TEDGlobal 2010
Sheryl WuDunn: Our century's greatest injustice
شێریل ودون: گەورەترین نایەکسانی ئەم سەدەیە
Filmed:
Readability: 3.4
1,194,863 views
کتێبەکەی شێریل بە ناو (نیوەی ئاسمان)، لەو ستەمانە دەکۆڵێتەوە کە لە جیهاندا بەرامبەر ژنان دەکرێن. چیرۆکەکانی توشی شۆکمان دەکەن. تا ئەوکاتەی ژنان لە وڵاتە هەژارنشینەکاندا یەکسان نەبن لە دەرفەتە پەروەردەیی و بازرگانییەکاندا، ئەوا ئێمە هەموو تواناکانی خۆمانمان نەخستوەتە گەر.
Sheryl WuDunn - Author, journalist
As a journalist reporting on China, Sheryl WuDunn saw the everyday oppression of women around the world. She and Nick Kristof wrote "Half the Sky," chronicling women's stories of horror and, especially, hope. Full bio
As a journalist reporting on China, Sheryl WuDunn saw the everyday oppression of women around the world. She and Nick Kristof wrote "Half the Sky," chronicling women's stories of horror and, especially, hope. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
The global challenge that I want to talk to you about today
0
1000
3000
ئەمڕۆ باسی ململانێ جیهانییەکانتان بۆ دەکەم
00:19
rarely makes the front pages.
1
4000
2000
بەدەگمەن لە یەکەمین پەڕەکان باس دەکرێت
00:21
It, however, is enormous
2
6000
3000
بەڵام باسێکی گەورەیە
00:24
in both scale and importance.
3
9000
3000
.لە ڕوی پێوانە و گرنگیشەوە
00:27
Look, you all are very well traveled;
4
12000
3000
ئێوە هەموو گەشتی زۆرتان کردووە
00:30
this is TEDGlobal after all.
5
15000
2000
.هەرچۆنبێت ئەمە تێد-گلۆباڵە
00:32
But I do hope to take you to some places
6
17000
2000
بەڵام دەمەوێت بتانبەم بۆ چەند شوێنێک
00:34
you've never been to before.
7
19000
2000
.کە پێشتر نەتانبینیوە
00:36
So, let's start off in China.
8
21000
2000
.با لە (چین) ەوە دەست پێ بکەین
00:38
This photo was taken two weeks ago.
9
23000
3000
.ئەم فۆتۆیە دوو هەفتە بەر لە ئێستا گیراوە
00:41
Actually, one indication is that little boy on my husband's shoulders
10
26000
3000
ئەو کوڕە بچوکەی سەر شانی مێردەکەم
00:44
has just graduated from high school.
11
29000
2000
.لەم دواییەدا دواناوەندی تەواوکرد
00:46
(Laughter)
12
31000
2000
(پێکەنین)
00:48
But this is Tiananmen Square.
13
33000
2000
ئەمە گۆڕەپانی تیانانمێنە
00:50
Many of you have been there. It's not the real China.
14
35000
3000
.زۆربەتان چوونە، ئەوە چینی ڕاستەقینە نییە
00:53
Let me take you to the real China.
15
38000
2000
با بتانبەم بۆ چینی ڕاستەقینە
00:55
This is in the Dabian Mountains
16
40000
2000
ئەمە لە شاخەکانی دابیانە
00:57
in the remote part of Hubei province in central China.
17
42000
3000
.دوور لە هوبێی لە سەنتەری چین
.دای مانجو لێرەدا ١٣ ساڵانە
01:01
Dai Manju is 13 years old at the time the story starts.
18
46000
3000
01:04
She lives with her parents,
19
49000
2000
،لەگەڵ خێزانەکەی دەژی
01:06
her two brothers and her great-aunt.
20
51000
3000
.لەگەڵ دوو براو پورە گەورەکەیدا
،کوخێکیان هەیە، بێ کارەبا
01:09
They have a hut that has no electricity,
21
54000
2000
01:11
no running water,
22
56000
2000
،بێ ئاو
01:13
no wristwatch, no bicycle.
23
58000
2000
.بێ کاتژمێری دەست، بێ پاسکیل
01:15
And they share this great splendor
24
60000
2000
لەم شوێنەدا، لەگەڵ خۆیاندا
01:17
with a very large pig.
25
62000
3000
.بەرازێکی گەورەشیان ڕاگرتووە
،مانجۆ لە پۆلی شەش بوو کە خێزانەکەی گوتیان
01:20
Dai Manju was in sixth grade when her parents said,
26
65000
3000
01:23
"We're going to pull you out of school
27
68000
2000
ئێمە لە قوتابخانە دەتهێنینە دەرەوە"
01:25
because the 13-dollar school fees are too much for us.
28
70000
3000
.چونکە ١٣ دۆلاری کرێی خوێندن بۆ ئێمە زۆرە
01:28
You're going to be spending the rest of your life in the rice paddies.
29
73000
2000
هەموو ژیانت بە برنج ڕواندنەوە بەسەر دەبەیت
01:30
Why would we waste this money on you?"
30
75000
2000
"بۆ ئەو پارەیە لە تۆدا بەفیڕۆ بدەین؟
01:32
This is what happens to girls in remote areas.
31
77000
3000
.ئەمە بەسەر کچان دێت لە ناوچە دوورەکاندا
01:35
Turns out that Dai Manju was
32
80000
2000
دەرکەوت کە دای مانجو
01:37
the best pupil in her grade.
33
82000
2000
.ژیرترین خوێندکاری قۆناغەکەی بوو
01:39
She still made the two-hour trek to the schoolhouse
34
84000
3000
ڕۆژانە دوو کاتژمێری دەبڕی بۆ قوتابخانەکەی
01:42
and tried to catch every little bit of information
35
87000
3000
هەوڵی دەدا هەموو زانیارییەکانیان وەربگرێت
01:45
that seeped out of the doors.
36
90000
2000
.کە لەوێ دەوترایەوە
01:47
We wrote about her in The New York Times.
37
92000
2000
.لە نیویۆرک تایمز هەواڵەکەیمان بڵاوکردەوە
01:49
We got a flood of donations --
38
94000
3000
لافاوێک کۆمەکمان بۆ هات
01:52
mostly 13-dollar checks
39
97000
3000
زۆربەیان چەکی ١٣ دۆلاری بوون
01:55
because New York Times readers are very generous
40
100000
2000
خوێنەرەکانی نیویۆرک تایمز زۆر بەخشندەن
01:57
in tiny amounts
41
102000
2000
لە بڕی بچوکدا
01:59
(Laughter)
42
104000
2000
(پێکەنین)
02:01
but then, we got a money transfer
43
106000
3000
دواتر پارەیەکی زۆرمان پێگەیشت
02:04
for $10,000 --
44
109000
2000
١٠،٠٠٠ دۆلار
02:06
really nice guy.
