TEDGlobal 2012
Heather Brooke: My battle to expose government corruption
هیثەر برۆک: جەنگی من لە پێناو نیشاندانی گەندەڵییەکانی حکومەتدا
Filmed:
Readability: 4.1
997,335 views
ڕۆژنامە نووس (هیثەر برۆک) دەڵێت: سەرکردەکانمان پێویستیان بە لێپرسینەوە هەیە. هەروەها دەڵێت پێویستە ئابڕوچونەکان دەربارەی بەڵگەنامەی خەرجیەکانی پەرلەمانتارە بەریتانیەکان بزانین لە ساڵی ٢٠٠٩ دا. هیثەر برۆک هانمان دەدات کە پرسیار بکەین دەربارەی سەرکردەکانمان لە پۆستەکانیاندا وەک ئازادی لە داواکردنی زانیاریدا... تاکو لە کۆتایدا هەندێک لە وەڵامەکانمان دەست بکەوێت
Heather Brooke - Journalist
Heather Brooke campaigns for freedom of information, requesting one secret document at a time. Full bio
Heather Brooke campaigns for freedom of information, requesting one secret document at a time. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
Once upon a time, the world was a big, dysfunctional family.
0
732
5169
کاتی خۆی جیهان گەورە بوو، خێزانێکی ئاسایی نەبوو
00:21
It was run by the great and powerful parents,
1
5901
3431
لەلایەن دایک و باوکێکی دەسەڵاتدار و گەورەوە بەڕێوە دەبرا
00:25
and the people were helpless
2
9332
2335
خەڵکەکان یارمەتی یەکتریان نەدەدا
00:27
and hopeless naughty children.
3
11667
2496
وه منداڵه‌کانیان خراپ و بێ هیوابوون
00:30
If any of the more rowdier children questioned
4
14163
2503
ئه‌گه‌ر هه‌رمنداڵێک له‌و منداڵه ناڕێکانه پرسیاری بکردایه
00:32
the authority of the parents, they were scolded.
5
16666
3577
دایک و باوکه‌کان توڕه ده‌بوون
00:36
If they went exploring into the parents' rooms,
6
20243
3033
ئه‌گه‌ر منداڵه‌کان بچونایه ژووری دایک و باوکیان
00:39
or even into the secret filing cabinets, they were punished,
7
23276
3783
یان بچونایه بۆ شوێنی نێهنی فایله‌کانیان، ئه‌وا توشی سزا ده‌بوون
00:42
and told that for their own good
8
27059
2753
وه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی باشی خۆیان پێیان ده‌گوتن
00:45
they must never go in there again.
9
29812
3631
که جارێکی تر نه‌چنه‌وه ئه‌وێ
00:49
Then one day, a man came to town
10
33443
2496
ڕۆژێکیان پیاوێک هاته شارۆچکەکە
00:51
with boxes and boxes of secret documents
11
35939
2798
له‌گه‌ڵ چه‌ندین سندوقی فایلی نهێنی
00:54
stolen from the parents' rooms.
12
38737
1864
که له‌ژووری باوک و دایکی دزی بووی
00:56
"Look what they've been hiding from you," he said.
13
40601
4026
ئه‌و وتی، ته‌ماشاکه‌ن چیان شاردۆته‌وه
01:00
The children looked and were amazed.
14
44627
3042
منداڵه‌کان ته‌ماشایان کرد و دڵخۆش بوون
01:03
There were maps and minutes from meetings
15
47669
2844
چه‌ندین شوێن هه‌بوو وه به‌چه‌ند خوله‌کێک دووربون له کۆبونه‌وه
01:06
where the parents were slagging each other off.
16
50513
3265
که دایک و باوکه‌کان له‌گه‌ڵ یه‌کتر شه‌ڕبکه‌ن
01:09
They behaved just like the children.
17
53778
2548
ئه‌وان وه‌ک منداڵ هه‌ڵسوکه‌وتیان ده‌کرد
01:12
And they made mistakes, too, just like the children.
18
56326
3958
ئه‌وانیش وه‌ک منداڵ هه‌ڵه‌یان دەکرد
01:16
The only difference was, their mistakes
19
60284
2711
ته‌نها جیاوازی ئه‌وه بوو، که هه‌ڵه‌کانی ئه‌وان
01:18
were in the secret filing cabinets.
20
62995
2825
له کابینه‌ی فایله نهێنیه‌کان بوو
01:21
Well, there was a girl in the town, and she didn't think
21
65820
2805
کچێک له‌شارۆچکه‌که بوو که پێی وانه‌بوو
01:24
they should be in the secret filing cabinets,
22
68625
2867
ئه‌و فایلانه له‌ناو شوێنێکی نهێنی بن
01:27
or if they were, there ought to be a law
23
71492
1900
یان ئه‌گه‌ر خرانه ئه‌و شوێنه‌وه، پێویسته یاسایه‌ک هه‌بێت
01:29
to allow the children access.
24
73392
2117
که ڕێگه به منداڵه‌کان بدات ته‌ماشایان بکه‌ن
01:31
And so she set about to make it so.
25
75509
3807
له‌به‌رئه‌وه ئه‌و کچه هه‌وڵیدا تا کاره‌که‌ی سه‌ر بکه‌وێت
01:35
Well, I'm the girl in that story, and the secret documents
26
79316
3846
وا دابنێن که‌من کچم له‌و چیرۆکه‌دا و به‌ڵگه‌نامه نهێنیه‌کان
01:39
that I was interested in were located in this building,
27
83162
3154
که‌من ده‌مه‌وێت بیان بینم له‌و بینایه‌دایه
01:42
the British Parliament, and the data that I wanted
28
86316
4362
په‌رله‌مانی به‌ریتانیا، ئه‌و دانه‌یه‌ی که‌من ده‌مه‌وێت
01:46
to get my hands on were the expense receipts
29
90678
2661
به ده‌ستم بگات قورس و گران بوو
01:49
of members of Parliament.
30
93339
3889
بۆ ئه‌ندامانی په‌رله‌مان
01:53
I thought this was a basic question to ask in a democracy. (Applause)
31
97228
6239
وامده‌زانی که ئه‌مه پرسیارێکی ئاسان بوو به‌شێوه‌یه‌کی دیموکراسی، چه‌پڵه لێدان
01:59
It wasn't like I was asking for the code to a nuclear bunker,
32
103467
2907
وه‌ک ئه‌وه نه‌بوو که پرسیار بۆ کۆدی چه‌کی ناوه‌کی بکه‌یت
02:02
or anything like that, but the amount of resistance I got
33
106374
2853
یان شتێکی له‌و شێوه‌یه، به‌ڵام له‌کاتی هه‌وڵداندا
02:05
from this Freedom of Information request,
34
109227
2523
له‌م ئازادییه‌ی که ده‌ستم ده‌که‌وت، ئازاد بوو له‌داواکاری نێوده‌وڵه‌تی
02:07
you would have thought I'd asked something like this.
35
111750
3244
تۆ به‌و شێوه‌یه بیرده‌که‌یته‌وه که من داوای شتێکی له‌و شێوه‌یه ده‌که‌م
02:10
So I fought for about five years doing this,
36
114994
4225
بۆماوه‌ی(٥) ساڵ له هه‌وڵداندا بووم بۆ ئه‌مە
02:15
and it was one of many hundreds of requests that I made,
37
119219
3472
ئه‌وه یه‌کێک بوو له‌و سه‌دان داواکارییه‌ی که کردم
02:18
not -- I didn't -- Hey, look, I didn't set out, honestly,
38
122691
2953
ته‌ماشاکه، به‌ڕاستی، من هه‌وڵم نه‌داوه
02:21
to revolutionize the British Parliament.
39
125644
1649
بۆ ئه‌وه شۆڕشێک له په‌ڕله‌مانی به‌ریتانیا ئه‌نجام بده‌م
02:23
That was not my intention. I was just making these requests
40
127293
3431
ئه‌وه مه‌به‌ستی من نه‌بوو، ته‌نها ئه‌و داواکاریانه‌م ده‌کرد
02:26
as part of research for my first book.
