TEDGlobal 2009
Andrea Ghez: The hunt for a supermassive black hole
Andrea Ghez: Cuộc săn lùng hố đen khổng lồ
Filmed:
Readability: 3.4
866,701 views
Với những tài liệu mới từ kính viễn vọng Keck, Andrea Ghez chỉ cho thấy bằng cách nào đỉnh cao của công nghệ thích ứng quang học đang giúp các nhà thiên văn học hiểu về vật thể bí ẩn nhất trong vũ trụ của chúng ta:các hố đen. Cô chia sẻ những bằng chứng rằng siêu hố đen có thể đang ẩn nấp ở trung tâm của dải Ngân Hà (Milky Way).
Andrea Ghez - Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
How do you observe something you can't see?
0
0
3000
Làm cách nào để quan sát thứ mà bạn không thể nhìn thấy ?
00:18
This is the basic question of somebody who's interested
1
3000
3000
Đây là câu hỏi cơ bản với những ai thích thú
00:21
in finding and studying black holes.
2
6000
2000
trong việc tìm kiếm và nghiên cứu về các hố đen.
00:23
Because black holes are objects
3
8000
2000
Vì hố đen là những vật thể
00:25
whose pull of gravity is so intense
4
10000
3000
có lực hút cực lớn
00:28
that nothing can escape it, not even light,
5
13000
2000
mà không thứ gì có thế thoát khỏi, thậm chí cả ánh sáng
00:30
so you can't see it directly.
6
15000
2000
nên bạn không thể nhìn thấy nó một cách trực tiếp.
00:32
So, my story today about black holes
7
17000
3000
Câu chuyện về các hố đen của tôi hôm nay là
00:35
is about one particular black hole.
8
20000
2000
là về một hố đen đặc biệt.
00:37
I'm interested in finding whether or not
9
22000
3000
Tôi hứng thú với việc tìm kiếm có hay không
00:40
there is a really massive, what we like to call
10
25000
3000
thứ thực sự rất lớn, mà chúng ta thường gọi
00:43
"supermassive" black hole at the center of our galaxy.
11
28000
3000
hố đen “siêu lớn" ở trung tâm giải Ngân Hà của chúng ta.
00:46
And the reason this is interesting is that
12
31000
3000
Và lý do của sự thích thú đó là vì
00:49
it gives us an opportunity to prove
13
34000
3000
nó đưa cho chúng ta khả năng để chứng minh
00:52
whether or not these exotic objects really exist.
14
37000
4000
rằng vật thể kì lạ này có tồn tại hay không
00:56
And second, it gives us the opportunity
15
41000
2000
Điều thứ hai là nó cho chúng ta cơ hội
00:58
to understand how these supermassive black holes
16
43000
3000
để hiểu bằng cách nào những siêu hố đen
01:01
interact with their environment,
17
46000
2000
tương tác với môi trường của nó,
01:03
and to understand how they affect the formation and evolution
18
48000
3000
và để hiểu chúng ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển
01:06
of the galaxies which they reside in.
19
51000
3000
của những thiên hà mà chúng cư ngụ.
01:09
So, to begin with,
20
54000
2000
Thế nên, để bắt đầu,
01:11
we need to understand what a black hole is
21
56000
3000
chúng ta cần hiểu lỗ đen là gì
01:14
so we can understand the proof of a black hole.
22
59000
2000
như thế chúng ta có thể biết cách chứng minh một hố đen.
01:16
So, what is a black hole?
23
61000
2000
Vậy, hố đen là gì?
01:18
Well, in many ways a black hole is an incredibly simple object,
24
63000
4000
Vâng, có thể nói hố đen là một vật thể cực kì đơn giản,
01:22
because there are only three characteristics that you can describe:
25
67000
3000
bởi vì chỉ có ba tính chất để bạn mô tả nó:
01:25
the mass,
26
70000
2000
khối lượng
01:27
the spin, and the charge.
27
72000
2000
sự quay tròn, và sự tích điện
01:29
And I'm going to only talk about the mass.
28
74000
2000
Và tôi sẽ chỉ nói về khối lượng.
01:31
So, in that sense, it's a very simple object.
29
76000
3000
Về mặt đó, hố đen là một vật thể rất đơn giản.
01:34
But in another sense, it's an incredibly complicated object
30
79000
2000
Nhưng ở mặt khác, nó lại là một vật thể vô cùng phức tạp
01:36
that we need relatively exotic physics to describe,
31
81000
3000
mà chúng cần loại vật lý tương đối lạ thường để mô tả,
01:39
and in some sense represents the breakdown of our physical understanding
32
84000
4000
và hiểu theo một cách nào đó thì nó phá vỡ những hiểu biết vật lý của chúng ta
01:43
of the universe.
33
88000
2000
về vũ trụ
01:45
But today, the way I want you to understand a black hole,
34
90000
2000
Nhưng hôm nay, cách tôi muốn bạn hiểu về hố đen,
01:47
for the proof of a black hole,
35
92000
2000
để chứng minh nó,
01:49
is to think of it as an object
36
94000
2000
là nghĩ về nó như một vật thể
01:51
whose mass is confined to zero volume.
37
96000
3000
có khối lượng bị nén tới mức có thể tích bằng 0.
01:54
So, despite the fact that I'm going to talk to you about
38
99000
2000
Vì vậy, bất chấp sự thật rằng tôi sẽ nói với các bạn về
01:56
an object that's supermassive,
39
101000
3000
một vật thể có với kích cỡ siêu lớn
01:59
and I'm going to get to what that really means in a moment,
40
104000
2000
và tôi sẽ nói đâu là ý nghĩa thật ngay sau đây,
02:01
it has no finite size.
41
106000
3000
lỗ đen không có kích cỡ xác định.
02:04
So, this is a little tricky.
42
109000
2000
Như thế, ở đây có một chút phức tạp
02:06
But fortunately there is a finite size that you can see,
43
111000
4000
Nhưng may mắn thay có một kích cỡ xác định mà bạn có thể thấy,
02:10
and that's known as the Schwarzschild radius.
44
115000
3000
đó là bán kính hấp dẫn (bán kính Schawarzschild).
02:13
And that's named after the guy who recognized
45
118000
2000
được đặt theo tên của người tìm ra nó.
02:15
why it was such an important radius.
46
120000
2000
Tại sao bán kính này lại quan trọng?
02:17
This is a virtual radius, not reality; the black hole has no size.
47
122000
3000
Đây là một bán kính ảo, không có thật; hố đen không có kích cỡ.
02:20
So why is it so important?
