TEDGlobal 2007
Jane Goodall: How humans and animals can live together
Jane Goodall helpt mensen en dieren om samen te leven.
Filmed:
Readability: 4
948,670 views
De legendarische chimpansee-deskundige Jane Goodall spreekt over TACARE en haar andere gemeenschapsprojecten, die de bevolking van explosief groeiende Afrikaanse steden helpen om zij-aan-zij te leven met bedreigde dieren.
Jane Goodall - Primatologist; environmentalist
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:19
Good afternoon, good evening, whatever.
0
1000
3000
Goedemiddag, goedenavond, wat je wilt.
00:23
We can go, jambo, guten Abend, bonsoir,
1
5000
5000
We kunnen jambo, guten Abend, bonsoir zeggen,
00:28
but we can also ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh.
2
10000
9000
maar ook -- ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh.
00:38
That is the call that chimpanzees make
3
20000
3000
Dat is de roep van de chimpansees
00:41
before they go to sleep in the evening.
4
23000
2000
voor ze 's avonds gaan slapen.
00:43
You hear it going from one side of the valley to the other,
5
25000
4000
Het gaat van de ene kant van de vallei naar de andere,
00:47
from one group of nests to the next.
6
29000
3000
van de ene groep nesten naar de andere.
00:51
And I want to pick up with my talk this evening
7
33000
3000
Ik wil vanavond in mijn talk doorgaan
00:54
from where Zeray left off yesterday.
8
36000
4000
waar Zeray gisteren gebleven is.
00:59
He was talking about this amazing, three-year-old Australopithecine child, Selam.
9
41000
6000
Hij sprak over het wonderbaarlijke Australophiticeense kind, de 3-jarige Selam.
01:05
And we've also been hearing about the history, the family tree, of mankind
10
47000
7000
Ook luisterden we naar de geschiedenis, de stamboom van de mensheid
01:12
through DNA genetic profiling.
11
54000
3000
door genetische DNA-profilering.
01:15
And it was a paleontologist, the late Louis Leakey,
12
57000
5000
Wijlen Louis Leaky, een paleontoloog,
01:20
who actually set me on the path for studying chimpanzees.
13
62000
4000
zette mij ertoe aan chimpansees te bestuderen.
01:24
And it was pretty extraordinary, way back then.
14
66000
3000
Dat was in die tijd vrij bijzonder.
01:27
It's kind of commonplace now,
15
69000
2000
Tegenwoordig kun je het gewoon noemen,
01:29
but his argument was -- because he'd been searching
16
71000
3000
maar het kwam doordat hij op zoek was geweest
01:32
for the fossilized remains of early humans in Africa.
17
74000
5000
naar de fossiele resten van de eerste mensen in Afrika --
01:37
And you can tell an awful lot
18
79000
3000
je kunt uit de fossielen heel veel opmaken
01:40
about what those beings looked like from the fossils,
19
82000
3000
over het uiterlijk van deze wezens,
01:43
from the shape of the muscle attachments,
20
85000
3000
door de vorm van de spieraanhechtingen.
01:46
something about the way they lived
21
88000
2000
Iets over hun levenswijze
01:48
from the various artifacts found with them.
22
90000
3000
uit de verschillende artefacten bij de vindplaats.
01:51
But what about how they behaved? That's what he wanted to know.
23
93000
4000
Maar hoe gedroegen ze zich? Dat wilde hij weten.
01:55
And of course, behavior doesn't fossilize.
24
97000
2000
Gedrag versteent natuurlijk niet.
01:57
He argued -- and it's now a fairly common theory --
25
99000
3000
Hij beweerde -- wat nu redelijk gemeengoed is --
02:00
that if we found behavior patterns similar or the same
26
102000
7000
dat als we overeenkomsten zouden ontdekken
02:07
in our closest living relatives, the great apes, and humans today,
27
109000
4000
in ons gedrag en dat van onze naaste verwant, de mensaap,
02:11
then maybe those behaviors were present in the ape-like,
28
113000
4000
datzelfde gedrag misschien vertoond werd door de
02:15
human-like ancestor some seven million years ago.
29
117000
4000
aap-, mensachtige voorouder van zo'n 7 miljoen jaar geleden.
02:19
And therefore, perhaps we had brought those characteristics with us
30
121000
4000
Dus hadden we misschien deze kenmerken meegenomen
02:23
from that ancient, ancient past.
31
125000
2000
uit dat verre, verre verleden.
02:25
Well, if you look in textbooks today that deal with human evolution,
32
127000
6000
Nu wordt in de huidige schoolboeken over de menselijke evolutie
02:31
you very often find people speculating about how early humans
33
133000
4000
heel vaak gespeculeerd over het gedrag van de eerste mensen,
02:35
may have behaved, based on the behavior of chimpanzees.
34
137000
4000
gebaseerd op het gedrag van chimpansees.
02:39
They are more like us than any other living creature,
35
141000
4000
Ze lijken meer op ons dan enig ander levend wezen,
02:43
and we've heard about that during this TED Conference.
36
145000
3000
dat hebben we tijdens deze TED-conferentie gehoord.
02:46
So it remains for me to comment on the ways in which chimpanzees
37
148000
5000
Ik zal u vertellen op welke manier de chimpansees
02:51
are so like us, in certain aspects of their behavior.
38
153000
5000
in bepaalde aspecten van hun gedrag zo op ons lijken.
02:57
Every chimpanzee has his or her own personality.
39
159000
3000
Iedere chimpansee heeft zijn of haar eigen persoonlijkheid.
03:00
Of course, I gave them names. They can live to be 60 years or more,
40
162000
4000
Natuurlijk gaf ik ze namen. Ze kunnen wel 60 jaar of ouder worden,
03:04
although we think most of them probably don't make it to 60 in the wild.
41
166000
5000
hoewel ze in het wild de 60 waarschijnlijk niet halen.
03:09
Mr. Wurzel. The female has her first baby when she's 11 or 12.
42
171000
6000
Mr. Wurzel. Het vrouwtje krijgt haar eerste baby rond haar 11e of 12e jaar.
03:15
Thereafter, she has one baby only every five or six years,
43
177000
4000
Daarna krijgt ze maar om de 5 of 6 jaar een baby,
03:19
a long period of childhood dependency when the child is nursing,
44
181000
5000
een lange afhankelijkheidsperiode, waarin het kind wordt gevoed,
03:24
sleeping with the mother at night, and riding on her back.
