TED@NAS
Kelsey Johnson: The problem of light pollution -- and 5 ridiculously easy ways to fix it
Kelsey Johnson: Işık kirliliği sorunu -- ve komik derecede kolay 5 çözüm yolu
Filmed:
Readability: 4.1
1,257,393 views
Hiç yıldızlı bir gecede göğe baktınız mı? Bu çarpıcı manzara, kaybolma tehlikesiyle yüz yüze -- eğer hemen harekete geçmezsek, diyor astro-fizikçi Kelsey Johnson. Büyüleyici ve beklenmedik şekilde komik konuşmasında, dünyadaki hemen hemen tüm türlerin (biz de dahil olmak üzere) ışık kirliliğinden nasıl etkilendiğini açıklıyor ve bu sorunu çözmek adına yapabileceğimiz "saçma derecede basit" beş çözümü paylaşıyor.
Kelsey Johnson - Astrophysicist, writer, educator
Kelsey Johnson has spent her life in awe of the universe, and she works to inspire that awe in future generations. Full bio
Kelsey Johnson has spent her life in awe of the universe, and she works to inspire that awe in future generations. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Uluslararası Uzay İstasyonu'nda
yeterince zaman geçirmediyseniz
yeterince zaman geçirmediyseniz
00:13
Unless you've spent quality time
on the International Space Station,
on the International Space Station,
0
1208
4143
00:17
this is probably not a view
you are super familiar with.
you are super familiar with.
1
5375
3434
bu muhtemelen aşina olduğunuz
bir manzara değildir.
bir manzara değildir.
00:20
This is the east coast
of the United States.
of the United States.
2
8833
3018
Burası ABD'nin doğu sahili.
00:23
That's New York down there
in the lower right,
in the lower right,
3
11875
2226
Sağ alt köşedeki New York
00:26
and it's a band of light
all the way up through Washington DC.
all the way up through Washington DC.
4
14125
4184
ve yukarıda Washington DC'ye kadar
bir ışık hattı uzanıyor.
bir ışık hattı uzanıyor.
00:30
Those cities are shining like jewels,
5
18333
2351
Bu şehirler mücevher gibi parlıyor,
00:32
highways are traced by webs of light.
6
20708
3601
otobanlar ise ışık ağlarıyla sarmalanmış.
00:36
And all of that light is super photogenic.
7
24333
3226
Tüm bu ışıklar oldukça fotojenik.
00:39
But there's a problem.
8
27583
1459
Ama bir sorun var.
00:41
That light is meant to be
illuminating our sidewalks,
illuminating our sidewalks,
9
29875
3976
Bu ışıkların asıl amacı
kaldırımlarımızı, sokaklarımızı
ve evlerimizi aydınlatmaktı.
ve evlerimizi aydınlatmaktı.
00:45
and our streets and our houses.
10
33875
2101
00:48
Instead, it's actually
going up into the sky
going up into the sky
11
36000
2643
Bunun yerine aslında yukarı, gökyüzüne
oradan da hiçbirimize
bir faydasının olmayacağı
bir faydasının olmayacağı
00:50
and out into the universe,
12
38667
1601
00:52
where it's not doing any of us any good.
13
40292
2083
uzay boşluğuna çıkıp gidiyor.
00:55
When I see photos of this, of the Earth,
14
43625
3476
Dünya'nın bu fotoğraflarını gördüğümde
00:59
I see environmental catastrophe.
15
47125
2125
çevresel bir felaket görüyorum.
01:02
Those aren't jewels,
16
50625
1893
Bunlar mücevherler değil,
01:04
those are tumors.
17
52542
1291
bunlar tümör.
01:07
I'm an astronomer,
18
55958
1268
Ben bir gök bilimciyim,
01:09
so it's really no surprise
probably to anyone
probably to anyone
19
57250
2601
yani sanırım kimse için
01:11
that I've always loved the night sky.
20
59875
2351
gece göğünü sevmem şaşırtıcı olmayacaktır.
01:14
I'm kind of a walking cliché.
21
62250
1917
Bir çeşit ayaklı klişe gibiyim aslında.
01:18
But when I was growing up in Minnesota,
22
66792
2517
Ama Minnesota'da büyürken
01:21
one of my favorite things to do
on a summer evening
on a summer evening
23
69333
3101
yaz akşamları yapmayı
en sevdiğim şeylerden biri
en sevdiğim şeylerden biri
01:24
was grab my old Raggedy Ann sleeping bag
24
72458
2643
Raggedy Ann uyku tulumumu alıp,
01:27
and take it out into a field
behind my house,
behind my house,
25
75125
2309
evimizin arkasındaki açık alana çıkıp
01:29
where I would spend hours
looking at the night sky.
looking at the night sky.
26
77458
3476
gece göğünü izleyerek saatler geçirmekti.
01:32
And to do this, I had to brave
not only the darkness,
not only the darkness,
27
80958
3143
Bunu yapabilmek için
sadece karanlıktan değil,
sadece karanlıktan değil,
01:36
but also swarms of mosquitoes,
28
84125
2434
sivrisinek sürülerinden de
korkmamam gerekiyordu
korkmamam gerekiyordu
01:38
and my sleeping bag
really didn't smell very good.
really didn't smell very good.
29
86583
3268
ve uyku tulumum da pek hoş kokmazdı.
