TED2007
Murray Gell-Mann: Beauty, truth and ... physics?
Murray Gell-Mann o pięknie i prawdzie w fizyce
Filmed:
Readability: 4
1,420,558 views
Uzbrojony w poczucie humoru i słownik dla laików, laureat nagrody Nobla, Murray Gell-Mann uchyla uczestnikom TED rąbka tajemnicy o fizyce cząstek elementarnych, zadając przy okazji pytania takie jak, Czy eleganckie równania są częściej prawidłowe niż brzydkie?
Murray Gell-Mann - Physicist
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Thank you for putting up these pictures of my colleagues over here.
0
0
4000
Dziękuję za umieszczenie tych obrazów z moimi kolegami.
00:16
(Laughter) We'll be talking about them.
1
4000
5000
(śmiech). Porozmawiamy sobie o nich później.
00:21
Now, I'm going try an experiment. I don't do experiments, normally. I'm a theorist.
2
9000
5000
Teraz spróbuję wykonać eksperyment. Normalnie nie eksperymentuję. Jestem teoretykiem.
00:26
But I'm going see what happens if I press this button.
3
14000
4000
Ale sprawdzę co się stanie jeśli nacisnę ten przycisk.
00:30
Sure enough. OK. I used to work in this field of elementary particles.
4
18000
5000
Wystarczająco dobrze. OK. Pracowałem w dziedzinie cząstek elementarych.
00:35
What happens to matter if you chop it up very fine?
5
23000
4000
Co się stanie z materią jeśli bardzo się ją rozdrobni?
00:39
What is it made of?
6
27000
2000
Z czego jest zrobiona?
00:41
And the laws of these particles are valid throughout the universe,
7
29000
5000
A prawa tych cząstek są obowiązujące dla całego wszechświata,
00:46
and they're very much connected with the history of the universe.
8
34000
3000
i są bardzo związane z jego historią.
00:49
We know a lot about four forces. There must be a lot more,
9
37000
3000
Wiemy dużo o czterech rodzajach oddziaływania. Pewnie jest ich znacznie więcej,
00:52
but those are at very, very small distances,
10
40000
2000
ale na bardzo, bardzo małych odległościach
00:54
and we haven't really interacted with them very much yet.
11
42000
3000
i nie badaliśmy ich zbytnio do tej pory.
00:57
The main thing I want to talk about is this:
12
45000
4000
Przede wszystkim chcę powiedzieć o tym
01:01
that we have this remarkable experience in this field of fundamental physics
13
49000
4000
że mamy to niezwykłe doświadczenie w dziedzinie fundamentalnej fizyki
01:05
that beauty is a very successful criterion for choosing the right theory.
14
53000
7000
że piękno jest bardzo dobrym kryterium do wybierania właściwej teorii.
01:12
And why on earth could that be so?
15
60000
5000
Jakim cudem jest to możliwe?
01:17
Well, here's an example from my own experience.
16
65000
3000
No cóż, oto przykład z mojego doświadczenia.
01:20
It's fairly dramatic, actually, to have this happen.
17
68000
5000
Właściwie to całkiem uderzające, że tak się stało.
01:25
Three or four of us, in 1957,
18
73000
3000
Troje lub czworo z nas, w 1957 roku,
01:28
put forward a partially complete theory of one of these forces, this weak force.
19
76000
5000
zaprezentowało częściowo kompletną teorię na temat jednego z tych oddziaływań, słabego oddziaływania.
01:33
And it was in disagreement with seven -- seven, count them, seven experiments.
20
81000
6000
I była ona w sprzeczności z siedmioma -- siedmioma, policzcie sobie, siedmioma eksperymentami.
01:39
Experiments were all wrong.
21
87000
3000
Wszystkie eksperymenty były błędne.
01:42
And we published before knowing that,
22
90000
2000
I opublikowaliśmy ją nie wiedząc o tym,
01:44
because we figured it was so beautiful, it's gotta be right!
23
92000
3000
ponieważ stwierdziliśmy że jest tak piękna, że musi być prawidłowa!
01:47
The experiments had to be wrong, and they were.
24
95000
3000
Eksperymenty musiały być błędne i były.
01:50
Now our friend over there, Albert Einstein,
25
98000
3000
Teraz, nasz przyjaciel, o tam, Albert Einstein
01:53
used to pay very little attention when people said,
26
101000
4000
zazwyczaj nie przykładał zbyt dużej wagi kiedy ludzie mówili,
01:57
"You know, there's a man with an experiment that seems to disagree with special relativity.