48
125000
2000
Vậy tại sao nó lại quan trọng?
02:22
It's important because it tells us
49
127000
2000
Nó quan trọng bởi vì nó cho chúng ta biết
02:24
that any object can become a black hole.
50
129000
4000
rằng bất kì một vật thể nào cũng có thể trở thành một hố đen
02:28
That means you, your neighbor, your cellphone,
51
133000
3000
Điều này nghĩa là bạn, hàng xóm, điện thoại của bạn,
02:31
the auditorium can become a black hole
52
136000
2000
hay giảng đường đều có thể trở thành một hố đen
02:33
if you can figure out how to compress it down
53
138000
3000
Nếu bạn có thể hình dung làm cách nào để nén nó xuống
02:36
to the size of the Schwarzschild radius.
54
141000
2000
thành kích cỡ của bán kính hấp dẫn ( Schwarzschild )
02:38
At that point, what's going to happen?
55
143000
3000
Ở điểm đó, chuyện gì sẽ xảy ra?
02:41
At that point gravity wins.
56
146000
2000
Ở điểm đó trọng lực thắng.
02:43
Gravity wins over all other known forces.
57
148000
2000
Trọng lực thắng tất cả mọi lực đã được biết.
02:45
And the object is forced to continue to collapse
58
150000
3000
Và vật thể chịu lực đó tiếp tục sụp đổ
02:48
to an infinitely small object.
59
153000
2000
thành những vật thể nhỏ vô hạn.
02:50
And then it's a black hole.
60
155000
2000
Và sau đó nó trở thành một hố đen.
02:52
So, if I were to compress the Earth down to the size of a sugar cube,
61
157000
5000
Như thế, nếu tôi nén trái đất xuống kích cỡ của một viên đường,
02:57
it would become a black hole,
62
162000
2000
nó sẽ trở thành một lỗ đen,
02:59
because the size of a sugar cube is its Schwarzschild radius.
63
164000
4000
Bởi vì kích cỡ của một viên đường là bán kính hấp dẫn của nó.
03:03
Now, the key here is to figure out what that Schwarzschild radius is.
64
168000
3000
Bây giờ, chìa khóa ở đây là hình dung ra bán kính hấp dẫn đó là gì.
03:06
And it turns out that it's actually pretty simple to figure out.
65
171000
4000
Và nó thực sự khá đơn giản để hình dung.
03:10
It depends only on the mass of the object.
66
175000
2000
Nó chỉ phụ thuộc vào khối lượng của vật thể.
03:12
Bigger objects have bigger Schwarzschild radii.
67
177000
2000
Vật thể càng lớn thì bán kính hấp dẫn càng lớn.
03:14
Smaller objects have smaller Schwarzschild radii.
68
179000
3000
Vật thể càng nhỏ thì bán kính hấp dẫn càng nhỏ.
03:17
So, if I were to take the sun
69
182000
2000
Do vậy, nếu tôi mang mặt trời
03:19
and compress it down to the scale of the University of Oxford,
70
184000
3000
và nén nó xuống thành phạm vi của Trường Đại học Oxford,
03:22
it would become a black hole.
71
187000
3000
nó sẽ trở thành một hố đen.
03:25
So, now we know what a Schwarzschild radius is.
72
190000
3000
Như thế, bây giờ chúng ta đã biết bán kính hấp dẫn là gì.
03:28
And it's actually quite a useful concept,
73
193000
2000
Và nó là một khái niệm thực sự khá hữu dụng,
03:30
because it tells us not only
74
195000
2000
bởi vì nó không chỉ nói cho chúng ta biết
03:32
when a black hole will form,
75
197000
2000
khi nào hố đen sẽ hình thành,
03:34
but it also gives us the key elements for the proof of a black hole.
76
199000
3000
mà còn đưa cho chúng ta chìa khóa về bằng chứng của hố đen.
03:37
I only need two things.
77
202000
2000
Tôi chỉ cần hai thứ.
03:39
I need to understand the mass of the object
78
204000
2000
I cần hiểu khối lượng của vật thể.
03:41
I'm claiming is a black hole,
79
206000
2000
Tôi đang khẳng định một hố đen,
03:43
and what its Schwarzschild radius is.
80
208000
2000
và cái gi là bán kính hấp dẫn của nó
03:45
And since the mass determines the Schwarzschild radius,
81
210000
2000
Và từ khi khối lượng quyết định bán kính hấp dẫn,
03:47
there is actually only one thing I really need to know.
82
212000
2000
thì thật ra chỉ còn một thứ tôi thực sự cần biết.
03:49
So, my job in convincing you
83
214000
2000
Vậy nên, công việc của tôi khi thuyết phục bạn
03:51
that there is a black hole
84
216000
2000
rằng có một hố đen,
03:53
is to show that there is some object
85
218000
2000
là chỉ ra rằng có một vài vật thể
03:55
that's confined to within its Schwarzschild radius.
86
220000
3000
được giới hạn trong bán kính hấp dẫn của nó.
03:58
And your job today is to be skeptical.
87
223000
3000
Và việc của bạn hôm nay là nghi ngờ.
04:01
Okay, so, I'm going to talk about no ordinary black hole;
88
226000
4000
Vâng, do đó, tôi sẽ nói về hố đen không bình thường;
04:05
I'm going to talk about supermassive black holes.
89
230000
3000
Tôi sẽ nói về hố đen siêu lớn.
04:08
So, I wanted to say a few words about what an ordinary black hole is,
90
233000
2000
Vậy, tôi muốn nói vài từ về thế nào là một hố đen bình thường,
04:10
as if there could be such a thing as an ordinary black hole.
91
235000
3000
nếu như có thứ được xem là một hố đen bình thường.
04:13
An ordinary black hole is thought to be the end state
92
238000
3000
Một hố đen bình thường là trạng thái sau cùng
04:16
of a really massive star's life.
93
241000
2000
trong vòng đời của một ngôi sao khổng lồ.
04:18
So, if a star starts its life off
94
243000
2000
Như thế, nếu cuộc sống của một ngôi sao bắt đầu kết thúc
04:20
with much more mass than the mass of the Sun,
95
245000
2000
với khối lượng lớn hơn nhiều khổi lượng của mặt trời,
04:22
it's going to end its life by exploding
96
247000
3000
nó sẽ kết thúc vòng đời bằng cách nổ tung
04:25
and leaving behind these beautiful supernova remnants that we see here.
97
250000
3000
và để lại đằng sau những dấu tích tuyệt đẹp của siêu tân tinh mà chúng ta thấy ở đây.
