TEDYouth 2014
Jaap de Roode: How butterflies self-medicate
Jaap de Roode: Kelebekler kendilerini nasıl tedavi ediyor
Filmed:
Readability: 4.2
1,143,584 views
Tıpkı bizim gibi, kral kelebekler kötü parazitler yüzünden bazen hastalanır. Fakat biyolog Jaap de Roode, üzerinde çalıştığı kelebeklerde ilginç bir şey fark etti. Hasta dişi kelebek yavruları hasta olmasın diye yumurtalarını özel bir çeşit bitki üzerine bırakmayı seçiyor. Bu bitkiyi seçeceğini nereden biliyor? Bunu bize insan hastalıklarını tedavi için yeni ilaçlar bulmamızı öğreten "başka bir kelebek etkisi" olarak düşünün.
Jaap de Roode - Biologist
Jaap de Roode studies the ecology and evolution of parasites, focusing on those that attack the monarch butterfly. Full bio
Jaap de Roode studies the ecology and evolution of parasites, focusing on those that attack the monarch butterfly. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So infectious diseases, right?
0
190
1530
Evet, bulaşıcı hastalıklar...
00:13
Infectious diseases
are still the main cause
are still the main cause
1
1720
2150
Bulaşıcı hastalıklar tüm dünyada hâlâ
00:15
of human suffering and death
around the world.
around the world.
2
3870
2327
acı ve ölümün temel sebebi.
00:18
Every year, millions of people die
of diseases such as T.B., malaria, HIV,
of diseases such as T.B., malaria, HIV,
3
6197
5170
Her yıl milyonlarca insan T.B., sıtma, HIV
00:23
around the world
and even in the United States.
and even in the United States.
4
11367
2346
gibi hastalıklardan ölüyor,
Amerika'da dahi.
Amerika'da dahi.
00:25
Every year, thousands of Americans
die of seasonal flu.
die of seasonal flu.
5
13713
3606
Her yıl binlerce Amerikalı mevsimsel
gripten dolayı yaşamını yitiriyor.
gripten dolayı yaşamını yitiriyor.
00:29
Now of course, humans,
we are creative. Right?
we are creative. Right?
6
17319
2155
Tabii ki biz insanlar
yaratıcıyız. Değil mi?
yaratıcıyız. Değil mi?
00:31
We have come up with ways to protect
ourselves against these diseases.
ourselves against these diseases.
7
19474
3325
Kendimizi hastalıklara karşı korumak için
yeni yöntemler buluruz.
yeni yöntemler buluruz.
İlaç ve aşılarımız var.
00:34
We have drugs and vaccines.
8
22799
1305
00:36
And we're conscious --
we learn from our experiences
we learn from our experiences
9
24104
3385
Ve bilinçliyiz --
tecrübelerimizden öğreniyoruz
tecrübelerimizden öğreniyoruz
00:39
and come up with creative solutions.
10
27489
1927
ve yaratıcı çözümlerle geliyoruz.
00:41
We used to think we're alone in this,
but now we know we're not.
but now we know we're not.
11
29416
3065
Evrende yalnız olduğumuzu düşünsek de
artık olmadığmızı biliyoruz
artık olmadığmızı biliyoruz
00:44
We're not the only medical doctors.
12
32481
1819
Tek doktorlar biz değiliz.
00:46
Now we know that there's a lot of animals
out there that can do it too.
out there that can do it too.
13
34300
3406
Artık biliyoruz ki birçok hayvan da
bunu yapabiliyor.
bunu yapabiliyor.
En ünlüsü, muhtemelen, şempanzeler.
00:49
Most famous, perhaps, chimpanzees.
14
37706
1624
Bizden çok farklı değiller,
00:51
Not so much different from us,
15
39330
1501
bitkileri bağırsak parazitlerini tedavi
etmekte kullanıyorlar.
etmekte kullanıyorlar.
00:52
they can use plants
to treat their intestinal parasites.
to treat their intestinal parasites.
16
40831
2865
00:55
But the last few decades have shown us
that other animals can do it too:
that other animals can do it too:
17
43696
3447
Fakat son yıllarda başka hayvanların da
bunu yapabildiği anlaşıldı.
bunu yapabildiği anlaşıldı.