01:41
(Laughter)
30
89875
1708
(Kahkahalar)
01:44
But there was one particular star
31
92708
2643
Ama benim her gece üst üste
01:47
that I would look for, night after night.
32
95375
2143
özellikle aradığım bir yıldız vardı.
01:49
And then I would play this game
33
97542
1726
Sonrasında, o yıldıza
01:51
where I would try to focus
on that star so intensely,
on that star so intensely,
34
99292
4267
diğer her şeyin solup gideceği kadar
01:55
that everything else
would fade from my view
would fade from my view
35
103583
2351
yoğun şekilde odaklanmaya çalıştığım
bir oyun oynardım,
bir oyun oynardım,
01:57
and that single star
would be all that I could see.
would be all that I could see.
36
105958
2935
o tek yıldız,
görebileceğim tek şey olacak şekilde.
görebileceğim tek şey olacak şekilde.
02:00
I could only ever hold on to that focus
37
108917
2101
O odaklanmayı ancak kısa bir süre
sağlayabiliyordum.
sağlayabiliyordum.
02:03
for a few fleeting moments.
38
111042
2517
02:05
But when I did,
39
113583
1351
Ama başardığımda
02:06
I felt this deep sense
of connection to the universe.
of connection to the universe.
40
114958
3851
evrenle aramda derin bir bağ hissederdim
02:10
And almost a sense of vertigo,
41
118833
3351
ve tıpkı vertigoya benzeyen,
02:14
like I was going to fall into space.
42
122208
2917
sanki uzaya düşecekmişim hissi.
02:18
And when this happened --
43
126292
1851
Bu olduğundaysa --
02:20
I know this sounds kind of ridiculous,
44
128167
1851
biliyorum kulağa komik gelecek
02:22
but I would simultaneously feel
unfathomably insignificant
unfathomably insignificant
45
130042
5934
ama aynı anda hem
anlaşılmaz derecede değersiz
anlaşılmaz derecede değersiz
02:28
and also kind of weirdly important.
46
136000
2625
hem de garip şekilde önemli hissederdim.
02:31
That star I looked to
night after night was called Vega.
night after night was called Vega.
47
139458
4226
Benim her gece baktığım
o yıldızın adı Vega.
o yıldızın adı Vega.
02:35
Vega is the brightest star
in the constellation Lyra,
in the constellation Lyra,
48
143708
3726
Vega, Lyra takımyıldızındaki
en parlak yıldız
en parlak yıldız
02:39
which is not coincidentally
the name of one of my dogs.
the name of one of my dogs.
49
147458
2768
ve şans eseri olmayan bir şekilde
köpeklerimden birinin de adı.
köpeklerimden birinin de adı.
02:42
(Laughter)
50
150250
2476
(Kahkahalar)
02:44
But this experience is being lost.
51
152750
2809
Ama bu deneyim yok oluyor.
02:47
My favorite constellation, Lyra,
52
155583
2268
En sevdiğim takımyıldız, Lyra,
02:49
this is what it would look like
from Manhattan.
from Manhattan.
53
157875
2191
Manhattan'dan şimdi böyle görünüyor.
02:52
For people who live in urban
and suburban environments,
and suburban environments,
54
160090
2594
Şehir merkezinde
ve çevresinde yaşayan insanlar,
ve çevresinde yaşayan insanlar,
02:54
if they go outside at night and look up,
55
162708
2643
gece çıkıp gökyüzüne baktıklarında
02:57
instead of being awestruck
by the majesty of the universe,
by the majesty of the universe,
56
165375
4726
evrenin görkemiyle çarpılmak yerine,
03:02
they see pretty much nothing.
57
170125
2042
genellikle hiçbir şey görmüyorlar.
03:05
These unremarkable,
completely blank night skies,
completely blank night skies,
58
173500
4643
Bu önemsiz, tamamen boş gece göğü,
03:10
of course are due to all of the light
we produce at night.
we produce at night.
59
178167
3809
gece ürettiğimiz tüm ışığın bir sonucu.
03:14
Those very same lights
we see all the way from space
we see all the way from space
60
182000
2559
Uzaydan bakınca gördüğümüz bu ışıklar,
03:16
are shining up into the atmosphere,
61
184583
1976
atmosfere değin parlar ve etrafa yayılıp
03:18
where they bounce around
and create this featureless smog of light.
and create this featureless smog of light.
62
186583
5185
bu niteliksiz ışık bulutunu oluşturur.
03:23
And that featureless
smog of light has a name.
smog of light has a name.
63
191792
2434
Bu niteliksiz ışık bulutunun bir adı var.
03:26
It's called light pollution.
64
194250
2226
Buna ışık kirliliği deniyor.
03:28
As an astronomer,
65
196500
1268
Bir gök bilimci olarak
ışık kirliliğinin ne boyutta olduğunu
03:29
I can actually tell
how bad light pollution is
how bad light pollution is
66
197792
2684
gece gökyüzünde gördüğüm yıldızların
parlaklıklarına bakarak söyleyebilirim.
parlaklıklarına bakarak söyleyebilirim.
03:32
by the brightness of stars
I can see in the sky.
I can see in the sky.
67
200500
2559
03:35
And it turns out
68
203083
1268
Anlaşılan o ki
03:36
that when you're trying to unlock
the secrets of the cosmos,
the secrets of the cosmos,
69
204375
3226
evrenin sırlarını
ortaya çıkartmaya çalışırken
ortaya çıkartmaya çalışırken
03:39
it's really helpful
to be able to see the cosmos.
to be able to see the cosmos.