41
130724
3151
وه‌ک (لێکۆڵینەوە) بۆ یه‌که‌م کتێبی خۆم
02:29
But it ended up in this very long, protracted legal battle
42
133875
2865
به‌ڵام، به‌شه‌ڕێکی یاسایی درێژ کۆتایی هات
02:32
and there I was after five years fighting against Parliament
43
136740
4375
دوای (٥) ساڵ شه‌ڕکردن له‌دژی په‌ڕله‌مان
02:37
in front of three of Britain's most eminent High Court judges
44
141115
3040
له‌به‌رده‌م سێ دادوه‌ری ئاست به‌رزی به‌ریتانی
02:40
waiting for their ruling about whether or not Parliament had to release this data.
45
144155
4152
که‌چاوه‌ڕێی بڕیاری ئه‌وانم ده‌کرد ئایا په‌ڕله‌مان ڕێگه‌دەدات ئه‌و داتایانه به‌کار بهێنن یان نا
02:44
And I've got to tell you, I wasn't that hopeful,
46
148307
2108
پێویسته پێیان بڵێم که‌من زۆر یارمه‌تیده‌ر نه‌بووم
02:46
because I'd seen the establishment. I thought,
47
150415
2725
چونکه ئه‌و دامه‌زراوه‌یه‌م بینیوه، وابزانم
02:49
it always sticks together. I am out of luck.
48
153140
3356
هه‌میشه به‌یه‌که‌وه ده‌گونجێن، من به‌ختم نییه
02:52
Well, guess what? I won. Hooray. (Applause)
49
156496
4586
باشه، ده‌زانن چی؟ من بردمه‌وه، سه‌رکه‌وتم، چه‌پڵه‌لێدان
02:56
Well, that's not exactly the story, because the problem was
50
161082
3423
ئه‌وه چیرۆکه ڕاستیه‌که نیه چونکه کێشه ئه‌وه بوو
03:00
that Parliament delayed and delayed releasing that data,
51
164505
3354
که په‌ڕله‌مان به‌ده‌ست هێنانی داتاکانی هه‌ر دوا ده‌خست
03:03
and then they tried to retrospectively change the law
52
167859
3160
دوایی ئه‌وان هه‌وڵیاندا که به‌هێواشی یاساکه بگۆڕن
03:06
so that it would no longer apply to them.
53
171019
2673
تا ئیتر به‌سه‌ر ئه‌واندا نه‌سه‌پێت
03:09
The transparency law they'd passed earlier that applied to everybody else,
54
173692
2922
یاسای به‌ده‌ست خستنی زانیاری که پێشتر ئه‌وان ده‌نگیان بۆ دابوو بۆ هه‌موو که‌سێک ده‌گونجێت
03:12
they tried to keep it so it didn't apply to them.
55
176614
2796
ده‌یانویست به شێوه‌یه‌ک بیهێڵنه‌وه تا به‌سه‌ر ئه‌واندا نه‌سه‌پێت
03:15
What they hadn't counted on was digitization,
56
179410
3495
ئه‌وه‌ی له‌و گۆڕانکارییه‌دا حسابی بۆ نه‌کرا
03:18
because that meant that all those paper receipts
57
182905
2386
چونکه ئه‌وه مانای ئه‌وه‌یه که هه‌موو ئه‌و پسوڵانە
03:21
had been scanned in electronically, and it was very easy
58
185291
3240
به‌شێوه‌یه‌کی ئه‌لکترۆنی سکان کراون، وه زۆر ئاسان بوو
03:24
for somebody to just copy that entire database,
59
188531
3199
بۆ هه‌ر که‌سێک که هه‌موو داتاکان کۆپی بکات
03:27
put it on a disk, and then just saunter outside of Parliament,
60
191730
3934
بیخاته ناو سیدیه‌که‌وه، وه دوایی له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌ڕله‌مان پیاسه بکات
03:31
which they did, and then they shopped that disk
61
195664
2485
ئه‌وه‌یان کرد، وه دوایی ئه‌و سیدیه‌یان فرۆشت
03:34
to the highest bidder, which was the Daily Telegraph,
62
198149
2958
به‌شێوه‌یه‌کی به‌رزتر که ڕۆژنامه‌ی (ده‌یلی ته‌له‌گراف) بوو
03:37
and then, you all remember, there was weeks and weeks
63
201107
3207
دواتر، خۆتان ئه‌وه‌تان له‌بیره که هه‌فته له دوای هه‌فته
03:40
of revelations, everything from porn movies
64
204314
3025
خۆنیشاندان به‌رده‌وام بوو، هه‌مووشتێک له فیلیمی سێکسی
03:43
and bath plugs and new kitchens
65
207339
3156
و پلاکی حه‌مام و مه‌تبه‌خه تازه‌کان
03:46
and mortgages that had never been paid off.
66
210495
3461
و قه‌رز وه‌رگرتن که هەرگیز نه‌وه‌ستابوون
03:49
The end result was six ministers resigned,
67
213956
4687
ئه‌نجامی کۆتایی ئه‌وه بوو که شه‌ش وه‌زیر ده‌ستیان له کاره‌کانیان کێشایەوە
03:54
the first speaker of the house in 300 years was forced to resign,
68
218643
4051
یه‌که‌م وته‌بێژی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له ماوه‌ی (٣٠٠) ساڵدا زۆری لێکرا هه‌تا ده‌ست له‌کاره‌که‌ی بکێشێته‌وه
03:58
a new government was elected on a mandate of transparency,
69
222694
4019
حکومه‌تێکی تازه پێک هێنرا له‌سه‌ر بنامه‌ی شه‌فافیه‌ت
04:02
120 MPs stepped down at that election,
70
226713
3783
له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا (١٢٠) پەرلەمانتار شکستیان هێنا
04:06
and so far, four MPs and two lords
71
230496
4491
وه هه‌تا ئێستا، (٤) پەرلمانتار و (٢) پاسا
04:10
have done jail time for fraud.
72
234987
3030
چونه‌ته به‌ندیخانه‌وه به‌هۆی ساخته‌ییه‌وه
04:13
So, thank you. (Applause)
73
238017
6378
سوپاس، چه‌پڵه‌لێدان
04:20
Well, I tell you that story because it wasn't unique to Britain.
74
244395
4275
من ئه‌و چیرۆکه‌تان پێ ده‌ڵێم چونکه ئه‌وه شتێکی ئاسایی نه‌بوو بۆ به‌ریتانیا
04:24
It was an example of a culture clash that's happening
75
248670
3341
ئه‌وه نمونه‌ی تێک شکانی کلتوره که ئێستا ڕوو ده‌دات
04:27
all over the world between bewigged and bestockinged
76
252011
3320
له هه‌موو جیهاندا له‌نێوان ڕاستی و ناڕاستی یه‌کان
04:31
officials who think that they can rule over us
77
255331
4104
ده‌سه‌ڵاتداران ئه‌وانه‌ی که‌وا بیرده‌که‌نه‌وه که ده‌توانن ده‌سه‌ڵاتیان به‌سه‌ر ئێمه‌دا هه‌بێت
04:35
without very much prying from the public,
78
259435
1908
به‌بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ بیروڕای کۆمه‌ڵگه
04:37
and then suddenly confronted with a public
79
261343
2453
وه دوایی له‌ناکاودا ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ ڕای خه‌ڵک
04:39
who is no longer content with that arrangement,
80
263796
3438
ئه‌وانه‌ی که له‌مه‌ودوا له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌دا ناگونجێن
04:43
and not only not content with it, now, more often,
81
267234
3238
ته‌نها نەک ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی، ئێستا، هه‌ندێ جار
04:46
armed with official data itself.
82
270472
4374
به‌داتاکان خۆیانه‌وه به‌ستراونه‌ته‌وه
04:50
So we are moving to this democratization of information,
83
274846
5138
له‌به‌رئه‌وه، ئێمه به‌ره‌و دیموکراتیکردنی زانیاریه‌کان ده‌ڕۆین
04:55
and I've been in this field for quite a while.
84
279984
2647
وه من ماوه‌یه‌کی باشه له‌م به‌شه‌دا کارده‌که‌م
04:58
Slightly embarrassing admission: Even when I was a kid,
85
282631
2641
له بارودۆخێکی شه‌رمه‌زاریدا: هه‌تا کاتێک که منداڵ بووم
05:01
I used to have these little spy books, and I would, like,
86
285272
1935
پێشتر کتێبی چاودێری کردنم (جاسوس)م هه‌بوو، ده‌مویست
05:03
see what everybody was doing in my neighborhood and log it down.