45
186000
4000
's nachts bij de moeder slaapt en op haar rug wordt meegedragen.
03:28
And we believe that this long period of childhood
46
190000
3000
Deze lange kindertijd is belangrijk
03:31
is important for chimpanzees, just as it is for us, in relation to learning.
47
193000
5000
voor het leerproces van chimpansees, net als voor ons.
03:36
As the brain becomes ever more complex
48
198000
2000
Omdat tijdens de evolutie, de hersenen
03:38
during evolution in different forms of animals,
49
200000
4000
bij verschillende diersoorten steeds complexer worden,
03:42
so we find that learning plays an ever more important role
50
204000
3000
speelt leren een steeds grotere rol
03:45
in an individual's life history.
51
207000
3000
in de levensgeschiedenis van een individu.
03:48
And young chimpanzees spend a lot of time watching what their elders do.
52
210000
4000
Jonge chimpansees brengen veel tijd door met het kijken naar wat de ouderen doen.
03:52
We know now that they're capable of imitating behaviors that they see.
53
214000
6000
We weten tegenwoordig dat ze gedrag kunnen imiteren.
03:58
And we believe that it's in this way
54
220000
3000
We denken dat dit de manier is
04:01
that the different tool-using behaviors -- that have now been seen
55
223000
3000
waarop bij alle onderzochte Afrikaanse chimpanseepopulaties
04:04
in all the different chimpanzee populations studied in Africa --
56
226000
4000
de kunst van het omgaan met werktuigen
04:08
how these are passed from one generation to the next,
57
230000
3000
van de ene op de andere generatie wordt doorgegeven,
04:11
through observation, imitation and practice,
58
233000
3000
door observatie, imitatie en oefening.
04:14
so that we can describe these tool-using behaviors as primitive culture.
59
236000
5000
Het omgaan met werktuigen is dus primitief beschaafd gedrag.
04:19
Chimpanzees don't have a spoken language. We've talked about that.
60
241000
4000
Zoals gezegd, chimpansees hebben geen gesproken taal.
04:23
They do have a very rich repertoire of postures and gestures,
61
245000
4000
Ze hebben wel een rijk arsenaal aan houdingen en gebaren,
04:27
many of which are similar, or even identical, to ours
62
249000
4000
die vaak lijken op, of zelfs gelijk zijn aan die van ons
04:31
and formed in the same context. Greeting chimpanzees embracing.
63
253000
4000
en in dezelfde context ontstonden. Ze begroeten elkaar met een omhelzing.
04:35
They also kiss, hold hands, pat one another on the back.
64
257000
3000
Ook kussen ze, houden elkaars hand vast en kloppen elkaar op de rug .
04:38
And they swagger and they throw rocks.
65
260000
3000
Ze doen stoer en gooien met stenen.
04:42
In chimpanzee society, we find many, many examples of compassion,
66
264000
6000
De chimpanseegemeenschap kent veel mededogen,
04:48
precursors to love and true altruism.
67
270000
3000
de opstap naar liefde en echt altruïsme.
04:51
Unfortunately, they, like us, have a dark side to their nature.
68
273000
4000
Helaas hebben ze ook een schaduwzijde, net als wij.
04:55
They're capable of extreme brutality, even a kind of primitive war.
69
277000
5000
Ze kunnen extreem gewelddadig, zelfs oorlogszuchtig zijn.
05:00
And these really aggressive behaviors, for the most part,
70
282000
3000
Dit agressieve gedrag is voor het grootste deel gericht
05:03
are directed against individuals of the neighboring social group.
71
285000
4000
tegen enkelingen uit de sociale buurgroep.
05:07
They are very territorially aggressive.
72
289000
4000
Ze zijn territoriaal erg agressief.
05:12
Chimpanzees, I believe, more than any other living creature,
73
294000
4000
Chimpansees hebben ons, meer dan enig ander levend wezen,
05:16
have helped us to understand that, after all, there is no sharp line
74
298000
4000
doen inzien, dat er uiteindelijk geen scherpe lijn is
05:20
between humans and the rest of the animal kingdom.
75
302000
3000
tussen mensen en de rest van het dierenrijk.
05:23
It's a very blurry line, and it's getting more blurry all the time
76
305000
4000
Het is een wazige lijn, die hoe meer observaties we doen,
05:27
as we make even more observations.
77
309000
3000
hoe langer hoe waziger wordt.
05:30
The study that I began in 1960 is still continuing to this day.
78
312000
5000
De studie die ik begon in 1960 gaat tot de dag van vandaag door.
05:35
And these chimpanzees, living their complex social lives in the wild,
79
317000
5000
De chimpansees, met hun complexe sociale leven in de wildernis,
05:40
have helped -- more than anything else --
80
322000
3000
hebben ons -- meer dan wat ook -- geholpen
05:43
to make us realize we are part of, and not separated from,
81
325000
4000
te beseffen dat we onderdeel zijn, geen afsplitsing van
05:47
the amazing animals with whom we share the planet.
82
329000
3000
het fantastische dierenrijk op de planeet die van ons samen is.
05:50
So it's pretty sad to find that chimpanzees,
83
332000
3000
Het is dus heel treurig dat chimpansees,
05:53
like so many other creatures around the world, are losing their habitats.
84
335000
4000
zoals zoveel schepsels op de wereld, hun leefgebieden kwijtraken.
05:57
This is just one photograph from the air,
85
339000
3000
Dit is een luchtfoto
06:00
and it shows you the forested highlands of Gombe.
86
342000
4000
die de beboste hooglanden van Gombe laat zien.
06:04
And it was when I flew over the whole area, about 16 years ago,
87
346000
6000
Toen ik 16 jaar geleden over dit hele gebied vloog
06:10
and realized that outside the park, this forest,
88
352000
3000
en me realiseerde dat buiten het park,
06:13
which in 1960 had stretched almost unbroken
89
355000
3000
dit bos zich in 1960 bijna zonder onderbreking
06:16
along the eastern shore of Lake Tanganyika,
90
358000
3000
langs de oostkust van het meer van Tanganyika uitstrekte,
06:19
which is where the tiny, 30-square-mile Gombe National Park lies,
91
361000
5000
dat is waar het ca. 50 km2 kleine Gombe National Park ligt,
06:24
that a question came to my mind.
