Serious Play 2008
Charles Elachi: The story behind the Mars Rovers
Charles Elachi o łazikach marsjańskich
Filmed:
Readability: 3.5
639,501 views
W tym wystąpieniu z konferencji Serious Play 2008, Charles Elachi opowiada o legendarnym laboratorium Jet Propulsion Lab, działającym w ramach NASA. Przedstawia między innymi materiały wideo pokazujące prace nad projektem Mars Rover.
Charles Elachi - Planetary scientist
Charles Elachi is the director of NASA's Jet Propulsion Laboratory, where he oversees space exploration programs such as the Mars Rovers. Full bio
Charles Elachi is the director of NASA's Jet Propulsion Laboratory, where he oversees space exploration programs such as the Mars Rovers. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I thought I'd start with telling you or showing you the people who started [Jet Propulsion Lab].
0
0
4000
Zacznę od Jet Propulsion Lab, Laboratorium Napędu Odrzutowego.
00:20
When they were a bunch of kids,
1
4000
2000
Założyli je ludzie młodzi, twórczy, żadni przygód,
00:22
they were kind of very imaginative, very adventurous,
2
6000
3000
Założyli je ludzie młodzi, twórczy, żadni przygód,
00:25
as they were trying at Caltech to mix chemicals
3
9000
2000
pracujący w Caltech,
00:27
and see which one blows up more.
4
11000
2000
badający, co fajnie wybucha.
00:29
Well, I don't recommend that you try to do that now.
5
13000
3000
Oczywiście, nie polecam takich zabaw.
00:32
Naturally, they blew up a shack, and Caltech, well, then,
6
16000
2000
Wysadzili coś w powietrze,
00:34
hey, you go to the Arroyo and really do all your tests in there.
7
18000
4000
więc Caltech kazał im wynieść się do Arroyo Seco.
00:38
So, that's what we call our first five employees
8
22000
3000
To naszych 5 pierwszych pracowników.
00:41
during the tea break, you know, in here.
9
25000
3000
Korzystają z przerwy.
00:44
As I said, they were adventurous people.
10
28000
2000
Mówiłem, że lubili przygody.
00:46
As a matter of fact, one of them, who was, kind of, part of a cult
11
30000
4000
Prawdę mówiąc, jeden z nich należał do sekty,
00:50
which was not too far from here on Orange Grove,
12
34000
4000
która spotykała się niedaleko stąd, w Orange Grove.
00:54
and unfortunately he blew up himself because he kept mixing chemicals
13
38000
4000
Niestety wysadził się w powietrze, szukając najlepszej mieszanki wybuchowej.
00:58
and trying to figure out which ones were the best chemicals.
14
42000
2000
Niestety wysadził się w powietrze, szukając najlepszej mieszanki wybuchowej.
01:00
So, that gives you a kind of flavor
15
44000
2000
Więc wyobrażacie sobie, jacy są u nas ludzie.
01:02
of the kind of people we have there.
16
46000
1000
Więc wyobrażacie sobie, jacy są u nas ludzie.
01:03
We try to avoid blowing ourselves up.
17
47000
2000
Ale już się nie wysadzamy.
01:05
This one I thought I'd show you.
18
49000
2000
Patrzcie.
01:07
Guess which one is a JPL employee in the heart of this crowd.
19
51000
3000
Jak myślicie, który jest z JPL?
01:10
I tried to come like him this morning,
20
54000
3000
Chciałem przyjść tak jak on,
01:13
but as I walked out, then it was too cold,
21
57000
2000
ale zrobiło mi się zimno
01:15
and I said, I'd better put my shirt back on.
22
59000
2000
i założyłem koszulę.
01:17
But more importantly, the reason I wanted to show this picture:
23
61000
3000
Ale na tym zdjęciu jest coś istotniejszego:
01:20
look where the other people are looking,
24
64000
2000
zobaczcie, gdzie patrzy on, a gdzie inni.
01:22
and look where he is looking.
25
66000
3000
zobaczcie, gdzie patrzy on, a gdzie inni.
01:25
Wherever anybody else looks, look somewhere else,
26
69000
2000
Patrzcie gdzieś indziej niż reszta, zróbcie coś innego.
01:27
and go do something different, you know, and doing that.
27
71000
3000
Patrzcie gdzieś indziej niż reszta, zróbcie coś innego.
01:30
And that's kind of what has been the spirit of what we are doing.
28
74000
3000
W tym duchu zawsze pracowaliśmy.
01:33
And I want to tell you a quote from Ralph Emerson
29
77000
3000
Podzielę się cytatem z Ralpha Emersona,
01:36
that one of my colleagues, you know, put on my wall in my office,
30
80000
3000
który kolega powiesił mi na ścianie w gabinecie:
01:39
and it says, "Do not go where the path may lead.
31
83000
3000
"Nie idź, gdzie prowadzi droga.
01:42
Go instead where there is no path, and leave a trail."
32
86000
2000
Idź, gdzie jej nie ma i pozostaw ślad".
01:44
And that's my recommendation to all of you:
33
88000
2000
Zorientujcie się, co robi reszta
01:46
look what everybody is doing, what they are doing;
34
90000
2000
Zorientujcie się, co robi reszta
01:48
go do something completely different.
35
92000
2000
i zróbcie coś kompletnie innego.
01:50
Don't try to improve a little bit on what somebody else is doing,
36
94000
3000
Nie starajcie się ulepszyć tego, co robią,
01:53
because that doesn't get you very far.
37
97000
2000
bo daleko nie zajdziecie.
01:55
In our early days we used to work a lot on rockets,
38
99000
3000
Na początku zajmowaliśmy się rakietami,
01:58
but we also used to have a lot of parties, you know.
39
102000
2000
ale dużo też imprezowaliśmy.
02:00
As you can see, one of our parties, you know, a few years ago.
40
104000
4000
To jedna z takich imprez, sprzed paru lat.
02:04
But then a big difference happened about 50 years ago,
41
108000
3000
Ale 50 lat temu wiele zmienił Sputnik.
02:07
after Sputnik was launched. We launched the first American satellite,
42
111000
4000
Potem wystrzeliliśmy pierwszego satelitę amerykańskiego,
02:11
and that's the one you see on the left in there.
43
115000
2000
to ten po lewej.
02:13
And here we made 180 degrees change:
44
117000
2000
Nastąpiła zmiana o 180 stopni:
02:15
we changed from a rocket house to be an exploration house.
45
119000
4000
liczyły się nie rakiety, ale badanie kosmosu.
02:19
And that was done over a period of a couple of years,
46
123000
3000
Po kilku latach przekształceń
02:22
and now we are the leading organization, you know,
47
126000
2000
staliśmy się liderem wśród organizacji badających kosmos.
02:24
exploring space on all of your behalf.
48
128000
3000
staliśmy się liderem wśród organizacji badających kosmos.
02:27
But even when we did that, we had to remind ourselves,
49
131000
3000
Ale nawet wtedy wiedzieliśmy,
02:30
sometimes there are setbacks.
50
134000
2000
że będą też komplikacje.