87
287207
2626
ته‌ماشای هه‌موو که‌سێک بکه‌م که‌چی ده‌که‌ن له ناوچه‌که‌ماندا
05:05
I think that was a pretty good indication
88
289833
2206
وابزانم ئه‌وه ڕوماڵکردنێکی باش بوو
05:07
about my future career as an investigative journalist,
89
292039
3081
له‌باره‌ی کاری داهاتوم وه‌ک ڕۆژنامه نوسێکی لێکۆڵه‌ره‌وه
05:11
and what I've seen from being in this access to information field for so long
90
295120
4520
وه ئه‌وه‌ی له‌م به‌ده‌ست هێنانی زانیاریدا بینیم
05:15
is that it used to be quite a niche interest,
91
299640
2776
ئه‌وه‌یه که حه‌زو ئاره‌زویه‌کی بابه‌تیانه‌یه
05:18
and it's gone mainstream. Everybody, increasingly, around the world,
92
302416
3151
وه‌شته هاوبه‌شه‌کانی، به‌ڕێژه‌یه‌کی زۆر، هه‌موو که‌سێک له‌م جیهانه‌دا
05:21
wants to know about what people in power are doing.
93
305567
3168
ده‌یانه‌وێت که بزانن ئه‌وانه‌ی ده‌سه‌ڵاتیان هه‌یه خه‌ریکی چین
05:24
They want a say in decisions that are made in their name
94
308735
3408
ده‌یانه‌وێت ناوی ئه‌و بڕیارانه بزانن که ده‌ریان ده‌که‌ن به‌ناوی خۆیانه‌وه
05:28
and with their money. It's this democratization of information
95
312143
3023
وه به‌هۆی پاره‌کانیانه‌وه. ئه‌مه به‌دیموکرات کردنی زانیاریه‌کانه
05:31
that I think is an information enlightenment,
96
315166
2706
که من باوه‌ڕم وایه ئه‌مه گه‌شانه‌وه‌ی زانیاریه‌کانه
05:33
and it has many of the same principles of the first Enlightenment.
97
317872
3463
زۆرێک خاڵی هاوبه‌ش هه‌یه له‌گه‌ڵ یه‌که‌م گه‌شانه‌وه
05:37
It's about searching for the truth,
98
321335
2995
ئه‌وه گه‌ڕان به‌دوای ڕاستیدا ده‌گرێته‌وه
05:40
not because somebody says it's true, "because I say so."
99
324330
4197
نه‌ک به‌هۆی ئه‌وه‌ی که‌سێک ده‌ڵێت ڕاسته، چونکه من واده‌ڵێم
05:44
No, it's about trying to find the truth based on
100
328527
2474
نه‌خێر، ئه‌وه په‌یوه‌ندی به دۆزینه‌وه‌ی ڕاستیه‌کانه‌وه هه‌یه له‌سه‌ر بنه‌مای
05:46
what you can see and what can be tested.
101
331001
2629
ئه‌وه‌ی که‌ده‌یبینیت و ئه‌وه‌ی که له‌سه‌ری تاقی ده‌کرێته‌وه
05:49
That, in the first Enlightenment, led to questions about
102
333630
2668
له‌یه‌که‌م گه‌شانه‌وه‌دا، پرسیارێک ده‌رده‌که‌وێت له‌باره‌ی
05:52
the right of kings, the divine right of kings to rule over people,
103
336298
3509
ده‌سه‌ڵاتی پاشاکان، ده‌سه‌ڵاته جیاوازه‌کانی پاشا به‌سه‌ر خه‌ڵکیدا
05:55
or that women should be subordinate to men,
104
339807
2177
یان ده‌بێت ئافره‌تان که‌متر بن له‌ئاستی پیاوان
05:57
or that the Church was the official word of God.
105
341984
2703
یان که‌نیسه نوێنه‌ری ڕه‌سمی خودایه
06:00
Obviously the Church weren't very happy about this,
106
344687
2436
ئه‌وه به‌ڕوونی دیاره که که‌نیسه دڵخۆش نه‌بوو له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه
06:03
and they tried to suppress it,
107
347123
2101
هه‌وڵیان ده‌دا ده‌مکوتی بکه‌ن
06:05
but what they hadn't counted on was technology,
108
349224
3071
به‌ڵام، ئه‌وه‌ی که گرنگیان پێ نه‌دا ته‌کنه‌لۆژیا بوو
06:08
and then they had the printing press, which suddenly
109
352295
2425
وه دوایی نوسینی چاپکراویان هه‌بوو، که له‌ناکاودا
06:10
enabled these ideas to spread cheaply, far and fast,
110
354720
3392
یارمه‌تی به‌ئاسانی بڵاو بونه‌وی ئه‌و فکرانه‌ی دا، به‌خێرایی و فراوانی
06:14
and people would come together in coffee houses,
111
358112
2840
وه خه‌ڵک له قاوه‌خانه‌کاندا کۆده‌بونه‌وه
06:16
discuss the ideas, plot revolution.
112
360952
2816
ئه‌و فکرانه‌یان باس ده‌کرد و ئاماده‌کارییان بۆ شۆڕش ده‌کرد
06:19
In our day, we have digitization. That strips all the physical mass out of information,
113
363768
4591
له‌م ڕۆژانه‌ی ئێستادا، گۆڕانکارییه‌کی زۆرمان هه‌یه، ئه‌وانه هه‌مووی له ده‌وری زانیاریدا کۆده‌بێته‌وه
06:24
so now it's almost zero cost to copy and share information.
114
368359
3405
ئێستا هیچ پاره‌یه‌ک ناده‌یت بۆکۆپی کردنی (گواستنه‌وه )ی زانیاری
06:27
Our printing press is the Internet. Our coffee houses are social networks.
115
371764
4237
چاپکراوه‌کانی ئێمه ئینته‌رنێته، قاوه‌خانه‌کانمان سایته کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانه
06:31
We're moving to what I would think of as a fully connected system,
116
376001
5102
ئێمه به‌ره‌و سیسته‌مێکی په‌یوه‌ندی به‌ستنه‌وه ده‌چین
06:37
and we have global decisions to make in this system,
117
381103
2873
وه له‌م سیسته‌مه‌دا بڕیاری جیهانی هه‌یه که پێویسته بیده‌ین
06:39
decisions about climate, about finance systems,
118
383976
3686
بڕیاردان له‌باره‌ی که‌ش و هه‌واوه، له‌باره‌ی سیسته‌می ئابوری
06:43
about resources. And think about it --
119
387662
3341
له‌باره‌ی سه‌رچاوه‌کانه‌وه، بیری لێده‌که‌مه‌وه
06:46
if we want to make an important decision about buying a house,
120
391003
2462
ئه‌گه‌ر بڕیارێکی گرنگ ده‌ر بکه‌ین له‌باره‌ی کڕینی خانو
06:49
we don't just go off. I mean, I don't know about you,
121
393465
2514
ئێمه ته‌نها به‌وه‌وه ناوه‌ستین، نازانم بۆ ئێوه
06:51
but I want to see a lot of houses before I put that much money into it.
122
395979
3344
به‌ڵام، من ده‌مه‌وێت خانوی زۆر ببینم پیش ئه‌وه‌ی پاره‌یه‌کی زۆری پێبده‌م
06:55
And if we're thinking about a finance system,
123
399323
2355
ئه‌گه‌ر ئێمه بیر له سیسته‌می دارایی بکه‌ینه‌وه
06:57
we need a lot of information to take in. It's just not possible
124
401678
3644
پێویستمان به‌زانیاری زۆر هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ست پێبکه‌ین، ئه‌وه زۆر ئاسان نیه
07:01
for one person to take in the amount, the volume
125
405322
3961
بۆ که‌سێک بڕێک یان به‌شێک ببات
07:05
of information, and analyze it to make good decisions.
126
409283
3766
که‌زانیاری شیبکاته‌وه تا بیکات به بڕیارێکی باش
07:08
So that's why we're seeing increasingly this demand
127
413049
3026
له‌به‌رئه‌وه‌یه که داوایه‌کی زۆر هه‌یه
07:11
for access to information.