92
366000
3000
kwam er een vraag in mij op:
06:27
"How can we even try to save these famous chimpanzees,
93
369000
4000
"Hoe kun je er aan denken de chimpansees te redden
06:31
when the people living around the National Park are struggling to survive?"
94
373000
4000
als de mensen hier al moeten vechten om te overleven?"
06:35
More people are living there than the land could possibly support.
95
377000
4000
Er wonen daar al meer mensen dan het land aankan.
06:39
The numbers increased by refugees pouring in from Burundi
96
381000
4000
Als gevolg van de vluchtelingenstroom uit Burundi
06:43
and over the lake from Congo.
97
385000
2000
en uit Congo, van over het meer.
06:45
And very poor people -- they couldn't afford to buy food from elsewhere.
98
387000
7000
Heel arme mensen die geen voedsel van buitenaf konden betalen.
06:52
This led to a program, which we call TACARE.
99
394000
3000
Hieruit ontstond het 'TACARE-programma' [Take Care].
06:55
It's a very holistic way of improving the lives
100
397000
5000
Het is een holistische manier om de levens te verbeteren
07:00
of the people living in the villages around the park.
101
402000
3000
van de mensen in de dorpen rond het park.
07:03
It started small with 12 villages. It's now in 24.
102
405000
4000
Het startte klein met 12 dorpen. Nu zijn het er 24.
07:07
There isn't time to go into it, but it's including things like tree nurseries,
103
409000
5000
In het kort bestaat het onder andere uit boomkwekerijen,
07:12
methods of farming most suitable to this now very degraded,
104
414000
4000
geschikte landbouwmethodes voor het onvruchtbare,
07:16
almost desert-like land up in these mountains.
105
418000
3000
bijna woestijnachtige land hoog in de bergen.
07:19
Ways of controlling, preventing soil erosion.
106
421000
4000
Controlemethodes, voorkomen van bodemerosie.
07:23
Ways of reclaiming overused farmland,
107
425000
3000
Manieren om uitgeputte landbouwgrond te herwinnen,
07:26
so that within two years they can again be productive.
108
428000
3000
zodat die binnen 2 jaar weer productief kan zijn.
07:29
Working to help the villagers obtain fresh water from wells.
109
431000
6000
De dorpelingen helpen vers bronwater te winnen.
07:35
Perhaps build some schoolrooms.
110
437000
3000
Eventueel wat klaslokalen bouwen.
07:38
Most important of all, I believe,
111
440000
3000
Het belangrijkste is, denk ik,
07:41
is working with small groups of women,
112
443000
4000
het werken met kleine groepjes vrouwen,
07:45
providing them with opportunities for micro-credit loans.
113
447000
4000
ze de kans geven op een micro-kredietlening.
07:49
And we've got, as is the case around the world,
114
451000
3000
Zoals overal ter wereld wordt bij ons
07:52
about 95 percent of all loans returned.
115
454000
4000
ca. 95% van alle leningen afbetaald.
07:56
Empowering women, working with education,
116
458000
5000
Het stimuleren van vrouwen in het onderwijs,
08:01
providing scholarships for girls so they can finish secondary school,
117
463000
6000
beurzen voor meisjes in het voortgezet onderwijs,
08:07
in the clear understanding that, all around the world,
118
469000
3000
vanuit de wetenschap dat ontwikkeling van vrouwen
08:10
as women's education improves, family size drops.
119
472000
5000
overal ter wereld kleinere gezinnen tot gevolg heeft.
08:15
We provide information about family planning and about HIV/AIDS.
120
477000
5000
We geven informatie over geboorteregeling en hiv/aids
08:20
And as a result of this program,
121
482000
4000
Het resultaat van dit programma,
08:24
something's happening for conservation.
122
486000
2000
is dat er iets gaat gebeuren voor het natuurbehoud.
08:26
What's happening for conservation is that the farmers living in these 24 villages,
123
488000
6000
De boeren die in deze 24 dorpen leven
08:32
instead of looking on us as a bunch of white people
124
494000
3000
beschouwen ons niet meer als een stel blanken
08:35
coming to study a whole bunch of monkeys --
125
497000
3000
dat een stel apen komt bestuderen --
08:38
and by the way, many of the staff are now Tanzanian --
126
500000
4000
tussen haakjes, veel personeel is nu Tanzaniaans,
08:42
but when we began the TACARE program,
127
504000
3000
maar toen we startten met het TACARE-programma
08:45
it was a Tanzanian team going into the villages.
128
507000
3000
ging een Tanzaniaans team de dorpen in.
08:48
It was a Tanzanian team talking to the villagers,
129
510000
3000
Een Tanzaniaans team sprak met de dorpelingen
08:51
asking what they were interested in.
130
513000
2000
over wat hun belangstelling had.
08:53
Were they interested in conservation? Absolutely not.
131
515000
3000
Was het natuurbehoud? Beslist niet.
08:56
They were interested in health; they were interested in education.
132
518000
3000
Ze hadden interesse in gezondheid en onderwijs.
08:59
And as time went on, and as their situation began to improve,
133
521000
7000
Terwijl de tijd verstreek en hun situatie verbeterde,
09:06
they began to understand ever more about the need for conservation.
134
528000
5000
begonnen ze steeds meer het belang van natuurbehoud in te zien.
09:11
They began to understand
135
533000
2000
Ze begonnen te begrijpen
09:13
that as the upper levels of the hills were denuded of trees,
136
535000
3000
dat als ze de bomen aan de top van de heuvels weghakten,
09:16
so you've got this terrible soil erosion and mudslides.
137
538000
4000
bodemerosie en modderstromen het gevolg waren.
09:20
Today, we are developing what we call the Greater Gombe Ecosystem.
138
542000
5000
Nu zijn we bezig met de ontwikkeling van het 'Greater Gombe Ecosystem'.
09:25
This is an area way outside the National Park,
139
547000
3000
Het gaat om een gebied ver buiten het National Park,
09:28
stretching out into all these very degraded lands.
140
550000
4000
met in meer of mindere mate verwaarloosde grond.
