586
1414000
2000
Ve bunun gündüz sıcaklıklarıyla ortalamasını aldığınızda
23:54
about .7 degrees in this century.
587
1416000
3000
ortalama sıcaklığın yüzyıl içinde 0.7 derece artığını görürsünüz.
23:57
But in fact, it was just coming up --
588
1419000
2000
Gerçek olan,
23:59
it was the nighttime; the daytime temperatures didn't go up.
589
1421000
2000
sadece gece sıcaklıklarının artmasıydı.
24:01
So -- and Arrhenius' theory --
590
1423000
3000
Böylece... Arrhenius'un toerisi...
24:04
and all the global warmers think --
591
1426000
2000
ve bütün global ısınmacılar
24:06
they would say, yeah, it should go up in the daytime, too,
592
1428000
2000
eğer bu sera etkisi ise gündüz sıcaklıkları da artmalı
24:08
if it's the greenhouse effect.
593
1430000
2000
diye düşünmelilerdi.
24:10
Now, people like things that have, like, names like that,
594
1432000
3000
İnsanlar isimleri olan şeyleri seviyor.
24:13
that they can envision it, right? I mean --
595
1435000
3000
Ve kafalarında canlandırıyorlar,
24:16
but people don't like things like this, so -- most -- I mean,
596
1438000
2000
bilirsiniz, insanlar
24:18
you don't get all excited about things
597
1440000
2000
gerçek kanıtlar hakkında heycanlanmazlar.
24:21
like the actual evidence, you know,
598
1443000
2000
örneğin 1990larda
24:23
which would be evidence for strengthening
599
1445000
2000
tropik dolaşımın güçlenmesine
24:25
of the tropical circulation in the 1990s.
600
1447000
3000
kanıt olabilecek gerçeklerle heycanlanmazlar.
24:28
It's a paper that came out in February,
601
1450000
2000
Bu şubat yayınlanan bir makalede
24:30
and most of you probably hadn't heard about it.
602
1452000
3000
muhtemelen henüz duymadınız.
24:33
"Evidence for Large Decadal Variability
603
1455000
2000
"Tropik Yayılımsal Enerji Bütçesindeki
24:35
in the Tropical Mean Radiative Energy Budget."
604
1457000
3000
On Yıllık Büyük Değişkenlikler"
24:39
Excuse me. Those papers were published by NASA,
605
1461000
3000
Pardon, Bu makale NASA tarafından ve
24:42
and some scientists at Columbia, and Viliki
606
1464000
2000
Columbia, Viliki ve Princtendaki
24:44
and a whole bunch of people, Princeton.
607
1466000
3000
bir grup bilim adamı tarafından basıldı.
24:47
And those two papers came out in Science Magazine,
608
1469000
3000
Şubat'ın birinde
24:50
February the first,
609
1472000
2000
Science Magazine'de 2 makale yayınlandı.
24:52
and these -- the conclusion in both of these papers,
610
1474000
3000
İkisinin de kapanış paragrafındaki ortak fikir
24:55
and in also the Science editor's, like,
611
1477000
3000
editöründe katıldığı gibi
24:58
descriptions of these papers, for, you know,
612
1480000
2000
bu yazıların içeriği
25:00
for the quickie,
613
1482000
2000
kısaca
25:02
is that our theories about global warming
614
1484000
2000
küresel ısınmanın
25:04
are completely wrong. I mean,
615
1486000
2000
tamamen yanlış olduğu yönünde.
25:06
what these guys were doing,
616
1488000
2000
Yani bu adamlar
25:08
and this is what -- the NASA people have been saying this for a long time.
617
1490000
3000
NASA'nın uzun zamandır söylediği gibi
25:11
They say, if you measure the temperature of the atmosphere, it isn't going up --
618
1493000
3000
diyolarki atmosferin ortalama sıcaklıkları artmıyor.
25:14
it's not going up at all. We've doing it very carefully now for 20 years,
619
1496000
3000
Bu işi uydular kullanarak, 20 senedir çok dikkatli
25:17
from satellites, and it isn't going up.
620
1499000
3000
şekilde yapıyoruz ve sıcaklıklar artmıyor.
25:20
And in this paper, they show something much more striking,
621
1502000
3000
Bu yazılardaki çok daha vurucu bilgi
25:23
and that was that they did what they call a radiation --
622
1505000
3000
onların yayılım dediği...