27
105000
5000
"Wiesz, jest człowiek z eksperymentem który wydaje się być w sprzeczności ze szczególną teorią względności.
02:02
DC Miller. What about that?" And he would say, "Aw, that'll go away." (Laughter)
28
110000
9000
DC Miller. Co ty na to?" A on zazwyczaj odpowiadał "A, to minie" (śmiech).
02:11
Now, why does stuff like that work? That's the question.
29
119000
3000
Teraz, dlaczego to tak działa? Oto jest pytanie.
02:14
Now, yeah, what do we mean by beautiful? That's one thing.
30
122000
5000
I jeszcze, co rozumiemy przez piękno? To jeden z problemów.
02:19
I'll try to make that clear -- partially clear.
31
127000
3000
Spróbuję to wyjaśnić -- częściowo wyjaśnić.
02:22
Why should it work, and is this something to do with human beings?
32
130000
5000
Dlaczego to powinno tak działać i czy ma to coś wspólnego z ludźmi?
02:27
I'll let you in on the answer to the last one that I offer,
33
135000
3000
Zaoferuję odpowiedź na ostatnie z nich,
02:30
and that is, it has nothing to do with human beings.
34
138000
2000
i to jest: to nie ma nic wspólnego z ludźmi.
02:32
Somewhere in some other planet, orbiting some very distant star,
35
140000
5000
Gdzieś na jakiejś innej planecie, orbitującej wokół jakiejś bardzo odległej gwiazdy,
02:37
maybe in a another galaxy,
36
145000
2000
być może w innej galaktyce,
02:39
there could well be entities that are at least as intelligent as we are,
37
147000
4000
mogą się znajdować istoty co najmniej tak inteligentne jak my,
02:43
and are interested in science. It's not impossible; I think there probably are lots.
38
151000
5000
zainteresowane nauką. To nie jest niemożliwe; uważam że prawdopodobnie jest ich dużo.
02:48
Very likely, none is close enough to interact with us.
39
156000
3000
Bardzo możliwe, że żadna nie jest wystarczająco blisko żeby się z nami spotkać.
02:51
But they could be out there, very easily.
40
159000
5000
Ale mogą tam być, bardzo łatwo.
02:56
And suppose they have, you know, very different sensory apparatus, and so on.
41
164000
6000
I przypuśćmy że mają, wiecie, zupełnie inny zestaw zmysłów i tak dalej.
03:02
They have seven tentacles, and they have 14 little funny-looking compound eyes,
42
170000
5000
Mają siedem macek i 14 małych, zabawnie wyglądających złożonych oczu
03:07
and a brain shaped like a pretzel.
43
175000
4000
i mózg w kształcie precla.
03:11
Would they really have different laws?
44
179000
3000
Czy naprawdę mieliby inne prawa?
03:14
There are lots of people who believe that, and I think it is utter baloney.
45
182000
4000
Jest mnóstwo ludzi, którzy w to wierzą, a według mnie to kompletna bzdura.
03:18
I think there are laws out there,
46
186000
2000
Myślę że istnieją prawa
03:20
and we of course don't understand them at any given time very well
47
188000
6000
i oczywiście nie rozumiemy ich jeszcze zbyt dobrze
03:26
-- but we try. And we try to get closer and closer.
48
194000
3000
-- ale staramy się. I staramy się dotrzeć bliżej i bliżej.
03:29
And someday, we may actually figure out the fundamental unified theory
49
197000
4000
I pewnego dnia możemy w zasadzie odkryć zunifikowaną fundamentalną teorię
03:33
of the particles and forces, what I call the "fundamental law."
50
201000
5000
cząstek i oddziaływań, którą nazywamy "prawem podstawowym".
03:38
We may not even be terribly far from it.
51
206000
2000
Możemy nawet nie być tak strasznie daleko od tego.
03:40
But even if we don't run across it in our lifetimes,
52
208000
3000
Ale nawet jeśli do niego nie dojdziemy za naszego życia,
03:43
we can still think there is one out there,
53
211000
3000
cały czas możemy myśleć że takie istnieje,
03:46
and we're just trying to get closer and closer to it.
54
214000
2000
a my po prostu staramy się do niego coraz bardziej zbliżyć.
03:48
I think that's the main point to be made.
55
216000
3000
Uważam że to jest główny cel do osiągnięcia.
03:51
We express these things mathematically.
56
219000
3000
Wyrażamy te sprawy przy pomocy matematyki.