09:32
And as these villages have a better standard of life,
141
554000
4000
Omdat de dorpen een betere levensstandaard hebben,
09:36
they are actually agreeing to put
142
558000
2000
zijn ze werkelijk bereid om
09:38
between 10 percent and 20 percent of their land in the highlands aside,
143
560000
5000
10 tot 20% van hun land aan de naastgelegen hooglanden te geven,
09:43
so that once again, as the trees grow back,
144
565000
4000
zodat de chimpansees, als er weer bomen groeien,
09:47
the chimpanzees will have leafy corridors
145
569000
2000
bladerrijke gangen hebben om zich
09:49
through which they can travel to interact --
146
571000
3000
door te verplaatsen met het oog op de interactie--
09:52
as they must for genetic viability --
147
574000
3000
die nodig is voor de genetische levensvatbaarheid --
09:55
with other remnant groups outside the National Park.
148
577000
3000
met andere restgroepen buiten het National Park.
09:58
So TACARE is a success.
149
580000
4000
Dus is TACARE een succes.
10:02
We're replicating it in other parts of Africa,
150
584000
3000
We zetten het ook op in andere delen van Afrika,
10:05
around other wilderness areas
151
587000
2000
rondom andere stukken wildernis,
10:07
which are faced with extreme population pressure.
152
589000
3000
die lijden onder extreme bevolkingsdruk.
10:10
The problems in Africa, however, as we've been discussing
153
592000
5000
De problemen in Afrika zijn echter,
10:15
for the whole of these first couple of days of TED,
154
597000
4000
zoals tijdens deze eerste TED-dagen is besproken,
10:19
are major problems.
155
601000
3000
zeer groot.
10:22
There is a great deal of poverty.
156
604000
2000
Er is heel veel armoede.
10:24
And when you get large numbers of people
157
606000
4000
Als grote aantallen mensen
10:28
living in land that is not that fertile,
158
610000
4000
op onvruchtbaar land leven,
10:32
particularly when you cut down trees,
159
614000
2000
vooral als de bomen gekapt worden
10:34
and you leave the soil open to the wind for erosion,
160
616000
4000
en door de wind erosie ontstaat op de onbedekte bodem,
10:39
as desperate populations cut down more and more trees,
161
621000
3000
omdat de wanhopige bevolking steeds meer bomen kapt
10:42
so that they can try and grow food for themselves and their families,
162
624000
4000
in een poging om voedsel voor zichzelf en hun familie te verbouwen,
10:46
what's going to happen? Something's got to give.
163
628000
3000
wat gaat er dan gebeuren? Er moèt iets gedaan worden.
10:49
And the other problems -- in not only Africa,
164
631000
6000
Er zijn ook andere problemen -- niet alleen in Afrika,
10:55
but the rest of the developing world and, indeed, everywhere --
165
637000
4000
maar ook in de rest van de ontwikkelingslanden en eigenlijk overal.
10:59
what are we doing to our planet?
166
641000
3000
Wat doen we onze planeet toch aan?
11:02
You know, the famous scientist, E. O. Wilson
167
644000
3000
De beroemde wetenschapper E. O. Wilson zei,
11:05
said that if every person on this planet
168
647000
3000
dat tegen de tijd dat iedereen op deze planeet
11:08
attains the standard of living of the average European or American,
169
650000
4000
de levensstandaard van de gemiddelde Europeaan of Amerikaan bereikt,
11:12
we need three new planets.
170
654000
2000
we 3 nieuwe planeten nodig hebben.
11:14
Today, they are saying four. But we don't have them. We've got one.
171
656000
5000
Nu zeggen ze al 4. Maar we hebben ze niet. We hebben er maar een.
11:20
And what's happened? I mean, the question here is, here we are,
172
662000
6000
Wat is er gebeurd? Het probleem zit in de mens,
11:26
arguably the most intelligent being that's ever walked planet Earth,
173
668000
5000
aantoonbaar het intelligentste wezen ooit op de planeet Aarde,
11:31
with this extraordinary brain,
174
673000
2000
met zijn buitengewone brein,
11:33
capable of the kind of technology
175
675000
3000
in staat tot het soort technologie
11:36
that is so well illustrated by these TED Conferences,
176
678000
4000
dat zo goed aan bod komt in de TED-conferenties.
11:40
and yet we're destroying the only home we have.
177
682000
4000
Toch vernietigen we de enige thuis die we hebben.
11:44
The indigenous people around the world,
178
686000
3000
De inheemse volkeren overal ter wereld
11:47
before they made a major decision,
179
689000
2000
gingen voor iedere belangrijke beslissing
11:49
used to sit around and ask themselves,
180
691000
3000
bij elkaar zitten en vroegen zich af:
11:52
"How does this decision affect our people seven generations ahead?"
181
694000
4000
"Wat voor gevolgen heeft dit besluit voor ons volk over 7 generaties?"
11:56
Today, major decisions -- and I'm not particularly talking about Africa here,
182
698000
5000
Tegenwoordig zijn belangrijke beslissingen -- niet speciaal in Afrika,
12:01
but the developed world --
183
703000
2000
maar in de ontwikkelde wereld --
12:03
major decisions involving millions of dollars,
184
705000
3000
grote beslissingen die gaan over miljoenen dollars
12:06
and millions of people, are often based on,
185
708000
2000
en miljoenen mensen, vaak gebaseerd op:
12:08
"How will this affect the next shareholders' meeting?"
186
710000
3000
"Wat is het gevolg voor de volgende aandeelhoudersvergadering?"
12:11
And these decisions affect Africa.
187
713000
2000
Deze beslissingen hebben gevolgen voor Afrika.
12:13
As I began traveling around Africa
188
715000
2000
Toen ik begon met reizen door Afrika
12:15
talking about the problems faced by chimpanzees and their vanishing forests,
189
717000
5000
om te praten over de chimpansees die hun bossen zagen verdwijnen,
12:20
I realized more and more how so many of Africa's problems
190
722000
3000
werd me steeds duidelijker dat de oorzaak van veel problemen
12:23
could be laid at the door of previous colonial exploitation.
191
725000
5000
lag bij de voormalige koloniale uitbuiting.
12:28
So I began traveling outside Africa, talking in Europe,
192
730000
3000
Ik begon met reizen buiten Afrika, spreken in Europa
12:31
talking in the United States, going to Asia.
193
733000
3000
en de Verenigde Staten, ik ging naar Azië.
12:34
And everywhere there were these terrible problems.
194
736000
3000
Overal had men met die vreselijke problemen te maken.
12:37
And you know the kind I'm talking about. I'm talking about pollution.