70
207625
3809
evreni görebilmenin çok faydası dokunuyor.
03:43
And --
71
211458
1250
Üstelik--
03:44
[Laughs]
72
212833
1000
(Gülme sesleri)
03:45
Truth.
73
213958
1250
Gerçek.
03:48
And this light that we're trying to detect
74
216625
2018
Bu tespit etmeye çalıştığımız ışık
03:50
is coming from millions or billions
of light-years away,
of light-years away,
75
218667
4142
milyonlar ya da milyarlarca
ışık yılı öteden geliyor
ışık yılı öteden geliyor
03:54
and so it's generally pretty faint.
76
222833
3226
ve genellikle çok soluk oluyor.
03:58
And as an astronomer,
77
226083
1768
Bir gök bilimci olarak
03:59
I fight with this every day to do my job,
78
227875
2476
işimi yaparken her gün
bununla mücadele ediyorum
bununla mücadele ediyorum
04:02
and I have to tell you,
it is a really big problem.
it is a really big problem.
79
230375
3625
ve gerçekten büyük bir sorun
olduğunu söylemeliyim.
olduğunu söylemeliyim.
04:08
But the problem is far worse
80
236917
3059
Ama sorun, yıldızları
gözlemleyebilme becerimizin
gözlemleyebilme becerimizin
04:12
than just losing some
whimsical ability to gaze at the stars.
whimsical ability to gaze at the stars.
81
240000
5226
bir kısmını kaybetme kaprisinden
daha beter durumda.
daha beter durumda.
04:17
For example,
82
245250
1268
Örneğin sayısız bitki ve hayvan türü
etkilenmiş durumda.
etkilenmiş durumda.
04:18
countless plant and animal
species are affected.
species are affected.
83
246542
2934
04:21
So we could talk about sea turtles
84
249500
3143
Deniz kaplumbağalarından
04:24
or pollinators
85
252667
2434
ya da polen taşıyıcılardan
04:27
or any of these super important species
86
255125
2976
ya da süper önemli
ve aynı zamanda sevimli olan
ve aynı zamanda sevimli olan
04:30
that are also cute.
87
258125
2309
herhangi bir türden bahsedebilirdik.
04:32
Instead, I want to talk
88
260458
1268
Bunun yerine, sessiz ve mütevazi
04:33
about these quietly unassuming dog whelks.
89
261750
3434
deniz salyangozları hakkında
konuşmak istiyorum.
konuşmak istiyorum.
04:37
You may have seen them around
90
265208
1393
Onları etrafta görmüş
04:38
and not given them
really a whole lot of thought.
really a whole lot of thought.
91
266625
2726
ve üzerlerine pek kafa
yormamış olabilirsiniz.
yormamış olabilirsiniz.
04:41
But they're pretty cool.
92
269375
1268
Ama aslında bayağı havalılar.
04:42
So in an entire year
93
270667
1934
Bir deniz salyangozu, bir sene içinde
04:44
a dog whelk will rarely move
more than about 10 meters.
more than about 10 meters.
94
272625
4268
nadiren 10 metreden fazla hareket eder.
04:48
That means that when
they are attacking their prey
they are attacking their prey
95
276917
3892
Bu demek oluyor ki
avlarına saldırdıkları sırada
avlarına saldırdıkları sırada
04:52
they can hit this brisk pace
of about a millimeter an hour.
of about a millimeter an hour.
96
280833
2959
saatte bir milimetrelik
hızlı bir tempoya çıkabilirler.
hızlı bir tempoya çıkabilirler.
04:56
And --
97
284708
1268
Gerçi--
04:58
(Laughter)
98
286000
2000
(Gülüşmeler)
05:01
This works out OK,
99
289333
1435
Bu pek sorun olmuyor
05:02
because they attack things like barnacles.
100
290792
2601
çünkü genellikle
kaya midyelerine saldırıyorlar.
kaya midyelerine saldırıyorlar.
05:05
(Laughter)
101
293417
3708
(Kahkahalar)
05:10
So these dog whelks live
in the intertidal area of coasts,
in the intertidal area of coasts,
102
298750
4184
Deniz salyangozları, kıyıların
gelgite maruz kalan kısımlarında yaşarlar
gelgite maruz kalan kısımlarında yaşarlar
05:14
where, it turns out,
103
302958
1268
ve anlaşılan o ki
ekosistemin çok önemli
bir parçası durumundalar.
bir parçası durumundalar.
05:16
they're a pretty key part
of the ecosystem.
of the ecosystem.
104
304250
2059
05:18
Not only are they one of the most
dominant invertebrate predators,
dominant invertebrate predators,
105
306333
4810
Sadece en baskın omurgasız
avcı olmaları nedeniyle değil,
avcı olmaları nedeniyle değil,
05:23
but other animals, like crabs and birds,
think they're pretty tasty.
think they're pretty tasty.
106
311167
5059
kuşlar ve yengeçler gibi diğer hayvanlar
onları lezzetli bulduğu için de böyle.
onları lezzetli bulduğu için de böyle.