02:32
So you see, on the bottom, that rocket was supposed to go upward;
51
136000
3000
Ta rakieta miała wystrzelić w górę,
02:35
somehow it ended going sideways.
52
139000
2000
ale poleciała w bok.
02:37
So that's what we call the misguided missile.
53
141000
3000
Tzw. pocisk nienakierowany.
02:40
But then also, just to celebrate that,
54
144000
2000
Żeby to uczcić, obchodziliśmy "Dzień Pocisków Nienakierowanych".
02:42
we started an event at JPL for "Miss Guided Missile."
55
146000
3000
Żeby to uczcić, obchodziliśmy "Dzień Pocisków Nienakierowanych".
02:45
So, we used to have a celebration every year and select --
56
149000
3000
Co roku mieliśmy imprezę z tej okazji,
02:48
there used to be competition and parades and so on.
57
152000
3000
bywały konkursy, parady itp.
02:51
It's not very appropriate to do it now. Some people tell me to do it;
58
155000
3000
Ludziom się to podoba,
02:54
I think, well, that's not really proper, you know, these days.
59
158000
4000
ale teraz już chyba nie wypada tego obchodzić.
02:58
So, we do something a little bit more serious.
60
162000
2000
Robimy coś bardziej poważnego.
03:00
And that's what you see in the last Rose Bowl, you know,
61
164000
3000
Na ostatniej Rose Parade
03:03
when we entered one of the floats.
62
167000
2000
pokazaliśmy tą instalację.
03:05
That's more on the play side. And on the right side,
63
169000
2000
Tak się bawimy.
03:07
that's the Rover just before we finished its testing
64
171000
3000
Ten łazik należy do misji Mars Exploration Rover.
03:10
to take it to the Cape to launch it.
65
174000
2000
Ten łazik należy do misji Mars Exploration Rover.
03:12
These are the Rovers up here that you have on Mars now.
66
176000
3000
Takie łaziki spoczęły na Marsie.
03:15
So that kind of tells you about, kind of, the fun things,
67
179000
3000
Więc trochę się bawimy i trochę pracujemy na poważnie.
03:18
you know, and the serious things that we try to do.
68
182000
2000
Więc trochę się bawimy i trochę pracujemy na poważnie.
03:20
But I said I'm going to show you a short clip
69
184000
2000
Ale pokażę wam filmik o naszym pracowniku,
03:22
of one of our employees to kind of give you an idea
70
186000
3000
Ale pokażę wam filmik o naszym pracowniku,
03:25
about some of the talent that we have.
71
189000
2000
o talencie, którym dysponujemy.
03:39
Video: Morgan Hendry: Beware of Safety is
72
203000
2000
Wideo: "Beware of Safety" gra rock industrialny.
03:41
an instrumental rock band.
73
205000
2000
Wideo: "Beware of Safety" gra rock industrialny.
03:43
It branches on more the experimental side.
74
207000
3000
Dosyć eksperymentalny.
03:46
There's the improvisational side of jazz.
75
210000
3000
Trochę jazzowej improwizacji,
03:49
There's the heavy-hitting sound of rock.
76
213000
3000
trochę ciężkich brzmień rockowych.
03:52
Being able to treat sound as an instrument, and be able to dig
77
216000
5000
Bawimy się dźwiękiem, szukamy abstrakcyjnych brzmień,
03:57
for more abstract sounds and things to play live,
78
221000
2000
gramy koncerty,
03:59
mixing electronics and acoustics.
79
223000
2000
mieszamy elektronikę i akustykę.
04:01
The music's half of me, but the other half --
80
225000
4000
Połowa mnie to muzyka, a druga połowa...
04:05
I landed probably the best gig of all.
81
229000
3000
To najlepszy zespół, w którym byłem.
04:08
I work for the Jet Propulsion Lab. I'm building the next Mars Rover.
82
232000
3000
Jestem w JPL, buduję łazik marsjański.
04:11
Some of the most brilliant engineers I know
83
235000
3000
Wielu genialnych inżynierów
04:14
are the ones who have that sort of artistic quality about them.
84
238000
4000
ma w sobie duszę artysty.
04:18
You've got to do what you want to do.
85
242000
2000
Rób, co chcesz, a jeśli mówią, że nie możesz, nie słuchaj.
04:20
And anyone who tells you you can't, you don't listen to them.
86
244000
3000
Rób, co chcesz, a jeśli mówią, że nie możesz, nie słuchaj.
04:23
Maybe they're right - I doubt it.
87
247000
3000
Może mają rację, ale ja w to wątpię.
04:26
Tell them where to put it, and then just do what you want to do.
88
250000
2000
Olej ich i rób, co chcesz.
04:28
I'm Morgan Hendry. I am NASA.
89
252000
3000
Nazywam się Morgan Hendry, pracuję w NASA.
04:34
Charles Elachi: Now, moving from the play stuff to the serious stuff,
90
258000
3000
Wracając do kwestii bardziej poważnych:
04:37
always people ask, why do we explore?
91
261000
2000
po co badać kosmos?
04:39
Why are we doing all of these missions and why are we exploring them?
92
263000
3000
Pytają nas, po co te wszystkie misje?
04:42
Well, the way I think about it is fairly simple.
93
266000
2000
Dla mnie to proste.
04:44
Somehow, 13 billion years ago there was a Big Bang, and you've heard
94
268000
3000
13 miliardów lat temu był Wielki Wybuch,
04:47
a little bit about, you know, the origin of the universe.
95
271000
3000
słyszeliście o tym, to początek wszechświata.
04:50
But somehow what strikes everybody's imagination --
96
274000
3000
Ale naszą wyobraźnię rozpala to,
04:53
or lots of people's imagination -- somehow from that original Big Bang
97
277000
3000
Jak z Wielkiego Wybuchu powstał ten piękny świat.
04:56
we have this beautiful world that we live in today.
98
280000
3000
Jak z Wielkiego Wybuchu powstał ten piękny świat.
04:59
You look outside: you have all that beauty that you see,
99
283000
3000
Za oknem widzimy tyle piękna,
05:02
all that life that you see around you,
100
286000
2000
otacza nas życie,
05:04
and here we have intelligent people like you and I
101
288000
2000
tutaj inteligentni ludzie sobie rozmawiają.
05:06
who are having a conversation here.
102
290000
2000
tutaj inteligentni ludzie sobie rozmawiają.
05:08
All that started from that Big Bang. So, the question is:
103
292000
2000
A najpierw był Wielki Wybuch.
05:10
How did that happen? How did that evolve? How did the universe form?
104
294000
5000
Jak to wszystko powstało? Jak ukształtował się wszechświat?
05:15
How did the galaxies form? How did the planets form?
105
299000
2000
Jak powstały galaktyki i planety?
05:17
Why is there a planet on which there is life which have evolved?
106
301000
3000
Dlaczego na tej planecie wyewoluowało życie?
05:20
Is that very common?
107
304000
2000
Czy życie jest powszechne?
05:22
Is there life on every planet that you can see around the stars?