195
739000
4000
Je weet waar ik het over heb. Over vervuiling --
12:41
The air that we breathe that often poisons us.
196
743000
3000
de giftige lucht die we vaak inademen.
12:44
The earth is poisoning our foods.
197
746000
2000
De aarde vergiftigt ons voedsel.
12:46
The water -- water is perhaps one of the most crucial issues
198
748000
4000
Water -- misschien wel een van de meest cruciale vraagstukken
12:50
that we're going to face in this century --
199
752000
3000
die we deze eeuw het hoofd gaan moeten bieden.
12:53
and everywhere water is being polluted by agricultural,
200
755000
3000
Overal wordt water vervuild door chemicaliën
12:56
industrial and household chemicals
201
758000
3000
uit landbouw, industrie en huishoudens.
12:59
that still are being sprayed around the world,
202
761000
3000
Nog steeds wordt er overal ter wereld mee gespoten
13:02
seemingly with the inability to profit from past experience.
203
764000
5000
zonder dat men blijkbaar geleerd heeft van het verleden.
13:07
The mangroves are being cut down;
204
769000
3000
De mangrovebossen worden gekapt,
13:10
the effects of things like the tsunami get worse.
205
772000
3000
de effecten van zoiets als de tsunami worden erger.
13:13
We've talked about the soil erosion.
206
775000
2000
We hebben het gehad over de bodemerosie.
13:15
We have the reckless burning of fossil fuels
207
777000
4000
Het roekeloze verbruik van fossiele brandstoffen,
13:19
along with other greenhouse gasses, so called,
208
781000
3000
dat samen met andere broeikasgassen, naar verluid
13:22
leading to climate change.
209
784000
2000
leidt tot klimaatverandering.
13:24
Finally, all around the world, people have begun to believe
210
786000
4000
Eindelijk beginnen mensen overal ter wereld te begrijpen
13:28
that there is something going on very wrong with our climate.
211
790000
3000
dat er iets helemaal verkeerd gaat met ons klimaat.
13:31
All around the world climates are mixed up.
212
793000
3000
Over de hele wereld raakt het klimaat in de war.
13:34
And it's the poor people who are affected worse.
213
796000
3000
En de armen hebben er het meest van te lijden.
13:37
It's Africa that already is affected.
214
799000
3000
Afrika is al aangetast.
13:40
In many parts of sub-Saharan Africa, the droughts are so much worse.
215
802000
4000
In veel gebieden ten zuiden van de Sahara is de droogte veel erger geworden.
13:44
And when the rain does come, it so often leads to flooding
216
806000
3000
En als het dan regent, krijg je vaak overstromingen
13:47
and added distress, and the cycle of poverty and hunger and disease.
217
809000
7000
en nog meer ellende, de cyclus van armoede, honger en ziekte.
13:54
And the numbers of people living in an area that the land cannot support,
218
816000
6000
De massa's mensen die leven in onvruchtbare gebieden,
14:00
who are too poor to buy food,
219
822000
3000
die te arm zijn om voedsel te kopen,
14:03
who can't move away because the whole land is degraded.
220
825000
3000
die niet weg kunnen, omdat het hele land niets meer waard is.
14:06
And so you get desertification -- creeping, creeping, creeping --
221
828000
6000
En zo krijg je sluipenderwijs woestijnvorming,
14:12
as the last of the trees are cut down.
222
834000
2000
terwijl de laatste bomen worden gekapt.
14:14
And this kind of thing is not just in Africa. It's all over the world.
223
836000
4000
Dit gebeurt niet alleen in Afrika maar overal ter wereld.
14:20
So it wasn't surprising to me
224
842000
4000
Het was dan ook geen verrassing voor mij,
14:24
that as I was traveling around the world
225
846000
2000
dat ik op mijn reizen door de wereld
14:26
I met so many young people who seemed to have lost hope.
226
848000
4000
zoveel jongeren ontmoette die alle hoop verloren leken te hebben.
14:30
We seem to have lost wisdom, the wisdom of the indigenous people.
227
852000
5000
Het lijkt of we de wijsheid van de inheemse volkeren kwijt zijn.
14:35
I asked a question. "Why?"
228
857000
3000
Ik vroeg: "Waarom?"
14:38
Well, do you think there could be some kind of disconnect
229
860000
4000
Zou er misschien een verbinding zijn weggevallen
14:42
between this extraordinarily clever brain,
230
864000
3000
tussen dat buitengewoon slimme brein,
14:45
the kind of brain that the TED technologies exemplify,
231
867000
6000
het soort brein waaruit de TED-technologieën voortkomen,
14:51
and the human heart? Talking about it in the non-scientific term,
232
873000
4000
en het menselijk hart? Vanuit niet-wetenschappelijk oogpunt dan.
14:55
in terms of love and compassion. Is there some disconnect?
233
877000
5000
Uit oogpunt van liefde en mededogen. Is de verbinding verbroken?
15:00
And these young people, when I talk to them,
234
882000
4000
Als ik praat met deze jongeren,
15:04
basically they were either depressed or apathetic,
235
886000
3000
in feite waren ze ofwel depressief en apathisch,
15:07
or bitter and angry. And they said more or less the same thing,
236
889000
4000
of verbitterd en boos. Maar ze zeiden min of meer hetzelfde:
15:11
"We feel this way because we feel you've compromised our future
237
893000
3000
"We voelen ons zo, omdat jullie onze toekomst in gevaar hebben gebracht
15:14
and there's nothing we can do about it."
238
896000
3000
en we er niets tegen kunnen doen."
15:17
We have compromised their future.
239
899000
2000
Wij hebben hun toekomst in gevaar gebracht.
15:19
I've got three little grandchildren, and every time I look at them
240
901000
3000
Ik heb 3 kleinkinderen en als ik naar ze kijk
15:22
and I think how we've harmed this beautiful planet since I was their age,
241
904000
5000
en denk aan wat deze planeet al is aangedaan sinds ik zo oud was,
15:27
I feel this desperation.
242
909000
2000
dan voel ik wanhoop.
15:29
And that led to this program we call Roots and Shoots,
243
911000
3000
Dat leidde tot het 'Roots and Shoots-programma',
15:32
which began right here in Tanzania
244
914000
3000
dat hier in Tanzania begon
15:35
and has now spread to 97 countries around the world.