25:26
and I'm not going to go into the details of it, actually it's quite complicated,
623
1508000
3000
çok ayrıntıya girmeyeceğim çünkü konu baya karışık.
25:29
but it isn't as complicated as they might make you think it is
624
1511000
3000
Aslında karışık olmasının nedeni seçtikleri kelimeler
25:32
by the words they use in those papers. If you really get down to it, they say,
625
1514000
3000
Birisi çıkıp şöyle anlatmalı,
25:35
the sun puts out a certain amount of energy --
626
1517000
2000
güneş belli bir miktar enerji üretiyor,
25:37
we know how much that is --
627
1519000
2000
ne kadarının
25:39
it falls on the earth, the earth gives back a certain amount.
628
1521000
2000
dünya üzerine düştüğünü biliyoruz, ve bir kısmını geri yansıtıyor.
25:41
When it gets warm it generates --
629
1523000
3000
Isındığında
25:44
it makes redder energy -- I mean, like infra-red,
630
1526000
3000
daha kırmızı bir ışıma yapıyor, yani kızıl ötesi,
25:47
like something that's warm gives off infra-red.
631
1529000
3000
yani ısınan şey daha çok kızıl ötesi ışıma yapar,
25:50
The whole business of the global warming --
632
1532000
2000
Bu küresel ısınma olayı
25:52
trash, really,
633
1534000
2000
saçmalık, cidden
25:54
is that -- if the -- if there's too much CO2 in the atmosphere,
634
1536000
3000
Eğer...eğer gerçekten atmosferde çok fazla CO2 olsa
25:57
the heat that's trying to escape
635
1539000
2000
ve kaçmaya çalışsan ısı tutulur ve
25:59
won't be able to get out. But the heat coming from the sun,
636
1541000
3000
dışarı çıkmaz. Fakat güneşten gelen ısı
26:02
which is mostly down in the -- it's like 350 nanometers,
637
1544000
3000
çoğunlukla 350 nanometre merkezli ışıma
26:05
which is where it's centered -- that goes right through CO2.
638
1547000
3000
CO2 den geçip giriyor.
26:08
So you still get heated, but you don't dissipate any.
639
1550000
2000
Ve ısınmaya devam ediyor ama hiç ısı kaybetmiyorsun.
26:10
Well, these guys measured all of those things.
640
1552000
2000
Bu adamlar hepsini ölçtüler.
26:12
I mean, you can talk about that stuff,
641
1554000
2000
Yani bu konularda konuşabilirsin,
26:14
and you can write these large reports, and you can get government money to do it,
642
1556000
3000
uzun raporlar yazıp, hükümetden ödenek alabilirsin,
26:17
but these -- they actually measured it,
643
1559000
3000
fakat bunlar.. ölçüldü,
26:20
and it turns out that in the last 10 years --
644
1562000
2000
son 10 yıl içerisinde...
26:22
that's why they say "decadal" there --
645
1564000
2000
bu sebeple 10 yıllık diyolar...
26:24
that the energy -- that the level
646
1566000
3000
enerji, onların deyimiyle
26:27
of what they call "imbalance"
647
1569000
2000
"dengesizlik"
26:29
has been way the hell over what was expected.
648
1571000
3000
beklenenin çok üstünde.
26:32
Like, the amount of imbalance --
649
1574000
3000
Dengesizliğin miktarı
26:35
meaning, heat's coming in and it's not going out
650
1577000
3000
yani gelen ve giden ısı arasındaki fark
26:38
that you would get from having double the CO2,
651
1580000
2000
CO2 nin iki katına çıktığında oluşmalıydı,
26:40
which we're not anywhere near that, by the way.
652
1582000
3000
bu CO2 seviyesine yakın bile değiliz.
26:43
But if we did, in 2025 or something,
653
1585000
2000
Bunu 2025 de yapsaydık,
26:45
have double the CO2 as we had in 1900,
654
1587000
3000
yani CO2 miktarı gerçekten 1900 lerin iki katı olsaydı,
26:48
they say it would be increase the energy budget
655
1590000
2000
bu eneji bütçesini büyütebilir denirdi,
26:50
by about -- in other words,
656
1592000
3000
yani, başka deyişle,
26:53
one watt per square centimeter more
657
1595000
2000
santimetre kare başına 1 watt fazla
26:55
would be coming in than going out.