05:28
So that leaves these poor snails
in a kind of precarious situation,
in a kind of precarious situation,
107
316250
3393
Bu ise zavallı salyangozları
zor bir durumda bırakıyor
zor bir durumda bırakıyor
05:31
because if they go too low in the water,
108
319667
2392
çünkü eğer suyun içine fazla girerlerse
05:34
then crabs are a threat,
109
322083
1810
yengeçler tehdit olmaya başlıyor
05:35
but if they come out of the water too far,
110
323917
2101
ama suyun fazla dışına çıkarlarsa da
05:38
birds are going to have a feast.
111
326042
1625
kuşlar ziyafete başlıyor.
05:41
Why is an astronomer
telling you about dog whelks?
telling you about dog whelks?
112
329083
2542
Neden bir gök bilimci size
deniz salyangozlarını anlatıyor?
deniz salyangozlarını anlatıyor?
05:45
I ask that myself.
113
333083
1250
Kendime bunu sordum.
05:47
Because their behavior
is impacted by light pollution.
is impacted by light pollution.
114
335833
3143
Çünkü onların davranışları
ışık kirliliğinden etkileniyor.
ışık kirliliğinden etkileniyor.
05:51
For example,
115
339000
1268
Örneğin eğer deniz salyangozları
gece yapay ışığa maruz kalırlarsa
gece yapay ışığa maruz kalırlarsa
05:52
if dog whelks are subjected
to artificial light at night
to artificial light at night
116
340292
3226
05:55
they're about twice as likely
to stay under the water with a predator.
to stay under the water with a predator.
117
343542
4226
suyun altında, bir avcı ile
kalma olasılıkları iki katına çıkıyor.
kalma olasılıkları iki katına çıkıyor.
05:59
And that puts them at increased risk.
118
347792
1892
Bu da onları daha fazla riske sokuyor.
06:01
And it's not like they can make
a speedy escape.
a speedy escape.
119
349708
2268
Çok hızlı kaçabilecek gibi de
görünmüyorlar.
görünmüyorlar.
06:04
And so these --
120
352000
1268
Tabii bir de --
06:05
(Laughter)
121
353292
1250
(Kahkahalar)
06:07
And the other issue
is because they literally move
is because they literally move
122
355292
2434
Ayrıca diğer bir husus da tam anlamıyla
06:09
at a snail's pace.
123
357750
1809
salyangoz hızında ilerlemeleri.
06:11
If a population is wiped out,
124
359583
2685
Eğer bir nüfus yok olursa
06:14
it can take decades to replenish.
125
362292
2934
yenilenmesi on yıllar alabilir.
06:17
And that, in turn, affects
the rest of their ecosystem
the rest of their ecosystem
126
365250
2559
Bu da hem kendi ekosistemlerini
06:19
and the other species, like the birds
and the barnacles and the crabs.
and the barnacles and the crabs.
127
367833
4018
hem de kuşlar, yengeçler
ve midyeler gibi diğer türleri etkiliyor.
ve midyeler gibi diğer türleri etkiliyor.
06:23
So this is just one
small and slimy example
small and slimy example
128
371875
3226
Bu, ışık kirliliğinin
bütün bir ekosistem üzerinde
bütün bir ekosistem üzerinde
06:27
of how light pollution
can unleash a cascade effect
can unleash a cascade effect
129
375125
3393
nasıl bir domino etkisi yaratabileceğinin
06:30
on an entire ecosystem.
130
378542
2351
küçük, basit bir örneği.
06:32
Virtually every species
that has been studied to date
that has been studied to date
131
380917
4434
Görünen o ki şu zamana kadar
üzerinde çalıştığımız tüm türler
üzerinde çalıştığımız tüm türler
06:37
is impacted by light pollution.
132
385375
1809
ışık kirliliğinden etkileniyorlar.
06:39
And that includes humans.
133
387208
1351
Bu türlere insanlar da dahil.
06:40
So let's talk about us.
134
388583
2018
Şimdi, bizden bahsedelim.
06:42
You are probably not surprised to hear
135
390625
2393
Muhtemelen, ışık kirliliğinin
06:45
that light pollution can affect
your ability to sleep well at night.
your ability to sleep well at night.
136
393042
3892
gece uykusu kalitenizi etkilediğini
duymak sizi şaşırtmayacaktır.
duymak sizi şaşırtmayacaktır.
06:48
But you might be surprised to hear
that light pollution is linked to obesity.
that light pollution is linked to obesity.
137
396958
3959
Ama ışık kirliliğinin obezite ile
bağı olduğunu duyunca şaşırabilirsiniz.
bağı olduğunu duyunca şaşırabilirsiniz.
06:54
In fact, in a recent study
138
402167
1351
Aslında 80 ülkede yapılan
06:55
they found that light pollution
contributed to over 70 percent
contributed to over 70 percent
139
403542
3351
yakın zamanlı bir çalışma
ışık kirliliğinin, obezite oranında
ışık kirliliğinin, obezite oranında
06:58
of the obesity rates in 80 countries.
140
406917
2625
yüzde 70'in üzerinde
payı olduğunu gösterdi.
payı olduğunu gösterdi.
07:02
More than that,
141
410375
1309
Bunun ötesinde,
07:03
light pollution actually contributed
about the same amount to excess weight
about the same amount to excess weight
142
411708
4143
ışık kirliliği, fazla kilo oranlarına
abur cubur tüketimiyle
abur cubur tüketimiyle
07:07
as eating junk food.
143
415875
1333
aynı miktarda etki etti.