128
416075
2385
بۆ داخڵ بوون به زانیاری
07:14
That's why we're starting to see more disclosure laws
129
418460
2309
له‌به‌ر ئه‌وه‌یه که یاسایه‌کی زۆر ده‌بینین
07:16
come out, so for example, on the environment,
130
420769
1976
که ده‌رده‌چن، بۆ نمونه له‌باره‌ی که‌ش و هه‌وا
07:18
there's the Aarhus Convention,
131
422745
1716
کۆبونه‌وه‌ی (ئه‌رهوس) هه‌یه
07:20
which is a European directive that gives people
132
424461
2028
که ڕێگای ئه‌وروپیه‌که
07:22
a very strong right to know, so if your water company
133
426489
2748
مافێکی زۆر ده‌دات به‌خه‌ڵک بۆ ئه‌وه‌ی بزانن که کۆمپانیای ئاوه‌که‌یان
07:25
is dumping water into your river, sewage water
134
429237
3370
ئاوه پیسه‌که ده‌کاته ناو ڕوباره‌وه، ئاوی زیاده
07:28
into your river, you have a right to know about it.
135
432607
3048
ده‌کاته ناو ڕوباره‌که‌وه، تۆ مافت هه‌یه که له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه زانیاریت هه‌بێت
07:31
In the finance industry, you now have more of a right
136
435655
3879
له‌سیسته‌می دارایی، تۆ مافت هه‌یه
07:35
to know about what's going on, so we have
137
439534
2553
که زانیاریت هه‌بێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که چی ڕووده‌دات
07:37
different anti-bribery laws, money regulations,
138
442087
2953
هه‌تا تۆ یاسای جیاوازت هه‌بێت له دژی به‌رتیل، هاتوچۆی پاره
07:40
increased corporate disclosure, so you can now track assets across borders.
139
445040
4073
هاوکاری کردن، هه‌تا تۆ بتوانیت چاودێری سنوره‌کان بکه‌یت
07:45
And it's getting harder to hide assets, tax avoidance,
140
449113
5244
ئه‌و چاودێری کردنه به‌ره‌و ناڕه‌حه‌ت بوون ده‌چێت، پشت گوێ خستنی باج
07:50
pay inequality. So that's great. We're starting to find out
141
454357
3135
پاره‌کان به‌شێوه‌یه‌کی جیاواز، ئه‌وە زۆر باشه، ئێمه ده‌ست ده‌که‌ین به‌ده‌رخستنی
07:53
more and more about these systems.
142
457492
2719
زیاتر له‌باره‌ی ئه‌م سیسته‌مه
07:56
And they're all moving to this central system,
143
460211
2792
هه‌موویان به‌ره‌و سیسته‌مێکی ناوه‌ند ده‌چن
07:58
this fully connected system,
144
463003
2367
ئه‌م سیسته‌مانه هه‌مووی په‌یوه‌ندییان به‌یه‌که‌وه هه‌یه
08:01
all of them except one. Can you guess which one?
145
465370
3207
هه‌موویان ته‌نها یه‌کێکیان نه‌بێت، ده‌توانن بزانن کامه‌یانه
08:04
It's the system which underpins all these other systems.
146
468577
2671
سیسته‌مێکه که یارمه‌تی هه‌موو سیسته‌مه‌کانی تر ده‌دات
08:07
It's the system by which we organize and exercise power,
147
471248
4158
سیسته‌مێکه که ئێمه دروستی ده‌که‌ین و ده‌سه‌ڵاتی پێوه به‌ڕێوه ده‌به‌ین
08:11
and there I'm talking about politics, because in politics,
148
475406
2930
لێره‌وه من باسی سیاسه‌ت ده‌که‌م، چونکه له‌سیاسه‌ت دا
08:14
we're back to this system, this top-down hierarchy.
149
478336
4127
ئێمه ده‌گه‌ڕێینه‌وه بۆ ئه‌م سیسته‌مه، بۆ هه‌موو ئاسته‌کانی ده‌سه‌ڵات
08:18
And how is it possible that the volume of information
150
482463
3081
چۆن ده‌گونجێت ئاستی زانیاری
08:21
can be processed that needs to in this system?
151
485544
2811
بتوانرێت به‌هۆی ئه‌م سیسته‌مه‌وه به‌ڕێوه ببرێت
08:24
Well, it just can't. That's it.
152
488355
2616
مه‌به‌سته‌که ئه‌وه‌یه که ناتوانێت، ئەوە هەموو شتێکە
08:26
And I think this is largely what's behind the crisis
153
490971
2707
وه باوه‌ڕمان وایه که ئه‌وه به‌شێوه‌یه‌کی زۆر له پشت ته‌نگه‌ژه‌که‌وه
08:29
of legitimacy in our different governments right now.
154
493678
4323
له یاسایی کردنی حکومه‌ته جیاوازه‌کانمان له ئێستادا
08:33
So I've told you a bit about what I did
155
498001
2183
هه‌ندێ شتم پێوتن که ئه‌نجامم داوه
08:36
to try and drag Parliament, kicking and screaming,
156
500184
2685
تا هه‌وڵ بده‌م و په‌رله‌مان ڕابکێشم، شه‌ق لێدان، هاوارکردن
08:38
into the 21st century, and I'm just going to give you
157
502869
2515
له‌سه‌ده‌ی (٢١)کدا، من
08:41
a couple of examples of what a few other people I know
158
505384
2664
چه‌ند نمونه‌یه‌کتان پێ ده‌ده‌م له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی که چه‌ند که‌سێک که ده‌یان ناسم
08:43
are doing.
159
508048
1220
ده‌یکه‌ن
08:45
So this is a guy called Seb Bacon. He's a computer
160
509268
3219
ئه‌مه ناو ی(سێب باکۆن)نه، ئه‌و
08:48
programmer, and he built a site called Alaveteli,
161
512487
3958
پڕۆگرامی کۆمپیوته‌ر ده‌کات، و سایتێکی دروست کردووه به‌ناویئه‌لاڤێلیلی
08:52
and what it is, it's a Freedom of Information platform.
162
516445
4770
ئه‌وه‌یه که بنکه‌ی به‌ده‌ست هێنانی زانیاریه به سه‌ربه‌ستی
08:57
It's open-source, with documentation, and it allows you
163
521215
2975
ئه‌وه سه‌رچاوه‌یه‌کی کراوه‌یه، له‌گه‌ڵ به‌ڵگه نامه و ڕێگه‌ت پی ده‌دات
09:00
to make a Freedom of Information request,
164
524190
3103
که داوای زانیاری بکه‌یت
09:03
to ask your public body a question, so
165
527293
2969
پرسیار له هاوڕێکه‌ت بکه‌یت، له‌به‌رئه‌وه
09:06
it takes all the hassle out of it, and I can tell you
166
530262
3120
هه‌موو کێشه‌کانت له کۆڵ ده‌بێته‌وه، ده‌توانم پێت بڵێم
09:09
that there is a lot of hassle making these requests,
167
533382
2088
که کێشه‌یه‌کی زۆر هه‌یه له‌و داواکاریانه‌دا
09:11
so it takes all of that hassle out, and you just type in your question,
168
535470
3544
کێشه‌کانت له‌کۆڵ ده‌کاته‌وه و تۆ ته‌نها پرسیاره‌که ده‌نوسیت
09:14
for example, how many police officers have a criminal record?
169
539014
4471
بۆ نمونه، چه‌ند پۆلیس فایلی تاوانباری هه‌یه
09:19
It zooms it off to the appropriate person, it tells you
170
543485
3841
ده‌چێته سه‌ر که‌سێکی دیاری کراو، پێت ده‌ڵێت
09:23
when the time limit is coming to an end, it keeps track of all
171
547326
3488
کاتێک کات به‌ره‌و کۆتایی ده‌ڕوات، له‌گه‌ڵی ده‌مێنێته‌وه
09:26
the correspondence, it posts it up there,
172
550814
1652
هه‌تا وه‌ڵامه‌که‌ت ده‌ست ده‌که‌وێت، دوایی له‌وێ ده‌مێنێته‌وه
09:28
and it becomes an archive of public knowledge.
173
552466
3655
ده‌بێت به ئه‌رشیف بۆ هه‌مووان
09:32
So that's open-source and it can be used in any country
174
556121
3573
ئه‌وه‌سه‌رچاوه‌یه‌کی کراوه‌یه و له هه‌موو وڵاتێک ده‌توانرێت به‌کار بهێنرێت
09:35
where there is some kind of Freedom of Information law.