04:28
And inside that supernova remnant
98
253000
2000
Và bên trong những dấu vết còn lại của siêu tân tinh
04:30
is going to be a little black hole
99
255000
2000
sẽ là một lỗ đen nhỏ
04:32
that has a mass roughly three times the mass of the Sun.
100
257000
3000
có khối lượng gấp 3 lần khối lượng của Mặt Trời.
04:35
On an astronomical scale
101
260000
2000
Trong đo lường của thiên văn học
04:37
that's a very small black hole.
102
262000
2000
đó là một lỗ đen rất nhỏ.
04:39
Now, what I want to talk about are the supermassive black holes.
103
264000
3000
Bây giờ, tôi muốn nói về những lỗ đen siêu lớn.
04:42
And the supermassive black holes are thought to reside at the center of galaxies.
104
267000
4000
Và những siêu lỗ đen được cho là nằm ở trung tâm của những thiên hà.
04:46
And this beautiful picture taken with the Hubble Space Telescope
105
271000
3000
Và bức ảnh tuyệt đẹp này được chụp từ kính viễn vọng Hubble
04:49
shows you that galaxies come in all shapes and sizes.
106
274000
3000
cho thấy các thiên hà có đủ các loại hình dạng và kích cỡ.
04:52
There are big ones. There are little ones.
107
277000
2000
Có những cái to. Có những cái nhỏ.
04:54
Almost every object in that picture there is a galaxy.
108
279000
3000
Hầu hết mọi vật thể trong bức tranh đó có một giải thiên hà.
04:57
And there is a very nice spiral up in the upper left.
109
282000
3000
và có những đường xoắn ốc đẹp về phía trên bên trái.
05:00
And there are a hundred billion stars in that galaxy,
110
285000
4000
Và có hàng trăm tỉ ngôi sao trong giải thiên hà đó,
05:04
just to give you a sense of scale.
111
289000
2000
chỉ để đưa ra cho bạn một ý niệm về phạm vi.
05:06
And all the light that we see from a typical galaxy,
112
291000
2000
Và tất cả ánh sáng mà chúng ta thấy từ một thiên hà tiêu biểu
05:08
which is the kind of galaxies that we're seeing here,
113
293000
2000
giống như thiên hà chúng ta đang thấy ở đây,
05:10
comes from the light from the stars.
114
295000
2000
đến từ ánh sáng của những ngôi sao.
05:12
So, we see the galaxy because of the star light.
115
297000
2000
Như thế, chúng ta nhìn thấy thiên hà bởi ánh sáng của những ngôi sao.
05:14
Now, there are a few relatively exotic galaxies.
116
299000
4000
Bây giờ, có một vài giải thiên hà tương đối kì lạ.
05:18
I like to call these the prima donna of the galaxy world,
117
303000
3000
Tôi thích gọi chúng là "người phụ nữ đầu tiên" của thế giới thiên hà,
05:21
because they are kind of show offs.
118
306000
2000
bởi vì chúng khá phô trương.
05:23
And we call them active galactic nuclei.
119
308000
2000
Và chúng ta gọi chúng là hạt nhân tích cực của thiên hà.
05:25
And we call them that because their nucleus,
120
310000
2000
Chúng ta gọi chúng như vậy bởi vì hạt nhân của chúng
05:27
or their center, are very active.
121
312000
3000
hoặc trung tâm của chúng rất năng động.
05:30
So, at the center there, that's actually where
122
315000
2000
Do vậy, ở trung tâm, đó thực sự là nơi
05:32
most of the starlight comes out from.
123
317000
2000
hầu hết ánh sáng đi ra.
05:34
And yet, what we actually see is light
124
319000
2000
Tuy thế, ánh sáng mà chúng ta thực sự nhìn thấy
05:36
that can't be explained by the starlight.
125
321000
3000
không đuợc giải thích là từ ánh sáng của các ngôi sao.
05:39
It's way more energetic.
126
324000
2000
Mà nó mãnh liệt hơn.
05:41
In fact, in a few examples it's like the ones that we're seeing here.
127
326000
2000
Thực tế, trong một vài ví dụ nó giống như thứ mà chúng ta thấy ở đây
05:43
There are also jets emanating out from the center.
128
328000
3000
Có nhiều tia phát ra từ trung tâm
05:46
Again, a source of energy that's very difficult to explain
129
331000
4000
Một lần nữa, nguồn của năng lượng rất khó lý giải
05:50
if you just think that galaxies are composed of stars.
130
335000
2000
nếu bạn chỉ nghĩ rằng thiên hà được tạo ra bởi các ngôi sao.
05:52
So, what people have thought is that perhaps
131
337000
2000
Như thế, mọi người nghĩ rằng có lẽ là
05:54
there are supermassive black holes
132
339000
3000
có những siêu lỗ đen
05:57
which matter is falling on to.
133
342000
3000
nơi mà vật chất bị cuốn vào đó.
06:00
So, you can't see the black hole itself,
134
345000
2000
Do vậy, bạn không thể nhìn thấy những lỗ đen,
06:02
but you can convert the gravitational energy of the black hole
135
347000
3000
nhưng bạn có thể chuyển năng lượng hấp dẫn của lỗ đen
06:05
into the light we see.
136
350000
2000
thành ánh sáng mà chúng ta nhìn thấy.
06:07
So, there is the thought that maybe supermassive black holes
137
352000
2000
Như thế, có ý kiến cho rằng có thể những siêu lỗ đen
06:09
exist at the center of galaxies.
138
354000
2000
hiện diện ở trung tâm của những thiên hà.
06:11
But it's a kind of indirect argument.
139
356000
2000
Nhưng đó chỉ là lý lẽ gián tiếp.
06:13
Nonetheless, it's given rise to the notion
140
358000
2000
Mặc dù vậy, nó vẫn đưa ra một quan điểm
06:15
that maybe it's not just these prima donnas
141
360000
3000
rằng có thể không chỉ có những "người phụ nữ đầu tiên"
06:18
that have these supermassive black holes,
142
363000
2000
có những siêu lỗ đen,
06:20
but rather all galaxies might harbor these
143
365000
3000
mà đúng hơn là tất cả các thiên hà đều có thể ẩn giấu
06:23
supermassive black holes at their centers.
144
368000
2000
siêu lỗ đen ở trung tâm của chúng.
06:25
And if that's the case -- and this is an example of a normal galaxy;
145
370000
3000
Và nếu đó là một trường hợp – Thì đây là 1 ví dụ về một thiên hà bình thường
06:28
what we see is the star light.
146
373000
2000
cái chúng ta nhìn là ánh sáng của các ngôi sao.