Filler, kirpiler,
kuzular, keçiler, siz söyleyin.
kuzular, keçiler, siz söyleyin.
00:59
elephants, porcupines,
sheep, goats, you name it.
sheep, goats, you name it.
18
47143
3379
Ve daha ilginci,
son buluşlar bize küçük beyinleri olan
son buluşlar bize küçük beyinleri olan
01:02
And even more interesting than that
is that recent discoveries are telling us
is that recent discoveries are telling us
19
50522
3639
01:06
that insects and other little animals with
smaller brains can use medication too.
smaller brains can use medication too.
20
54161
5442
böcek ve diğer ufak hayvanların da
ilaç tedavisi kullandığını gösteriyor.
ilaç tedavisi kullandığını gösteriyor.
Bulaşıcı hastalıklardaki sorun
hepimizin bildiği gibi
hepimizin bildiği gibi
01:11
The problem with infectious diseases,
as we all know,
as we all know,
21
59603
2529
01:14
is that pathogens continue to evolve,
22
62132
1949
patojenlerin gelişmeye devam etmesi
01:16
and a lot of the drugs
that we have developed
that we have developed
23
64081
2236
ve geliştirdiğimiz birçok ilaçın
01:18
are losing their efficacy.
24
66317
1659
faydasını yitirmesi.
01:19
And therefore, there is this great need
to find new ways to discover drugs
to find new ways to discover drugs
25
67976
4233
Ve bu nedenle, hastalıklara karşı
kullanabileceğimiz ilaçlar keşfetmek için
kullanabileceğimiz ilaçlar keşfetmek için
01:24
that we can use against our diseases.
26
72209
1904
yeni yollar bulmaya
çok ihtiyaç var.
çok ihtiyaç var.
01:26
Now, I think that we
should look at these animals,
should look at these animals,
27
74113
2554
Şimdi, bence şu hayvanlara bakmalı
ve kendi hastalıklarımızı nasıl tedavi
edeceğimizi onlardan öğrenmemiz lazım.
edeceğimizi onlardan öğrenmemiz lazım.
01:28
and we can learn from them
how to treat our own diseases.
how to treat our own diseases.
28
76667
3134
01:32
As a biologist, I have been studying
monarch butterflies for the last 10 years.
monarch butterflies for the last 10 years.
29
80331
4300
Biyolog olarak, son 10 yıldır kral
kelebeği üzerinde çalışıyorum.
kelebeği üzerinde çalışıyorum.
01:36
Now, monarchs are extremely famous
for their spectacular migrations
for their spectacular migrations
30
84631
3368
Krallar her yıl milyonlarcasının
bir araya gelerek
bir araya gelerek
01:39
from the U.S. and Canada
down to Mexico every year,
down to Mexico every year,
31
87999
3110
Amerika ve Kanada'dan
Meksika'ya yaptıkları
Meksika'ya yaptıkları
01:43
where millions of them come together,
32
91109
2020
muhteşem göçlerle
oldukça ünlüdür.
oldukça ünlüdür.
01:45
but it's not why I started studying them.
33
93129
2531
Ama onları incelemeye başlamamın
sebebi bu değil.
sebebi bu değil.
01:47
I study monarchs because they get sick.
34
95660
2391
Kralları inceliyorum çünkü
hastalanıyorlar.
hastalanıyorlar.
01:50
They get sick like you.
They get sick like me.
They get sick like me.
35
98051
2462
Sizin gibi hastalanıyorlar.
Benim gibi hastalanıyorlar.
Benim gibi hastalanıyorlar.
01:52
And I think what they do
can tell us a lot about drugs
can tell us a lot about drugs
36
100513
2687
Bence yaptıkları bize insanlar
için geliştirebileceğimiz
için geliştirebileceğimiz
01:55
that we can develop for humans.
37
103200
2212
ilaçlarla ilgili çok şey anlatıyor.
01:57
Now, the parasites
that monarchs get infected with
that monarchs get infected with
38
105412
2435
Kralları enfekte eden parazitler
01:59
are called ophryocystis elektroscirrha --
a mouthful.
a mouthful.