108
306000
4000
Czy jest na każdej z planet w kosmosie?
05:26
So we literally are all made out of stardust.
109
310000
2000
Jesteśmy z gwiezdnego pyłu, pochodzimy od gwiazd.
05:28
We started from those stars; we are made of stardust.
110
312000
3000
Jesteśmy z gwiezdnego pyłu, pochodzimy od gwiazd.
05:31
So, next time you are really depressed, look in the mirror
111
315000
2000
Kiedy jest wam smutno,
05:33
and you can look and say, hi, I'm looking at a star here.
112
317000
2000
spójrzcie w lustro - zobaczycie gwiazdę.
05:35
You can skip the dust part.
113
319000
2000
O "pyle" zapomnijcie.
05:37
But literally, we are all made of stardust.
114
321000
2000
Naprawdę stworzyły nas gwiazdy.
05:39
So, what we are trying to do in our exploration is effectively
115
323000
4000
Badając kosmos szukamy informacji,
05:43
write the book of how things have came about as they are today.
116
327000
5000
które pozwolą wyjaśnić, skąd się wziął świat.
05:48
And one of the first, or the easiest, places we can go
117
332000
3000
A najprostszym obiektem takiego badania jest Mars.
05:51
and explore that is to go towards Mars.
118
335000
2000
A najprostszym obiektem takiego badania jest Mars.
05:53
And the reason Mars takes particular attention:
119
337000
3000
Dlaczego właśnie Mars?
05:56
it's not very far from us.
120
340000
2000
Bo jest niedaleko.
05:58
You know, it'll take us only six months to get there.
121
342000
2000
W odpowiednim okresie roku, podróż trwa tylko 6-9 miesięcy.
06:00
Six to nine months at the right time of the year.
122
344000
3000
W odpowiednim okresie roku, podróż trwa tylko 6-9 miesięcy.
06:03
It's a planet somewhat similar to Earth. It's a little bit smaller,
123
347000
2000
Jest podobny do Ziemi.
06:05
but the land mass on Mars is about the same
124
349000
3000
Jest mniejszy, ale jego powierzchnia jest bliska ziemskiej,
06:08
as the land mass on Earth, you know,
125
352000
1000
Jest mniejszy, ale jego powierzchnia jest bliska ziemskiej,
06:09
if you don't take the oceans into account.
126
353000
2000
pomijając obszar oceanów.
06:11
It has polar caps. It has an atmosphere somewhat thinner than ours,
127
355000
5000
Ma czapy polarne, atmosferę, choć rzadszą od naszej,
06:16
so it has weather. So, it's very similar to some extent,
128
360000
3000
więc ma klimat - dużo tu podobieństw.
06:19
and you can see some of the features on it,
129
363000
2000
Ma ciekawe formacje,
06:21
like the Grand Canyon on Mars,
130
365000
1000
jak Wielki Kanion marsjański.
06:22
or what we call the Grand Canyon on Mars.
131
366000
2000
jak Wielki Kanion marsjański.
06:24
It is like the Grand Canyon on Earth, except a hell of a lot larger.
132
368000
5000
Podobny do tego w USA, ale o wiele większy.
06:29
So it's about the size, you know, of the United States.
133
373000
3000
Cały Kanion ma rozmiar USA.
06:32
It has volcanoes on it. And that's Mount Olympus on Mars,
134
376000
5000
Są tam wulkany, jak ten, Olympus Mons,
06:37
which is a kind of huge volcanic shield on that planet.
135
381000
4000
jakby wielka wulkaniczna tarcza Marsa.
06:41
And if you look at the height of it
136
385000
2000
Porównanie jego wysokości z Mont Everestem daje wyobrażenie,
06:43
and you compare it to Mount Everest, you see, it'll give you
137
387000
4000
Porównanie jego wysokości z Mont Everestem daje wyobrażenie,
06:47
an idea of how large that Mount Olympus, you know, is,
138
391000
4000
jak ogromny jest Olympus Mons.
06:51
relative to Mount Everest.
139
395000
2000
jak ogromny jest Olympus Mons.
06:53
So, it basically dwarfs, you know, Mount Everest here on Earth.
140
397000
3000
Mont Everest to przy nim krasnoludek.
06:56
So, that gives you an idea of the tectonic events or volcanic events
141
400000
4000
Można sobie wyobrazić wymiar aktywności tektonicznej
07:00
which have happened on that planet.
142
404000
2000
i wulkanicznej Marsa.
07:02
Recently from one of our satellites, this shows that it's Earth-like --
143
406000
3000
Jeden z naszych satelitów pokazuje osuwisko,
07:05
we caught a landslide occurring as it was happening.
144
409000
4000
podobne do tych, które spotykamy na Ziemi.
07:09
So it is a dynamic planet,
145
413000
2000
To planeta dynamiczna,
07:11
and activity is going on as we speak today.
146
415000
3000
na Marsie ciągle się coś dzieje.
07:14
And these Rovers, people wonder now, what are they doing today,
147
418000
3000
Ludzie zastanawiają się, co się stało z łazikami,
07:17
so I thought I would show you a little bit what they are doing.
148
421000
4000
więc dzisiaj wam trochę o tym opowiem.
07:21
This is one very large crater. Geologists love craters,
149
425000
3000
Geolodzy uwielbiają takie kratery,
07:24
because craters are like digging a big hole in the ground
150
428000
2000
bo to jakby gotowy odwiert,
07:26
without really working at it,
151
430000
2000
bo to jakby gotowy odwiert,
07:28
and you can see what's below the surface.
152
432000
2000
pokazujący przekrój gleby.
07:30
So, this is called Victoria Crater,
153
434000
2000
Krater Victoria ma powierzchnię kilku boisk futbolowych.
07:32
which is about a few football fields in size.
154
436000
2000
Krater Victoria ma powierzchnię kilku boisk futbolowych.
07:34
And if you look at the top left, you see a little teeny dark dot.
155
438000
4000
Po lewej, u góry, widać małą ciemną plamkę.
07:38
This picture was taken from an orbiting satellite.
156
442000
2000
To zdjęcie z orbity.
07:40
If I zoom on it, you can see: that's the Rover on the surface.
157
444000
3000
Po zbliżeniu widać, że to łazik MER.
07:43
So, that was taken from orbit; we had the camera zoom on the surface,
158
447000
3000
Satelita na orbicie zrobił to zdjęcie,
07:46
and we actually saw the Rover on the surface.
159
450000
3000
a my dostrzegliśmy na nim łazik.
07:49
And we actually used the combination of the satellite images
160
453000
4000
Takie zdjęcia pomagają w badaniu Marsa,
07:53
and the Rover to actually conduct science,
161
457000
3000
bo dają nam ogląd większego obszaru
07:56
because we can observe large areas
162
460000
2000
bo dają nam ogląd większego obszaru
07:58
and then you can get those Rovers to move around
163
462000
2000
i dzięki temu wiemy, dokąd posłać łaziki.
08:00
and basically go to a certain location.
164
464000
2000
i dzięki temu wiemy, dokąd posłać łaziki.