06:30
And if there is a supermassive black hole,
147
375000
2000
Và nếu có một siêu lỗ đen,
06:32
what we need to assume is that it's a black hole on a diet.
148
377000
3000
chúng ta cần thừa nhận là rằng đó là lỗ đen ăn chay
06:35
Because that is the way to suppress the energetic phenomena that we see
149
380000
3000
Bởi vì đó là cách ngăn chặn các hiện tượng năng lượng mà chúng ta thấy
06:38
in active galactic nuclei.
150
383000
3000
trong hạt nhân năng động của thiên hà.
06:41
If we're going to look for these stealth black holes
151
386000
3000
Nếu chúng ta đang tìm kiếm những lỗ đen ẩn nấp
06:44
at the center of galaxies,
152
389000
2000
ở trung tâm của các thiên hà,
06:46
the best place to look is in our own galaxy, our Milky Way.
153
391000
4000
thì nơi tốt nhất là ở ngay thiên hà của chúng ta, giải Ngân hà (Milky Way).
06:50
And this is a wide field picture
154
395000
2000
Và đây là bức trang toàn cảnh rộng lớn
06:52
taken of the center of the Milky Way.
155
397000
3000
được chụp từ trung tâm của giải Ngân hà.
06:55
And what we see is a line of stars.
156
400000
3000
Và cái chúng ta nhìn thấy là một giải các ngôi sao.
06:58
And that is because we live in a galaxy which has
157
403000
2000
Đó là vì chúng ta đang sống trong một thiên hà có
07:00
a flattened, disk-like structure.
158
405000
2000
cấu trúc phẳng giống như một cái đĩa.
07:02
And we live in the middle of it, so when we look towards the center,
159
407000
2000
Và chúng ta đang sống ở giữa; do đó khi nhìn vào trung tâm,
07:04
we see this plane which defines the plane of the galaxy,
160
409000
2000
chúng ta thấy mặt phẳng này định hình cho mặt phẳng của giải Ngân hà,
07:06
or line that defines the plane of the galaxy.
161
411000
4000
hoặc là đường thẳng định hình mặt phẳng của giải Ngân hà.
07:10
Now, the advantage of studying our own galaxy
162
415000
3000
Bây giờ, việc nghiên cứu thêm về giải Ngân hà
07:13
is it's simply the closest example of the center of a galaxy
163
418000
3000
là một ví dụ gần nhất cho trung tâm của một dải thiên hà
07:16
that we're ever going to have, because the next closest galaxy
164
421000
2000
mà chúng ta đã từng có, bởi vì thiên hà gần nhất
07:18
is 100 times further away.
165
423000
3000
cách xa gấp 100 lần.
07:21
So, we can see far more detail in our galaxy
166
426000
2000
Như thế, chúng ta có thể nhìn thấy nhiều chi tiết ở giải Ngân hà của chúng ta
07:23
than anyplace else.
167
428000
2000
hơn bất kì một nơi nào khác
07:25
And as you'll see in a moment, the ability to see detail
168
430000
2000
Và như bạn sẽ nhìn thấy ngay sau đây, khả năng thấy chi tiết
07:27
is key to this experiment.
169
432000
3000
là chìa khóa cho cuộc thử nghiệm này.
07:30
So, how do astronomers prove that there is a lot of mass
170
435000
3000
Vậy, làm cách nào các nhà thiên văn học chứng minh rằng có khối lượng cực lớn
07:33
inside a small volume?
171
438000
2000
bên trong một đơn vị nhỏ bé.
07:35
Which is the job that I have to show you today.
172
440000
3000
Đó là điều tôi sẽ cho bạn thấy hôm nay.
07:38
And the tool that we use is to watch the way
173
443000
2000
và công cụ chúng tôi sử dụng để quan sát cách
07:40
stars orbit the black hole.
174
445000
3000
những ngôi sao đi theo quỹ đạo của lỗ đen.
07:43
Stars will orbit the black hole
175
448000
2000
Các ngôi sao đi theo quỹ đạo của lỗ đen
07:45
in the very same way that planets orbit the sun.
176
450000
3000
cũng tương tự như cách các hành tinh quay theo quỹ đạo của mặt trời.
07:48
It's the gravitational pull
177
453000
2000
Do lực hấp đẫn
07:50
that makes these things orbit.
178
455000
2000
làm cho mọi vật đi theo quỹ đạo.
07:52
If there were no massive objects these things would go flying off,
179
457000
3000
Nếu không có những vật thể có khối lượng cực lớn thì mọi vật sẽ thoát ra
07:55
or at least go at a much slower rate
180
460000
2000
hoặc it nhất là đi chậm rãi hơn
07:57
because all that determines how they go around
181
462000
3000
bởi vì tất cả những gì quyết định chúng quay như thế nào
08:00
is how much mass is inside its orbit.
182
465000
2000
là khối lượng bên trong của vật thể mà nó quay xung quanh.
08:02
So, this is great, because remember my job is to show
183
467000
2000
Như thế, thật tuyệt vời, bởi vì công việc của tôi là chỉ ra
08:04
there is a lot of mass inside a small volume.
184
469000
2000
có nhiều khối lượng bên trong một đơn vị nhỏ bé.
08:06
So, if I know how fast it goes around, I know the mass.
185
471000
3000
Nếu tôi biết nó quay với tốc độ bao nhiêu thì tôi sẽ biết khối lượng
08:09
And if I know the scale of the orbit I know the radius.
186
474000
3000
Và nếu tôi biết tỉ lệ của quỹ đạo, tôi sẽ biết bán kính.
08:12
So, I want to see the stars
187
477000
2000
Do đó, tôi muốn nhìn các ngôi sao
08:14
that are as close to the center of the galaxy as possible.
188
479000
2000
càng ở gần trung tâm thiên hà càng tốt.
08:16
Because I want to show there is a mass inside as small a region as possible.
189
481000
4000
Bởi vì tôi muốn chỉ ra rằng có một khối lượng ở bên trong một khu vực nhỏ nhất có thể
08:20
So, this means that I want to see a lot of detail.
190
485000
3000
Vì thế, điều này có nghĩa là tôi cần thấy thật nhiều chi tiết.
08:23
And that's the reason that for this experiment we've used
191
488000
2000
Và đó là lý do chúng ta sử dụng cho cuộc thử nghiệm này
08:25
the world's largest telescope.
192
490000
2000
kính viễn vọng lớn nhất thế giới.
08:27
This is the Keck observatory. It hosts two telescopes
193
492000
3000
Đây là đài thiên văn Keck. Nó chứa 2 kính viễn vọng
08:30
with a mirror 10 meters, which is roughly
194
495000
2000
với một tấm gương tròn đường kính 10m
08:32
the diameter of a tennis court.