03:54
And when the mathematics is very simple --
57
222000
2000
A kiedy matematyka jest bardzo prosta --
03:56
when in terms of some mathematical notation,
58
224000
4000
kiedy przy pomocy pewnych wyrażeń matematycznych
04:00
you can write the theory in a very brief space, without a lot of complication --
59
228000
6000
można zapisać teorię na bardzo małej przestrzeni, bez zbędnych komplikacji --
04:06
that's essentially what we mean by beauty or elegance.
60
234000
4000
to jest właściwie to co rozumiemy przez piękno lub elegancję.
04:10
Here's what I was saying about the laws. They're really there.
61
238000
6000
Oto co mówiłem o prawach. Naprawdę istnieją.
04:16
Newton certainly believed that.
62
244000
2000
Newton z pewnością w to wierzył.
04:18
And he said, here, "It is the business of natural philosophy to find out those laws."
63
246000
10000
I powiedział, "Jednym z zadań filozofii naturalnej jest znalezienie tych praw."
04:28
The basic law, let's say -- here's an assumption.
64
256000
3000
Podstawowe prawo, powiedzmy -- to założenie.
04:31
The assumption is that the basic law really takes the form
65
259000
3000
Musimy założyć że to podstawowe prawo rzeczywiście przybiera formę
04:34
of a unified theory of all the particles.
66
262000
3000
zunifikowanej teorii wszystkich cząstek.
04:37
Now, some people call that a theory of everything.
67
265000
3000
Teraz, niektórzy ludzie nazywają ją teorią wszystkiego.
04:40
That's wrong because the theory is quantum mechanical.
68
268000
5000
To błąd, ponieważ jest to teoria oparta o mechanikę kwantową.
04:45
And I won't go into a lot of stuff about quantum mechanics and what it's like, and so on.
69
273000
4000
I nie będę się wdawał w detale na temat mechaniki kwantowej i z czym to się je.
04:49
You've heard a lot of wrong things about it anyway. (Laughter)
70
277000
5000
I tak słyszeliście już dużo bzdur na ten temat. (śmiech).
04:54
There are even movies about it with a lot of wrong stuff.
71
282000
3000
Powstały nawet o niej filmy z mnóstwem błędów.
04:57
But the main thing here is that it predicts probabilities.
72
285000
5000
Ale głównie chodzi o to, że przewiduje prawdopodobieństwa.
05:02
Now, sometimes those probabilities are near certainties.
73
290000
3000
Czasami te prawdopodobieństwa są bliskie pewności.
05:05
And in a lot of familiar cases, they of course are.
74
293000
3000
I w wielu podobnych przypadkach rzeczywiście są pewne.
05:08
But other times they're not, and you have only probabilities for different outcomes.
75
296000
6000
Ale w innych nie są i mamy tylko prawdopodobieństwa dla różnych możliwości.
05:14
So what that means is that the history of the universe is not determined just by the fundamental law.
76
302000
6000
A to znaczy że historia wszechświata nie jest zdeterminowana tylko przez prawo podstawowe.
05:20
It's the fundamental law and this incredibly long series of accidents,
77
308000
5000
Tylko przez prawo podstawowe i ten niewiarygodnie długi ciąg przypadków,
05:25
or chance outcomes, that are there in addition.
78
313000
5000
lub wyników prawdopodobieństwa, dodanych do tego.
05:30
And the fundamental theory doesn't include those chance outcomes; they are in addition.
79
318000
6000
A fundamentalna teoria nie zawiera tych wyników prawdopodobieństwa; one są dodatkiem.
05:36
So it's not a theory of everything. And in fact, a huge amount of the information
80
324000
4000
Więc nie jest to teoria wszystkiego. I faktycznie, olbrzymie ilości informacji
05:40
in the universe around us comes from those accidents,
81
328000
4000
w otaczającym nas wszechświecie pochodzi z tych przypadków,
05:44
and not just from the fundamental laws.
82
332000
3000
a nie tylko z praw fundamentalnych.
05:47
Now, it's often said that getting closer and closer
83
335000
8000
Jest takie powiedzenie że dochodzenie bliżej i bliżej
05:55
to the fundamental laws by examining phenomena at low energies, and then higher energies,
84
343000
5000
do praw fundamentalnych przez sprawdzanie zjawisk małych energii, a potem większych energii,
06:00
and then higher energies, or short distances, and then shorter distances,
85
348000
3000
a potem jeszcze większych, lub krótkich odległości, a potem krótszych
06:03
and then still shorter distances, and so on, is like peeling the skin of an onion.