08:02
So, specifically what we are doing now is
165
466000
3000
Obecnie łazik podróżuje w głąb krateru.
08:05
that Rover is going down in that crater.
166
469000
2000
Obecnie łazik podróżuje w głąb krateru.
08:07
As I told you, geologists love craters.
167
471000
2000
Żeby zrozumieć, czemu geolodzy je uwielbiają,
08:09
And the reason is, many of you went to the Grand Canyon,
168
473000
3000
Żeby zrozumieć, czemu geolodzy je uwielbiają,
08:12
and you see in the wall of the Grand Canyon, you see these layers.
169
476000
4000
przypomnijcie sobie warstwy na ścianach Wielkiego Kanionu.
08:16
And what these layers -- that's what the surface used to be
170
480000
3000
One pokazują poziom gleby na przestrzeni milionów lat
08:19
a million years ago, 10 million years ago,
171
483000
3000
One pokazują poziom gleby na przestrzeni milionów lat
08:22
100 million years ago, and you get deposits on top of them.
172
486000
2000
i różne osady.
08:24
So if you can read the layers it's like reading your book,
173
488000
3000
Te warstwy są jak książka,
08:27
and you can learn the history of what happened in the past
174
491000
3000
kronika historii danego miejsca.
08:30
in that location.
175
494000
2000
kronika historii danego miejsca.
08:32
So what you are seeing here are the layers on the wall
176
496000
3000
To warstwy na ścianach tego krateru.
08:35
of that crater, and the Rover is going down now, measuring, you know,
177
499000
4000
Łazik przemieszcza się niżej, bada je,
08:39
the properties and analyzing the rocks
178
503000
2000
analizuje skład skał, zbliżając się do dna.
08:41
as it's going down, you know, that canyon.
179
505000
3000
analizuje skład skał, zbliżając się do dna.
08:44
Now, it's kind of a little bit of a challenge driving
180
508000
2000
Zjazd takim zboczem nie jest łatwy.
08:46
down a slope like this.
181
510000
2000
Zjazd takim zboczem nie jest łatwy.
08:48
If you were there you wouldn't do it yourself.
182
512000
2000
Nawet na miejscu.
08:50
But we really made sure we tested those Rovers
183
514000
2000
Ale przed wystrzeleniem łazików sprawdziliśmy dokładnie,
08:52
before we got them down -- or that Rover --
184
516000
3000
Ale przed wystrzeleniem łazików sprawdziliśmy dokładnie,
08:55
and made sure that it's all working well.
185
519000
2000
czy sobie poradzą.
08:57
Now, when I came last time, shortly after the landing --
186
521000
3000
Moja poprzednia prelekcja była ok. 100 dni po lądowaniu.
09:00
I think it was, like, a hundred days after the landing --
187
524000
2000
Moja poprzednia prelekcja była ok. 100 dni po lądowaniu.
09:02
I told you I was surprised that those Rovers
188
526000
2000
Mówiłem, że dziwię się,
09:04
are lasting even a hundred days.
189
528000
3000
że łaziki wytrzymały aż 100 dni.
09:07
Well, here we are four years later, and they're still working.
190
531000
2000
Minęły już 4 lata.
09:09
Now you say, Charles, you are really lying to us, and so on,
191
533000
3000
Myślicie pewnie, że jakoś kręcę.
09:12
but that's not true. We really believed they were going to last
192
536000
2000
Ale naprawdę uważaliśmy,
09:14
90 days or 100 days, because they are solar powered,
193
538000
4000
że padną po jakichś 100 dniach, bo mają baterie słoneczne,
09:18
and Mars is a dusty planet, so we expected the dust
194
542000
3000
a Mars jest pylisty, więc myśleliśmy,
09:21
would start accumulating on the surface, and after a while
195
545000
3000
że panele słoneczne zasypie pył,
09:24
we wouldn't have enough power, you know, to keep them warm.
196
548000
3000
zabraknie prądu i łaziki zamarzną.
09:27
Well, I always say it's important that you are smart,
197
551000
2000
Inteligencja jest ważna,
09:29
but every once in a while it's good to be lucky.
198
553000
3000
ale czasami przydaje się szczęście.
09:32
And that's what we found out. It turned out that every once in a while
199
556000
3000
My mieliśmy szczęście, bo okazało się,
09:35
there are dust devils which come by on Mars, as you are seeing here,
200
559000
4000
że na Marsie tworzą się wiry pyłowe,
09:39
and when the dust devil comes over the Rover, it just cleans it up.
201
563000
3000
które czasami "odkurzają" łaziki.
09:42
It is like a brand new car that you have,
202
566000
3000
Są czyste jak samochód po wizycie w myjni.
09:45
and that's literally why they have lasted so long.
203
569000
3000
To dlatego wciąż działają.
09:48
And now we designed them reasonably well,
204
572000
2000
Dobrze je zaprojektowaliśmy,
09:50
but that's exactly why they are lasting that long
205
574000
4000
ale to dzięki wirom wytrzymały tak długo
09:54
and still providing all the science data.
206
578000
2000
i ciągle przekazują dane.
09:56
Now, the two Rovers, each one of them is, kind of, getting old.
207
580000
3000
Ale łaziki już się starzeją.
09:59
You know, one of them, one of the wheels is stuck, is not working,
208
583000
3000
Pierwszemu zacięło się przednie kółko,
10:02
one of the front wheels, so what we are doing,
209
586000
2000
dlatego jeździmy nim do tyłu.
10:04
we are driving it backwards.
210
588000
2000
dlatego jeździmy nim do tyłu.
10:06
And the other one has arthritis of the shoulder joint, you know,
211
590000
2000
A drugi cierpi na artretyzm,
10:08
it's not working very well, so it's walking like this,
212
592000
3000
chodzi mniej więcej tak,
10:11
and we can move the arm, you know, that way.
213
595000
2000
ramię rusza się tak...
10:13
But still they are producing a lot of scientific data.
214
597000
3000
Ale i tak przekazują nam wiele danych.
10:16
Now, during that whole period, a number of people got excited,
215
600000
3000
Ludzie fascynują się łazikami MER,
10:19
you know, outside the science community about these Rovers,
216
603000
4000
nawet poza środowiskiem naukowym.
10:23
so I thought I'd show you a video just to give you a reflection
217
607000
3000
Ten filmik pokazuje,
10:26
about how these Rovers are being viewed by people
218
610000
3000
jak postrzegają je osoby spoza społeczności naukowej.
10:29
other than the science community.
219
613000
3000
jak postrzegają je osoby spoza społeczności naukowej.
10:32
So let me go on the next short video.
220
616000
2000
Oto filmik.
10:34
By the way, this video is pretty accurate of how the landing took place, you know,
221
618000
5000
Dosyć wiernie przedstawia lądowanie sprzed czterech lat.
10:39
about four years ago.
222
623000
1000
Dosyć wiernie przedstawia lądowanie sprzed czterech lat.
10:40
Video: Okay, we have parachute aligned.
223
624000
2000
Wideo: Spadochron. Napełnić poduszki powietrzne.