39
107847
3879
ophryocystis elektroscirrha diye
adlandırılıyor, söylemesi zor.
adlandırılıyor, söylemesi zor.
02:03
What they do is they produce spores,
40
111726
1766
Yaptıkları şey ise
02:05
millions of spores
on the outside of the butterfly
on the outside of the butterfly
41
113492
2392
kelebeğin dış tarafında,
pulları arasında benek olarak
görünen sporlar üretmek.
görünen sporlar üretmek.
02:07
that are shown as little specks
in between the scales of the butterfly.
in between the scales of the butterfly.
42
115884
3377
02:11
And this is really detrimental
to the monarch.
to the monarch.
43
119261
2358
Ve bu kral için oldukça zararlı.
02:13
It shortens their lifespan,
44
121619
1648
Onun ömrünü kısaltır
02:15
it reduces their ability to fly,
45
123267
2105
uçma becerisini azaltır,
02:17
it can even kill them
before they're even adults.
before they're even adults.
46
125372
2507
hatta onu yetişkin olmadan önce öldürür.
02:19
Very detrimental parasite.
47
127879
1881
Çok zararlı parazitler.
02:21
As part of my job, I spend a lot of time
in the greenhouse growing plants,
in the greenhouse growing plants,
48
129760
4156
İşimin bir parçası olarak, serada büyüyen
bitkiler üzerinde çok zaman harcıyorum
bitkiler üzerinde çok zaman harcıyorum
02:25
and the reason for this is that monarchs
are extremely picky eaters.
are extremely picky eaters.
49
133916
3553
ve bunun sebebi, kralların oldukça seçici
yiyiciler olması.
yiyiciler olması.
02:29
They only eat milkweed as larvae.
50
137469
1995
Sadece ipekotu larvalarını yiyorlar.
02:31
Luckily, there are several
species of milkweed that they can use,
species of milkweed that they can use,
51
139464
3085
İyi ki, tüketebilecekleri birçok
ipekotu cinsi var
ipekotu cinsi var
02:34
and all these milkweeds
have cardenolides in them.
have cardenolides in them.
52
142549
2356
ve tüm bu ipekotlarında
kardenolitler var.
kardenolitler var.
02:36
These are chemicals that are toxic.
53
144905
1794
Bunlar zehirli kimyasallar.
02:38
They're toxic to most animals,
but not to monarchs.
but not to monarchs.
54
146699
2395
Birçok hayvan için zehirli
fakat krallar için değil.
fakat krallar için değil.
02:41
In fact, monarchs
can take up the chemicals,
can take up the chemicals,
55
149094
2222
Aslında, krallar kimyasalları alabilir,
02:43
put it in their own bodies,
and it makes them toxic
and it makes them toxic
56
151316
2408
vücutlarının içerisine koyabilirler
Ve bu onları
Ve bu onları
02:45
against their predators, such as birds.
57
153724
2279
kuş gibi yırtıcı hayvanlara
karşı zehirli yapar.
karşı zehirli yapar.
02:48
And what they do, then,
is advertise this toxicity
is advertise this toxicity
58
156003
2374
Ve sonrasında ise,
turuncu, siyah ve beyazlı
harika uyarıcı renkleriyle
harika uyarıcı renkleriyle
02:50
through their beautiful
warning colorations
warning colorations
59
158377
2021
02:52
with this orange, black and white.
60
160398
2078
bu toksitenin reklamını yaparlar.
02:54
So what I did during my job
is grow plants in the greenhouse,
is grow plants in the greenhouse,
61
162476
3872
Bu sürede serada bitkiler yetiştirdim,
02:58
different ones, different milkweeds.
62
166348
1746
farklı bitkiler, farklı ipekotları.
03:00
Some were toxic, including
the tropical milkweed,
the tropical milkweed,
63
168094
2754
Bazıları zehirliydi, tropik ipekotu dahil,
03:02
with very high concentrations
of these cardenolides.
of these cardenolides.
64
170848
3289
çok yüksek konsantrasyonlarda
kardenolitleri vardı.
kardenolitleri vardı.
03:06
And some were not toxic.
65
174137
1178
Ve bazıları zehirsizdi.
03:07
And then I fed them to monarchs.