86
351000
4000
a potem jeszcze krótszych odległości i tak dalej, jest jak obieranie warstw cebuli.
06:07
And we keep doing that,
87
355000
2000
I cały czas to robimy,
06:09
and build more powerful machines, accelerators for particles.
88
357000
4000
i budujemy potężniejsze urządzenia, akceleratory cząstek.
06:13
We look deeper and deeper into the structure of particles,
89
361000
5000
Spoglądamy coraz głębiej i głębiej w struktury cząstek
06:18
and in that way we get probably closer and closer to this fundamental law.
90
366000
7000
i w ten sposób prawdopodobnie zbliżamy się do tego prawa podstawowego.
06:25
Now, what happens is that as we do that, as we peel these skins of the onion,
91
373000
6000
To co się dzieje kiedy to robimy, kiedy obieramy kolejne warstwy cebuli,
06:31
and we get closer and closer to the underlying law,
92
379000
3000
i dostajemy się bliżej i bliżej do leżącego tam prawa,
06:34
we see that each skin has something in common with the previous one,
93
382000
5000
widzimy że każda warstwa ma coś wspólnego z poprzednią
06:39
and with the next one. We write them out mathematically,
94
387000
4000
i z następną. Zapisujemy je matematycznie
06:43
and we see they use very similar mathematics.
95
391000
3000
i widzimy że używają bardzo podobnej matematyki.
06:46
They require very similar mathematics.
96
394000
3000
Wymagają bardzo podobnej matematyki.
06:49
That is absolutely remarkable, and that is a central feature
97
397000
4000
To absolutnie godne podziwu i jest to główna cecha
06:53
of what I'm trying to say today.
98
401000
5000
o której staram się dzisiaj opowiedzieć.
06:58
Newton called it -- that's Newton, by the way -- that one.
99
406000
3000
Newton nazwał to -- swoją drogą to Newton -- o tamten.
07:01
This one is Albert Einstein. Hi, Al! And anyway,
100
409000
7000
Ten tutaj to Albert Einstein. Cześć Al!
07:08
he said, "nature conformable to herself" -- personifying nature as a female.
101
416000
7000
Powiedział "natura podobna do samej siebie" -- personifikując naturę jako kobietę.
07:15
And so what happens is that the new phenomena,
102
423000
5000
I okazuje się, że to nowe zjawisko,
07:20
the new skins, the inner skins of the slightly smaller skins of the onion
103
428000
6000
nowe warstwy, wewnętrzne warstwy ciut mniejszych warstw cebuli
07:26
that we get to, resemble the slightly larger ones.
104
434000
4000
do których docieramy, przypominają te trochę większe.
07:30
And the kind of mathematics that we had for the previous skin
105
438000
6000
I matematyka, której używaliśmy do poprzedniej warstwy
07:36
is almost the same as what we need for the next skin.
106
444000
4000
jest prawie taka sama jak ta, której potrzebujemy do następnej.
07:40
And that's why the equations look so simple.
107
448000
4000
I dlatego właśnie równania wyglądają tak prosto.
07:44
Because they use mathematics we already have.
108
452000
3000
Ponieważ stosują matematykę, którą już znamy.
07:47
A trivial example is this: Newton found the law of gravity,
109
455000
5000
Trywialny przykład: Newton odkrył prawo grawitacji,
07:52
which goes like one over the square of the distance between the things gravitated.
110
460000
5000
które brzmi jak, jeden przez kwadrat odległości pomiędzy obiektami przyciągającymi się.
07:57
Coulomb, in France, found the same law for electric charges.
111
465000
5000
Coulomb, we Francji, znalazł to samo prawo dla ładunków elektrycznych.
08:02
Here's an example of this similarity.
112
470000
2000
Oto przykład tego podobieństwa.
08:04
You look at gravity, you see a certain law.
113
472000
3000
Patrząc na grawitację widzimy pewne prawo.
08:07
Then you look at electricity. Sure enough. The same rule.
114
475000
3000
Potem patrzymy na elektryczność. Pewnie. Ta sama zasada.
08:10
It's a very simple example.
115
478000
2000
To bardzo prosty przykład.
08:12
There are lots of more sophisticated examples.
116
480000
4000
Jest mnóstwo bardziej skomplikowanych przykładów.
08:16
Symmetry is very important in this discussion.
117
484000
2000
Symetria jest tu bardzo ważna.