07:10
And it gets worse.
144
418458
1560
Daha fenası da var.
07:12
For people who are subjected
145
420042
1976
Geceleri yüksek miktarda
07:14
to significant amounts
of artificial light at night
of artificial light at night
146
422042
2934
yapay ışığa maruz kalan kişilerin
07:17
they're about 50 percent more likely
to get breast cancer.
to get breast cancer.
147
425000
4101
göğüs kanserine yakalanma riskleri
yüzde elli artıyor.
yüzde elli artıyor.
07:21
And in fact, light pollution
is correlated with types of cancer
is correlated with types of cancer
148
429125
3226
Aslında incelendiğinde ışık kirliliği
kanser tipleriyle ilişkili.
07:24
across the board.
149
432375
1351
07:25
And in controlled lab experiments
150
433750
1643
Kontrollü laboratuvar deneylerinde,
07:27
there's a direct link between
increased artificial light at night
increased artificial light at night
151
435417
4476
tümör büyüme oranıyla gece mazur kalınan
yüksek yapay ışık arasında
yüksek yapay ışık arasında
07:31
and a rate of tumor growth.
152
439917
1791
doğrudan bağlantı olduğu görüldü.
07:34
You might be wondering how normal light
153
442792
2851
Normal bir ışığın,
nasıl olup da kanser oranlarına
nasıl olup da kanser oranlarına
07:37
could possibly impact cancer rates.
154
445667
3267
etki ettiğini merak ediyor olabilirsiniz.
07:40
It likely all comes down
to the super important hormone
to the super important hormone
155
448958
2810
Her şeyin gelip bağlandığı nokta ise
süper önemli bir hormon olan melatonin
süper önemli bir hormon olan melatonin
07:43
called melatonin,
156
451792
1767
07:45
which we have evolved
over millions of years
over millions of years
157
453583
2268
ki biz milyonlarca yıl içinde
onu gece-gündüz döngüsünde
onu gece-gündüz döngüsünde
07:47
to produce on a day-night cycle,
or a circadian rhythm.
or a circadian rhythm.
158
455875
3893
ya da sirkadyen ritminde
üretecek şekilde geliştik.
üretecek şekilde geliştik.
07:51
What happens is that when light impacts
159
459792
2517
Gece gözümüzün arkasındaki retinaya
07:54
the retina at the back of our eye at night
160
462333
2185
ışık etki ettiğinde
07:56
it can disrupt melatonin production,
161
464542
2517
melatonin üretimini
kesintiye uğratabiliyor
kesintiye uğratabiliyor
07:59
and when melatonin
production is disrupted,
production is disrupted,
162
467083
2268
ve melatonin üretimi kesintiye uğradığında
08:01
a whole chain of other
chemical processes are affected,
chemical processes are affected,
163
469375
2851
diğer tüm kimyasal süreçler zinciri
bundan etkileniyor
bundan etkileniyor
08:04
and that includes estrogen production.
164
472250
2143
ve buna östrojen üretimi de dahil.
08:06
And when we throw
this chemical balance out of whack,
this chemical balance out of whack,
165
474417
2726
Kimyasal dengenin ayarı bozulunca da
08:09
really bad things can happen.
166
477167
1851
gerçekten kötü şeyler olabilir.
08:11
In fact, things are so bad,
167
479042
1642
Aslında o kadar kötü ki
08:12
that the International Agency
for Cancer Research
for Cancer Research
168
480708
2810
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı
08:15
has said that disrupting
the human circadian rhythm
the human circadian rhythm
169
483542
3309
insanlarda sirkadyen ritminin bozulmasının
08:18
is a probable carcinogen.
170
486875
1875
muhtemel kanserojen olduğunu açıkladı.
08:22
Also, for fun, I want to let you know
171
490292
1809
Ayrıca eğlencesine, ışık kirliliğinin
08:24
that light pollution has been linked to,
172
492125
1934
şunlarla da bağı olduğunu
bilmenizi isterim.
bilmenizi isterim.
08:26
let's see -- headaches, anxiety,
depression, diabetes,
depression, diabetes,
173
494083
3060
Bakalım -- baş ağrısı, anksiyete,
depresyon, diyabet,
depresyon, diyabet,
08:29
cardiovascular disease
and the list goes on.
and the list goes on.
174
497167
2267
kalp damar hastalıkları
ve liste uzayıp gidiyor.
ve liste uzayıp gidiyor.
08:31
But maybe you don't care
about your health.
about your health.
175
499458
2310
Ama sağlığınızı önemsemiyor olabilirsiniz.
Sonuçta hepimiz bir şekilde öleceğiz,
08:33
We're all going to die anyway,
176
501792
1434
08:35
you might as well die
in a brightly lit room.
in a brightly lit room.
177
503250
2268
iyi aydınlatılmış
bir odada da ölebilirsiniz.
bir odada da ölebilirsiniz.
08:37
(Laughter)
178
505542
2642
(Kahkahalar)
08:40
The fact that you're laughing
about death is kind of amazing.
about death is kind of amazing.
179
508208
2935
Aslında ölüm hususuna
gülüyor olmanız muhteşem.
gülüyor olmanız muhteşem.
08:43
(Laughter)
180
511167
1166
(Kahkahalar)
08:45
You might still care about money.
181
513208
1917
Hâlâ parayı önemsiyor olabilirsiniz.