66
175315
2320
Ve sonra kralları onlarla besledim.
03:09
Some of the monarchs were healthy.
They had no disease.
They had no disease.
67
177635
2623
Bazı krallar sağlıklıydı.
Hiçbir hastalıkları yoktu.
Hiçbir hastalıkları yoktu.
03:12
But some of the monarchs were sick,
68
180258
1775
Fakat bazıları hastaydı
ve ipekotlarının bazılarının
şifalı olduğunu buldum.
şifalı olduğunu buldum.
03:14
and what I found is that
some of these milkweeds are medicinal,
some of these milkweeds are medicinal,
69
182033
3023
03:17
meaning they reduce the disease symptoms
in the monarch butterflies,
in the monarch butterflies,
70
185056
3237
Yani kral kelebeklerindeki hastalık
semptomlarını azaltıyorlardı,
semptomlarını azaltıyorlardı,
03:20
meaning these monarchs can live longer
when they are infected
when they are infected
71
188293
3117
yani krallar hasta olduklarında,
bu şifalı bitkileri yer iseler
bu şifalı bitkileri yer iseler
03:23
when feeding on these medicinal plants.
72
191410
1914
daha uzun yaşayabilirler.
03:25
And when I found this, I had this idea,
73
193324
2711
Ve bunu bulduğum zaman,
bu fikre sahipken,
bu fikre sahipken,
03:28
and a lot of people said
it was a crazy idea,
it was a crazy idea,
74
196035
2308
birçoğu bunun çılgın
bir fikir olduğunu söyledi,
bir fikir olduğunu söyledi,
03:30
but I thought,
what if monarchs can use this?
what if monarchs can use this?
75
198343
2474
ama düşündüm,
ya krallar bunu kullanabiliyorlarsa?
ya krallar bunu kullanabiliyorlarsa?
03:32
What if they can use these plants
as their own form of medicine?
as their own form of medicine?
76
200817
3059
Ya bu bitkileri kendi ilaçları
olarak kullanabiliyorlarsa?
olarak kullanabiliyorlarsa?
03:35
What if they can act as medical doctors?
77
203876
2602
Ya doktor gibi davranabiliyorlarsa?
03:38
So my team and I
started doing experiments.
started doing experiments.
78
206828
2026
Böylece takımımla
deneyler yapmaya başladık.
deneyler yapmaya başladık.
03:40
In the first types of experiments,
79
208854
1801
İlk deneyde,
03:42
we had caterpillars,
and gave them a choice:
and gave them a choice:
80
210655
2170
tırtıllarımız vardı,
onlara bir seçenek sunduk:
onlara bir seçenek sunduk:
03:44
medicinal milkweed versus
non-medicinal milkweed.
non-medicinal milkweed.
81
212825
2741
şifalı ipekotuna karşı
şifalı olmayan ipekotu.
şifalı olmayan ipekotu.
03:47
And then we measured how much they ate
of each species over their lifetime.
of each species over their lifetime.
82
215566
3620
Ve sonra her bir cinsin yaşam süresince
ne kadar yediğini ölçtük.
ne kadar yediğini ölçtük.
03:51
And the result, as so often
in science, was boring:
in science, was boring:
83
219186
3014
Ve sonuç, bilimde çok sık olduğu gibi,
can sıkıcıydı:
can sıkıcıydı:
03:54
Fifty percent of their food was medicinal.
Fifty percent was not.
Fifty percent was not.
84
222200
4251
Yediklerinin yüzde ellisi şifalıydı.
Yüzde ellisi değildi.
Yüzde ellisi değildi.
03:58
These caterpillars didn't do
anything for their own welfare.
anything for their own welfare.
85
226451
3270
Bu tırtıllar kendi sağlıkları için hiçbir
şey yapmadılar.
şey yapmadılar.
04:02
So then we moved on to adult butterflies,
86
230611
2075
Sonra yetişkin kelebeklere geçtik,
04:04
and we started asking the question
87
232686
1891
ve şunu sormaya başladık:
04:06
whether it's the mothers
that can medicate their offspring.
that can medicate their offspring.
88
234577
3158
Acaba anneler mi yavrularını
tedavi edebiliyorlar?
tedavi edebiliyorlar?