08:18
You know what it means. A circle, for example,
118
486000
3000
Rozumiecie co to znaczy. Okrąg na przykład,
08:21
is symmetric under rotations about the center of the circle.
119
489000
4000
jest symetryczny względem obrotu wokół swojego środka.
08:25
You rotate around the center of the circle, the circle remains unchanged.
120
493000
5000
Kiedy obracacie okrąg wokół środka, okrąg pozostaje bez zmian.
08:30
You take a sphere, in three dimensions, you rotate around the center of the sphere,
121
498000
3000
Kiedy weźmiecie sferę, w trzech wymiarach, obracacie ją wokół środka
08:33
and all those rotations leave the sphere alone.
122
501000
4000
i te wszystkie obroty nie zmieniają sfery.
08:37
They are symmetries of the sphere.
123
505000
1000
To symetrie sfery.
08:38
So we say, in general, that there's a symmetry
124
506000
4000
Dlatego mówimy, ogólnie, że istnieje symetria
08:42
under certain operations if those operations leave the phenomenon,
125
510000
4000
dla pewnych działań, jeśli te działania zostawiają zjawisko,
08:46
or its description, unchanged.
126
514000
3000
lub jego opis, bez zmian.
08:49
Maxwell's equations are of course symmetrical
127
517000
3000
Równania Maxwella są oczywiście symetryczne
08:52
under rotations of all of space.
128
520000
2000
względem obrotów przestrzeni.
08:54
Doesn't matter if we turn the whole of space around by some angle,
129
522000
4000
Nie ma znaczenie czy przekręcimy całą przestrzeń dookoła o jakiś kąt,
08:58
it doesn't leave the -- doesn't change the phenomenon of electricity or magnetism.
130
526000
4000
to nie zostawia -- nie zmienia zjawiska elektryczności czy magnetyzmu.
09:02
There's a new notation in the 19th century that expressed this,
131
530000
4000
W 19-tym wieku istniał zapis do wyrażania tego
09:06
and if you use that notation, the equations get a lot simpler.
132
534000
4000
i jeśli użyjemy tego zapisu, równania stają się znacznie prostsze.
09:10
Then Einstein, with his special theory of relativity,
133
538000
3000
Następnie Einstein, ze swoją szczególną teorią względności,
09:13
looked at a whole set of symmetries of Maxwell's equations,
134
541000
3000
spojrzał na cały zbiór symetrii w równaniach Maxwella,
09:16
which are called special relativity.
135
544000
3000
które są nazwane szczególną względnością.
09:19
And those symmetries, then, make the equations even shorter, and even prettier, therefore.
136
547000
5000
I te symetrie powodują, że równania stają się jeszcze krótsze i dlatego jeszcze ładniejsze.
09:24
Let's look. You don't have to know what these things mean, doesn't make any difference.
137
552000
3000
Popatrzmy. Nie musicie wiedzieć co tam jest napisane, to nie ma teraz znaczenia.
09:27
But you can just look at the form. (Laughter) You can look at the form.
138
555000
4000
Popatrzcie po prostu na formę. (śmiech). Możecie popatrzeć na formę.
09:31
You see above, at the top, a long list
139
559000
2000
Widzicie na samej górze, długą listę
09:33
of equations with three components for the three directions of space: x, y and z.
140
561000
6000
równań z trzema zmiennymi dla trzech wymiarów przestrzeni: x, y i z.
09:39
Then, using vector analysis, you use rotational symmetry, and you get this next set.
141
567000
6000
Potem, przy pomocy analizy wektorowej, używamy symetrii obrotowej i otrzymujemy następną listę.
09:45
Then you use the symmetry of special relativity and you get an even simpler set
142
573000
4000
Potem używamy symetrii szczególnej względności i otrzymujemy jeszcze prostszą listę,
09:49
down here, showing that symmetry exhibits better and better.
143
577000
4000
tę na dole, ukazującą istnienie tej symetrii coraz lepiej.
09:53
The more and more symmetry you have, the better you exhibit the simplicity and elegance of the theory.
144
581000
6000
Im więcej symetrii mamy, tym lepiej możemy pokazać prostotę i elegancję teorii.
09:59
The last two, the first equation says that electric charges and currents
145
587000
4000
Ostatnie dwa, pierwsze równanie mówi że ładunki elektryczne i prądy
10:03
give rise to all the electric and magnetic fields.
146
591000
4000
są przyczyną wszystkich pól elektrycznych i magnetycznych.
10:07
The next -- second -- equation says that there is no magnetism other than that.