08:48
The money that's spent
on that wasted light,
on that wasted light,
182
516083
2185
Bu atıl ışığa harcanan para,
ki bize hiçbir yararı olmaksızın
08:50
and I mean just the light
that's going out into the universe,
that's going out into the universe,
183
518292
2934
evrene gönderdiğimiz ışıktan bahsediyorum,
08:53
and not doing us any good,
184
521250
1268
08:54
is three billion dollars a year.
185
522542
1851
her yıl üç milyar dolar.
08:56
That's enough money to build, like,
186
524417
2017
Bu kadar parayla
mesela 1.000 rüzgar türbini
inşa edilebilir
inşa edilebilir
08:58
1,000 utility-grade windmills,
187
526458
2560
09:01
or fund the entire DC public-school
system for over two years,
system for over two years,
188
529042
4267
ya da Washington DC okul sisteminin tümü
iki yıl boyunca finanse edilebilir
iki yıl boyunca finanse edilebilir
ya da - en sevdiğim bu
çünkü gerçekten bir tane istiyorum
çünkü gerçekten bir tane istiyorum
09:05
or -- this is my favorite,
because I really want one
because I really want one
189
533333
2476
09:07
but I can't afford one --
190
535833
1643
ama param yetmez --
09:09
buy 30,000 Tesla Model X SUVs.
191
537500
2851
30.000 Tesla Model X
Arazi Aracı alınabilir.
Arazi Aracı alınabilir.
09:12
(Laughter)
192
540375
2018
(Kahkahalar)
09:14
And that includes
the electric car tax credit.
the electric car tax credit.
193
542417
2250
Üstelik fiyata elektrikli araba
vergi kredisi de dahil.
vergi kredisi de dahil.
09:18
And then there are the existential costs.
194
546708
3268
Tabii bir de varoluşsal maliyetler var.
09:22
I don't have any data
195
550000
2268
Elimde, kozmostaki yerimizi kaybetmenin
09:24
on how losing touch
with our place in the cosmos
with our place in the cosmos
196
552292
3601
bizi nasıl etkilediğine dair veri yok.
09:27
impacts us.
197
555917
1851
09:29
But I believe
198
557792
2559
Ama inanıyorum ki
09:32
that this probably impacts our humanity
199
560375
2059
insanlığımız üzerindeki etkisi
09:34
more than any of the other
scary statistics I can share with you.
scary statistics I can share with you.
200
562458
3518
gösterebileceğim diğer tüm korkutucu
istatistiklerden daha fazla olacak.
istatistiklerden daha fazla olacak.
09:38
And it's getting worse with time.
201
566000
1601
Bu durum, zamanla kötüleşiyor.
09:39
The amount of light pollution
is doubling roughly every 35 years.
is doubling roughly every 35 years.
202
567625
5601
Işık kirliliği miktarı kabaca
her 35 yılda ikiye katlanıyor.
her 35 yılda ikiye katlanıyor.
09:45
That means that within the next decade
203
573250
3268
Bu, önümüzdeki on yılda
Amerika Birleşik Devletleri'nin
tüm doğu yarısının
tüm doğu yarısının
09:48
virtually the entire eastern half
of the United States
of the United States
204
576542
3559
sürekli olarak tan vaktinden
daha parlak olacağı anlamına geliyor.
daha parlak olacağı anlamına geliyor.
09:52
will be perpetually brighter
than twilight.
than twilight.
205
580125
2958
09:56
And there's another issue
with light pollution.
with light pollution.
206
584250
2768
Işık kirliliği ile ilgili
bir husus daha var.
bir husus daha var.
09:59
The problem is way worse
than we can see with our own eyes.
than we can see with our own eyes.
207
587042
3101
Sorun gözle görünenden çok daha kötü.
10:02
Our eyes have evolved
to just detect this tiny range
to just detect this tiny range
208
590167
2809
Gözlerimiz ışık tayfının
sadece küçük bir kısmını
sadece küçük bir kısmını
10:05
of the full spectrum of light.
209
593000
2101
görecek şekilde evrimleşmiştir.
10:07
All of this other light that we can't see,
210
595125
2351
Tüm bu göremediğimiz ışık için
10:09
this invisible light,
211
597500
2059
bu görünmez ışıklar için
aynı kirlilik problemi mevcut.
10:11
also has a pollution problem.
212
599583
1643
Çoğunlukla modern teknolojili
şeyler nedeniyle;
şeyler nedeniyle;
10:13
Mostly it's from modern technology,
213
601250
1726
10:15
things like cell phones
or car-to-car radar,
or car-to-car radar,
214
603000
2351
cep telefonları
yahut araçtan araca radarlar
yahut araçtan araca radarlar
10:17
or now apparently we need appliances
that can talk to each other.
that can talk to each other.
215
605375
3208
ya da şimdilerde ihtiyaç duyduğumuz
birbirleriyle konuşan cihazlar gibi.
birbirleriyle konuşan cihazlar gibi.
10:21
All of this modern technology
is putting out strong signals
is putting out strong signals
216
609792
3017
Tüm bu modern teknoloji, evrenden gelen
ve tespit etmeye çalıştığımız
ve tespit etmeye çalıştığımız
10:24
that can completely swamp
217
612833
2143
son derece soluk ışıkları
tamamen bastıracak
güçlü sinyaller yayıyor.
güçlü sinyaller yayıyor.