45
111000
2000
.کەسێکی باش بووە
02:08
We turned the money over to that man there, the principal of the school.
46
113000
3000
.پارەکەمان نارد بۆ بەڕێوبەری قوتابخانەکە
02:11
He was delighted.
47
116000
2000
.زۆر دڵخۆش بوو
02:13
He thought, "Oh, I can renovate the school.
48
118000
2000
گوتی،"دەتوانم قوتابخانەکە نۆژەن بکەمەوە
02:15
I can give scholarships to all the girls,
49
120000
2000
"دەتوانم کچان بێ پارە وەربگرم تا بخوێنن
02:17
you know, if they work hard and stay in school.
50
122000
2000
دەتوانن کار بکەن و لە قوتابخانەش بمێننەوە
02:19
So Dai Manju basically
51
124000
2000
بۆیە دای مانجو
02:21
finished out middle school.
52
126000
2000
ناوەندی تەواو کرد
02:23
She went to high school.
53
128000
2000
.چووە دواناوەندی
02:25
She went to vocational school for accounting.
54
130000
2000
.چووە خوێندنگەیەکی ژمێریاری
02:27
She scouted for jobs down in Guangdong province in the south.
55
132000
3000
.لە گواندن بۆ کار گەڕا لە باشور
02:30
She found a job, she scouted for jobs
56
135000
2000
کاری دەستکەوت، بۆ کار گەڕا بۆ
02:32
for her classmates and her friends.
57
137000
2000
.هاوپۆل و هاوڕێکانی
02:34
She sent money back to her family.
58
139000
3000
.پارەی ناردەوە بۆ خێزانەکەی
02:37
They built a new house,
59
142000
2000
،خانویەکی نوێیان دروست کرد
02:39
this time with running water,
60
144000
2000
،ئەمجارە ئاوی هەبوو
02:41
electricity, a bicycle,
61
146000
2000
،بە کارەبا و پاسکیلەوە
02:43
no pig.
62
148000
2000
.بێ بەراز
.ئەوەی بینیمان تاقیکردنەوەیەکی سروشتی بوو
02:45
What we saw was a natural experiment.
63
150000
3000
بەدەگمەن پارە دەخرێتە پەروەردەی کچانەوە
02:48
It is rare to get an exogenous investment
64
153000
2000
02:50
in girls' education.
65
155000
2000
.تا پارەکە زیاترببێت
ساڵانی داهاتوو بینیمان دای مانجو
02:52
And over the years, as we followed Dai Manju, we were able to see
66
157000
3000
02:55
that she was able to move out of a vicious cycle
67
160000
3000
توانی لە بازنەی پەراویزخراوییەوە
02:58
and into a virtuous cycle.
68
163000
2000
.بچێتە بازنەی خزمەتکردنەوە
03:00
She not only changed her own dynamic,
69
165000
2000
،تەنها ژیانی خۆی نەگۆڕی
03:02
she changed her household, she changed her family, her village.
70
167000
3000
خانوو و ژیانی خیزان و ژیانی گوندەکەشی گۆڕی
03:05
The village became a real standout.
71
170000
3000
.گوندەکەی کرد بە شوێنێکی باشتر
03:08
Of course, most of China was flourishing at the time,
72
173000
3000
،ڕاستە ئەوکات چین لە گەشەدا بوو
03:11
but they were able to get a road built
73
176000
3000
بەڵام ئەوان توانییان جادە دروست بکەن
03:14
to link them up to the rest of China.
74
179000
2000
تا خۆیان ببەستنەوە بە چینەوە
03:16
And that brings me to my first major
75
181000
3000
ئەمە منی گەیاند بە یەکێک لە دوو بڕواکەم
03:19
of two tenets of "Half the Sky."
76
184000
2000
لە، (نیوەی ئاسمان) دا
03:21
And that is that
77
186000
2000
ئەویش ئەوەیە
03:23
the central moral challenge
78
188000
2000
کرۆکی ململانی ئەخلاقییەکان
03:25
of this century
79
190000
2000
لەم سەدەیەدا
.ستەمی ڕەگەزایەتییە
03:27
is gender inequity.
80
192000
2000
03:29
In the 19th century, it was slavery.
81
194000
2000
.لە سەدەی ١٩ کۆیلایەتی بوو
03:31
In the 20th century, it was totalitarianism.
82
196000
3000
.لە سەدەی ٢٠ تۆتالیتاریزم بوو
03:34
The cause of our time
83
199000
2000
لەم سەردەمەی ئێمەدا باسەکە
03:36
is the brutality that so many people
84
201000
2000
ئەو دڕندەییەیە کە کەسانێکی زۆر لە دونیادا
03:38
face around the world because of their gender.
85
203000
3000
.ڕوبەروی دەبنەوە بە هۆی ڕەگەزەکەیانەوە
03:41
So some of you may be thinking,
86
206000
2000
،ڕەنگە هەندێکتان بیر بکەنەوە
03:43
"Gosh, that's hyperbole.
87
208000
2000
نا بەو جۆرە نییە"
03:45
She's exaggerating."
88
210000
2000
"موبالەغە دەکات
03:47
Well, let me ask you this question.
89
212000
2000
با پرسیارێکتان لێ بکەم
03:49
How many of you think there are more males or more females in the world?
90
214000
3000
پێتان وایە لە جیهاندا مێ زیاترە یاخود نێر؟
03:52
Let me take a poll. How many of you think there are more males in the world?
91
217000
3000
چەند کەس پێی وایە نێرینە زیاترە؟
03:55
Hands up, please.
92
220000
2000
.تکایە دەستان بەرز بکەنەوە
03:57
How many of you think -- a few -- how many of you there are more females in the world?
93
222000
3000
کەمێکتان، چەند کەس پێی وایە مێینە زیاترە؟
04:00
Okay, most of you.
94
225000
2000
باشە، زۆربەتان
04:02
Well, you know this latter group, you're wrong.
95
227000
2000
.گروپی دووهەمتان، هەڵەن
04:04
There are, true enough,
96
229000
2000
،ڕاستە لێرە
04:06
in Europe and the West,
97
231000
2000
لە ئەوروپا و ڕۆژئاوا
04:08
when women and men
98
233000
2000
ژن و پیاو
04:10
have equal access to food and health care,
99
235000
2000
یەکسانن لە خزمەتگوزاری خواردن، تەندروستیدا
04:12
there are more women, we live longer.
100
237000
2000
.ئێمەی ژن زیاتر و زۆرتر دەژین
04:14
But in most of the rest of the world, that's not the case.
101
239000
3000
.بەڵام لە زۆر شوێنی دونیادا بەم جۆرە نییە
04:17
In fact, demographers have shown
102
242000
2000
ئامارەکان دەریان خستووە
04:19
that there are anywhere between 60 million
103
244000
2000
لە نێوان ٦٠ ملیۆن بۆ
04:21
and 100 million
104
246000
2000
١٠٠ ملیۆن
04:23
missing females in the current population.