195
497000
2000
tương đương với một sân bóng Tennis.
08:34
Now, this is wonderful,
196
499000
2000
Bây giờ, điều này mới thật tuyệt vời
08:36
because the campaign promise
197
501000
2000
vì cuộc vận động để quyên góp
08:38
of large telescopes is that is that the bigger the telescope,
198
503000
3000
cho những kính viễn vọng rộng và lớn hơn,
08:41
the smaller the detail that we can see.
199
506000
4000
giúp chúng ta có thể thấy những chi tiết nhỏ hơn.
08:45
But it turns out these telescopes, or any telescope on the ground
200
510000
3000
Nhưng nó vượt quá những kính viễn vọng này hoặc bất kì cái nào trên Trái đất
08:48
has had a little bit of a challenge living up to this campaign promise.
201
513000
4000
đã có một thách thức nhỏ tồn tại cho cuộc vận động lời hứa này.
08:52
And that is because of the atmosphere.
202
517000
2000
Đó là bởi vì bầu khí quyển.
08:54
Atmosphere is great for us; it allows us
203
519000
2000
Bầu khí quyển tuyệt vời cho chúng ta, nó cho phép chúng ta
08:56
to survive here on Earth.
204
521000
2000
hiện diện nơi đây trên Trái Đất
08:58
But it's relatively challenging for astronomers
205
523000
3000
Nhưng lại là tương đối khó khăn cho những nhà thiên văn học
09:01
who want to look through the atmosphere to astronomical sources.
206
526000
4000
những người muốn nhìn xuyên qua bầu khí quyển tới gốc của vũ trụ.
09:05
So, to give you a sense of what this is like,
207
530000
2000
Vì thế, việc đưa cho bạn ý nghĩa nó giống cái gì
09:07
it's actually like looking at a pebble
208
532000
2000
thực sự giống việc nhìn một viên sỏi
09:09
at the bottom of a stream.
209
534000
2000
ở dưới đáy một dòng suối.
09:11
Looking at the pebble on the bottom of the stream,
210
536000
2000
Nhìn viên sỏi ở dưới dòng suối,
09:13
the stream is continuously moving and turbulent,
211
538000
3000
dòng suối vẫn di chuyển liên tục và hỗn loạn,
09:16
and that makes it very difficult to see the pebble on the bottom of the stream.
212
541000
4000
làm cho việc nhìn viên sỏi dưới dòng suối trở nên rất khó khăn.
09:20
Very much in the same way, it's very difficult
213
545000
2000
Tương tự như thế, rất khó
09:22
to see astronomical sources, because of the
214
547000
2000
để nhìn tới gốc của vũ trụ, bởi vì
09:24
atmosphere that's continuously moving by.
215
549000
2000
bầu khí quyển luôn luôn chuyển động.
09:26
So, I've spent a lot of my career working on ways
216
551000
3000
Thế nên, tôi đã bỏ ra nhiều công sức
09:29
to correct for the atmosphere, to give us a cleaner view.
217
554000
3000
để làm giảm sự ảnh hưởng của bầu khí quyển, cho một cái nhìn rõ ràng hơn.
09:32
And that buys us about a factor of 20.
218
557000
3000
và chúng tôi được trả với hệ với hệ số lương 20
09:35
And I think all of you can agree that if you can
219
560000
2000
Tôi nghĩ tất cả các bạn đều đồng ý rằng nếu bạn có thể
09:37
figure out how to improve life by a factor of 20,
220
562000
3000
tìm ra cách làm sao để nâng cao cuộc sống bởi hệ số lương 20
09:40
you've probably improved your lifestyle by a lot,
221
565000
2000
bạn có thể nâng cao lối sống lên rất nhiều
09:42
say your salary, you'd notice, or your kids, you'd notice.
222
567000
5000
nói tiền lương, bạn quan tâm hay con cái của bạn, bạn quan tâm.
09:47
And this animation here shows you one example of
223
572000
2000
Đoạn phim này nói đưa ra một ví dụ về
09:49
the techniques that we use, called adaptive optics.
224
574000
3000
kỹ thuật mà chúng tôi sử dụng, được gọi là thích ứng quang học.
09:52
You're seeing an animation that goes between
225
577000
2000
Bạn đang xem đoạn hoạt hình đi giữa
09:54
an example of what you would see if you don't use this technique --
226
579000
3000
một ví dụ của cái bạn muốn thấy nếu không sử dụng kĩ thuật này,
09:57
in other words, just a picture that shows the stars --
227
582000
3000
Nói cách khác, những bức ảnh chỉ thể hiện những ngôi sao,
10:00
and the box is centered on the center of the galaxy,
228
585000
2000
và cái hộp được đặt ở giữa ở trung tâm của thiên hà.
10:02
where we think the black hole is.
229
587000
2000
nơi chúng tôi nghĩ đó là lỗ đen.
10:04
So, without this technology you can't see the stars.
230
589000
3000
Vì thế, nếu không có công nghệ này, bạn sẽ không thể nhìn thấy các ngôi sao.
10:07
With this technology all of a sudden you can see it.
231
592000
2000
Với công nghệ này đột nhiên bạn có thể nhìn thấy nó.
10:09
This technology works by introducing a mirror
232
594000
2000
Công nghệ này hoạt động bởi đưa một tấm gương
10:11
into the telescope optics system
233
596000
2000
vào trong hệ thống quang học của kính viễn vọng
10:13
that's continuously changing to counteract what the atmosphere is doing to you.
234
598000
5000
nó liên tục thay đổi để chống lại việc mà bầu khí quyển đang làm với bạn.
10:18
So, it's kind of like very fancy eyeglasses for your telescope.
235
603000
4000
Như thế, nó là một loại kính mắt tưởng tượng cho kính viễn vọng của bạn.
10:22
Now, in the next few slides I'm just going to focus on
236
607000
2000
Bây giờ, trong vài bảng chiếu tiếp theo tôi sẽ chỉ tập trung vào
10:24
that little square there.
237
609000
2000
ô vuông bé đó.
10:26
So, we're only going to look at the stars inside that small square,
238
611000
2000
Vậy, chúng ta sẽ chỉ nhìn vào những ngôi sao bên trong hình vuông nhỏ đó,
10:28
although we've looked at all of them.
239
613000
2000
mặt dù chúng ta đã nhìn tất cả chúng.
10:30
So, I want to see how these things have moved.