10:27
this exceedingly faint light
we're trying to detect
we're trying to detect
218
615000
3768
Dünya dışından,
evrenin kalanından gelen ışıkları,
evrenin kalanından gelen ışıkları,
10:30
from the rest of the universe
outside Earth,
outside Earth,
219
618792
2142
10:32
which just for the record,
is most of the universe.
is most of the universe.
220
620958
2834
ki bilesiniz diye söylüyorum,
bu, evrenin büyük çoğunluğu oluyor.
bu, evrenin büyük çoğunluğu oluyor.
10:36
(Laughter)
221
624708
3459
(Kahkahalar)
10:42
And then, there are satellites.
222
630083
2268
Sonra bir de uydular var.
10:44
Satellites are a problem at both
visible and invisible wavelengths.
visible and invisible wavelengths.
223
632375
4143
Uydular hem görünür hem de görünmez
dalga boyları için sorun oluşturuyor.
dalga boyları için sorun oluşturuyor.
10:48
A host of private companies have plans
to deploy tens of thousands of satellites
to deploy tens of thousands of satellites
224
636542
4184
Bir sürü şirket, on binlerce uyduyu
Dünya yörüngesine yerleştirip,
10:52
into Earth orbit,
225
640750
1768
10:54
where they will not only outnumber,
226
642542
2059
aşırı fazla olmakla kalmayıp
10:56
literally outnumber
the visible stars in the sky,
the visible stars in the sky,
227
644625
3393
resmen gökyüzünde gördüğümüz
yıldızlardan bile fazla olacakları
yıldızlardan bile fazla olacakları
11:00
while also beaming
invisible light back to Earth.
invisible light back to Earth.
228
648042
4351
ve aynı zamanda görünmez ışıkları Dünya'ya
geri yansıtacakları planlar kuruyor.
geri yansıtacakları planlar kuruyor.
11:04
So for astronomers like me,
229
652417
1934
Bu, görünmez ışıkları kullanarak
11:06
who use invisible light
to study the universe,
to study the universe,
230
654375
2476
evreni inceleyen
benim gibi astronomlar için
benim gibi astronomlar için
11:08
it's going to be like staring at the Sun
231
656875
3059
Güneş'e gözlerini dikip
arkasında yanan doğum günü mumunu
görmeye çalışmak gibi olacaktır.
görmeye çalışmak gibi olacaktır.
11:11
and trying to see
a birthday candle behind it.
a birthday candle behind it.
232
659958
2417
11:15
Alright, I want to be clear
233
663750
2184
Açık konuşmak gerekirse
11:17
that there's nothing inherently wrong
with any of this modern technology.
with any of this modern technology.
234
665958
4143
bu modern teknolojinin
özünde bir yanlışlık yok.
özünde bir yanlışlık yok.
11:22
With cell phones
or satellites or car radar.
or satellites or car radar.
235
670125
3268
Cep telefonlarında, uydularda
ya da araba radarlarında.
ya da araba radarlarında.
11:25
I'm not sure about kitchen appliances.
236
673417
2184
Mutfak aletleri konusunda emin değilim.
11:27
(Laughter)
237
675625
1351
(Kahkahalar)
11:29
I haven't broken down
238
677000
1268
Henüz pes edip
11:30
and gotten an oven
that talks to my cell phone yet.
that talks to my cell phone yet.
239
678292
2642
telefonumla iletişim kurabilen
bir fırın almadım.
bir fırın almadım.
11:32
And I use lights at night
like everybody else.
like everybody else.
240
680958
2750
Diğer herkes gibi
ben de geceleri ışık kullanıyorum.
ben de geceleri ışık kullanıyorum.
11:37
But here's the thing.
241
685583
1726
Ama bir de şu var;
11:39
Some problems in the world,
242
687333
1976
dünyadaki bazı sorunlar,
11:41
like we've heard about today
and you'll hear more about,
and you'll hear more about,
243
689333
2643
bugün duyduğumuz
ve fazlasıyla duyacağınız gibi
ve fazlasıyla duyacağınız gibi
11:44
are overwhelming
and they seem intractable.
and they seem intractable.
244
692000
3809
bunaltıcı ve çok zorlu görünebilir.
11:47
Visible light pollution
is not one of these problems.
is not one of these problems.
245
695833
3726
Görünür ışık kirliliği
bu sorunlardan biri değil.
bu sorunlardan biri değil.
11:51
This is actually stupidly simple, OK?
246
699583
3310
Mesele aslında saçma derecede basit.
11:54
So here are five
super simple things you can do.
super simple things you can do.
247
702917
3726
İşte size yapabileceğiniz
süper basit beş şey.
süper basit beş şey.
11:58
Don't use lights
brighter than you need to.
brighter than you need to.
248
706667
2892
İhtiyacınızdan daha parlak
ışıkları kullanmayın.
ışıkları kullanmayın.
12:01
Don't use lights when you don't need them.
249
709583
2435
İhtiyacınız olmadığında ışık kullanmayın.
12:04
Those lights you're using,
250
712042
1267
Kullandığınız ışıkların
yere dönük olduğuna emin olun,
yere dönük olduğuna emin olun,
12:05
make sure they're shielded down,
251
713333
1601
12:06
so they're not shining up into the sky.
252
714958
2143
böylece gökyüzüne doğru parlamazlar.
12:09
And let's talk about LED lights.