147
595000
5000
Następne -- drugie -- równanie mówi że nie ma magnetyzmu innego niż ten.
10:12
The only magnetism comes from electric charges and currents.
148
600000
3000
Jedyny magnetyzm pochodzi od ładunków elektrycznych i prądów.
10:15
Someday we may find some slight hole in that argument.
149
603000
5000
Kiedyś być może znajdziemy małą dziurę w tej argumentacji.
10:20
But for the moment, that's the case.
150
608000
4000
Ale na tę chwilę ona obowiązuje.
10:24
Now, here is a very exciting development that many people have not heard of.
151
612000
4000
Teraz, istnieje bardzo ekscytujące odkrycie o którym niewielu ludzi słyszało.
10:28
They should have heard of it, but it's a little tricky to explain in technical detail,
152
616000
5000
Powinni o tym usłyszeć, ale jest trochę zabawy z wyjaśnianiem detali technicznych,
10:33
so I won't do it. I'll just mention it. (Laughter)
153
621000
3000
więc tego nie zrobię. Tylko napomknę. (śmiech).
10:36
But Chen Ning Yang, called by us "Frank" Yang -- (Laughter)
154
624000
10000
Mianowicie, Chen Ning Yang, przezywany przez nas "Frank" Yang -- (śmiech)
10:46
-- and Bob Mills put forward, 50 years ago,
155
634000
4000
-- i Bob Mills zaprezentowali 50 lat temu,
10:50
this generalization of Maxwell's equations, with a new symmetry.
156
638000
4000
uogólnienie równań Maxwella, z nową symetrią.
10:54
A whole new symmetry.
157
642000
2000
Całkiem nową symetrią.
10:56
Mathematics very similar, but there was a whole new symmetry.
158
644000
3000
Bardzo podobna matematyka, ale była tam całkiem nowa symetria.
10:59
They hoped that this would contribute somehow to particle physics
159
647000
5000
Mieli nadzieję że to wniesie jakiś wkład do fizyki cząstek
11:04
-- didn't. It didn't, by itself, contribute to particle physics.
160
652000
4000
-- ale nie. Samo z siebie nic to nie wniosło do fizyki cząstek.
11:08
But then some of us generalized it further. And then it did!
161
656000
5000
Ale później niektórzy z nas uogólnili to jeszcze bardziej. I wtedy wniosło!
11:13
And it gave a very beautiful description of the strong force and of the weak force.
162
661000
5000
I dało przepiękny opis mocnej siły i słabej siły.
11:18
So here we say, again, what we said before:
163
666000
3000
Więc można powtórzyć, to co mówiliśmy wcześniej:
11:21
that each skin of the onion shows a similarity to the adjoining skins.
164
669000
4000
każda warstwa cebuli ukazuje podobieństwo do przylegających warstw.
11:25
So the mathematics for the adjoining skins is very similar to what we need for the new one.
165
673000
5000
Więc matematyka przylegających warstw jest bardzo podobna do tej, której potrzebujemy dla nowej warstwy.
11:30
And therefore it looks beautiful
166
678000
2000
I dlatego wygląda to pięknie.
11:32
because we already know how to write it in a lovely, concise way.
167
680000
4000
Ponieważ od razu wiemy jak zapisać to w przyjemny, zwięzły sposób.
11:36
So here are the themes. We believe there is a unified theory underlying all the regularities.
168
684000
9000
Stąd wątki. Wierzymy że za tymi wszystkimi regularnościami kryje się zunifikowana teoria.
11:45
Steps toward unification exhibit the simplicity.
169
693000
4000
Kroki w kierunku unifikacji odsłaniają prostotę.
11:49
Symmetry exhibits the simplicity.
170
697000
2000
Symetria odsłania prostotę.
11:51
And then there is self-similarity across the scales -- in other words,
171
699000
4000
A w dodatku istnieje samopodobieństwo pośród skal -- innymi słowy,
11:55
from one skin of the onion to another one.
172
703000
2000
między jedną warstwą cebuli, a kolejną.
11:57
Proximate self-similarity. And that accounts for this phenomenon.
173
705000
5000
Przybliżone samopodobieństwo. I to odpowiada za to zjawisko.
12:02
That will account for why beauty is a successful criterion for selecting the right theory.
174
710000
7000
To jest powód dlaczego piękno jest świetnym kryterium do wybierania właściwej teorii.
12:09
Here's what Newton himself said:
175
717000
1000
Oto co powiedział sam Newton:
12:10
"Nature is very consonant and conformable to her self."