245
917000
4000
en nu verspreid is over 97 landen in de wereld.
15:39
It's symbolic. Roots make a firm foundation.
246
921000
3000
Het is symbolisch. Wortels zorgen voor een hechte basis.
15:42
Shoots seem tiny; to reach the sun they can break through a brick wall.
247
924000
4000
Scheuten lijken minuscuul, maar kunnen een muur breken op zoek naar licht --
15:46
See the brick wall as all these problems we've inflicted on the planet,
248
928000
4000
de muur staat voor alle problemen die wij de planeet hebben bezorgd,
15:50
environmental and social. It's a message of hope.
249
932000
3000
op milieu- en sociaal gebied. Het is een boodschap van hoop.
15:53
Hundreds and thousands of young people around the world
250
935000
3000
Honderdduizenden jongeren overal ter wereld
15:56
can break through and can make this a better world for all living things.
251
938000
5000
kunnen voor een doorbraak zorgen en deze wereld beter maken.
16:01
The most important message of Roots and Shoots:
252
943000
3000
De belangrijkste boodschap van Roots and Shoots:
16:04
every single one of us makes a difference, every single day.
253
946000
5000
Ieder van ons kan iedere dag een verschil maken.
16:09
We have a choice. Every one of us in this room,
254
951000
4000
We hebben een keuze. Iedereen die hier aanwezig is.
16:13
we have a choice as to what kind of difference we want to make.
255
955000
5000
We kunnen kiezen welk verschil we willen maken.
16:18
The very poor have no choice. It's up to us to change things
256
960000
5000
De allerarmsten hebben geen keus. De omslag moet van ons komen,
16:23
so that the poor have choice as well.
257
965000
3000
zodat de armen ook een keus hebben.
16:26
The Roots and Shoots groups all choose three projects.
258
968000
4000
De Roots and Shoots-groepen kiezen allemaal 3 projecten.
16:30
It depends on how old they are, and which country,
259
972000
4000
De projectkeuze hangt af van hun leeftijd, het land waar ze
16:34
whether they're in a city or rural, as to what kinds of projects.
260
976000
4000
vandaan komen, of ze in de stad of op het land wonen.
16:38
But basically, we have programs now from preschool right through university,
261
980000
4000
In principe hebben we programma's van peuterzaal tot universiteit,
16:42
with more and more adults starting their own Roots and Shoots groups.
262
984000
6000
met steeds meer volwassenen die hun eigen groep starten.
16:48
And every group chooses, between them,
263
990000
3000
Iedere groep kiest zelf
16:51
three different kinds of project to make this a better world,
264
993000
3000
3 verschillende projecten voor een betere wereld,
16:54
recognizing that all these different problems are interconnected
265
996000
4000
zich bewust van de verbinding en de raakvlakken tussen
16:58
and impinge on each other.
266
1000000
2000
al die verschillende problemen.
17:00
So one of their projects will be to help their own human community.
267
1002000
3000
Een van die projecten geeft hulp aan hun eigen gemeenschap.
17:03
And then, if they're able, they may raise money to help communities
268
1005000
4000
Waarna ze hopelijk geld kunnen verzamelen om gemeenschappen
17:07
in other parts of the world.
269
1009000
2000
elders ter wereld te helpen.
17:09
One of their projects will be to help animals -- not just wildlife,
270
1011000
4000
Een project geeft hulp aan dieren -- niet alleen wilde dieren,
17:13
domestic animals as well.
271
1015000
2000
maar ook huisdieren.
17:15
And one of their projects will be to help the environment that we all share.
272
1017000
4000
Nog een project bestaat uit hulp aan ons aller milieu.
17:19
And woven throughout all of this is a message
273
1021000
4000
Door dit alles heen klinkt de boodschap
17:23
of learning to live in peace and harmony within ourselves,
274
1025000
5000
van het leren leven in vrede en harmonie met onszelf,
17:28
in our families, in our communities, between nations, between cultures,
275
1030000
4000
onze familie, onze gemeenschap, tussen naties en culturen,
17:32
between religions and between us and the natural world.
276
1034000
4000
tussen religies en tussen ons en de natuur.
17:36
We need the natural world. We cannot go on destroying it at the rate we are.
277
1038000
5000
We hebben de natuur nodig. We kunnen niet doorgaan met haar aan dit tempo te vernietigen.
17:41
We not do have more than this one planet.
278
1043000
4000
Deze planeet is de enige die we hebben.
17:45
Just picking one or two of the projects right here in Africa
279
1047000
4000
Ik haal er een paar projecten uit, hier in Afrika,
17:49
that the Roots and Shoots groups are doing,
280
1051000
3000
waar de Roots en Shoots-groepen mee bezig zijn,
17:52
one or two projects only -- in Tanzania, in Uganda, Kenya,
281
1054000
5000
slechts een of twee -- in Tanzania, Oeganda, Kenia,
17:57
South Africa, Congo-Brazzaville, Sierra Leone, Cameroon
282
1059000
5000
Zuid-Afrika, Congo-Brazaville, Sierra Leone, Kameroen
18:02
and other groups. And as I say, it's in 97 countries around the world.
283
1064000
4000
en andere landen. Zoals ik al zei, dit leeft wereldwijd in 97 landen.
18:06
Of course, they're planting trees. They're growing organic vegetables.
284
1068000
4000
Natuurlijk worden er bomen geplant, organische groenten gekweekt.
18:10
They're working in the refugee camps, with chickens
285
1072000
3000
Ze werken in de vluchtelingenkampen, houden kippen
18:13
and selling the eggs for a little amount of money,
286
1075000
2000
en verkopen de eieren voor weinig geld
18:15
or just using them to feed their families,
287
1077000
3000
of gebruiken ze als voedsel voor hun familie.
18:18
and feeling a sense of pride and empowerment,
288
1080000
3000
Ze hebben een gevoel van trots en kracht
18:21
because they're no longer helpless and depending on others
289
1083000
2000
want ze zijn door hun groenten en kippen niet langer
18:23
with their vegetables and their chickens.
290
1085000
3000
hulpeloos en afhankelijk van anderen.
18:26
It's being used in Uganda
291
1088000
2000
Het wordt in Oeganda gebruikt
18:28
to give some psychological help to ex-child soldiers.
292
1090000
5000
om psychologische hulp te geven aan ex-kindsoldaten.