240
615000
2000
Tôi muốn xem những thứ đó di chuyển như thế nào.
10:32
And over the course of this experiment, these stars
241
617000
2000
và thông qua quá trình của cuộc thử nghiệm này những ngôi sao đó
10:34
have moved a tremendous amount.
242
619000
2000
đã di chuyển ghê gớm.
10:36
So, we've been doing this experiment for 15 years,
243
621000
2000
Chúng tôi đã làm cuộc thử nghiệm này trong 15 năm,
10:38
and we see the stars go all the way around.
244
623000
2000
và thấy các ngôi sao đi tất cả các đường xung quanh.
10:40
Now, most astronomers have a favorite star,
245
625000
3000
Bây giờ hầu hết các nhà thiên văn đều có một ngôi sao ưa thích,
10:43
and mine today is a star that's labeled up there, SO-2.
246
628000
4000
và ngôi sao của tôi hôm nay được dán nhãn SO-2 ở kia.
10:47
Absolutely my favorite star in the world.
247
632000
2000
Chắc chắn rằng là ngôi sao ưa thích của tôi trên thế giới
10:49
And that's because it goes around in only 15 years.
248
634000
3000
là vì nó đi vòng quanh chỉ trong 15 năm.
10:52
And to give you a sense of how short that is,
249
637000
2000
Và để đưa cho bạn ý niệm ngắn là như thế nào,
10:54
the sun takes 200 million years to go around the center of the galaxy.
250
639000
5000
Mặt trời mất 200 triệu năm để đi 1 vòng quanh trung tâm của giải Ngân hà.
10:59
Stars that we knew about before, that were as close to the center of the galaxy
251
644000
3000
Những ngôi sao chúng ta biết trước đây, những cái gần trung tâm của giải ngân hà
11:02
as possible, take 500 years.
252
647000
2000
cũng mất 500 năm.
11:04
And this one, this one goes around in a human lifetime.
253
649000
4000
riêng nó,nó đi một vòng chỉ trong thời gian sống của 1 con người.
11:08
That's kind of profound, in a way.
254
653000
2000
điều đó thật ấn tượng, theo một cách nào đó.
11:10
But it's the key to this experiment. The orbit tells me
255
655000
2000
Nhưng nó là chìa khóa của cuộc thử nghiệm này. Quỹ đạo của nó nói cho tôi biết
11:12
how much mass is inside a very small radius.
256
657000
4000
bao nhiêu khối lượng trong một bán kính rất nhỏ.
11:16
So, next we see a picture here that shows you
257
661000
3000
Do vậy, tiếp theo chúng ta xem một tấm hình chỉ cho bạn thấy
11:19
before this experiment the size to which we could
258
664000
2000
trước cuộc thử nghiệm này kích cỡ mà chúng ta có thể
11:21
confine the mass of the center of the galaxy.
259
666000
3000
xác định khối lượng của trung tâm thiên hà.
11:24
What we knew before is that there was four million
260
669000
2000
Điều chúng ta biết trước đây là có 4 triệu
11:26
times the mass of the sun inside that circle.
261
671000
3000
lần khối lượng của mặt trời trong vòng tròn đó.
11:29
And as you can see, there was a lot of other stuff inside that circle.
262
674000
2000
Và như bạn có thể thấy, còn có nhiều những thứ khác bên trong vòng tròn.
11:31
You can see a lot of stars.
263
676000
2000
Bạn có thể thấy rất nhiều ngôi sao.
11:33
So, there was actually lots of alternatives
264
678000
2000
Do dó, thực sự có rất nhiều sự lựa chọn
11:35
to the idea that there was a supermassive black hole at the center of the galaxy,
265
680000
3000
cho ý tưởng có 1 siêu lỗ đen ở trung tâm của thiên hà,
11:38
because you could put a lot of stuff in there.
266
683000
2000
bởi vì bạn có thể đặt nhiều thứ vào đó.
11:40
But with this experiment, we've confined
267
685000
2000
Nhưng với cuộc thử nghiệm này chúng ta đã khẳng định
11:42
that same mass to a much smaller volume
268
687000
3000
rằng cùng khối lượng trong một thể tích nhỏ hơn nhiều
11:45
that's 10,000 times smaller.
269
690000
4000
đến 10 ngàn lần.
11:49
And because of that, we've been able to show
270
694000
2000
Vì vậy, chúng ta có thể chỉ
11:51
that there is a supermassive black hole there.
271
696000
2000
ra rằng có một siêu lỗ đen ở đó.
11:53
To give you a sense of how small that size is,
272
698000
2000
Để giúp các bạn hiểu kích cỡ nhỏ là như thế nào,
11:55
that's the size of our solar system.
273
700000
2000
đó chính là kích cỡ hệ mặt trời của chúng ta.
11:57
So, we're cramming four million times the mass of the sun
274
702000
4000
Chúng ta đang nhồi 4 triệu lần khối lượng của mặt trời
12:01
into that small volume.
275
706000
2000
vào một đơn vị nhỏ.
12:03
Now, truth in advertising. Right?
276
708000
3000
Bây giờ, sự thật trong quảng cáo. Có đúng không?
12:06
I have told you my job is to get it down to the Schwarzchild radius.
277
711000
3000
Tôi đã nói với bạn công việc của tôi là đưa nó xuống bán kính lực hấp dẫn (Schwarzchild).♫
12:09
And the truth is, I'm not quite there.
278
714000
2000
và sự thật là, tôi không hoàn toàn chắc chắn.
12:11
But we actually have no alternative today
279
716000
2000
nhưng chúng ta thực sự không có cách nào hôm nay
12:13
to explaining this concentration of mass.
280
718000
3000
để giải thích về sự tập trung khối lượng.
12:16
And, in fact, it's the best evidence we have to date
281
721000
3000
và, thực tế, nó là bằng chứng tốt nhất chúng ta có cho đến nay
12:19
for not only existence of a supermassive black hole
282
724000
2000
cho không chỉ sự tồn tại của siêu lỗ đen
12:21
at the center of our own galaxy, but any in our universe.
283
726000
3000
ở trung tâm giải Ngân hà của chúng ta, mà còn trong toàn vũ trụ.
12:24
So, what next? I actually think
284
729000
3000
vậy, cái gì tiếp theo đây? Tôi thực sự nghĩ
12:27
this is about as good as we're going to do with today's technology,
285
732000
2000
đấy là chúng ta sẽ làm tốt với công nghệ ngày nay,
12:29
so let's move on with the problem.
286
734000
2000
do vậy hãy cùng chuyển sang vấn đề.