253
717125
2101
Hadi bir de LED ışıklardan bahsedelim.
12:11
If you have a choice,
don't buy the blue ones.
don't buy the blue ones.
254
719250
4309
Eğer imkânınız varsa
mavi olanları almayın.
mavi olanları almayın.
12:15
Look for words like "warm white."
255
723583
2726
"Sıcak Beyaz" etiketli olanları arayın.
12:18
If you buy LEDs with words like
"natural light" or "daylight,"
"natural light" or "daylight,"
256
726333
4143
"Doğal Işık" ya da "Gün Işığı"
etiketli olanlardan almanız,
etiketli olanlardan almanız,
12:22
that's like saying you hate space.
257
730500
2018
uzaydan nefret ediyorum demek gibi.
12:24
(Laughter)
258
732542
6267
(Kahkahalar)
12:30
And finally,
259
738833
2518
Son olarak
12:33
you could advocate for this.
260
741375
1934
bu konunun savunucusu olabilirsiniz.
12:35
Even in your local community,
261
743333
1435
Yerel topluluğunuzda bile,
12:36
find out if there's a lighting code
262
744792
1684
ışıklandırma konusunda bir kural var mı
12:38
and whether it could be made
more night-sky friendly.
more night-sky friendly.
263
746500
2851
ve bu kural daha gece-göğü dostu
olabilir mi, araştırın.
olabilir mi, araştırın.
12:41
Or dare I say, you could even advocate
at the federal level,
at the federal level,
264
749375
3559
Hatta federal boyutta
savunmaya geçebilirsiniz,
savunmaya geçebilirsiniz,
bazıları şu an aramızda da olabilecek
federal yetkililerden
federal yetkililerden
12:44
by politely asking our federal officials,
265
752958
2518
12:47
some of whom may be here,
266
755500
1268
12:48
to please not auction off
our view of the invisible universe
our view of the invisible universe
267
756792
4226
lütfen görünmez evren manzaramızı,
en yüksek fiyatı teklif eden
en yüksek fiyatı teklif eden
ve istediği gibi kirletecek
olanlara satmamalarını rica ederek
olanlara satmamalarını rica ederek
12:53
to the highest bidder to pollute at will,
268
761042
1976
ki tam olarak olan da bu.
12:55
which is actually what happens.
269
763042
2434
12:57
Now, like a good professor,
270
765500
2768
Şimdi, her iyi profesör gibi
13:00
I have homework for you.
271
768292
1625
sizin için ev ödevim var.
13:02
If you have never seen
a truly dark night sky,
a truly dark night sky,
272
770917
4351
Eğer hiç gerçekten karanlıkta
gece göğünü görmediyseniz
gece göğünü görmediyseniz
13:07
I want you to go out
and experience one for yourself.
and experience one for yourself.
273
775292
3976
dışarı çıkıp bunu
deneyimlemenizi istiyorum.
deneyimlemenizi istiyorum.
13:11
Because if you don't,
274
779292
1976
Çünkü eğer yapmazsanız
13:13
you don't know what you're missing,
275
781292
3017
ne kaçırdığınızı bilemezsiniz
13:16
and you don't know
what humanity is losing.
what humanity is losing.
276
784333
3476
ve de insanlığın neyi
kaybetmekte olduğunu.
kaybetmekte olduğunu.
13:19
Thank you.
277
787833
1268
Teşekkür ederim.
13:21
(Applause)
278
789125
3000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Kelsey Johnson - Astrophysicist, writer, educatorKelsey Johnson has spent her life in awe of the universe, and she works to inspire that awe in future generations.
Why you should listen
Kelsey Johnson teaches students both inside and outside of the classroom, using astronomy as a "gateway" science to nurture curiosity and support science literacy. Raised by a single mom, Johnson spent countless nights outside under the stars, where she developed a love for "big picture" questions about the nature of reality and the universe. Influenced by her own experience, she founded the Dark Skies, Bright Kids program in 2009 to enhance science education in under-served areas.
Johnson's curiosity about the cosmos -- and everything in it -- has been the primary driver of her career, leading her to devote her life to learning, exploration and teaching. Her research has tackled questions ranging from "How were the most ancient objects in the universe formed?" to "What can the smallest galaxies tell us about the evolution of the universe?" She has also broken new ground teaching, developing nontraditional courses such as "Unsolved Mysteries in the Universe" and "Math and Beauty in the Cosmos." Johnson is a professor at the University of Virginia and the president of the Astronomical Society of the Pacific.
In 2016, Johnson was appointed by the White House Office of Science and Technology Policy to the Astronomy and Astrophysics Advisory Committee, and in 2017 she was elected to the board of the American Astronomical Society. Her research has received awards including the NSF CAREER Award, a Packard Fellowship and an NSF Distinguished lectureship, as well as being a Kavli Frontiers of Science Fellow. Johnson has also won several teaching awards, and she was recently named as one of four “ACC Distinguished Professors” in the Atlantic Coast Conference of universities. She received an inaugural "Public Service" award from UVA for her work promoting science literacy
Johnson's writing has appeared in Scientific American, Washington Post, the New York Times, Ms. Magazine and The Chronical of Higher Education. She earned her BA in physics from Carleton College, and her MS and PhD in astrophysics from the University of Colorado. She lives in rural Virginia with her family, including three cats and two very large dogs.
Kelsey Johnson | Speaker | TED.com