175
559694
2911
که هه‌ر یاسایه‌کی به‌ده‌ست هێنانی زانیاری هه‌بێت
09:38
So there's a list there of the different countries that have it,
176
562605
3210
لییستێک هه‌یه که‌ناوی ئه‌و ووڵاته جیاوازانه‌ی تیادایه که ده‌توانن به‌کاری بهێنن
09:41
and then there's a few more coming on board.
177
565815
1795
چه‌ند ووڵاتێکی تریش ده‌یانه‌وێت بێنه ناو لیسته‌که
09:43
So if any of you out there like the sound of that
178
567610
2560
هه‌ر یه‌کێک له ئێوه که حه‌زی له‌مه‌یه
09:46
and have a law like that in your country,
179
570170
2733
له ووڵاته‌که‌یدا یاسایه‌ک هه‌یه بۆ ئه‌وه
09:48
I know that Seb would love to hear from you
180
572903
2039
من ده‌زانم که (سێب) پێی خۆشه گوێی له ده‌نگتان بێت
09:50
about collaborating and getting that into your country.
181
574942
4072
له‌باره‌ی هاوکاری و یارمه‌تیدان له وڵاته‌که‌ی تۆ
09:54
This is Birgitta Jónsdóttir. She's an Icelandic MP.
182
579014
4295
ئه‌مه (بیرگیتاجۆنس دۆلێر)ه ئه‌و وه‌زیرێکی ناوچه‌ی ئایسله‌ندایه
09:59
And quite an unusual MP. In Iceland, she was
183
583309
3834
وه‌زیرێکی نائاسایی، له ناوچه‌ی ئایسله‌ندا، ئه‌و کچه
10:03
one of the protesters who was outside of Parliament
184
587143
3317
یه‌کێک بوو له خۆپیشاندەرەکانی ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان
10:06
when the country's economy collapsed,
185
590460
3746
کاتێک ئابوری ئه‌و ووڵاته داڕما
10:10
and then she was elected on a reform mandate,
186
594206
3894
دوایی ئه‌و وه‌ک و ڕێگه پێدراوێکی ڕیفۆرم هه‌ڵبژێردرا
10:14
and she's now spearheading this project.
187
598100
2367
ئێستا ئه‌و کچه به‌ڕێوبه‌ری ئه‌م پڕۆژه‌یه‌یه
10:16
It's the Icelandic Modern Media Initiative,
188
600467
2887
ئه‌مه هه‌وڵدانی میدیای سه‌رده‌میانه‌ی ناوچه‌ی ئایسله‌ندی یه
10:19
and they've just got funding to make it an international
189
603354
2265
ئه‌وان ئێستا کاره‌کانیان ته‌واو کردووه تابێت به
10:21
modern media project, and this is taking all of the best laws
190
605619
3439
پڕۆژه‌یه‌کی تازه‌ی میدیای نێوده‌وڵه‌تی، ئه‌مه باشترین یاسای ده‌وێت
10:24
around the world about freedom of expression,
191
609058
2936
ده‌رباره‌ی ئازادی ده‌ربڕین له سه‌رانسه‌ری جیهاندا
10:27
protection of whistleblowers, protection from libel,
192
611994
2795
پاراستن له‌دژی ته‌قاندنه‌وه، پاراستن له‌دژی ئیهانه کردن به‌نوسراو
10:30
source protection, and trying to make Iceland a publishing haven.
193
614789
4474
پاراستنی زانیاری، هه‌وڵدان بۆ کردنی ناوچه‌ی ئایسله‌ند به‌شوێنێکی ئارام
10:35
It's a place where your data can be free, so when we think
194
619263
2421
شوێنێکه که داتاکانت به‌بێ به‌رامبه‌ر ده‌بێت، له‌به‌رئه‌وه کاتێک ئێمه بیره‌که‌ینه‌وه
10:37
about, increasingly, how governments want to access user data,
195
621684
3415
به‌شێوه‌یه‌کی زۆر له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی چۆن حکومه‌ته‌کان ده‌یانه‌وێت داخلی داتاکان ببن
10:40
what they're trying to do in Iceland is make this safe haven
196
625099
2772
ئه‌وه‌ی که ئه‌وان هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌ن ئه‌وه‌یه که ناوچه‌ی ئایسله‌ندا بکه‌نه شوێنێکی ئارام
10:43
where it can happen.
197
627871
2737
ئه‌وه‌ی هه‌موو ڕوودانێک هه‌بێت
10:46
In my own field of investigative journalism, we're also
198
630608
3138
له به‌شه‌که‌ی من وه‌ک ڕۆژنامه‌نوسی لێکۆڵه‌ره‌وه، ئێمه
10:49
having to start thinking globally, so this is a site called
199
633746
2830
هه‌وڵ ده‌ده‌ین به‌شێوه‌یه‌کی جیهانی بیربکه‌ینه‌وه، له‌به‌رئه‌وه ئه‌م سایته ناوی
10:52
Investigative Dashboard. And if you're trying to track
200
636576
3123
شاشه‌ی لێکۆڵه‌ره‌وه‌یە، ئه‌گه‌ر تۆ بته‌وێت به‌دوای
10:55
a dictator's assets, for example, Hosni Mubarak,
201
639699
2983
ژیانی دیکتاتۆرێکدا بڕۆیت، بۆ نمونه حوسنی موباره‌ک
10:58
you know, he's just funneling out cash from his country
202
642682
3445
ده‌زانی، ئه‌و ته‌نها پاره‌ی له وڵاته‌ی کێشاوەتەوە
11:02
when he knows he's in trouble, and what you want to do
203
646127
2539
کاتێک ئه‌و زانیویه‌تی له‌کێشه‌دایه، و ئه‌وه‌ی تۆ ده‌ته‌وێت بیکه‌یت
11:04
to investigate that is, you need to have access to
204
648666
2396
بۆ لێکۆڵینه‌وه، پێویسته تۆ داخل ببیت
11:06
all of the world's, as many as you can,
205
651062
2299
هه‌تا ده‌توانی به
11:09
companies' house registrations databases.
206
653361
2783
داتا به‌یسه‌کانی کۆمپانیاکانی جیهانی
11:12
So this is a website that tries to agglomerate all of those
207
656144
4438
ئه‌مه وێب سایتێکه که هه‌وڵده‌دات هه‌موو ئه‌م
11:16
databases into one place so you can start searching for,
208
660582
3255
داتا به‌یسانه له‌یه‌ک شوێندا کۆبکاته‌وه هه‌تا تۆ ده‌ست بکه‌یت به‌گه‌ڕان بۆ
11:19
you know, his relatives, his friends, the head of his security services.
209
663837
3668
که‌سه خزمه‌کانی، هاوڕێکانی، سه‌رۆکی ده‌زگای ئاسایش
11:23
You can try and find out how he's moving out assets
210
667505
2751
ده‌توانی ئه‌وه بزانیت که ئه‌و چۆن که‌سه‌کانی ده‌جوڵێنێت
11:26
from that country.
211
670256
2726
له‌و وڵاته‌دا
11:28
But again, when it comes to the decisions which are
212
672982
3633
به‌ڵام دووباره کاتێک ده‌گاته بڕیاردان که
11:32
impacting us the most, perhaps, the most important
213
676615
3000
کاریگه‌ری زیاتری هه‌یه له‌سه‌رمان، و له‌وانه‌یه گرنگترین
11:35
decisions that are being made about war and so forth,
214
679615
3289
بڕیاره‌کان که له‌باره‌ی جه‌نگه‌وه دراون و بۆ شتی تریش
11:38
again we can't just make a Freedom of Information request.
215
682904
2929
دووباره ناتوانین داوای مافی به‌ده‌ست هێنانی زانیاری بکه‌ین
11:41
It's really difficult. So we're still having to rely on
216
685833
3108
به‌ڕاستی ئه‌وه قورسه، هێشتا ئێمه په‌یوه‌ستین به
11:44
illegitimate ways of getting information, through leaks.