658
1597000
2000
gelen, giden enerji farkı olurdu.
26:57
So the planet should get warmer.
659
1599000
3000
Ve gezegen bu durumda ısınmalı.
27:00
Well, they found out in this study -- these two studies
660
1602000
2000
Bu çalışmada... iki farklı takım tarafından
27:02
by two different teams --
661
1604000
2000
yapılan iki çalışmada...
27:04
that five and a half watts
662
1606000
2000
1998 den 1999 a
27:06
per square meter
663
1608000
2000
metrekarede 5.5 watt
27:08
had been coming in from 1998, 1999,
664
1610000
3000
artış hesapladılar,
27:11
and the place didn't get warmer.
665
1613000
2000
ama gezegen ısınmadı.
27:13
So the theory's kaput -- it's nothing.
666
1615000
2000
Yani teori çöktü, bitti.
27:15
These papers should have been called,
667
1617000
2000
Makaleler geri çağrılıp,
27:17
"The End to the Global Warming Fiasco," you know.
668
1619000
3000
isimleri küresel ısınma fiyaskosu şeklinde değiştirilmeli.
27:20
They're concerned,
669
1622000
2000
Bu konuda endişeliler ve
27:22
and you can tell they have very guarded conclusions in these papers,
670
1624000
3000
makalelerinde çok korunaklı neticelere yer veriyorlar
27:25
because they're talking about big laboratories
671
1627000
2000
çünkü korkmuş kişilerden aldıkları
27:27
that are funded by lots of money
672
1629000
2000
çokça para ile
27:29
and by scared people.
673
1631000
2000
büyük laboratuvarlardan konuşuyorlar.
27:31
You know, if they said, you know what?
674
1633000
2000
Şöyle deseler, biliyor musunuz
27:33
There isn't a problem with global warming any longer,
675
1635000
2000
artık küresel ısınma diye bir problem yok.
27:35
so we can -- you know, they're funding.
676
1637000
2000
biliyorsunuz, parayı onlar veriyor.
27:37
And if you start a grant request with something like that,
677
1639000
2000
Böyle bir önermeyle gelseniz ve
27:40
and say, global warming obviously hadn't happened ...
678
1642000
2000
kürüesel ısınma aslında hiç olmadı deseniz...
27:42
if they -- if they -- if they actually -- if they actually said that,
679
1644000
2000
Eğer..eğer bunu....eğer bunu gerçekten demiş olsalar,
27:44
I'm getting out.
680
1646000
2000
ben çıkıyorum.
27:46
(Laughter)
681
1648000
3000
(gülüşmeler)
27:49
I'll stand up too, and --
682
1651000
2000
Ben de ayağa kalkacağım.
27:51
(Laughter)
683
1653000
2000
(gülüşmeler)
27:53
(Applause)
684
1655000
3000
(alkışlar)
27:56
They have to say that.
685
1658000
2000
Bunu söylemeliler.
27:58
They had to be very cautious.
686
1660000
2000
Çok dikkatli olmaları gerek.
28:00
But what I'm saying is, you can be delighted,
687
1662000
2000
Bana kalırsa rahat olabilirsiniz,
28:02
because the editor of Science, who is no dummy,
688
1664000
3000
çünkü Science editörü, bir aptal değil.
28:05
and both of these fairly professional --
689
1667000
3000
ve oldukça profesyoneller.
28:08
really professional teams, have really come to the same conclusion
690
1670000
3000
Gerçekten profesyoneller olanlar,
28:11
and in the bottom lines in their papers
691
1673000
2000
son satırda aynı sonuca ulaşıyorlar
28:13
they have to say, what this means is, that what we've been thinking,
692
1675000
2000
Ön gördüğümüz küresel dolaşım modeli
28:16
was the global circulation model that we predict
693
1678000
2000
ve buna bağlı dünyanın ısınması
28:18
that the earth is going to get overheated
694
1680000
2000
tamamen yanlış,
28:20
that it's all wrong. It's wrong by a large factor.
695
1682000
3000
büyük bir oranda yanlış.
28:23
It's not by a small one. They just --
696
1685000
3000
Az bir farkla değil.