105
248000
3000
.ژن ونن لە ژمارەی دانیشتوانی سەر زەوی
04:26
And, you know, it happens for several reasons.
106
251000
3000
.ئەمە لەبەر چەند هۆکارێک ڕودەدات
04:29
For instance, in the last half-century,
107
254000
2000
،بۆ نمونە لە نیوە سەدەی ڕابردودا
04:31
more girls were discriminated to death
108
256000
3000
ژمارەی ئەو ژنان ڕوبەڕوی مەرگ بونەتەوە
04:34
than all the people killed on all the battlefields
109
259000
2000
زیاتر لەوانەی لە هەموو جەنگەکاندا مردوون
04:36
in the 20th century.
110
261000
3000
.لە سەدەی ٢٠ دا
04:39
Sometimes it's also because of the sonogram.
111
264000
2000
.هەندێک جار بەهۆی سۆنەرەوە
04:41
Girls get aborted before they're even born
112
266000
3000
کچان پێش ئەوەی لەدایکبن لەبار دەبرێن
04:44
when there are scarce resources.
113
269000
2000
.لەکاتێکدا سەرچاوەکانی ژیانیش هەن
04:46
This girl here, for instance,
114
271000
2000
،بۆ نمونە ئەم کچە
04:48
is in a feeding center in Ethiopia.
115
273000
2000
،لە سەنتەری خۆراکپێداندایە لە ئیسیوبیا
04:50
The entire center was filled with girls like her.
116
275000
3000
.هەموو سەنتەرەکە پڕ بوو لە کچی وەک ئەو
04:53
What's remarkable is that her brothers, in the same family,
117
278000
3000
.ئەوەی سەیرە براکانی، لە هەمان خێزاندا
04:56
were totally fine.
118
281000
2000
.زۆر باش بوون
04:58
In India, in the first year of life,
119
283000
2000
،لە هیندستان، لە یەکەم ساڵی لەدایک بووندا
05:00
from zero to one,
120
285000
2000
،لە سفر تا یەک ساڵ
05:02
boy and girl babies basically survive at the same rate
121
287000
3000
کچ و کوڕ وەک یەک دەژین
05:05
because they depend upon the breast,
122
290000
2000
،چونکە پشت بە شیری دایک دەبەستن
05:07
and the breast shows no son preference.
123
292000
2000
.شیری دایکیش جیاوازی کچ و کوڕ ناکات
05:09
From one to five,
124
294000
3000
،لە یەک بۆ پێنج ساڵی
05:12
girls die at a 50 percent higher mortality rate
125
297000
3000
کچان %٥٠ زیاتر دەمرن
05:15
than boys, in all of India.
126
300000
3000
.لە کوڕان لە هیندستان
05:18
The second tenet of "Half the Sky"
127
303000
3000
دوهەم ئایدیای نیوەی ئاسمان
05:21
is that, let's put aside the morality of all the right and wrong of it all,
128
306000
3000
با ئەخلاقیاتی ڕاست و هەڵە بخەینە لاوە
05:24
and just on a purely practical level,
129
309000
3000
،لە ئاستی پڕاکتیکیدا
05:27
we think that
130
312000
2000
پێمان وایە کە
05:29
one of the best ways to fight poverty and to fight terrorism
131
314000
3000
باشترین ڕێگەی نەهێشتنی هەژاری و تیرۆریزم
05:32
is to educate girls
132
317000
2000
پەروەردەکردنی کچانە
05:34
and to bring women into the formal labor force.
133
319000
3000
و بەژداریکردنی ژانانە لە کارە فەرمییەکاندا
05:37
Poverty, for instance.
134
322000
2000
.بۆ نمونە هەژاری
05:39
There are three reasons why this is the case.
135
324000
2000
.لەبەر سێ هۆکار ئەمە کەیسەکەیە
05:41
For one, overpopulation is one of
136
326000
2000
زیادبونی ژمارەی دانیشتوان
05:43
the persistent causes of poverty.
137
328000
3000
.یەکێکە لە هۆکارەکانی هەژاری
05:46
And you know, when you educate a boy,
138
331000
2000
،کاتێک کوڕێک پەروەردە دەکەیت
05:48
his family tends to have fewer kids,
139
333000
2000
،کاریگەری لەسەر کەم دروستکردنی منداڵ دەبێت
05:50
but only slightly.
140
335000
2000
.بەڵام زۆر بە کەمی
05:52
When you educate a girl,
141
337000
2000
،کاتێک کچێک پەروەردە دەکەیت
05:54
she tends to have significantly fewer kids.
142
339000
3000
.زۆر کەم کار بۆ دروستکردنی منداڵ دەکات
05:57
The second reason is
143
342000
3000
هۆکاری دووەم
06:00
it has to do with spending.
144
345000
2000
.پەیوەندی بە خەرجکردنەوە هەیە
06:02
It's kind of like the dirty, little secret of poverty,
145
347000
2000
،ئەمە نهێنییەکی بچوک و ناشرینی هەژارییە
06:04
which is that,
146
349000
2000
،کێشەکە تەنها
06:06
not only do poor people
147
351000
2000
ئەوە نییە هەژاران
06:08
take in very little income,
148
353000
2000
،داهاتیان زۆر کەمە
06:10
but also, the income that they take in,
149
355000
2000
،بەڵکو ئەو داهاتەی بەدەستی دێنن
06:12
they don't spend it very wisely,
150
357000
3000
،ژیرانە خەرجی ناکەن
06:15
and unfortunately, most of that spending is done by men.
151
360000
3000
.بەداخەوە ئەو پارانە پیاوان خەرجی دەکەن
06:18
So research has shown,
152
363000
2000
،لێکۆڵینەوەکان پیشانیان داوە
06:20
if you look at people who live under two dollars a day --
153
365000
3000
ئەو کەسانەی داهاتیان ٢$ کەمترە
06:23
one metric of poverty --
154
368000
2000
لە ناوچە هەژارەکاندا
06:25
two percent of that take-home pay
155
370000
2000
٢% ی ئەو پارەیە
06:27
goes to this basket here, in education.
156
372000
3000
لە پەروەردەدا خەرج دەکرێت
06:30
20 percent goes to a basket that is a combination of
157
375000
3000
٢٠%ی ئەو پارەیە دەڕوات بۆ
06:33
alcohol, tobacco, sugary drinks --
158
378000
2000
کحول، جگەرە، خواردنەوەی غازی
06:35
and prostitution and festivals.
159
380000
3000
.کاری لەشفرۆشی و بۆنەکان
06:38
If you just take four percentage points
160
383000
2000
ئەگەر %٤ی ئەو بڕە
06:40
and put it into this basket,
161
385000
2000
،بخەینە ئەم بوارەی دیکەوە
06:42
you would have a transformative effect.