10:42
Okay, deploy the airbags. Open.
224
626000
3000
Wideo: Spadochron. Napełnić poduszki powietrzne.
10:46
Camera. We have a picture right now.
225
630000
3000
Kamera. Mamy obraz.
10:51
Yeah!
226
635000
2000
Hurra!
10:53
CE: That's about what happened in the Houston operation room. It's exactly like this.
227
637000
5000
Charles Elachi: Tak samo było w Houston.
10:58
Video: Now, if there is life, the Dutch will find it.
228
642000
5000
Wideo: Jeśli jest tam życie, Holandia je znajdzie.
11:09
What is he doing?
229
653000
2000
Co on robi?
11:12
What is that?
230
656000
2000
Co to jest?
11:24
CE: Not too bad.
231
668000
1000
CE: Nieźle.
11:34
So anyway, let me continue on showing you a little bit
232
678000
3000
Teraz pokażę wam piękno tej planety.
11:37
about the beauty of that planet.
233
681000
1000
Teraz pokażę wam piękno tej planety.
11:38
As I said earlier, it looked very much like Earth,
234
682000
3000
Jak mówiłem wcześniej, przypomina Ziemię,
11:41
so you see sand dunes.
235
685000
2000
są tam wydmy.
11:43
It looks like I could have told you these are pictures taken
236
687000
2000
Uwierzylibyście, gdybym powiedział, że to Sahara, ale to Mars.
11:45
from the Sahara Desert or somewhere, and you'd have believed me,
237
689000
3000
Uwierzylibyście, gdybym powiedział, że to Sahara, ale to Mars.
11:48
but these are pictures taken from Mars.
238
692000
1000
Uwierzylibyście, gdybym powiedział, że to Sahara, ale to Mars.
11:49
But one area which is particularly intriguing for us
239
693000
3000
Ale najciekawszy obszar leży na północy,
11:52
is the northern region, you know, of Mars, close to the North Pole,
240
696000
3000
w pobliżu bieguna.
11:55
because we see ice caps, and we see the ice caps shrinking
241
699000
3000
Znaleźliśmy tam czapy lodowe,
11:58
and expanding, so it's very much like you have in northern Canada.
242
702000
4000
które cofają się i narastają, jak te w Kanadzie.
12:02
And we wanted to find out -- and we see all kinds of glacial features on it.
243
706000
3000
Na Marsie są różne formacje lodowe.
12:05
So, we wanted to find out, actually,
244
709000
2000
Na początku zastanawiało nas,
12:07
what is that ice made of, and could that have embedded in it
245
711000
4000
z czego jest ten lód, oraz co zawiera,
12:11
some organic, you know, material.
246
715000
3000
czy są w nim substancje organiczne.
12:14
So we have a spacecraft which is heading towards Mars,
247
718000
2000
Dlatego wysłaliśmy na Marsa lądownik Phoenix,
12:16
called Phoenix, and that spacecraft will land
248
720000
3000
Dlatego wysłaliśmy na Marsa lądownik Phoenix,
12:19
17 days, seven hours and 20 seconds from now,
249
723000
4000
który doleci za 17 dni, 7 godzin i 20 sekund.
12:23
so you can adjust your watch.
250
727000
2000
Możecie ustawić zegarki.
12:25
So it's on May 25 around just before five o'clock our time here
251
729000
4000
Więc 25 maja, ok. 17.00 naszego czasu,
12:29
on the West Coast, actually we will be landing on another planet.
252
733000
3000
wylądujemy na innej planecie.
12:32
And as you can see, this is a picture of the spacecraft put on Mars,
253
736000
4000
To wizualizacja lądownika na powierzchni Marsa.
12:36
but I thought that just in case you're going to miss that show, you know,
254
740000
3000
Dla tych, którzy przegapią transmisję,
12:39
in 17 days, I'll show you, kind of,
255
743000
2000
mam filmik, który pokaże,
12:41
a little bit of what's going to happen.
256
745000
2000
co stanie się za 17 dni.
12:43
Video: That's what we call the seven minutes of terror.
257
747000
3000
Wideo: To tzw. "7 minut strachu".
13:00
So the plan is to dig in the soil and take samples
258
764000
2000
Pobierzemy próbki gleby,
13:02
that we put them in an oven and actually heat them
259
766000
3000
potem je podgrzejemy
13:05
and look what gases will come from it.
260
769000
2000
i zbadamy wydzielone gazy.
13:07
So this was launched about nine months ago.
261
771000
3000
Lądownik wystartował 9 miesięcy temu.
13:13
We'll be coming in at 12,000 miles per hour, and in seven minutes
262
777000
4000
W ciągu 7 minut lecący z prędkością 19 tyś km/h lądownik
13:17
we have to stop and touch the surface very softly
263
781000
3000
musi zahamować, żeby delikatnie osiąść na powierzchni.
13:20
so we don't break that lander.
264
784000
2000
musi zahamować, żeby delikatnie osiąść na powierzchni.
13:38
Ben Cichy: Phoenix is the first Mars Scout mission.
265
802000
2000
Phoenix to pierwsza misja Mars Scout.
13:40
It's the first mission that's going to try to land
266
804000
2000
Phoenix to pierwsza misja Mars Scout.
13:42
near the North Pole of Mars, and it's the first mission
267
806000
2000
Pierwszy zbada biegun północny i pierwszy dotknie wody
13:44
that's actually going to try and reach out and touch water
268
808000
3000
Pierwszy zbada biegun północny i pierwszy dotknie wody
13:47
on the surface of another planet.
269
811000
2000
na powierzchni innej planety.
13:49
Lynn Craig: Where there tends to be water, at least on Earth,
270
813000
3000
Przynajmniej na Ziemi,
13:52
there tends to be life, and so it's potentially a place
271
816000
3000
woda to szansa na istnienie życia,
13:55
where life could have existed on the planet in the past.
272
819000
4000
więc w tym obszarze kiedyś mogło istnieć życie.
14:03
Erik Bailey: The main purpose of EDL is to take a spacecraft that is traveling
273
827000
3000
W tej fazie chodzi o to,
14:06
at 12,500 miles an hour and bring it to a screeching halt
274
830000
6000
by wyhamować pojazd lecący z prędkością 19 tyś. km/h
14:12
in a soft way in a very short amount of time.
275
836000
3000
stopniowo i w krótkim czasie.
14:16
BC: We enter the Martian atmosphere.
276
840000
2000
Wejście w atmosferę, 112 km nad Marsem.
14:18
We're 70 miles above the surface of Mars.
277
842000
2000
Wejście w atmosferę, 112 km nad Marsem.
14:20
And our lander is safely tucked inside what we call an aeroshell.
278
844000
3000
Lądownik ukryty w tzw. "promie".
14:23
EB: Looks kind of like an ice cream cone, more or less.
279
847000
2000
Wygląda jak wafel do lodów.
14:25
BC: And on the front of it is this heat shield,
280
849000
2000
Osłona ciepłochłonna,
14:27
this saucer-looking thing that has about a half-inch
281
851000
3000
przypominająca salaterkę, to 1,25 cm czegoś w stylu korka.