12:31
So, what I want to tell you, very briefly,
287
736000
2000
Cái mà tôi muốn nói với bạn, rất ngắn gọn
12:33
is a few examples
288
738000
2000
là một vài ví dụ
12:35
of the excitement of what we can do today
289
740000
2000
về trạng thái cảm xúc của thứ mà chúng ta có thể làm ngày nay♫
12:37
at the center of the galaxy, now that we know that there is,
290
742000
2000
ở trung tâm của thiên hà, bây giờ chúng ta biết là có
12:39
or at least we believe,
291
744000
2000
hay ít nhất là chúng ta tin
12:41
that there is a supermassive black hole there.
292
746000
2000
là có một siêu lỗ đen ở đó.
12:43
And the fun phase of this experiment
293
748000
2000
Và giai đoạn thú vị của cuộc thử nghiệm này
12:45
is, while we've tested some of our ideas
294
750000
3000
là, trong khi chúng ta đã kiểm tra một vài ý tưởng
12:48
about the consequences of a supermassive black hole
295
753000
2000
về tầm quan trọng của siêu lỗ đen
12:50
being at the center of our galaxy,
296
755000
2000
ở trung tâm giải Ngân hà của chúng ta,
12:52
almost every single one
297
757000
2000
hầu như từ cái một
12:54
has been inconsistent with what we actually see.
298
759000
2000
mâu thuẫn với cái mà chúng ta thực sự nhìn thấy.
12:56
And that's the fun.
299
761000
2000
Và đó là điều thú vị.
12:58
So, let me give you the two examples.
300
763000
2000
Vậy nên tôi sẽ đưa cho bạn hai ví dụ.
13:00
You can ask, "What do you expect
301
765000
2000
Bạn có thể hỏi, "Bạn mong chờ điều gì
13:02
for the old stars, stars that have been around the center of the galaxy
302
767000
2000
từ những ngôi sao già, những ngôi sao gần trung tâm của thiên hà
13:04
for a long time, they've had plenty of time to interact with the black hole."
303
769000
4000
trong một thời gian dài, chúng có đủ thời gian để tương tác với lỗ đen."
13:08
What you expect there is that old stars
304
773000
2000
Bạn mong chờ những ngôi sao già đó
13:10
should be very clustered around the black hole.
305
775000
2000
sẽ quy tụ gần lỗ đen
13:12
You should see a lot of old stars next to that black hole.
306
777000
4000
Bạn nên nhìn nhiều ngôi sao già kế bên lỗ đen đó.
13:16
Likewise, for the young stars, or in contrast, the young stars,
307
781000
4000
Tương tự cho những ngôi sao trẻ, hoặc khác biệt với những ngôi sao trẻ
13:20
they just should not be there.
308
785000
2000
chúng không nên ở đó.
13:22
A black hole does not make a kind neighbor to a stellar nursery.
309
787000
4000
Một lỗ đen không là một người hàng xóm tốt bụng đối với một một nhà trẻ của các ngôi sao.♫
13:26
To get a star to form, you need a big ball of gas and dust to collapse.
310
791000
4000
Để một ngôi sao định hình, bạn cần một quả bóng lớn có khí và bụi để sụp đổ♪
13:30
And it's a very fragile entity.
311
795000
2000
và nó là một thực thể rất mỏng manh.
13:32
And what does the big black hole do?
312
797000
2000
Và điều một lỗ đen lớn làm là gì?
13:34
It strips that gas cloud apart.
313
799000
2000
Nó chuyển đám mây khí đó cách xa nhau.
13:36
It pulls much stronger on one side than the other
314
801000
2000
Nó hút mạnh hơn ở một đầu so với đầu bên kia
13:38
and the cloud is stripped apart.
315
803000
2000
và đám mây bị đẩy cách xa ra.
13:40
In fact, we anticipated that star formation shouldn't proceed in that environment.
316
805000
3000
Thực tế, chúng ta dự đoán rằng sự hình thành của các ngôi sao không thể tiếp tục trong môi trường đó.
13:43
So, you shouldn't see young stars.
317
808000
2000
nên bạn không nhìn được những ngôi sao trẻ.
13:45
So, what do we see?
318
810000
2000
vậy, chúng ta nhìn thấy cái gì?
13:47
Using observations that are not the ones I've shown you today,
319
812000
2000
Việc sử dụng sự quan sát không phải là thứ mà tôi chỉ cho bạn ngày hôm nay♫
13:49
we can actually figure out which ones are old and which ones are young.
320
814000
3000
mà chúng ta có thực sự suy nghĩ ra cái gì là trẻ và cái gì là già.
13:52
The old ones are red.
321
817000
2000
Những ngôi sao già có màu đỏ.
13:54
The young ones are blue. And the yellow ones, we don't know yet.
322
819000
3000
Những ngôi sao trẻ màu xanh. Còn màu vàng, chúng ta vẫn chưa biết.
13:57
So, you can already see the surprise.
323
822000
2000
Bạn có thể thấy điều bất ngờ
13:59
There is a dearth of old stars.
324
824000
2000
Có những cái chết của các ngôi sao già.
14:01
There is an abundance of young stars, so it's the exact opposite of the prediction.
325
826000
4000
Có rất nhiều những ngôi sao trẻ, do đó nó trái ngược hẳn với sự tiên đoán.
14:05
So, this is the fun part.
326
830000
2000
Đó là phần thú vị.
14:07
And in fact, today, this is what we're trying to figure out,
327
832000
2000
Và thực tế, ngày nay, đó là cái chúng ta đang cố gắng tìm hiểu,
14:09
this mystery of how do you get --
328
834000
2000
điều bí mật này là làm cách nào bạn biết được
14:11
how do you resolve this contradiction.
329
836000
2000
bạn giải quyết sự mâu thuẫn này như thế nào.
14:13
So, in fact, my graduate students
330
838000
2000
Trên thực tế, những sinh viên thực tập của tôi
14:15
are, at this very moment, today, at the telescope,
331
840000
4000
,ngay lúc này,vào ngày hôm nay, tại kính viễn vọng
14:19
in Hawaii, making observations to get us
332
844000
3000
ở Hawaii, đang theo dõi với hi vọng đưa chúng ta
14:22
hopefully to the next stage,
333
847000
2000
sang 1 giai đoạn khác,
14:24
where we can address this question
334
849000
2000
nơi chúng ta có thể nói về câu hỏi này
14:26
of why are there so many young stars,
335
851000
2000
rằng tại sao lại có quá nhiều những ngôi sao trẻ,
14:28
and so few old stars.
336
853000
2000
và quá ít những ngôi sao già.