162
387000
3000
.گۆرانکاری کاریگەرت دەست دەکەوێت
دواهەمین هۆکار
06:46
The last reason has to do
163
391000
2000
لە بونی ژن لە بەشێک لە چارەسەر نەک کێشەکان
06:48
with women being part of the solution, not the problem.
164
393000
3000
06:51
You need to use scarce resources.
165
396000
2000
.دەبێت زۆرینەی تواناکان بەکاربێنیت
06:53
It's a waste of resources if you don't use someone like Dai Manju.
166
398000
3000
جێی داخە کەسێکی وەک
دای مانجو بەکارنەهێنیت
دای مانجو بەکارنەهێنیت
06:56
Bill Gates put it very well
167
401000
2000
بیل گەیتس زۆر باش باسی کرد
06:58
when he was traveling through Saudi Arabia.
168
403000
2000
.کاتێک چوو بۆ سعودیا
07:00
He was speaking to an audience much like yourselves.
169
405000
3000
.قسەی بۆ ئامادەبوانێک دەکرد وەک ئێوە
07:03
However, two-thirds of the way there was a barrier.
170
408000
3000
پەرژینێک دوو لەسەر سێی
. هۆڵەکەی جیاکردبوەوە
. هۆڵەکەی جیاکردبوەوە
07:06
On this side was men,
171
411000
2000
ئەملا پیاوان بوون
07:08
and then the barrier, and this side was women.
172
413000
2000
.ئینجا پەرژینەکە، ئەملاش ژنان بوون
07:10
And someone from this side of the room got up and said,
173
415000
2000
،کەسێک لەم لای ژوورەکەوە هەستا و گوتی
07:12
"Mr. Gates, we have here as our goal in Saudi Arabia
174
417000
3000
بەڕێز گەیتس، لە سعودیا ئامانجمانە
07:15
to be one of the top 10 countries
175
420000
2000
ببین بە یەکێک لە ١٠ وڵاتە
07:17
when it comes to technology.
176
422000
2000
.گەورەکان لە تەکنەلۆژیادا
07:19
Do you think we'll make it?"
177
424000
2000
پێتوایە دەتوانن بگەین بە ئامانج؟
07:21
So Bill Gates, as he was staring out at the audience, he said,
178
426000
3000
بیل گەیت کاتێک سەیری ئامادەبوانی دەکرد وتی
07:24
"If you're not fully utilizing half the resources in your country,
179
429000
3000
ئەگەر نیوەی توانای وڵاتەکەتان بەکارنەهێنن
07:27
there is no way you will get anywhere near the top 10."
180
432000
3000
هەرگیز نزیکی ئامانجەکەتان نابنەوە
07:30
So here is Bill of Arabia.
181
435000
3000
ئەمە بیلە لە سعودیا
07:33
(Laughter)
182
438000
2000
(پێکەنین)
07:35
So what would some of the specific challenges
183
440000
2000
بەدیاری کراوی ئەم ململانێیانە
07:37
look like?
184
442000
2000
چین؟
یەکێک لە گرنگترین ئەجێنداکان
07:40
I would say, on the top of the agenda
185
445000
3000
07:43
is sex trafficking.
186
448000
2000
.گواستنەوەی کچانە بۆ کاری لەشفرۆشی
07:45
And I'll just say two things about this.
187
450000
2000
.تەنها دوو شت دەڵێم لەم بارەیەوە
07:47
The slavery at the peak of the slave trade
188
452000
3000
کۆیلایەتی لە لۆتکەی بازرگانی کۆیلەکاندا
07:50
in the 1780s:
189
455000
3000
لە ١٧٨٠ کاندا
07:53
there were about 80,000 slaves
190
458000
2000
نزیکی ٨٠،٠٠٠ کۆیلە
07:55
transported from Africa to the New World.
191
460000
3000
لە ئەفریقاوە گوێزرانەوە وڵاتە نوێکان
07:58
Now, modern slavery:
192
463000
3000
ئێستا، کۆیلایەتی مۆدێرن
08:01
according to State Department rough statistics,
193
466000
3000
بەپێی ئاماری
USDS
USDS
08:04
there are about 800,000 -- 10 times the number --
194
469000
3000
نزیکی ٨٠٠،٠٠کۆیلە هەن
١٠هێندە زیاتر
١٠هێندە زیاتر
08:07
that are trafficked across international borders.
195
472000
3000
کە بە سنورەکانی جیهاندا دەگویزرێنەوە
08:10
And that does not even include those
196
475000
2000
ئەمە بەبێ ئەوانەی
08:12
that are trafficked within country borders,
197
477000
2000
،کە ناوخۆی وڵاتەکاندا دەگویزرێنەوە
08:14
which is a substantial portion.
198
479000
3000
.ئەمەش بڕێکی زۆرە
08:17
And if you look at
199
482000
2000
ئەگەر لە فاکتەرێکی جیاوازەوە
08:19
another factor, another contrast,
200
484000
3000
،تەماشای بکەین
08:22
a slave back then is worth
201
487000
2000
نرخی کۆلیە ئەوکات
08:24
about $40,000
202
489000
2000
نزیکی ٤٠،٠٠٠$ بوو
08:26
in today's money.
203
491000
2000
.بە پارەی ئیستا
08:28
Today, you can buy a girl trafficked
204
493000
3000
ئێستا دەتوانیت کچێکی گواستراوە بکڕیت
08:31
for a few hundred dollars,
205
496000
2000
بە چەند سەد دۆلارێکی کەم
08:33
which means she's actually more disposable.
206
498000
3000
واتە ئێستا زۆر بێکەڵکترن
08:36
But you know, there is progress being made
207
501000
3000
بەڵام بەرەوپێشچوون هەبووە
08:39
in places like Cambodia and Thailand.
208
504000
2000
.لە وڵاتێکی وەک کەمبۆدیا و تایلەند
08:41
We don't have to expect a world
209
506000
2000
ناکرێت لە جیهانێکدا بژین کە
08:43
where girls are bought and sold or killed.
210
508000
3000
.تێیدا کچان بفرۆشرێن و بکوژرێن
08:46
The second item on the agenda
211
511000
2000
دووهەمین هۆکاری ئەجێنداکە
08:48
is maternal mortality.
212
513000
3000
.مردنی دوای لەداکبوونە
08:51
You know, childbirth in this part of the world
213
516000
3000
منداڵ بوون لەم بەشەی جیهان
08:54
is a wonderful event.
214
519000
2000
.ڕوداوێکی زۆر جوانە
08:56
In Niger, one in seven women
215
521000
3000
لە نەیجیر، یەک لەسەر حەوتی ژنان
08:59
can expect to die during childbirth.
216
524000
3000
.پێشبینی مردنیان لێدەکرێت کاتی منداڵبوون
09:02
Around the world,
217
527000
2000
،لە جیهاندا
09:04
one woman dies every minute and a half from childbirth.