14:30
of essentially what's cork on the front of it,
282
854000
2000
przypominająca salaterkę, to 1,25 cm czegoś w stylu korka.
14:32
which is our heat shield.
283
856000
1000
przypominająca salaterkę, to 1,25 cm czegoś w stylu korka.
14:33
Now, this is really special cork,
284
857000
2000
To specjalny korek,
14:35
and this cork is what's going to protect us
285
859000
2000
który ochroni nas
14:37
from the violent atmospheric entry that we're about to experience.
286
861000
3000
w trakcie gwałtownego wejścia w atmosferę.
14:41
Rob Grover: Friction really starts to build up on the spacecraft,
287
865000
3000
Pojazd poddany jest sile tarcia,
14:44
and we use the friction when it's flying through the atmosphere
288
868000
3000
którą wykorzystujemy, żeby zwiększyć hamowanie.
14:47
to our advantage to slow us down.
289
871000
2000
którą wykorzystujemy, żeby zwiększyć hamowanie.
14:50
BC: From this point, we're going to decelerate from 12,500 miles an hour
290
874000
3000
Musimy teraz zwolnić z 19 tyś. km/h
14:55
down to 900 miles an hour.
291
879000
2000
do 1450 km/h.
14:57
EB: The outside can get almost as hot as the surface of the Sun.
292
881000
2000
Prawie temperatura powierzchni Słońca.
14:59
RG: The temperature of the heat shield can reach 2,600 degrees Fahrenheit.
293
883000
4000
Osłona ciepłochłonna rozgrzewa się do 1425 C.
15:05
EB: The inside doesn't get very hot.
294
889000
2000
Środek się nie grzeje,
15:07
It probably gets about room temperature.
295
891000
3000
ma temperaturę pokojową.
15:10
Richard Kornfeld: There is this window of opportunity
296
894000
3000
Spadochron musi się otworzyć
15:13
within which we can deploy the parachute.
297
897000
2000
w konkretnym okresie czasu.
15:16
EB: If you fire the 'chute too early, the parachute itself could fail.
298
900000
3000
Jeśli się pośpieszymy, może się uszkodzić.
15:19
The fabric and the stitching could just pull apart.
299
903000
3000
Po prostu rozejdzie się w szwach.
15:24
And that would be bad.
300
908000
2000
Tego musimy uniknąć.
15:26
BC: In the first 15 seconds after we deploy the parachute,
301
910000
3000
W ciągu 15 sekund po otworzeniu spadochronu
15:29
we'll decelerate from 900 miles an hour
302
913000
2000
zwolnimy z 1450 km/h
15:31
to a relatively slow 250 miles an hour.
303
915000
3000
do 400 km/h, stosunkowo niskiej prędkości.
15:34
We no longer need the heat shield to protect us
304
918000
2000
Na tym etapie
15:36
from the force of atmospheric entry, so we jettison the heat shield,
305
920000
4000
odrzucamy niepotrzebną osłonę ciepłochłonną,
15:40
exposing for the first time our lander to the atmosphere of Mars.
306
924000
3000
wystawiając lądownik na atmosferę Marsa.
15:43
LC: After the heat shield has been jettisoned and the legs are deployed,
307
927000
4000
Po odrzuceniu osłony i wypuszczeniu wsporników
15:47
the next step is to have the radar system begin to detect
308
931000
4000
uruchamiamy radar, żeby określić wysokość
15:51
how far Phoenix really is from the ground.
309
935000
4000
nad powierzchnią planety.
15:55
BC: We've lost 99 percent of our entry velocity.
310
939000
3000
Wytraciliśmy 99% prędkości wejściowej,
15:58
So, we're 99 percent of the way to where we want to be.
311
942000
3000
więc jesteśmy o 99% bliżej celu.
16:01
But that last one percent, as it always seems to be, is the tricky part.
312
945000
3000
Ale ten ostatni procent jest trudny.
16:04
EB: Now the spacecraft actually has to decide
313
948000
3000
Lądownik musi zorientować się,
16:07
when it's going to get rid of its parachute.
314
951000
2000
kiedy zrzucić spadochron.
16:09
BC: We separate from the lander going 125 miles an hour
315
953000
2000
Oddzielamy się od lądownika
16:11
at roughly a kilometer above the surface of Mars: 3,200 feet.
316
955000
4000
przy prędkości 200 km/h, ok. 1 km nad powierzchnią.
16:15
That's like taking two Empire State Buildings
317
959000
2000
To dwukrotna wysokość Empire State Building.
16:17
and stacking them on top of one another.
318
961000
1000
To dwukrotna wysokość Empire State Building.
16:18
EB: That's when we separate from the back shell,
319
962000
2000
Oddzielamy się od tylnej części,
16:20
and we're now in free-fall.
320
964000
2000
zaczynamy upadek swobodny.
16:24
It's a very scary moment; a lot has to happen
321
968000
2000
To chwila pełna napięcia,
16:26
in a very short amount of time.
322
970000
2000
wiele od niej zależy.
16:30
LC: So it's in a free-fall,
323
974000
2000
W trakcie opadania
16:32
but it's also trying to use all of its actuators
324
976000
4000
lądownik stara się odpowiednio ustawić wsporniki,
16:36
to make sure that it's in the right position to land.
325
980000
3000
żeby optymalnie wylądować.
16:39
EB: And then it has to light up its engines, right itself,
326
983000
4000
Potem odpali silniki, ustawi się prosto
16:43
and then slowly slow itself down and touch down on the ground safely.
327
987000
5000
i powoli, bezpiecznie opuści się na powierzchnię.
16:53
BC: Earth and Mars are so far apart that it takes over ten minutes
328
997000
4000
Odległość między planetami wydłuża czas oczekiwania
16:57
for a signal from Mars to get to Earth.
329
1001000
2000
na sygnał do ponad 10 min.
16:59
And EDL itself is all over in a matter of seven minutes.
330
1003000
3000
A wejście w atmosferę i lądowanie trwa siedem,
17:02
So by the time you even hear from the lander that EDL has started
331
1006000
3000
więc kiedy dotrą pierwsze sygnały, będzie już po wszystkim.
17:05
it'll already be over.
332
1009000
1000
więc kiedy dotrą pierwsze sygnały, będzie już po wszystkim.
17:06
EB: We have to build large amounts of autonomy into the spacecraft
333
1010000
3000
Żeby lądowanie było możliwe,
17:09
so that it can land itself safely.
334
1013000
3000
trzeba dać pojazdowi dużo autonomii.
17:12
BC: EDL is this immense, technically challenging problem.
335
1016000
2000
Lądowanie to wyzwanie techniczne.
17:14
It's about getting a spacecraft that's hurtling through deep space
336
1018000
3000
Hamujemy pojazd mknący przez kosmos,
17:17
and using all this bag of tricks to somehow figure out
337
1021000
2000
robimy, co możemy,
17:19
how to get it down to the surface of Mars at zero miles an hour.