28:26
they just misinterpreted the fact that the earth --
697
1688000
3000
Kimsenin bilmediği bir mekanizmayı gördüler
28:29
there's obviously some mechanisms going on
698
1691000
2000
fakat bunın ısınmaya yol açtığı
28:31
that nobody knew about,
699
1693000
2000
gibi yanlış bir yorum getirdiler,
28:33
because the heat's coming in and it isn't getting warmer.
700
1695000
2000
çünkü ısı içeri giriyor ama ısınmaya neden olmuyor.
28:35
So the planet is a pretty amazing thing, you know,
701
1697000
3000
Gezegen baya muhteşem birşey,
28:38
it's big and horrible -- and big and wonderful,
702
1700000
2000
büyük ve korkunç, ve büyük ve muhteşem
28:40
and it does all kinds of things we don't know anything about.
703
1702000
3000
ve bizim hiç bilmediğimiz onlarca şey yapıyor.
28:43
So I mean, the reason I put those things all together,
704
1705000
2000
Yani bunları biraraya getirmemdeki sebep,
28:45
OK, here's the way you're supposed to do science --
705
1707000
2000
İşte, bilim yapma şekli budur,
28:47
some science is done for other reasons, and just curiosity.
706
1709000
3000
bazen bilim başka sebeplerden ve sadece meraktan yapılır.
28:50
And there's a lot of things like global warming,
707
1712000
2000
Küresel ısınma gibi birçok konu var
28:52
and ozone hole and you know,
708
1714000
2000
bilirsiniz, ozon deliği ve
28:54
a whole bunch of scientific public issues,
709
1716000
2000
birçok toplumsal bilim konusu
28:56
that if you're interested in them,
710
1718000
2000
eğer onlarla ilgileniyorsanız,
28:58
then you have to get down the details, and read the papers called,
711
1720000
3000
"Tropik Yayılımsal Enerji Bütçesindeki On Yıllık Büyük Değişkenlikler"
29:01
"Large Decadal Variability in the ... "
712
1723000
2000
gibi makaleler okumalısınız
29:03
You have to figure out what all those words mean.
713
1725000
2000
ve onların ne demek istediğini anlamalısınız
29:05
And if you just listen to the guys
714
1727000
2000
eğer sadece birilerini dinlerseniz,
29:07
who are hyping those issues, and making a lot of money out of it,
715
1729000
3000
sizi hipnotize edip, bundan çokça para kazanırlar,
29:10
you'll be misinformed, and you'll be worrying about the wrong things.
716
1732000
3000
ve yanlış bilgilendirilmiş olursunuz. Ve aslında endişelenmemeniz gereken şeyler hakkında endişelenirsiniz.
29:13
Remember the 10 things that are going to get you. The -- one of them --
717
1735000
3000
Dikkatli olmanız gereken 10 şey var, birincisi..
29:16
(Laughter)
718
1738000
2000
(gülüşmeler)
29:18
And the asteroids is the one I really agree with there.
719
1740000
3000
Asteroitler birinci sırada, bu konuda hemfkiriz.
29:21
I mean, you've got to watch out for asteroids. OK, thank you for having me here.
720
1743000
3000
Yani, asteroitler konusunda dikkatli olmalısınız. Tamam, beni ağırladığınız için teşekkürler.
29:24
(Applause)
721
1746000
3000
(alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Kary Mullis - BiochemistKary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions.
Why you should listen
In the early 1980s, Kary Mullis developed the polymerase chain reaction, an elegant way to make copies of a DNA strand using the enzyme polymerase and some basic DNA "building blocks." The process opened the door to more in-depth study of DNA -- like the Human Genome Project. Mullis shared the 1993 Nobel Prize in Chemistry for developing this technique.
As he tells it, after winning the Nobel Prize, his next career move was to learn how to surf. It's typical of Mullis, whose scientific method is to get deeply curious about a topic, work it out from first principles, and then imagine the next giant leap forward. As he puts it in his Nobel autobiography, revised several times since 1993, "I read a lot, and think a lot, and I can talk about almost anything. Being a Nobel laureate is a license to be an expert in lots of things as long as you do your homework."
Most recently, he's been taking a hard look at immunity; a recent patent from his company Altermune describes the redirection of an existing immune response to a new pathogen.
Kary Mullis | Speaker | TED.com