218
529000
4000
١،٥خولەک جاری ژنێک کاتی منداڵبوون دەمرێت
09:08
You know, it's not as though
219
533000
2000
کێشەکە ئەوە نییە کە
09:10
we don't have the technological solution,
220
535000
3000
،چارەسەری تەکنەلۆژیمان نییە
09:13
but these women have three strikes against them:
221
538000
3000
:بەڵکو ئەو ژنانە لەژێر سێ هێرشدان
09:16
they are poor, they are rural
222
541000
2000
ئەوان هەژارن، گوندنشینن
09:18
and they are female.
223
543000
3000
.مێینەن
09:21
You know, for every woman who does die,
224
546000
2000
،هەرژنێک کە دەمرێت
09:23
there are 20 who survive
225
548000
2000
٢٠ژن ڕزگاریان بووە
09:25
but end up with an injury.
226
550000
2000
بەڵام بە برینداری
09:27
And the most devastating injury
227
552000
2000
مەترسیدارتین برینداریش
09:29
is obstetric fistula.
228
554000
2000
درزبردنی ڕێرەوەی منداڵداڵبوونە، دڕاندنێکە
09:31
It's a tearing during obstructed labor
229
556000
2000
بە هۆی گرانی منداڵبوونەوە دروست دەبێت
09:33
that leaves a woman incontinent.
230
558000
3000
.کە ژن تێیدا ناتوانێت پاشەڕۆکانی ڕابگرێت
09:36
Let me tell you about Mahabuba.
231
561000
2000
.با باسی مەحبوبەتان بۆ بکەم
09:38
She lives in Ethiopia.
232
563000
2000
.لە ئیسیوبیا دەژی
09:40
She was married against her will at age 13.
233
565000
3000
.بێ ویستی خۆی بە ١٣ساڵی شوی کرد، سکی هەبوو
09:43
She got pregnant, ran to the bush to have the baby,
234
568000
3000
،ڕایکرد بۆ ناو هەندێ گیا تا منداڵەکەی ببێت
09:46
but you know, her body was very immature,
235
571000
3000
،بەڵام لەبەر ئەوەی جەستەی ئامادە نەبووە
09:49
and she ended up having obstructed labor.
236
574000
3000
.لە کۆتاییدا دیواری ڕەحمی بریندار بوو
09:52
The baby died, and she ended up with a fistula.
237
577000
3000
منداڵەکەی مرد، خۆشی بۆری ڕەحمی بریندار بوو
09:55
So that meant she was incontinent;
238
580000
2000
:توانای کۆنتڕۆڵکردنی خۆی لەدەست دا
09:57
she couldn't control her wastes.
239
582000
3000
.نەیدەتوانی کۆنتڕۆلی پاشەڕۆی خۆی بکات
10:00
In a word, she stank.
240
585000
2000
.بە مانایەکی دیکە، بۆنێکی ناخۆشی لێدەهات
10:02
The villagers thought she was cursed; they didn't know what to do with her.
241
587000
3000
.خەڵکی گوندەکە وایانزانی بەنەفرەت کراوە
10:05
So finally, they put her at the edge of the village in a hut.
242
590000
3000
.بۆیە خستیانە کوخێکەوە لە کۆتایی گوندەکە
10:08
They ripped off the door
243
593000
2000
دەرگەکەیان لی داخست
10:10
so that the hyenas would get her at night.
244
595000
3000
تا شەو کەمتیارەکان بێن بۆی
10:13
That night, there was a stick in the hut.
245
598000
3000
.دارێکی دۆزیبویەوە لە کوخەکەدا
10:16
She fought off the hyenas with that stick.
246
601000
3000
.بەو دارە شەڕی لەگەڵ کەمتیارەکاندا کردبوو
10:19
And the next morning,
247
604000
2000
،بۆ ڕۆژی داهاتوو
10:21
she knew if she could get to a nearby village where there was a foreign missionary,
248
606000
3000
دەیزانی ئەگەر بگاتە گوندەکەی دراوسێ
،کە خێرخوازە بیانییەکانی لێن
،کە خێرخوازە بیانییەکانی لێن
10:24
she would be saved.
249
609000
2000
.ڕزگار دەکرێت
10:26
Because she had some damage to her nerves,
250
611000
2000
،لەبەر ئەوەی دەمارەکانی بریندار بوون
10:28
she crawled all the way -- 30 miles --
251
613000
3000
٣٠ میل بە گاگۆڵکێ ڕۆشت
10:31
to that doorstep, half dead.
252
616000
3000
.بە نیوەمردویی گەیشتە بەر دەرگە
10:34
The foreign missionary opened the door,
253
619000
2000
،خێرخوازە بیانییەکان دەرگەکەی لێدەکەنەوە
10:36
knew exactly what had happened,
254
621000
2000
،زانییان چی ڕویداوە
10:38
took her to a nearby fistula hospital in Addis Ababa,
255
623000
3000
،بردیان بۆ نەخۆشخانەیەکی ژنان لە ئادیس
10:41
and she was repaired
256
626000
2000
چارەسەر کرا
10:43
with a 350-dollar operation.
257
628000
3000
بە نەشتەرگەرییەکی ٣٥٠دۆلاری
10:46
The doctors and nurses there noticed
258
631000
2000
پزیشک و پەرستارەکان بینییان
10:48
that she was not only a survivor,
259
633000
2000
،ئەو تەنها ڕزگاربوەیەک نییە
10:50
she was really clever, and they made her a nurse.
260
635000
3000
بەڵکو زۆر ژیرە، بۆیە کردیان بە پەرستار
10:53
So now, Mahabuba,
261
638000
2000
ئێستا، مەحبوبە
10:55
she is saving the lives
262
640000
2000
ژیانی ئەوانی دی ڕزگار دەکات
10:57
of hundreds, thousands, of women.
263
642000
2000
.ژیانی سەدەها و هەزارەها ژن
10:59
She has become part of the solution, not the problem.
264
644000
2000
.وەک ژن، بوو بە بەشێک لە چارەسەر نەک کێشە
11:01
She's moved out of a vicious cycle
265
646000
2000
لە بازنەی پەراوێزخراوییەوە
11:03
and into a virtuous cycle.
266
648000
2000
.چوە بازنەی خزمەتکردنەوە
11:05
I've talked about some of the challenges,
267
650000
3000
،باسی هەندێک ململانێم کرد
11:08
let me talk about some of the solutions,
268
653000
2000
،با باسی هەندێک چارەسەرتان بۆ بکەم
11:10
and there are predictable solutions.
269
655000
3000
.هەندێک چارەسەری چاوەڕوانکراو هەن
11:13
I've hinted at them: education
270
658000
2000
باسم کردن وەک پەروەردە
11:15
and also economic opportunity.