338
1023000
3000
żeby bezpiecznie wylądował na Marsie.
17:22
It's this immensely exciting and challenging problem.
339
1026000
3000
To ciężkie, ale ciekawe wyzwanie.
17:33
CE: Hopefully it all will happen the way you saw it in here.
340
1037000
4000
Miejmy nadzieję, że będzie tak, jak na filmie.
17:37
So it will be a very tense moment, you know,
341
1041000
2000
Moment lądowania
17:39
as we are watching that spacecraft landing on another planet.
342
1043000
4000
będziemy obserwować z ogromnym napięciem.
17:43
So now let me talk about the next things that we are doing.
343
1047000
2000
A plany na przyszłość?
17:45
So we are in the process, as we speak, of actually designing
344
1049000
3000
Właśnie projektujemy następny łazik,
17:48
the next Rover that we are going to be sending to Mars.
345
1052000
2000
który poleci na Marsa.
17:50
So I thought I would go a little bit and tell you, kind of,
346
1054000
2000
Pomyślałem, że opowiem wam, jak przebiega ten proces.
17:52
the steps we go through.
347
1056000
2000
Pomyślałem, że opowiem wam, jak przebiega ten proces.
17:54
It's very similar to what you do when you design your product.
348
1058000
3000
U was pewnie wygląda to podobnie.
17:57
As you saw a little bit earlier,
349
1061000
2000
Jak widzieliście,
17:59
when we were doing the Phoenix one,
350
1063000
1000
w konstrukcji Phoenix 1 ważna była osłona ciepłochłonna.
18:00
we have to take into account the heat that we are going to be facing.
351
1064000
3000
w konstrukcji Phoenix 1 ważna była osłona ciepłochłonna.
18:03
So we have to study all kinds of different materials,
352
1067000
2000
Badamy różne materiały,
18:05
the shape that we want to do.
353
1069000
2000
różne konstrukcje.
18:07
In general we don't try to please the customer here.
354
1071000
2000
Nie musimy słuchać się klienta.
18:09
What we want to do is to make sure we have an effective, you know,
355
1073000
3000
Staramy się zbudować coś, co się sprawdzi,
18:12
an efficient kind of machine.
356
1076000
2000
wydajną maszynę.
18:14
First we start by we want to have our employees
357
1078000
2000
Pierwszą zasadą jest rozbudzenie wyobraźni.
18:16
to be as imaginative as they can.
358
1080000
2000
Pierwszą zasadą jest rozbudzenie wyobraźni.
18:18
And we really love being close to the art center, because we have,
359
1082000
4000
Dobrze, że jesteśmy koło Akademii Sztuk Pięknych.
18:22
as a matter of fact, one of the alumni from the art center,
360
1086000
2000
Jeden z jej absolwentów,
18:24
Eric Nyquist, had put a series of displays,
361
1088000
2000
Eric Nyquist, zawiesił nam instalację monitorową
18:26
far-out displays, you know,
362
1090000
2000
Eric Nyquist, zawiesił nam instalację monitorową
18:28
in our what we call mission design or spacecraft design room,
363
1092000
3000
w sali "projektów misji", żeby zarażała dziką wyobraźnią.
18:31
just to get people to think wildly about things.
364
1095000
2000
w sali "projektów misji", żeby zarażała dziką wyobraźnią.
18:33
We have a bunch of Legos. So, as I said,
365
1097000
3000
Mamy też klocki Lego.
18:36
this is a playground for adults, where they sit down and try to play
366
1100000
3000
Jak mówiłem, to plac zabaw dla dorosłych,
18:39
with different shapes and different designs.
367
1103000
4000
bawimy się kształtami, projektami.
18:43
Then we get a little bit more serious, so we have
368
1107000
3000
Potem robi się poważniej,
18:46
what we call our CAD/CAMs and all the engineers who are involved,
369
1110000
3000
przechodzimy do sekcji CAD/CAM, a inżynierowie
18:49
or scientists who are involved, who know about thermal properties,
370
1113000
3000
i naukowcy, zaznajomieni z kwestią termiczności,
18:52
know about design, know about atmospheric interaction, parachutes,
371
1116000
3000
projektowaniem, interakcją z atmosferą, spadochronami
18:55
all of these things, which they work in a team effort
372
1119000
3000
i wszystkim, co potrzeba,
18:58
and actually design a spacecraft in a computer to some extent,
373
1122000
4000
tworzą wirtualny projekt pojazdu kosmicznego,
19:02
so to see, does that meet the requirement that we need.
374
1126000
3000
żeby sprawdzić, czy odpowiada naszym potrzebom.
19:05
On the right, also, we have to take into account
375
1129000
2000
Bierzemy też pod uwagę środowisko planety.
19:07
the environment of the planet where we are going.
376
1131000
2000
Bierzemy też pod uwagę środowisko planety.
19:09
If you are going to Jupiter, you have a very high-radiation,
377
1133000
3000
Podróż na Jowisza to podróż w środowisko radioaktywne,
19:12
you know, environment. It's about the same radiation environment
378
1136000
2000
Podróż na Jowisza to podróż w środowisko radioaktywne,
19:14
close by Jupiter as inside a nuclear reactor.
379
1138000
3000
jak wnętrze reaktora jądrowego.
19:17
So just imagine: you take your P.C. and throw it into a nuclear reactor
380
1141000
3000
Więc potrzeba komputerów, które działają nawet po wizycie w reaktorze.
19:20
and it still has to work.
381
1144000
2000
Więc potrzeba komputerów, które działają nawet po wizycie w reaktorze.
19:22
So these are kind of some of the little challenges, you know,
382
1146000
2000
To są problemy, z którymi się borykamy.
19:24
that we have to face.
383
1148000
3000
To są problemy, z którymi się borykamy.
19:27
If we are doing entry, we have to do tests of parachutes.
384
1151000
2000
Spadochron trzeba przetestować.
19:29
You saw in the video a parachute breaking. That would be a bad day,
385
1153000
3000
Widzieliście na filmiku, jak się rozrywa.
19:32
you know, if that happened, so we have to test,
386
1156000
3000
To byłaby okropna sytuacja, więc sprawdzamy,
19:35
because we are deploying this parachute at supersonic speeds.
387
1159000
3000
jak spadochron zachowa się przy naddźwiękowej.
19:38
We are coming at extremely high speeds, and we are deploying them
388
1162000
3000
Musi wyhamować lecący szybko pojazd,
19:41
to slow us down. So we have to do all kinds of tests.
389
1165000
2000
dlatego robimy wiele testów.
19:43
To give you an idea of the size, you know, of that parachute
390
1167000
3000
Zdjęcie w lewym górnym rogu pokazuje jego rozmiar.
19:46
relative to the people standing there.
391
1170000
2000
Zdjęcie w lewym górnym rogu pokazuje jego rozmiar.
19:48
Next step, we go and actually build some kind of test models
392
1172000
4000
Potem budujemy modele próbne,
19:52
and actually test them, you know, in the lab at JPL,
393
1176000
3000
testujemy je w laboratorium JPL,
19:55
in what we call our Mars Yard.