04:09
Can the mothers lay their eggs
on medicinal milkweed
on medicinal milkweed
89
237735
2774
Anneler gelecekteki yavrularının
daha az hasta olması için
daha az hasta olması için
04:12
that will make their
future offspring less sick?
future offspring less sick?
90
240509
3199
şifalı ipekotunun üzerine
yumurtlayabilirler mi?
yumurtlayabilirler mi?
04:15
We have done these experiments now
over several years,
over several years,
91
243708
2528
Bu deneyleri yıllar boyunca yaptık
04:18
and always get the same results.
92
246236
1788
ve her zaman aynı sonucu elde ettik.
04:20
What we do is we put
a monarch in a big cage,
a monarch in a big cage,
93
248024
2162
Yaptığımız şey kralı büyük
bir kafese koymaktı.
bir kafese koymaktı.
04:22
a medicinal plant on one side,
a non-medicinal plant on the other side,
a non-medicinal plant on the other side,
94
250186
3483
Şifalı bitki bir tarafta,
şifalı olmayan öbür tarafta
şifalı olmayan öbür tarafta
04:25
and then we measure the number of eggs
that the monarchs lay on each plant.
that the monarchs lay on each plant.
95
253669
4576
ve kralın her bitki üzerine
yumurtladığı yumurta sayısını ölçtük
yumurtladığı yumurta sayısını ölçtük
Ve bunu yaptığımızda bulduğumuz şey
her zaman aynı.
her zaman aynı.
04:30
And what we find when we do that
is always the same.
is always the same.
96
258245
3109
04:33
What we find is that the monarchs
strongly prefer the medicinal milkweed.
strongly prefer the medicinal milkweed.
97
261354
3593
Bulduğumuz şey, kralların daha çok
şifalı ipekotunu tercih ettiğiydi.
şifalı ipekotunu tercih ettiğiydi.
04:36
In other words,
what these females are doing
what these females are doing
98
264947
2101
Diğer bir deyişle,
dişiler yumurtalarının
dişiler yumurtalarının
04:39
is they're laying 68 percent
of their eggs in the medicinal milkweed.
of their eggs in the medicinal milkweed.
99
267048
3344
%68'ini ipekotuna yumurtluyorlar.
04:42
Intriguingly, what they do
is they actually transmit the parasites
is they actually transmit the parasites
100
270392
4220
Şaşırtıcı bir şekilde, yumurtlarken
aslında parazitleri transfer ediyorlar.
04:46
when they're laying the eggs.
101
274612
1465
04:48
They cannot prevent this.
102
276077
1435
Bunun önüne geçemezler.
04:49
They can also not medicate themselves.
103
277512
1931
Ayrıca kendilerini de iyileştiremezler.
04:51
But what these experiments tell us
104
279443
2237
Fakat bu deney bize şunu söylüyor:
04:53
is that these monarchs, these mothers,
can lay their eggs on medicinal milkweed
can lay their eggs on medicinal milkweed
105
281680
4829
Bu krallar, bu anneler, gelecekteki
yavrularının daha az hasta olması için
yavrularının daha az hasta olması için
04:58
that will make their
future offspring less sick.
future offspring less sick.
106
286509
2639
şifalı bitki üzerine yumurtlayabilirler.
05:03
Now, this is a really
important discovery, I think,
important discovery, I think,
107
291058
2523
Bence bu gerçekten çok önemli bir keşif.
05:05
not just because it tells us
something cool about nature,
something cool about nature,
108
293581
2834
Sadece doğa hakkında havalı bir şey
söylediği için değil,
söylediği için değil,
05:08
but also because it may tell us something
more about how we should find drugs.
more about how we should find drugs.
109
296415
3686
ayrıca ilaçları nasıl bulmamız
gerektiğini söyleyebileceği için.
gerektiğini söyleyebileceği için.
05:12
Now, these are animals that are very small
110
300101
2000
Şimdi, bu hayvanların çok küçük
05:14
and we tend to think of them
as very simple.
as very simple.
111
302101
2099
ve çok basit olduklarını düşünüyoruz.