271
660000
3000
.لەگەڵ دەرفەتی ئابوریدا
11:18
So of course, when you educate a girl,
272
663000
3000
،کاتێک کچێک دەنێریتە بەر خوێندن
11:21
she tends to get married later on in life,
273
666000
3000
،دواتر هاوسەرگیری دەکات
11:24
she tends to have kids later on in life, she tends to have fewer kids,
274
669000
3000
،منداڵی دەبێت، منداڵی کەمتر دەخاتەوە
11:27
and those kids that she does have,
275
672000
2000
،ئەو مندالانەشی کە دەیانخاتەوە
11:29
she educates them in a more enlightened fashion.
276
674000
2000
.بە شیوەیەکی مۆدێردن پەروەردەیان دەکات
11:31
With economic opportunity,
277
676000
2000
،لەڕێگەی دەرفەتی ئابورییەوە
11:33
it can be transformative.
278
678000
2000
.دەتوانین بەمە بگەین
11:35
Let me tell you about Saima.
279
680000
2000
.با باسی سەئیمەتان بۆ بکەم
11:37
She lives in a small village outside Lahore, Pakistan.
280
682000
3000
.لە گوندێکی بچوک دەژی لە پاکستان
.ئەوکات زۆر لە ژیان بێزار بوو
11:41
And at the time, she was miserable.
281
686000
2000
11:43
She was beaten every single day
282
688000
2000
هەموو ڕۆژێک لێیدەدرا
11:45
by her husband, who was unemployed.
283
690000
2000
.لەلایەن مێردە بێ ئیشەکەیەوە
11:47
He was kind of a gambler type -- and unemployable, therefore --
284
692000
3000
قومارچییەکی بێ ئیش بوو
11:50
and took his frustrations out on her.
285
695000
2000
.هەموو داخەکەی خۆی بەم دەڕشت
11:52
Well, when she had her second daughter,
286
697000
2000
،دواتر کاتێک دووهەم کچی بوو
11:54
her mother in-law told her son,
287
699000
3000
،خەسوی بە مێردەکەی گوت
11:57
"I think you'd better get a second wife.
288
702000
2000
باشتر وایە ژنێکی دیکە بێنیت"
11:59
Saima's not going to produce you a son."
289
704000
3000
"سەئیمە کوڕت بۆ دروست ناکات
12:03
This is when she had her second daughter.
290
708000
2000
.ئەمە دوای کچی دوهەمی بوو
12:05
At the time, there was
291
710000
2000
لەوکاتەدا
قەرزی بچوک دەدرا لە گوندەکەی
12:07
a microlending group in the village
292
712000
2000
12:09
that gave her a 65-dollar loan.
293
714000
3000
٦٥$ی بە قەرز پێ درا
12:12
Saima took that money,
294
717000
3000
سەئیمە پارەی وەرگرت و
12:15
and she started an embroidery business.
295
720000
3000
.بزنسێکی نەخشدروستکردنی دامەزراند
12:18
The merchants liked her embroidery; it sold very well,
296
723000
2000
،بازرگانەکان نەخشەکانیان پێ جوان بوو
12:20
and they kept asking for more.
297
725000
2000
.داوای زیاتریان کرد
12:22
And when she couldn't produce enough,
298
727000
2000
،کاتێک نەیتوانی نەخشی تەواو دروست بکات
12:24
she hired other women in the village.
299
729000
2000
.ژنەکانی دیکەی گوندی بە کرێ گرت
12:26
Pretty soon she had 30 women in the village
300
731000
3000
هەر زوو ٣٠ ژنی گوندەکە
12:29
working for her embroidery business.
301
734000
2000
.دەستیان کرد بە کارکردن
12:31
And then,
302
736000
2000
لەگەڵیدا
کاتێک پێویستی بە گواستنەوەی ئەو شتانە بوو
12:33
when she had to transport all of the embroidery goods
303
738000
3000
12:36
from the village to the marketplace,
304
741000
2000
،لە گوندەوە بۆ بازاڕ
12:38
she needed someone to help her do the transport,
305
743000
2000
،پێویستی بە کەسێک بوو بۆی بگوێزێتەوە
12:40
so she hired her husband.
306
745000
2000
.بۆیە مێردەکەشی بەکرێ گرت
12:42
So now they're in it together.
307
747000
2000
.ئێستا پێکەوە کار دەکەن
12:44
He does the transportation and distribution,
308
749000
2000
،مێردەکە کاری گواستنەوە دەکات
12:46
and she does the production and sourcing.
309
751000
2000
ژنەکەش کاری بەرهەمهێنان و دانینکردن
12:48
And now they have a third daughter,
310
753000
3000
ئێستاش بونەتە خاوەنی کچی سێهەمیش
12:51
and the daughters, all of them, are being tutored in education
311
756000
3000
هەموو کچەکانیشی ناردووەتە بەر خوێندن
12:54
because Saima knows what's really important.
312
759000
3000
چونکە سەئیمە دەزانێت چ شتێک زۆر گرنگە
12:57
Which brings me to the final element, which is education.
313
762000
3000
ئەمەش دەمگەیەنێتە هۆکاری سێهەم، پەروەردە
لاری سومێرس کاتێک بەرپرسی بانکی جیهانی بوو
13:01
Larry Summers, when he was chief economist at the World Bank,
314
766000
3000
13:04
once said that, "It may well be
315
769000
3000
جاریک گوتی، "باشترین
گەڕانەوە بۆ بەرهەمهێنان
13:07
that the highest return on investment
316
772000
2000
13:09
in the developing world
317
774000
2000
لە وڵاتە هەژارنشینەکاندا
13:11
is in girls' education."
318
776000
3000
"لە پەروەردەکردنی کچاندایە
13:14
Let me tell you about Beatrice Biira.
319
779000
2000
با باسی بیاترێس بیراتان بۆ بکەم
13:16
Beatrice was living in Uganda
320
781000
3000
بیاترێس لە ئۆگەندا دەژیا
13:19
near the Congo border,
321
784000
2000
نزیک سنوری کۆنگۆ
13:21
and like Dai Manju, she didn't go to school.
322
786000
2000
وەک دای مانجو نەچوو بۆ قوتابخانە
13:23
Actually, she had never been to school,
323
788000
3000
لەڕاستیدا هەرگیز نەچووە قوتابخانە
13:26
not to a lick, one day.
324
791000
2000
تەنانەت یەک ڕۆژیش
13:28
Her parents, again, said,
325
793000
2000
خێزانەکەی گوتیان
13:30
"Why should we spend the money on her?
326
795000
2000
بۆ پارەی تێدا خەرج بکەین؟"
13:32
She's going to spend most of her life lugging water back and forth."
327
797000
3000
ئەو هەموو ژیانی با ئاو هێنانەوە دەباتە سەر
13:35
Well, it just so happens, at that time,
328
800000
3000
لەو کاتەدا
13:38
there was a group in Connecticut
329
803000
3000
گروپێک هەبوو لە کۆنێتیکەت
13:41
called the Niantic Community Church Group in Connecticut.