18:33
Doing projects like this is bringing them out of themselves.
293
1095000
3000
Door dit soort projecten komen ze uit hun isolement.
18:36
Once again, they're useful members of society.
294
1098000
3000
Ze kunnen weer deelnemen aan de samenleving.
18:39
We have this program in prisons as well.
295
1101000
2000
Ook in de gevangenis brengen we dit programma.
18:42
So, there's no time for more Roots and Shoots now.
296
1104000
3000
Er is nu geen tijd voor nog meer Roots and Shoots,
18:45
But -- oh, they're also working on HIV/AIDS.
297
1107000
4000
maar -- oh, ze werken ook aan hiv/aids.
18:49
That's a very important component of Roots and Shoots,
298
1111000
3000
Dat is een heel belangrijk onderdeel van Roots and Shoots,
18:52
with older kids talking to younger ones.
299
1114000
2000
oudere kinderen die met de jongere spreken.
18:54
And unwanted pregnancies and things like that,
300
1116000
3000
Over o.a. ongewenste zwangerschap,
18:57
which young people listen to better from other youth, rather than adults.
301
1119000
5000
want jongeren nemen meer aan van andere jongeren dan van volwassenen.
19:03
Hope. That's the question I get asked as I'm going around the world:
302
1125000
5000
Hoop. Dat is de vraag die mij overal ter wereld wordt gesteld:
19:08
"Jane, you've seen so many terrible things,
303
1130000
2000
"Jane, je hebt zoveel verschrikkelijks gezien,
19:10
you've seen your chimpanzees decrease in number
304
1132000
3000
je chimpansees die in aantal achteruit gingen
19:13
from about one million, at the turn of the century,
305
1135000
2000
van ca. 1 miljoen rond de eeuwwisseling
19:15
to no more than 150,000 now, and the same with so many other animals.
306
1137000
5000
naar slechts 150.000 nu. Dat geldt ook voor zoveel andere dieren.
19:20
Forests disappearing, deserts where once there was forest.
307
1142000
4000
Bossen die verdwijnen, woestijnen waar eens bos was.
19:24
Do you really have hope?" Well, yes.
308
1146000
4000
Heb je nog hoop?" Nou, ja.
19:28
You can't come to a conference like TED and not have hope, can you?
309
1150000
4000
Kun je naar zoiets als een TED-conferentie komen zonder hoop?
19:32
And of course, there's hope. One is this amazing human brain.
310
1154000
4000
Natuurlijk is er hoop. Ten eerste: dat wonderbaarlijke menselijke brein.
19:36
And I mean, think of the technologies.
311
1158000
2000
Ik bedoel, neem nu de technologie.
19:38
And I've just been so thrilled, finally, to come to people talking about compost latrines.
312
1160000
7000
Ik ben razend enthousiast als ik spreek over composttoiletten.
19:45
It's one of my hobbyhorses.
313
1167000
2000
Het is een van mijn stokpaardjes.
19:47
We just flush all this water down the lavatory, it's terrible.
314
1169000
4000
Al dat water dat we door het toilet spoelen, verschrikkelijk.
19:51
And then talking about renewable energy -- desperately important.
315
1173000
5000
Ook praten over duurzame energie is ontzettend belangrijk.
19:56
Do we care about the planet for our children?
316
1178000
3000
Bekommeren wij ons om de planeet van onze kinderen?
19:59
How many of us have children or grandchildren, nieces, nephews?
317
1181000
3000
Hoeveel van ons hebben kinderen of kleinkinderen, nichten, neven?
20:02
Do we care about their future?
318
1184000
3000
Bekommeren wij ons om hun toekomst?
20:05
And if we care about their future, we, as the elite around the world,
319
1187000
5000
Als dat zo is, kunnen wij, de bevoorrechten van deze wereld,
20:10
we can do something about it. We can make choices as to how we live each day.
320
1192000
4000
er iets aan doen. We kunnen kiezen wat me met onze dag doen,
20:14
What we buy. What we wear.
321
1196000
2000
wat we kopen, wat we aantrekken.
20:16
And choose to make these choices with the question,
322
1198000
5000
En kiezen om bij iedere keuze de vraag te stellen:
20:21
how will this affect the environment around me?
323
1203000
3000
welk effect zal dit hebben op mijn leefomgeving?
20:24
How will it affect the life of my child when he or she grows up?
324
1206000
5000
En op het toekomstige leven van mijn kind?
20:29
Or my grandchild, or whatever it is.
325
1211000
2000
Of mijn kleinkind, of wie dan ook.
20:31
So the human brain, coupled with the human heart,
326
1213000
5000
Dus, het menselijk brein gekoppeld aan het menselijk hart --
20:36
and we join hands around the world.
327
1218000
2000
en wereldwijd slaan we de handen in elkaar.
20:38
And that's what TED is helping so well with, and Google who help us,
328
1220000
4000
Daar geeft TED zó'n goede bijdrage aan. Ook Google biedt hulp.
20:42
and Esri are helping us with mapping in Gombe National Park.
329
1224000
5000
ESRI helpt ons bij het in kaart brengen van 'Gombe National Park'.
20:47
All of these technologies we can use.
330
1229000
2000
Al die technologieën kunnen we gebruiken.
20:49
Now let's link them, and it's beginning to happen, isn't it?
331
1231000
3000
Verbind ze met elkaar en er begint iets te gebeuren, toch?
20:52
You've heard about it this afternoon. It's beginning to happen.
332
1234000
4000
U hebt het vanmiddag gehoord. Er begint wat te gebeuren.
20:56
This change, this change. To see change
333
1238000
2000
Die verandering, dingen zien veranderen,
20:58
that we must have if we care about the future.
334
1240000
3000
dat moet gebeuren als de toekomst ons lief is.
21:01
And the next reason for hope -- nature is amazingly resilient.
335
1243000
4000
De volgende reden tot hoop -- de natuur is verbazend veerkrachtig.
21:05
You can take an area that's absolutely destroyed,
336
1247000
3000
Neem een volkomen vernietigd gebied --
21:08
with time and perhaps some help it can regenerate.
337
1250000
3000
met tijd en misschien wat hulp kan het zich herstellen.
21:11
And an example is the TACARE program.
338
1253000
3000
Een voorbeeld is het TACARE-programma.