217
688941
4082
به‌ده‌ست هێنانی زانیاری به شێوه‌یه‌کی نایاسایی، له‌ڕێگه‌ی دزه‌کردنه‌وه
11:48
So when the Guardian did this investigation about
218
693023
3042
کاتێک ڕۆژنامه‌ی گاردیان لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی ئه‌نجام دا له‌باره‌ی
11:51
the Afghan War, you know, they can't walk into
219
696065
3150
جه‌نگی ئه‌فغانستان، ئه‌وان ناتوانن بڕۆنه ناو
11:55
the Department of Defense and ask for all the information.
220
699215
3464
وه‌زاره‌تی به‌رگری و داوای زانیاری بکه‌ن
11:58
You know, they're just not going to get it.
221
702679
1942
ده‌زانی، ئه‌وان ناتوانن به‌ده‌ستی بهێنن
12:00
So this came from leaks of tens of thousands of dispatches
222
704621
3540
ئه‌مه له‌ڕێگه‌ی دزه‌کردنی ده‌یان هه‌زار هێڵه‌وه
12:04
that were written by American soldiers
223
708161
2406
که له‌لایەن سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریکییه‌وه نوسراون
12:06
about the Afghan War, and leaked,
224
710567
2559
له‌باره‌ی جه‌نگی ئه‌فغانستان، وه دزه‌یان کرد
12:09
and then they're able to do this investigation.
225
713126
3651
ئه‌وان توانیان ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه بکه‌ن
12:12
Another rather large investigation is around world diplomacy.
226
716777
5568
لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی گه‌وره‌ی تر له جیهانی دبلۆماسی دا بکەن
12:18
Again, this is all based around leaks,
227
722345
2500
دووباره، ئه‌مانه هه‌مووی له‌ڕێگه‌ی دزه‌کردنه‌وه بووه
12:20
251,000 U.S. diplomatic cables, and I was involved
228
724845
5251
٢٥١،٠٠٠ ڕێگه‌ی دبلۆماسی ئه‌مه‌ریکی, منیش به‌شدار بووم
12:25
in this investigation because I got this leak
229
730096
3941
له‌م لێکۆڵینه‌وه‌دا چونکه من ئه‌م دزه‌کردنه‌م ده‌ستکه‌وت
12:29
through a leak from a disgruntled WikiLeaker
230
734037
3369
له‌ڕێگای سه‌رچاوه‌یه‌کی باوه‌ڕ پێنه‌کراوی (ویکلی لیکه‌ر)ەوه
12:33
and ended up going to work at the Guardian.
231
737406
2769
لەگەڵ به‌کارکردن له‌گه‌ڵ ڕۆژنامای گاردیان کۆتایی هات
12:36
So I can tell you firsthand what it was like to have access
232
740175
2424
ده‌توانم پێتان بڵێم که مانای داخڵ بون
12:38
to this leak. It was amazing. I mean, it was amazing.
233
742599
1967
به‌و سه‌رچاوانه چییه، زۆر خۆش بوو، مه‌به‌ستم، زۆر سه‌رنج ڕاکێش بوو
12:40
It reminded me of that scene in "The Wizard of Oz."
234
744566
3650
ئه‌وه (ساحره‌که‌ی ئۆزم) به‌بیر ده‌هێنێته‌وه
12:44
Do you know the one I mean? Where the little dog Toto
235
748216
2488
ده‌زانن کامه ده‌ڵێم؟ کاتێک سه‌گه بچوکه‌که تۆتۆ
12:46
runs across to where the wizard [is], and he pulls back,
236
750704
2851
به‌ره‌و ڕووی ساحیره‌که ده‌ڕوات و ده‌گه‌ڕێته‌وه
12:49
the dog's pulling back the curtain, and --
237
753555
1462
سه‌گه‌که په‌رده‌که ڕاده‌کێشێت، و
12:50
"Don't look behind the screen. Don't look at the man behind the screen."
238
755017
3983
ته‌ماشای پشت په‌رده مه‌که، ته‌ماشای پیاوی پشت په‌رده (شاشه ) مه‌که
12:54
It was just like that, because what you started to see
239
759000
2136
به ته‌واوی له‌وه ده‌چوو، چونکه ئه‌وه‌ی تۆ ده‌تبینی
12:57
is that all of these grand statesmen, these very pompous
240
761136
2951
ئه‌وه‌یه که هه‌موو ئه‌و ده‌سه‌ڵاتداره گه‌ورانه
12:59
politicians, they were just like us.
241
764087
3098
ئه‌م سیاسه‌تمه‌دارانه، وه‌ک ئێمه‌ن
13:03
They all bitched about each other. I mean, quite gossipy,
242
767185
2560
ئه‌وان ڕه‌خنه‌یان له‌یه‌کتر ده‌گرت، مه‌به‌ستم ئەوەیە بە نهێنی
13:05
those cables. Okay, but I thought it was a very important
243
769745
2671
ئه‌و سه‌رچاوانه، به‌ڵام، پێم وایه که ئه‌وه زۆر گرنگ بوو
13:08
point for all of us to grasp, these are human beings
244
772416
2601
بۆ هه‌موومان که تێبگه‌ین، ئه‌مانه مرۆڤن
13:10
just like us. They don't have special powers.
245
775017
1951
وه‌ک ئێمه، هیچ شتێکی جیاوازیان نیه
13:12
They're not magic. They are not our parents.
246
776968
3823
ئه‌وان ساحیرنین، ئه‌وان باوک و دایکمان نین
13:16
Beyond that, what I found most fascinating
247
780791
4849
بێجگه له‌وه، ئه‌وه‌ی که زۆر سه‌رنج ڕاکێش بوو
13:21
was the level of endemic corruption that I saw
248
785640
2624
کۆتایی نه‌هاتنی گه‌نده‌ڵییه که من بینیم
13:24
across all different countries, and particularly centered
249
788264
3155
له هه‌مو ووڵاتاندا، و به‌تایبه‌تی ناوه‌نده‌کان
13:27
around the heart of power, around public officials
250
791419
2828
له ده‌وروبه‌ری ده‌سه‌ڵات، له ده‌وری ده‌سه‌ڵاتداران
13:30
who were embezzling the public's money
251
794247
2616
ئه‌وانه‌ی که پاره‌ی خه‌ڵک به‌خراپی به‌کار ده‌هێنن
13:32
for their own personal enrichment, and allowed to do that
252
796863
3018
بۆ مه‌به‌ستی تایبه‌تی خۆیان، و ڕێگه به‌وه ده‌ده‌ن
13:35
because of official secrecy.
253
799881
3383
له‌به‌ر به‌ڵگه نامه نهێنیه‌کان
13:39
So I've mentioned WikiLeaks, because surely what could be
254
803264
3627
له‌به‌ر ئه‌وه، من باسی (ویکلیلکس)م کرد، چونکه به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌وه‌ی ده‌کرێت
13:42
more open than publishing all the material?
255
806891
2831
زیاتر کراوه بێت زیاتر له بڵاوکردنه‌وه‌ی ئه‌و داتایانه
13:45
Because that is what Julian Assange did.
256
809722
3071
له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌وه‌بوو که (جولیان ئاسانج) کردی
13:48
He wasn't content with the way the newspapers published it
257
812793
2568
ئه‌و به‌وه ڕازی نه‌بوو که ڕۆژنامه‌کان بڵاویان ده‌کرده‌وه
13:51
to be safe and legal. He threw it all out there.
258
815361
3797
تا پارێزراو و یاسایی بن، ئه‌و هه‌مووی بڵاو کرده‌وه
13:55
That did end up with vulnerable people in Afghanistan
259
819158
3715
ئه‌وه به لاوازکردنی خه‌ڵکی ئه‌فغانستان کۆتایی هات
13:58
being exposed. It also meant that the Belarussian dictator
260
822873
3416
کە ئاشکرا بوون، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش ده‌گه‌یه‌نێت که دیکتاتۆری بیلاڕوسی
14:02
was given a handy list of all the pro-democracy campaigners
261
826289
3770
لیستێکی له لایەن گرانی دیموکراسی ئاشکرا کرد
14:05
in that country who had spoken to the U.S. government.