330
806000
3000
ناوی
گروپی کۆمەڵگەی نیانتیک لە کۆنێتیکەت
گروپی کۆمەڵگەی نیانتیک لە کۆنێتیکەت
13:44
They made a donation to an organization
331
809000
2000
کۆمەکیان نارد بۆ ڕێکخراوێک لە
13:46
based in Arkansas
332
811000
2000
ئەرکەنساس
13:48
called Heifer International.
333
813000
2000
بە ناوی
.گۆلکی نێودەولەتی
.گۆلکی نێودەولەتی
13:50
Heifer sent two goats to Africa.
334
815000
3000
.ئەم ڕێکخراوە دوو بزنیان نارد بۆ ئەفریقا
13:53
One of them ended up with Beatrice's parents,
335
818000
3000
،یەکێکیان بەر ماڵی بیاترێس کەوت
13:56
and that goat had twins.
336
821000
2000
.بزنەکە دوانەیەکی بوو
13:58
The twins started producing milk.
337
823000
2000
.دوانەکەش شیریان دروست دەکرد
14:00
They sold the milk for cash.
338
825000
2000
.شیرەکەیان دەفرۆشت
14:02
The cash started accumulating,
339
827000
2000
،پارەکان زۆرتر دەبوون
14:04
and pretty soon the parents said,
340
829000
2000
،هەر زوو خێزانەکەی گوتیان
14:06
"You know, we've got enough money. Let's send Beatrice to school."
341
831000
3000
ئێستا پارەمان هەیە، دەتوانین بنێرین بۆ
14:09
So at nine years of age,
342
834000
2000
قوتابخانە، لە نۆ ساڵیدا
14:11
Beatrice started in first grade --
343
836000
2000
بیاترێس چووە پۆلی یەک
14:13
after all, she'd never been to a lick of school --
344
838000
2000
ئەگەرچی پێشتر نەچووبووە قوتابخانە
14:15
with a six year-old.
345
840000
2000
لە شەش ساڵیدا
14:17
No matter, she was just delighted to be in school.
346
842000
2000
.گرنگ نەبوو، دڵخۆش بوو بە چوونە قوتابخانە
14:19
She rocketed to the top of her class.
347
844000
2000
.بوو بە یەکەمی پۆلەکەی
14:21
She stayed at the top of her class
348
846000
3000
لە یەکەمی پۆلەکەی مایەوە
14:24
through elementary school, middle school,
349
849000
2000
،لە سەرەتایی، ناوەندی
14:26
and then in high school,
350
851000
2000
،دواتر دواناوەندی
14:28
she scored brilliantly on the national examinations
351
853000
3000
لە تاقیکردنەوەی نیشتیمانییەکاندا سەرکەوت
14:31
so that she became the first person in her village,
352
856000
3000
،بۆیە بوو بە یەکەم کەسی گوندەکەی
14:34
ever, to come to the United States
353
859000
2000
هاتبێت بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان
14:36
on scholarship.
354
861000
2000
بە زەمالە.
14:38
Two years ago,
355
863000
2000
،دوو ساڵ بەر لە ئێستا
14:40
she graduated from Connecticut College.
356
865000
3000
کۆلێجی کۆنێتیکەتی تەواو کرد
14:43
On the day of her graduation,
357
868000
2000
،لە ڕۆژی تەخەروجەکەیدا
14:45
she said, "I am the luckiest girl alive
358
870000
3000
گوتی، "من بەختەوەرترین کچم
14:48
because of a goat."
359
873000
2000
"بەهۆی بزنێکەوە
14:50
(Laughter)
360
875000
2000
(پێکەنین)
14:52
And that goat was $120.
361
877000
2000
ئەو بزنە نرخی١٢٠$ بوو
14:54
So you see how transformative
362
879000
3000
ئیستا دەزانن یارمەتییەکی بچوک
14:57
little bits of help can be.
363
882000
2000
.چ گۆڕانکارییەک دروست دەکات
14:59
But I want to give you a reality check.
364
884000
2000
.با واقیعیانە قسە بکەم
،هاوکاری و یارمەتیدانیان ئاسان نییە
15:02
Look: U.S. aid, helping people is not easy,
365
887000
3000
15:05
and there have been books that have criticized U.S. aid.
366
890000
3000
زۆرکتێب هەن ڕەخنە لە هاوکارییەکانی
دەگرن US
دەگرن US
15:08
There's Bill Easterly's book.
367
893000
2000
.کتێبەکەی بیل ئیستێرلی
15:10
There's a book called "Dead Aid."
368
895000
2000
کتێبێک هەیە بە ناوی (هاوکاری مردوو)یەوە
15:12
You know, the criticism is fair;
369
897000
2000
:ئەو ڕەخنانە ڕاستن
15:14
it isn't easy.
370
899000
2000
.ئاسان نییە
15:16
You know, people say how
371
901000
2000
خەڵکی دەڵێن باسی دەکەن کە چۆن
15:18
half of all water well projects, a year later, are failed.
372
903000
2000
.نیوەی پڕۆژەی بیرە ئاوییەکان شکستدێنن
15:20
When I was in Zimbabwe,
373
905000
2000
.کاتێک لە زیمبابۆی بووم
15:22
we were touring a place with the village chief --
374
907000
2000
لەگەڵ بەرپرسی گوندێکدا دەگەڕاین کە
15:24
he wanted to raise money for a secondary school --
375
909000
3000
دەیویست پارە کۆبکاتەوە بۆ قوتابخانەیەک
15:27
and there was some construction a few yards away,
376
912000
2000
،لەولاوە پڕۆژەیەکم بینی
15:29
and I said, "What's that?"
377
914000
2000
وتم، ئەوە چییە؟
15:31
He sort of mumbled.
378
916000
2000
.منگە منگێکی کرد
15:33
Turns out that it's a failed irrigation project.
379
918000
2000
.دەرکەوت پڕۆژەیەکی شکستخواردوی ئاوە
15:35
A few yards away was a failed chicken coop.
380
920000
3000
لەولاتر پڕۆژەیەکی شکستواردوی دەواجینێک
15:38
One year, all the chickens died, and no one wanted to put the chickens in there.
381
923000
3000
.هەموو مریشکەکان مردن کەس مریشکی نەبرد
15:41
It's true, but we think that you don't through the baby out with the bathwater;
382
926000
3000
تۆ نابێت ئەوە بە شکستی هەموو شتەکان دانێیت
15:44
you actually improve.
383
929000
2000
.تۆ لە هەڵەکانی خۆتەوە فێر دەبیت
15:46
You learn from your mistakes, and you continuously improve.
384
931000
3000
.لە هەڵەکانتەوە فێردەبیت و گەشە دەکەیت
15:49
We also think that individuals
385
934000
2000
هەروەها پێمان وایە تاک
15:51
can make a difference, and they should,
386
936000
3000
،دەتوانێت گۆڕانکاری بکات
15:54
because individuals, together,
387
939000
2000
،چونکە تاکەکان پێکەوە
15:56
we can all help create a movement.