14:30
To make further progress we really need to look at the orbits
337
855000
2000
Để tạo nên những tiến bộ xa hơn chúng ta thực sự cần nhìn vào các quỹ đạo
14:32
of stars that are much further away.
338
857000
2000
của những ngôi sao xa hơn.
14:34
To do that we'll probably need much more
339
859000
2000
Để làm được điều đó chúng ta chắc chắn cần
14:36
sophisticated technology than we have today.
340
861000
2000
công nghệ phức tạp hơn chúng ta đang có ngày nay.
14:38
Because, in truth, while I said we're correcting
341
863000
2000
Bởi vì, sự thật, trong khi tôi nói chúng ta đang làm giảm ảnh hưởng
14:40
for the Earth's atmosphere, we actually only
342
865000
2000
của khí quyển Trái đất, thì chúng ta thực sự mới chỉ
14:42
correct for half the errors that are introduced.
343
867000
2000
chỉnh được một nửa những sai sót đã được giới thiệu.
14:44
We do this by shooting a laser up into the atmosphere,
344
869000
3000
Chúng ta làm điều này bằng cách bắn tia lazer vào bầu khí quyển,
14:47
and what we think we can do is if we
345
872000
3000
và chúng ta nghĩ điều có thể làm là nếu chúng ta
14:50
shine a few more that we can correct the rest.
346
875000
2000
chiếu sáng nhiều hơn thì chúng ta có thể chỉnh sửa phần còn lại.
14:52
So this is what we hope to do in the next few years.
347
877000
2000
vậy đây là điều chúng ta hi vọng sẽ làm được trong vài năm tới.
14:54
And on a much longer time scale,
348
879000
2000
và trong phạm vi thời gian dài hơn,
14:56
what we hope to do is build even larger telescopes,
349
881000
3000
chúng ta hi vọng có thể xây dựng những kính viễn vọng lớn hơn,
14:59
because, remember, bigger is better in astronomy.
350
884000
3000
bởi vì, các bạn nhớ chứ, trong thiên văn học càng lớn càng tốt.
15:02
So, we want to build a 30 meter telescope.
351
887000
2000
Nên chúng ta muốn xây dựng một kính viễn vọng 30 m.
15:04
And with this telescope we should be able to see
352
889000
2000
và với kính viễn vọng này chúng ta có thể nhìn thấy
15:06
stars that are even closer to the center of the galaxy.
353
891000
3000
cả những ngôi sao ở gần trung tâm của thiên hà.
15:09
And we hope to be able to test some of
354
894000
2000
Và chúng ta hi vọng có thể kiểm chứng một vài điều
15:11
Einstein's theories of general relativity,
355
896000
3000
trong thuyết tương đối của Einstein,
15:14
some ideas in cosmology about how galaxies form.
356
899000
3000
một số ý tưởng trong vũ trụ học về sự hình thành của những thiên hà.
15:17
So, we think the future of this experiment
357
902000
2000
Do vậy, chúng tôi nghĩ tương lai của thử nghiệm này
15:19
is quite exciting.
358
904000
3000
hoàn toàn rất thú vị.
15:22
So, in conclusion, I'm going to show you an animation
359
907000
2000
Vì vậy, trong phần kết luận, tôi sẽ cho bạn thấy một hình ảnh động
15:24
that basically shows you how these
360
909000
2000
mà về cơ bản sẽ cho bạn thấy cách những
15:26
orbits have been moving, in three dimensions.
361
911000
3000
quỹ đạo chuyển động, trong ba kích thước.
15:29
And I hope, if nothing else,
362
914000
2000
Và tôi hi vọng, nếu không còn gì khác,
15:31
I've convinced you that, one, we do in fact
363
916000
2000
tôi đã thuyết phục các bạn rằng, một là, trên thực tế
15:33
have a supermassive black hole at the center of the galaxy.
364
918000
3000
có một siêu lỗ đen tại trung tâm của thiên hà.
15:36
And this means that these things do exist in our universe,
365
921000
3000
Và nó có nghĩa là những thứ đang tồn tại trong vũ trụ,
15:39
and we have to contend with this, we have to explain
366
924000
2000
và chúng ta phải đấu tranh với nó, chúng ta phải giải thích
15:41
how you can get these objects in our physical world.
367
926000
3000
làm thế nào bạn có được những vật thể trong thế giới vật chất của chúng ta.
15:44
Second, we've been able to look at that interaction
368
929000
3000
Hai là, chúng ta có thể nhìn thấy sự tương tác
15:47
of how supermassive black holes interact,
369
932000
3000
giữa siêu lỗ đen tác động qua lại như thế nào♫
15:50
and understand, maybe, the role in which they play
370
935000
4000
và hiểu, có lẽ, vai trò chúng đóng góp
15:54
in shaping what galaxies are, and how they work.
371
939000
3000
trong việc cấu thành những thiên hà, và cách nó hoạt động.
15:57
And last but not least,
372
942000
2000
Và, cuối cùng, nhưng đặc biệt,
15:59
none of this would have happened
373
944000
2000
không điều gì có thể xảy ra
16:01
without the advent of the tremendous progress
374
946000
3000
nếu không có sự ra đời của những tiến bộ to lớn
16:04
that's been made on the technology front.
375
949000
2000
được làm nên từ mặt trận công nghệ.
16:06
And we think that this is a field that is moving incredibly fast,
376
951000
4000
Và chúng ta cho rằng đó là một lĩnh vực đang chuyển biến cực kỳ nhanh,
16:10
and holds a lot in store for the future.
377
955000
3000
và tạo tiền đề cho tương lai
16:13
Thanks very much.
378
958000
2000
Cám ơn rất nhiều.
16:15
(Applause)
379
960000
5000
(Tiếng vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Andrea Ghez - AstronomerAndrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space.
Why you should listen
Seeing the unseen (from 26,000 light-years away) is a specialty of UCLA astronomer Andrea Ghez. From the highest and coldest mountaintop of Hawaii, home of the Keck Observatory telescopes, using bleeding-edge deep-space-scrying technology, Ghez handily confirmed 30 years of suspicions of what lies at the heart of the Milky Way galaxy -- a supermassive black hole, which sends its satellite stars spinning in orbits approaching the speed of light.
Ghez received a MacArthur "genius grant" in 2008 for her work in surmounting the limitations of earthbound telescopes. Early in her career, she developed a technique known as speckle imaging, which combined many short exposures from a telescope into one much-crisper image. Lately she's been using adaptive optics to further sharpen our view from here -- and compile evidence of young stars at the center of the universe.
Andrea Ghez | Speaker | TED.com