262
830059
3486
له‌و ووڵاته‌دا که له‌گه‌ڵ حکومه‌تی ئه‌مه‌ریکی قسه‌یان کردبوو
14:09
Is that radical openness? I say it's not, because for me,
263
833545
4472
ئایا ئه‌وه کرانه‌وه‌یه‌کی شۆڕشگێڕانه‌یه؟ من ده‌ڵێم نه‌خێر چونکه بۆ من
14:13
what it means, it doesn't mean abdicating power,
264
838017
3502
ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت، که‌مانای ڕه‌ت کردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و
14:17
responsibility, accountability, it's actually being a partner
265
841519
3754
به‌ر پرسیارێتی و حیساب کردن نیه، به‌ڕاستی مانای هاوکاری کردنه
14:21
with power. It's about sharing responsibility,
266
845273
3016
له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدا، ئه‌وه مانای دابه‌ش کردنی به‌رپرسیارێتیه
14:24
sharing accountability. Also, the fact that
267
848289
2912
حیساب بۆ یه‌کترکردن، هه‌روه‌ها، له‌ڕاستیدا
14:27
he threatened to sue me because I got a leak of his leaks,
268
851201
2137
ئه‌و منی ترساند به شکات ڵێکردن چونکه سه‌رچاوه‌که له‌سه‌ر سه‌رچاوه‌کانی ئه‌و ده‌ستکه‌وت بوو
14:29
I thought that showed a remarkable sort of inconsistency
269
853338
2685
باوه‌ڕم وابوو که ئه‌و لێک پچڕانێکی گه‌وره نیشان ده‌دات
14:31
in ideology, to be honest, as well. (Laughs)
270
856023
5841
هه‌روه‌ها له بیروڕادا، پێکه‌نین
14:37
The other thing is that power is incredibly seductive,
271
861864
3334
هۆکارێکی تر ئه‌وه‌یه که ده‌سه‌ڵات فریوده‌رێکی زۆر گه‌وره‌یه
14:41
and you must have two real qualities, I think,
272
865198
2668
وابزانم تۆ (دوو) جۆری ڕاستیت هه‌یه
14:43
when you come to the table, when you're dealing
273
867866
2413
کاتێک تۆ ده‌چیته سه‌ر میز و کاتێک تۆ ڕێکەوتن
14:46
with power, talking about power,
274
870279
1734
ده‌که‌یت له‌گەڵ ده‌سه‌ڵات، باسی ده‌سه‌ڵات ده‌که‌یت
14:47
because of its seductive capacity.
275
872013
2373
ئەوە ڕووده‌دات به‌هۆی توانای فریودانی ده‌سه‌ڵات
14:50
You've got to have skepticism and humility.
276
874386
3019
پێویسته ئێمه مرۆڤایه‌تی و دوو دڵیمان هه‌بێت
14:53
Skepticism, because you must always be challenging.
277
877405
2593
دوو دڵ بین بۆ ئه‌وه‌ی هه‌میشه به‌ربه‌ره‌کانێ بکه‌ین
14:55
I want to see why do you -- you just say so? That's not good enough.
278
879998
3032
ده‌مه‌وێت بزانم بۆچی تۆ ئه‌وه ده‌ڵێیت! ئه‌وه زۆر باش نیه
14:58
I want to see the evidence behind why that's so.
279
883030
2715
ده‌مه‌وێت به‌ڵگه‌ی ئه‌وه ببینم که له پێش ئه‌وه‌وه‌یه
15:01
And humility because we are all human. We all make mistakes.
280
885745
4493
مرۆڤایه‌تی بین چونکه هه‌مومان مرۆڤین، هه‌مومان هه‌ڵه ده‌که‌ین
15:06
And if you don't have skepticism and humility,
281
890238
2792
ئه‌گه‌ر تۆ دوو دڵی و مرۆڤایه‌تیت هه‌بێت
15:08
then it's a really short journey to go from reformer
282
893030
3095
دوای ئه‌وه به‌ڕاستی که شتێکی کورته له ڕیفۆرم کردنه‌وه
15:12
to autocrat, and I think you only have to read "Animal Farm"
283
896125
4609
بۆ تاک ڕه‌وی، و وابزانم پێویسته ئێوه (ئه‌نیماڵ فارم) بخوێننه‌وه
15:16
to get that message about how power corrupts people.
284
900734
5943
بۆ ئه‌وه‌ی تێبگه‌یت که چۆن ده‌سه‌ڵات خه‌ڵک گه‌نده‌ڵ ده‌کات
15:22
So what is the solution? It is, I believe, to embody
285
906677
5468
که‌واته، چاره‌سه‌ری چییه؟ باوه‌ڕم وایه بۆ به‌رجه‌سته‌کردن
15:28
within the rule of law rights to information.
286
912145
3467
له‌ناو یاسای به‌ده‌ست هێنانی زانیاریدا
15:31
At the moment our rights are incredibly weak.
287
915612
2635
له‌و کاته‌وه مافه‌کانمان به‌ڕاستی لاواز ده‌بن
15:34
In a lot of countries, we have Official Secrets Acts,
288
918247
2982
له زۆربه‌ی وڵاتاندا، لایه‌نی ڕه‌سمی نهێنیمان هه‌یه
15:37
including in Britain here. We have an Official Secrets Act
289
921229
2163
به به‌ریتانیاشه‌وه لێره، لایه‌نی ڕه‌سمی نهێنیمان هه‌یه
15:39
with no public interest test. So that means it's a crime,
290
923392
3116
له‌گه‌ڵ هیواکانی گشتی نیه، که‌واته ئه‌وه مانای تاوانه
15:42
people are punished, quite severely in a lot of cases,
291
926508
4166
خه‌ڵک سزاده‌درێت، له زۆربه‌ی دۆخه‌کاندا ئه‌وه زۆر تونده
15:46
for publishing or giving away official information.
292
930674
4203
به‌هۆی بڵاوکردنه‌وه‌ی زانیاری ڕه‌سمی
15:50
Now wouldn't it be amazing, and really, this is what I want
293
934877
3478
ئێستا ئه‌وه سه‌رنج ڕکێش نابێت ئه‌وه که من ده‌مه‌وێت
15:54
all of you to think about, if we had an Official Disclosure Act
294
938355
3562
هه‌مووتان بیری لێ بکه‌نه‌وه، ئه‌گه‌ر ئێمه لایه‌نی ده‌رخستنی ڕه‌سمی مان هه‌بوایه
15:57
where officials were punished if they were found
295
941917
3376
ئایا ده‌سه‌ڵاتداره‌کان سزا ده‌دران ئه‌گه‌ر ئه‌وان ئاشکرابن
16:01
to have suppressed or hidden information
296
945293
2960
که زانیارییان شاردۆته‌وه
16:04
that was in the public interest?
297
948253
2185
که له به‌رژه‌وه‌ندی گشتی دا بووه
16:06
So that -- yes. Yes! My power pose. (Applause) (Laughs)
298
950438
6900
به‌ڵێ: ده‌سه‌ڵاته‌کانم ده‌وه‌ستێت، چه‌پڵه‌لێدان، پیکه‌نین
16:13
I would like us to work towards that.
299
957338
2545
ده‌مه‌وێت هه‌موومان کار له‌سه‌ر ئه‌وه بکه‌ین
16:15
So it's not all bad news. I mean, there definitely is
300
959883
3920
هه‌موویان هه‌واڵی ناخۆش نین، به‌دڵنیاییه‌وه
16:19
progress on the line, but I think what we find is that
301
963803
2955
به‌ره‌و پێش چوون هه‌یه، به‌ڵام مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه ئه‌وه‌ی که ئێمه ده‌یبینین ئه‌وه‌یه که
16:22
the closer that we get right into the heart of power,
302
966758
3176
هه‌تا له دڵی ده‌سه‌ڵاته‌وه نزیک ببینه‌وه
16:25
the more opaque, closed it becomes.
303
969934
4424
کاریگه‌ری زیاتر ده‌بێت، زیاتر نزیک ده‌بێته‌وه
16:30
So it was only just the other week that I heard London's
304
974358
3080
ئه‌وه هه‌فته‌یه‌کی تر بوو که من گوێم له
16:33
Metropolitan Police Commissioner talking about why
305
977438
3497
کۆمیسیاری پۆلیسی میترۆ پۆلیتان له له‌نده‌ن بوو که باسی ئه‌وه‌ی ده‌کرد
16:36
the police need access to all of our communications,
306
980935
4592
بۆچی پۆلیس پێویستی به داخڵ بون هه‌یه بۆ هه‌موو په‌یوه‌ندیه‌کان
16:41
spying on us without any judicial oversight,
307
985527
3063
چاودێریمان بکه‌ن به‌بێ هیچ داواکاریه‌کانی دادگا
16:44
and he said it was a matter of life and death.