176
718000
4000
"Natura jest bardzo harmonijna i podobna do samej siebie."
12:14
One thing he was thinking of is something that most of us take for granted today,
177
722000
4000
Jedna z rzeczy którą miał na myśli jest coś, co obecnie bierzemy za pewnik,
12:18
but in his day it wasn't taken for granted.
178
726000
3000
ale w jego czasach pewne nie było.
12:21
There's the story, which is not absolutely certain to be right, but a lot of people told it.
179
729000
6000
Istnieje ta historia, która niekoniecznie musi być prawdziwa, ale wielu ludzi ją opowiada.
12:27
Four sources told it. That when they had the plague in Cambridge,
180
735000
4000
Cztery źródła o niej mówią. Że kiedy wybuchła zaraza w Cambridge,
12:31
and he went down to his mother's farm -- because the university was closed --
181
739000
4000
a on pojechał na farmę swojej matki -- bo uniwersytet był zamknięty --
12:35
he saw an apple fall from a tree, or on his head or something.
182
743000
4000
zobaczył jak jabłko spada z drzewa lub na jego głowę czy jakoś tak.
12:39
And he realized suddenly that the force that drew the apple down to the earth
183
747000
4000
I nagle zrozumiał że siła która ściągnęła jabłko na ziemię
12:43
could be the same as the force regulating the motions of the planets and the moon.
184
751000
6000
może być tą samą, która kieruje ruchem planet i księżyca.
12:49
That was a big unification for those days, although today we take it for granted.
185
757000
5000
To była wielka unifikacja jak na tamte czasy, chociaż dzisiaj jest to dla nas oczywiste.
12:54
It's the same theory of gravity.
186
762000
4000
To ta sama teoria grawitacji.
12:58
So he said that this principle of nature, consonance:
187
766000
5000
Tak więc powiedział że ta zasada natury, jej harmonijność:
13:03
"This principle of nature being very remote from the conceptions of philosophers,
188
771000
5000
„To prawo natury jest znacznie oddalone od koncepcji filozofów,
13:08
I forbore to describe it in that book,
189
776000
3000
od opisania których powstrzymuję się w tej książce
13:11
lest I should be accounted an extravagant freak ... "
190
779000
4000
zatem powinienem być uznany co najmniej za ekstrawaganckiego dziwaka ... "
13:15
That's what we all have to watch out for, (Laughter) especially at this meeting.
191
783000
5000
To jest coś, na co wszyscy powinniśmy uważać. (śmiech). Szczególnie na tym spotkaniu.
13:20
" ... and so prejudice my readers against all those things which were the main design of the book."
192
788000
5000
" ... i uprzedzić czytelników na temat tych wszystkich rzeczy, które tworzyły główny rys tej książki."
13:25
Now, who today would claim that as a mere conceit of the human mind?
193
793000
4000
Kto dzisiaj twierdziłby że to jedynie zarozumiałość ludzkiego umysłu?
13:29
That the force that causes the apple to fall to the ground
194
797000
4000
Że siła która powoduje że jabłko spada na ziemię
13:33
is the same force that causes the planets and the moon to move around,
195
801000
3000
jest tą samą siłą, która odpowiada za ruch planet i księżyca,
13:36
and so on? Everybody knows that. It's a property of gravitation.
196
804000
5000
i tak dalej? Wszyscy to wiedzą. To właściwość grawitacji.
13:41
It's not something in the human mind. The human mind can, of course, appreciate it
197
809000
4000
To nie coś wymyślonego. Ludzki umysł może, oczywiście, docenić to
13:45
and enjoy it, use it, but it's not -- it doesn't stem from the human mind.
198
813000
5000
i cieszyć się tym, używać, ale to nie jest -- to nie pochodzi z ludzkiego umysłu.
13:50
It stems from the character of gravity.
199
818000
2000
To wynika z właściwości grawitacji.
13:52
And that's true of all the things we're talking about.
200
820000
2000
I to jest prawdziwe dla wszystkich rzeczy o których dzisiaj mówiliśmy.
13:54
They are properties of the fundamental law.
201
822000
2000
To są właściwości prawa podstawowego.
13:56
The fundamental law is such that the different skins of the onion resemble one another,
202
824000
6000
Prawo podstawowe mówi zaś, że różne warstwy cebuli są do siebie podobne,
14:02
and therefore the math for one skin allows you to express beautifully and simply
203
830000
4000
i dlatego matematyka dla jednej warstwy pozwala wyrazić pięknie i prosto
14:06
the phenomenon of the next skin.