388
941000
3000
.دەتوانن پێکەوە جوڵانەوە دروست بکەن
15:59
And a movement of men and women
389
944000
2000
جوڵانەوەش لە ژن و پیاو
16:01
is what's needed to bring about social change,
390
946000
2000
تەنها پێویستییە بۆ گۆڕانی کۆمەڵایەتی
16:03
change that will address
391
948000
3000
گۆڕانکارییەک کە دەبێتە هۆی
16:06
this great moral challenge.
392
951000
2000
.گۆرانکاری لەم ململانییە گەورەیەدا
16:08
So then, I ask,
393
953000
3000
کەوایە با بپرسم
16:11
what's in it for you?
394
956000
2000
سودەی ئەمە بۆ ئێوە چییە؟
16:13
You're probably asking that. Why should you care?
395
958000
3000
ڕەنگە بپرسن بۆ دەبێت ئێوە گرنگی بەمە بدەن؟
16:16
I will just leave you with two things.
396
961000
2000
.تەنها لەگەڵ دوو شت جێتاندێڵم
16:18
One is that research shows
397
963000
3000
یەکەم، لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە
16:21
that once you have
398
966000
2000
کاتێک تۆ
16:23
all of your material needs taken care of --
399
968000
3000
هەموو هۆکارەکانی ژیانت دەبێت
16:26
which most of us, all of us, here in this room do --
400
971000
3000
وەک چۆن زۆربەمان لەم ژورەدا هەمانن
16:29
research shows that
401
974000
2000
لێکۆڵینەوەکان دەریان خستووە
16:31
there are very few things in life
402
976000
2000
چەند شتێکی کەم هەن
16:33
that can actually elevate your level of happiness.
403
978000
3000
.کە دەتوانن ڕادەی خۆشبەختیت زیاد بکەن
16:36
One of those things
404
981000
2000
یەکێک لەو شتانە بەژداریکردنتە
16:38
is contributing to a cause larger than yourself.
405
983000
3000
.لە ئەنجامدانی کارێکی لە خۆت گەورەتردا
دووهەم
16:43
And the second thing,
406
988000
2000
16:45
it's an anecdote that I'll leave you with.
407
990000
2000
چیرۆکێکە، لەگەڵ ئەم چیرۆکەدا جێتان دێڵم
16:47
And that is the story
408
992000
2000
ئەویش چیرۆکی
16:49
of an aid worker in Darfur.
409
994000
3000
.کارمەندێکی تەندروستیە لە دارفۆر
16:52
Here was a woman
410
997000
2000
ژنێک هەبوو
16:54
who had worked in Darfur,
411
999000
2000
لە دارفۆر کاری دەکرد
16:56
seeing things that no human being should see.
412
1001000
3000
.شتانێکی دەبینی هیچ مرۆڤێک نابیت بیبینن
،ئەو ماوەیەی لەوێ بوو
17:00
Throughout her time there,
413
1005000
2000
17:02
she was strong, she was steadfast.
414
1007000
3000
.بەهێز بوو و جێگیر بوو
17:05
She never broke down.
415
1010000
3000
.هەرگیز پاشگەزنەبوەوە
17:08
And then she came back to the United States
416
1013000
2000
کاتێک گەڕایەوە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان
17:10
and was on break, Christmas break.
417
1015000
2000
.لە پشوی کریسمسدا
17:12
She was in her grandmother's backyard,
418
1017000
3000
،لە حەوشەی دواوەی ماڵی نەنکی بوو
17:15
and she saw something that made her break down in tears.
419
1020000
3000
شتێکی بینی کە بە کوڵ خستییە گریان
17:19
What that was
420
1024000
2000
ئەوەی کە بینی
17:21
was a bird feeder.
421
1026000
3000
.خواردن پێدەرێکی باڵندەکان بوو
17:24
And she realized that she had the great fortune
422
1029000
3000
درکی بەوە کرد کە خاوەنی چ سامانێکی گەورەیە
17:27
to be born in a country
423
1032000
2000
کە لە وڵاتێک لەدایک بوو
17:29
where we take security for granted,
424
1034000
3000
کە نرخی ئارامی دەزانین
17:32
where we not only can feed, clothe
425
1037000
2000
نەک دەتوانین نانبخۆین و پۆشاک بپپۆشین و
17:34
and house ourselves,
426
1039000
3000
،لە خانودا بژین
17:37
but also provide for wild birds
427
1042000
3000
بەڵکو چاودێری باڵندە کێوییەکانیش دەکەین
17:40
so they don't go hungry in the winter.
428
1045000
3000
.تا لە زستاندا برسی نەبن
بیری لەوە کردەوە، بەو سامانە گەورەیەوە
17:44
And she realized that with that great fortune
429
1049000
3000
17:47
comes great responsibility.
430
1052000
3000
.بەرپرسیارێتی گەورەش دێتە سەر شانمان
17:50
And so, like her,
431
1055000
3000
کەواتە، وەک ئەو
17:53
you, me,
432
1058000
2000
تۆ، من
17:55
we have all won the lottery of life.
433
1060000
3000
.هەموو یانسیبی ژیانمان بردووەتەوە
17:58
And so the question becomes:
434
1063000
2000
:پرسیارەکە ئەوەیە
18:00
how do we discharge that responsibility?
435
1065000
3000
چۆن ئەو بەرپرسیارێتییە هەڵگرین؟
18:03
So, here's the cause.
436
1068000
2000
.ئەوە هۆکارەکە
18:05
Join the movement.
437
1070000
2000
.بچنە ناو چالاکی و جوڵانەوەکانەوە
18:07
Feel happier and help save the world.
438
1072000
3000
.هەست بە بەختەوەری بکەن و جیهان بپارێزین
18:10
Thank you very much.
439
1075000
2000
.سوپاس بۆ ئێوە
(چەپڵە لێدان)
18:12
(Applause)
440
1077000
3000
ABOUT THE SPEAKER
Sheryl WuDunn - Author, journalistAs a journalist reporting on China, Sheryl WuDunn saw the everyday oppression of women around the world. She and Nick Kristof wrote "Half the Sky," chronicling women's stories of horror and, especially, hope.
Why you should listen
Sheryl WuDunn and her husband, Nick Kristof, won a Pulitzer for their New York Times coverage of the 1989 Tiananmen Square protests. Their joint reporting work in China and other developing nations convinced them both that, just as slavery was the moral issue of the 19th century, sex trafficking, gender-based violence and other abuses make women's rights the moral issue of the 21st.
In their book Half the Sky: Turning Oppression into Opportunity for Women Worldwide, WuDunn and Kristof make the case for empowering women as a means of development. Women tend to spend more on education, nutrition and business, the economic engines of growth in a community. And if we can find ways to develop the untapped potential of the millions of women who are now left uneducated, denied basic rights, oppressed and threatened -- we'll turn on a firehose of economic power that could transform the developing world.
Sheryl WuDunn | Speaker | TED.com