308
988590
1666
ئه‌و وتی ئه‌وه په‌یوه‌ندی به‌ژیان و مردنه‌وه هه‌بوو
16:46
He actually said that, it was a matter of life and death.
309
990256
3247
به‌ڕاستی ئه‌و ئه‌وه‌ی وت، ئه‌وه په‌یوه‌ندی به‌ژیان و مردنه‌وه هه‌بووه
16:49
There was no evidence. He presented no evidence of that.
310
993503
4222
هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک نه‌بوو، هیچ به‌ڵگه‌یه‌کی نیشان نه‌دا بۆ ئه‌وه
16:53
It was just, "Because I say so.
311
997725
3122
ئه‌وه وه‌ک ئه‌وه وابوو؛ چونکه من ئه‌و قسه‌یه ده‌که‌م
16:56
You have to trust me. Take it on faith."
312
1000847
3248
پێویسته باوه‌ڕم پێ بکه‌ن، به‌ئیمانه‌وه وه‌ری بگره
16:59
Well, I'm sorry, people, but we are back
313
1004095
1999
من داوای لێبوردن ده‌که‌م خه‌ڵکینە، به‌ڵام ئێمه گه‌ڕاینه‌وه
17:01
to the pre-Enlightenment Church,
314
1006094
3705
بۆ پێش گه‌شانه‌وه‌ی که‌نیسه
17:05
and we need to fight against that.
315
1009799
3776
وه پێویسته ئێمه شه‌ڕی بۆ بکه‌ین
17:09
So he was talking about the law in Britain which is
316
1013575
3288
ئه‌و باسی یاسای ده‌کرد له به‌ریتانیا که
17:12
the Communications Data Bill, an absolutely outrageous piece of legislation.
317
1016863
4226
پسولەی په‌یوه‌ندی یه‌کان، به‌ڕاستی به‌شێکی زیاده‌ڕه‌وه له‌یاسادا
17:16
In America, you have the Cyber Intelligence Sharing and Protection Act.
318
1021089
3606
له ئه‌مه‌ریکا، ده‌زگای هاوبه‌شی زانیاری و لایه‌نی پاراستنت هه‌یه
17:20
You've got drones now being considered for domestic surveillance.
319
1024695
3640
پێویسته تۆ قسه‌ت هه‌بێت له‌سه‌ر چاودێری کردنی کۆمه‌ڵگه
17:24
You have the National Security Agency building
320
1028335
2760
بینای ده‌زگای ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یت هه‌یه
17:26
the world's giantest spy center. It's just this colossal --
321
1031095
3528
گه‌وره‌ترین سه‌نته‌ری جاسوسی له جیهاندا، ئه‌وه ته‌نها مه‌زنه
17:30
it's five times bigger than the U.S. Capitol,
322
1034623
2472
پێنج هێنده گه‌وره‌تر له بینای کۆنگرێسی ئه‌مه‌ریکی
17:32
in which they're going to intercept and analyze
323
1037095
1802
که ئه‌وان لێکۆڵینه‌وه و شیکردنه‌وه ده‌که‌ن بۆ
17:34
communications, traffic and personal data
324
1038897
2949
په‌یوه‌ندیه‌کان، ترافیک و داتای تایبه‌ت
17:37
to try and figure out who's the troublemaker in society.
325
1041846
3313
بۆ ئه‌وه‌ی بزانن کێ کێشه بۆ کۆمه‌ڵگه دروست ده‌کات
17:41
Well, to go back to our original story, the parents
326
1045159
4800
با بگه‌ڕێینه‌وه بۆ بابه‌تی سه‌ره‌کی خۆمان، باوک و دایکان
17:45
have panicked. They've locked all the doors.
327
1049959
3850
ترسان، هه‌موو دەرگاکانیان داخست
17:49
They've kidded out the house with CCTV cameras.
328
1053809
3086
هه‌موو کامێره‌کانی چاودێرییان له‌ناو ماڵدا لابرد
17:52
They're watching all of us. They've dug a basement,
329
1056895
2752
چاودێری ئێمه ده‌که‌ن، ژێر زه‌مین یان دروست کرد
17:55
and they've built a spy center to try and run algorithms
330
1059647
2664
ئه‌وان سه‌نته‌ری چاودێری و حیساب کردنیان دامه‌زراند
17:58
and figure out which ones of us are troublesome,
331
1062311
2672
تابزانبن کی له ئێمه کێشه دروست که‌ره
18:00
and if any of us complain about that, we're arrested for terrorism.
332
1064983
4234
وه ئه‌گه‌ر هه‌ر که‌سێک له‌ئێمه ناڕه‌زایی ده‌ربڕیایه له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه، ئێمه‌یان به‌بیانوی تیرۆرسته‌وه ده‌ست گیر ده‌کرد
18:05
Well, is that a fairy tale or a living nightmare?
333
1069217
3574
ئایا ئه‌وه بابه‌تێکی دادوه‌رانه‌یه یان ژیانه له مۆته‌که‌دا
18:08
Some fairy tales have happy endings. Some don't.
334
1072791
3659
هه‌ندێک له چیرۆکه‌که یاساییه‌کان کۆتاییه‌کی خۆشیان هه‌یه، هه‌ندێکی تریان نیه‌تی
18:12
I think we've all read the Grimms' fairy tales, which are,
335
1076450
2747
وابزانم هه‌موومان (چیرۆکی دادوه‌ری گیرمس)مان خوێندۆته‌وه که
18:15
indeed, very grim.
336
1079197
2498
به‌دڵنیاییه‌وه زۆر مۆنه
18:17
But the world isn't a fairy tale, and it could be more brutal
337
1081695
5222
به‌ڵام، جیهان چیرۆکێکی دادوه‌رانه نیه و له‌وانه‌یه دڕندانه تر بێت
18:22
than we want to acknowledge.
338
1086917
2804
زیاتر له‌وه‌ی ئێمه پێی ده‌زانین
18:25
Equally, it could be better than we've been led to believe,
339
1089721
2289
به شێوه‌یه‌کی یه‌کسانانه، باشتره له‌وه‌ی که ئێمه باوه‌ڕمان پێی هه‌بوو
18:27
but either way, we have to start seeing it exactly as it is,
340
1092010
3711
به‌ڵام هه‌ر چۆنێک بێت، پێویسته وه‌ک خۆی ببینین
18:31
with all of its problems, because it's only by seeing it
341
1095721
3849
به‌هه‌موو کێشه‌کانیه‌وه چونکه به‌هۆی بینینی یه‌وه
18:35
with all of its problems that we'll be able to fix them
342
1099570
2493
به‌هه‌موو کێشه‌کانیه‌وه ده‌توانین هه‌وڵ بده‌ین چاره‌سه‌ریان بکه‌ین
18:37
and live in a world in which we can all be
343
1102063
4071
وه له جیهانێک دا بژین که هه‌موومان بتوانین
18:42
happily ever after. (Laughs) Thank you very much.
344
1106134
3686
دڵخۆش ببن بۆ هه‌تا هه‌تایه، پێکه‌نین، زۆر سوپاس
18:45
(Applause)
345
1109820
3235
چه‌پڵه لێدان
18:48
Thank you. (Applause)
346
1113055
4055
سوپاس، چه‌پڵه لێدان
ABOUT THE SPEAKER
Heather Brooke - JournalistHeather Brooke campaigns for freedom of information, requesting one secret document at a time.
Why you should listen
Heather Brooke is a freelance journalist, freedom of information campaigner and professor of journalism at City University London. In 2005, she filed one of the very first requests under the UK's Freedom of Information Act, asking to see the expense reports of Members of Parliament. The request was blocked, modified and refiled, and blocked again...but the years-long quest to view expense documents, and the subsequent investigation, led to 2009's parliamentary expenses scandal. The scandal led to the first forced resignation of the Speaker of the House in 300 years.
Brooke worked as a political and crime reporter in the US before moving to Britain, where she writes for the national papers. She has published three books: Your Right to Know, The Silent State, and 2011's The Revolution Will Be Digitised. It was while researching her latest book that she obtained a leak from Wikileaks of the full batch of 251,287 US diplomatic cables and worked with The Guardian newspaper on an investigation.
Heather Brooke | Speaker | TED.com