21:14
I told you, where a seemingly dead tree stump --
339
1256000
3000
Als je een ogenschijnlijk dode boomstronk
21:17
if you stop hacking them for firewood,
340
1259000
2000
niet meer verhakt tot brandhout,
21:19
which you don't need to because you have wood lots,
341
1261000
2000
het hoeft niet want je hebt houtpercelen,
21:21
then in five years you can have a 30-foot tree.
342
1263000
4000
dan kun je over 5 jaar een boom van 10 meter hebben.
21:25
And animals, almost on the brink of extinction,
343
1267000
3000
Dieren die op de rand van uitsterven staan,
21:28
can be given a second chance. That's my next book.
344
1270000
3000
kunnen een tweede kans krijgen. Daarover gaat mijn volgende boek.
21:31
It's inspiring. And it brings me to my last category of hope,
345
1273000
4000
Het is inspirerend en leidt me naar de laatste categorie hoop --
21:35
and we've heard about this so much in the last two days:
346
1277000
3000
we hebben er veel over gehoord, deze laatste 2 dagen:
21:38
this indomitable human spirit. This determination of people,
347
1280000
4000
de onverzettelijke menselijke geest. De vastberadenheid
21:42
the resilience of the human spirit,
348
1284000
2000
en veerkracht van de menselijke geest.
21:44
So that people who you would think would be battered by poverty,
349
1286000
4000
Zodat mensen die murw gebeukt zouden moeten zijn door armoede,
21:48
or disease, or whatever, can pull themselves up out of it,
350
1290000
5000
ziekte of ander leed, zich daaraan kunnen ontworstelen --
21:53
sometimes with a helping hand, and take their part in society,
351
1295000
6000
soms met hulp -- en hun plaats in de gemeenschap
21:59
and take their part in changing the world.
352
1301000
3000
en het veranderen van de wereld kunnen innemen.
22:02
And just to think of one or two people out of Africa who are just really inspiring.
353
1304000
4000
Denk eens aan 1 of 2 echt inspirerende Afrikanen.
22:06
We could make a very long list,
354
1308000
3000
We zouden een hele lange lijst kunnen maken,
22:09
but obviously Nelson Mandela, emerging from 17 years
355
1311000
3000
maar natuurlijk noemen we Nelson Mandela, die na 17 jaar
22:12
of hard physical labor, 23 years of imprisonment,
356
1314000
3000
dwangarbeid en 23 jaar gevangenschap
22:15
with this amazing ability to forgive, so that he could lead his nation
357
1317000
4000
toch in staat was tot vergeving, zodat hij zijn land zonder bloedvergieten
22:19
out the evil regime of apartheid without a bloodbath.
358
1321000
4000
kon bevrijden van het misdadige apartheidsregime.
22:23
Ken Saro-Wiwa, in Nigeria, who took on the giant oil companies,
359
1325000
5000
Ken Saro-Wiwa uit Nigeria, die het opnam tegen de oliemultinationals
22:28
and although people around the world tried their best, was executed.
360
1330000
5000
en ondanks steun uit de hele wereld werd geëxecuteerd.
22:33
People like this are so inspirational.
361
1335000
4000
Dit soort mensen zijn zo inspirerend.
22:37
People like this are the role models we need for young Africans.
362
1339000
4000
Ze zijn de rolmodellen die jonge Afrikanen nodig hebben.
22:41
And we need some environmental role models as well,
363
1343000
4000
We hebben ook behoefte aan rolmodellen op milieugebied,
22:45
and I've been hearing some of them today.
364
1347000
2000
ik heb er vandaag enkelen van horen spreken.
22:47
So I'm really grateful for this opportunity to share this message
365
1349000
5000
Ik ben echt dankbaar dat ik deze boodschap weer mag delen
22:52
again, with everyone at TED.
366
1354000
2000
met iedereen hier bij TED.
22:54
And I hope that some of us can get together and talk about some of these things,
367
1356000
5000
Ik hoop dat sommigen van ons hier samen over verder praten,
22:59
especially the Roots and Shoots program.
368
1361000
2000
vooral over het Roots and Shoots-programma.
23:01
And just a last word on that --
369
1363000
2000
Waar ik tot slot nog dit over kwijt wil --
23:03
the young woman who's running this entire conference center,
370
1365000
3000
Ik heb vandaag de jonge vrouw ontmoet die
23:06
I met her today.
371
1368000
2000
dit hele conferentiecentrum leidt.
23:08
She came up so excited, with her certificate. She was [in] Roots and Shoots.
372
1370000
5000
Ze toonde me dolenthousiast haar certificaat van Roots and Shoots.
23:13
She was in the leadership in Dar es Salaam.
373
1375000
2000
Ze maakte deel uit van de leiding in Dar es Salaam.
23:15
She said it's helped her to do what she's doing.
374
1377000
3000
Ze zei dat het haar heeft geholpen te doen wat ze doet.
23:18
And it was very, very exciting for me to meet her
375
1380000
3000
Het was voor mij een heel opwindende ontmoeting
23:21
and see just one example of how young people,
376
1383000
3000
met een van die mensen, die laat zien dat jongeren,
23:24
when they are empowered, given the opportunity to take action,
377
1386000
6000
als ze de kans krijgen om actie te ondernemen,
23:30
to make the world a better place,
378
1392000
2000
om verbetering in de wereld te brengen,
23:32
truly are our hope for tomorrow.
379
1394000
2000
echt onze hoop zijn voor morgen.
23:34
Thank you.
380
1396000
2000
Dankjewel.
23:37
(Applause)
381
1399000
3000
(Applaus)
ABOUT THE SPEAKER
Jane Goodall - Primatologist; environmentalistJane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian.
Why you should listen
Jane Goodall hasn't exactly found the missing link, but she's come closer than just about anyone else on Earth. Her extensive research into the behavior of chimpanzees, which started in Africa in the 1960s and continues today, fundamentally altered scientific thinking about the relationship between humans and other mammals.
Goodall, who founded a research institute in her name in 1977, is an internationally recognized authority on the primate world. She's written books for adults and children, contributed to documentaries, and serves as a National Geographic explorer-in-residence, a United Nations peace messenger, and the president of Advocates for Animals. For her efforts to observe and preserve all species, Goodall has received honors and accolades from governments, nonprofits, universities, and professional organizations, including a medal from UNESCO and the French Legion of Honor in 2006.
Jane Goodall | Speaker | TED.com