05:16
They have tiny little brains,
112
304200
1557
Küçük beyinleri var,
05:17
yet they can do this
very sophisticated medication.
very sophisticated medication.
113
305757
2424
ama bu çok sofistike ilaç
tedavisini yapabiliyorlar.
tedavisini yapabiliyorlar.
05:20
Now, we know that even today,
most of our drugs
most of our drugs
114
308811
2578
Şimdi biliyoruz ki, bugün bile,
birçok ilaç
birçok ilaç
05:23
derive from natural products,
including plants,
including plants,
115
311389
2759
doğal ürünlerden elde ediliyor,
bitkiler dahil
bitkiler dahil
05:26
and in indigenous cultures,
116
314148
1612
ve yerel kültürlerde,
05:27
traditional healers often look
at animals to find new drugs.
at animals to find new drugs.
117
315760
2835
yerel şifacılar ilaçlar bulmak
için hayvanlara bakıyorlar.
için hayvanlara bakıyorlar.
05:30
In this way, elephants have told us
how to treat stomach upset,
how to treat stomach upset,
118
318595
3407
Bu sayede, filler mide ağrısını nasıl
tedavi edeceğimizi bize gösterdi
tedavi edeceğimizi bize gösterdi
05:34
and porcupines have told people
how to treat bloody diarrhea.
how to treat bloody diarrhea.
119
322002
3289
ve kirpiler kanlı ishalin nasıl
tedavi edileceğini insanlara gösterdi.
tedavi edileceğini insanlara gösterdi.
05:37
What I think is important,
though, is to move beyond
though, is to move beyond
120
325291
2655
Önemli olduğunu düşündüğüm şey
büyük beyinli memelilerin
büyük beyinli memelilerin
05:39
these large-brained mammals
and give these guys more credit,
and give these guys more credit,
121
327946
3808
ötesine geçmek
ve bu ahbaplara daha çok itibar etmek,
ve bu ahbaplara daha çok itibar etmek,
05:43
these simple animals, these insects
that we tend to think of
that we tend to think of
122
331754
2902
bu basit hayvanlara, çok, çok basit ve
05:46
as very, very simple
with tiny little brains.
with tiny little brains.
123
334656
3249
küçücük beyinli olduğunu düşündüğümüz
bu böceklere...
bu böceklere...
05:49
The discovery that these animals
can also use medication
can also use medication
124
337905
3971
Bu hayvanların da ilaç tedavisi
kullandıklarını keşfetmek
kullandıklarını keşfetmek
05:53
opens up completely new avenues,
125
341876
2479
bize tamamen yeni yollar açıyor
05:56
and I think that maybe one day,
we will be treating human diseases
we will be treating human diseases
126
344355
4714
ve bence belki de bir gün,
ilk defa kelebeklerle keşfettiğimiz
ilk defa kelebeklerle keşfettiğimiz
06:01
with drugs that were first
discovered by butterflies,
discovered by butterflies,
127
349069
3109
ilaçlarla insan hastalıklarını
tedavi ediyor olacağız
tedavi ediyor olacağız
06:04
and I think that is an amazing opportunity
worth pursuing.
worth pursuing.
128
352178
3975
ve bence bu kovalanması gereken
inanılmaz bir fırsat.
inanılmaz bir fırsat.
06:08
Thank you so much.
129
356153
2163
Çok teşekkürler.
06:10
(Applause)
130
358316
4505
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Jaap de Roode - BiologistJaap de Roode studies the ecology and evolution of parasites, focusing on those that attack the monarch butterfly.
Why you should listen
At his lab at Emory University, Jaap de Roode and his team study parasites and their hosts. Some of the questions that intrigue them: If a parasite depends on its host's survival for its own well-being, why do so many of them cause harm? In what ways are hosts able to self-medicate in order to make themselves less desirable to parasites? And are the abilities to harm hosts — and the ability of hosts to self-medicate — favored by natural selection?
The De Roode Lab focuses on the monarch butterfly and its parasites. The team has made a fascinating discovery: that female butterflies infected by a parasite choose to lay their eggs on a specific variety of milkweed that helps their offspring avoid getting sick. De Roode hopes that this insight could lead to new approaches in medications for human beings in the future.
Jaap de Roode | Speaker | TED.com