204
834000
3000
fenomen następnej warstwy.
14:09
I say here that Newton did a lot of things that year:
205
837000
3000
Newton odkrył mnóstwo rzeczy tamtego roku:
14:12
gravity, the laws of motion, the calculus, white light composed of all the colors of the rainbow.
206
840000
6000
grawitację, prawa dynamiki, analizę, białe światło jako kompozycję wszystkich kolorów tęczy.
14:18
And he could have written quite an essay on "What I Did Over My Summer Vacation."
207
846000
6000
I mógł napisać spory esej pod tytułem "Co zrobiłem w czasie letnich wakacji."
14:24
(Laughter)
208
852000
4000
(śmiech).
14:28
So we don't have to assume these principles as separate metaphysical postulates.
209
856000
10000
Więc nie musimy zakładać tych zasad jako oddzielnych metafizycznych postulatów.
14:38
They follow from the fundamental theory.
210
866000
6000
One wywodzą się z teorii fundamentalnej.
14:44
They are what we call emergent properties.
211
872000
2000
Są czymś co nazywamy wyłaniającymi się właściwościami.
14:46
You don't need -- you don't need something more to get something more.
212
874000
7000
Nie potrzeba -- nie potrzeba czegoś więcej żeby otrzymać coś większego.
14:53
That's what emergence means.
213
881000
2000
Oto co wyłanianie się oznacza.
14:55
Life can emerge from physics and chemistry, plus a lot of accidents.
214
883000
9000
Życie potrafi wyłonić się z fizyki i chemii, plus mnóstwa przypadków.
15:04
The human mind can arise from neurobiology and a lot of accidents,
215
892000
5000
Ludzki umysł może powstać z neurobiologii i mnóstwa przypadków,
15:09
the way the chemical bond arises from physics and certain accidents.
216
897000
7000
w sposób w jaki chemiczne wiązanie powstaje z fizyki i pewnych przypdaków.
15:16
It doesn't diminish the importance of these subjects
217
904000
4000
To nie pomniejsza ważności tych tematów,
15:20
to know that they follow from more fundamental things, plus accidents.
218
908000
6000
wiedza że powstają z bardziej fundamentalnych rzeczy oraz przypadków.
15:26
That's a general rule, and it's critically important to realize that.
219
914000
5000
To ogólna zasada i jest bardzo ważne żeby to sobie uświadomić.
15:31
You don't need something more in order to get something more.
220
919000
4000
Nie potrzeba czegoś więcej po to żeby otrzymać coś więcej.
15:35
People keep asking that when they read my book, "The Quark and the Jaguar,"
221
923000
4000
Ludzie ciągle pytali o to po przeczytaniu mojej książki, Kwark i Jaguar.
15:39
and they say, "Isn't there something more beyond what you have there?"
222
927000
4000
Pytali, "Czy nie ma czegoś więcej poza tym co mamy?"
15:43
Presumably, they mean something supernatural.
223
931000
4000
Przypuszczalnie mając na myśli coś nadnaturalnego.
15:47
Anyway, there isn't. (Laughter)
224
935000
2000
Tak czy siak, nie ma. (śmiech).
15:49
You don't need something more to explain something more.
225
937000
5000
Nie potrzeba czegoś więcej, żeby wyjaśnić więcej.
15:54
Thank you very much. (Applause)
226
942000
3000
Dziękuję bardzo.
ABOUT THE SPEAKER
Murray Gell-Mann - PhysicistMurray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe.
Why you should listen
He's been called "the man with five brains" -- and Murray Gell-Mann has the resume to prove it. In addition to being a Nobel laureate, he is an accomplished physicist who's earned numerous awards, medals and honorary degrees for his work with subatomic particles, including the groundbreaking theory that the nucleus of an atom comprises 100 or so fundamental building blocks called quarks.
Gell-Mann's influence extends well beyond his field: He's a member of the National Academy of Sciences, the American Academy of Arts and Sciences, and the Council on Foreign Relations. He also serves on the board of the Wildlife Conservation Society and is a director of Encyclopedia Britannica. Gell-Mann, a professor emeritus of Caltech, now heads the evolution of human languages program at the Santa Fe Institute, which he cofounded in 1984.
A prolific writer -- he's penned scores of academic papers and several books, including The Quark and the Jaguar -- Gell-Mann is also the subject of the popular science biography Strange Beauty: Murray Gell-Mann and the Revolution in 20th-Century Physics.
Murray Gell-Mann | Speaker | TED.com