394
1179000
2000
które nazywamy Mars Yard.
19:57
We kick them, we hit them, we drop them,
395
1181000
2000
Modele kopiemy i upuszczamy,
19:59
just to make sure we understand how, where would they break.
396
1183000
4000
żeby sprawdzić, jak i gdzie pękną.
20:03
And then we back off, you know, from that point.
397
1187000
6000
Potem analizujemy poprzednie etapy konstrukcji.
20:09
And then we actually do the actual building and the flight.
398
1193000
4000
W końcu następuje budowa pojazdu i lot.
20:13
And this next Rover that we're flying is about the size of a car.
399
1197000
4000
Nasz nowy łazik jest rozmiaru samochodu.
20:17
That big shield that you see outside,
400
1201000
2000
Widzimy tutaj jego wielką osłonę ciepłochłonną.
20:19
that's a heat shield which is going to protect it.
401
1203000
2000
Widzimy tutaj jego wielką osłonę ciepłochłonną.
20:21
And that will be basically built over the next year,
402
1205000
3000
Budowa zakończy się w tym roku,
20:24
and it will be launched June a year from now.
403
1208000
3000
wylot w czerwcu, za rok.
20:27
Now, in that case, because it was a very big Rover,
404
1211000
3000
Ten łazik jest duży, więc nie ma poduszek powietrznych.
20:30
we couldn't use airbags.
405
1214000
2000
Ten łazik jest duży, więc nie ma poduszek powietrznych.
20:32
And I know many of you, kind of, last time afterwards said
406
1216000
2000
Na ostatniej prelekcji te poduszki bardzo się spodobały.
20:34
well, that was a cool thing to have -- those airbags.
407
1218000
3000
Na ostatniej prelekcji te poduszki bardzo się spodobały.
20:37
Unfortunately this Rover is, like, ten times the size of the, you know,
408
1221000
3000
Ale ten łazik jest dziesięć razy większy
20:40
mass-wise, of the other Rover, or three times the mass.
409
1224000
3000
i ma trzykrotnie większą masę.
20:43
So we can't use airbags. So we have to come up with
410
1227000
2000
Poduszki nie wchodzą w grę,
20:45
another ingenious idea of how do we land it.
411
1229000
2000
wymyśliliśmy coś innego.
20:47
And we didn't want to take it propulsively all the way to the surface
412
1231000
4000
Nie chcemy w lądowaniu stosować napędu odrzutowego,
20:51
because we didn't want to contaminate the surface;
413
1235000
2000
żeby nie skazić powierzchni.
20:53
we wanted the Rover to immediately land on its legs.
414
1237000
3000
Łazik ma opaść na wspornikach.
20:56
So we came up with this ingenious idea,
415
1240000
2000
To pomysłowe rozwiązanie
20:58
which is used here on Earth for helicopters.
416
1242000
4000
przypomina "latający dźwig" w helikopterach.
21:02
Actually, the lander will come down to about 100 feet and hover
417
1246000
4000
Lądownik zatrzyma się na wysokości ok. 30 metrów,
21:06
above that surface for 100 feet, and then we have a sky crane
418
1250000
3000
a stamtąd dźwig opuści łazik na powierzchnię.
21:09
which will take that Rover and land it down on the surface.
419
1253000
2000
a stamtąd dźwig opuści łazik na powierzchnię.
21:11
Hopefully it all will work, you know, it will work that way.
420
1255000
3000
Miejmy nadzieję, że to się uda.
21:14
And that Rover will be more kind of like a chemist.
421
1258000
3000
Ten łazik będzie chemikiem.
21:17
What we are going to be doing with that Rover as it drives around,
422
1261000
3000
Będzie pobierał próbki skał
21:20
it's going to go and analyze the chemical composition of rocks.
423
1264000
3000
i badał ich skład chemiczny.
21:23
So it will have an arm which will take samples,
424
1267000
3000
Pobierze próbkę ramieniem, podgrzeje,
21:26
put them in an oven, crush and analyze them.
425
1270000
2000
zmiażdży i przebada.
21:28
But also, if there is something that we cannot reach
426
1272000
3000
Jeśli skała będzie poza zasięgiem,
21:31
because it is too high on a cliff, we have a little laser system
427
1275000
3000
mamy system laserowy,
21:34
which will actually zap the rock, evaporate some of it,
428
1278000
3000
który odparuje kawałek skały z daleka
21:37
and actually analyze what's coming from that rock.
429
1281000
2000
i zanalizuje jej skład.
21:39
So it's a little bit like "Star Wars," you know, but it's real.
430
1283000
3000
Jak z Gwiezdnych wojen, ale to nie fikcja.
21:42
It's real stuff.
431
1286000
2000
Jak z Gwiezdnych wojen, ale to nie fikcja.
21:44
And also to help you, to help the community
432
1288000
2000
W odpowiedzi na potrzeby społeczności wyrażone w reklamach,
21:46
so you can do ads on that Rover, we are going to train that Rover
433
1290000
4000
W odpowiedzi na potrzeby społeczności wyrażone w reklamach,
21:50
to actually in addition to do this, to actually serve cocktails,
434
1294000
3000
nauczyliśmy łazik robić drinki.
21:53
you know, also on Mars.
435
1297000
2000
nauczyliśmy łazik robić drinki.
21:55
So that's kind of giving you an idea of the kind of, you know,
436
1299000
3000
Widzicie, jakie fajne rzeczy robimy na Marsie.
21:58
fun things we are doing on Mars.
437
1302000
1000
Widzicie, jakie fajne rzeczy robimy na Marsie.
21:59
I thought I'd go to "The Lord of the Rings" now
438
1303000
3000
Teraz przejdę do Władcy Pierścieni,
22:02
and show you some of the things we have there.
439
1306000
2000
omówię nasze plany.
22:04
Now, "The Lord of the Rings" has two things played through it.
440
1308000
3000
Władca Pierścieni interesuje nas z 2 powodów.
22:07
One, it's a very attractive planet --
441
1311000
3000
To bardzo ładna planeta,
22:10
it just has the beauty of the rings and so on.
442
1314000
2000
ma piękne pierścienie itd.
22:12
But for scientists, also the rings have a special meaning,
443
1316000
3000
Dla naukowców pierścienie są ważne,
22:15
because we believe they represent, on a small scale,
444
1319000
3000
bo sądzimy, że pokazują, jak powstał Układ Słoneczny.
22:18
how the Solar System actually formed.
445
1322000
3000
bo sądzimy, że pokazują, jak powstał Układ Słoneczny.
22:21
Some of the scientists believe that the way the Solar System formed,
446
1325000
4000
Niektórzy sądzą, że Układ Słoneczny powstał tak,
22:25
that the Sun when it collapsed and actually created the Sun,
447
1329000
4000
że po zapadnięciu się i powstaniu Słońca,
22:29
a lot of the dust around it created rings
448
1333000
2000
część pyłu utworzyła pierścienie,
22:31
and then the particles in those rings accumulated together,
449
1335000
3000
których drobiny grupowały się,
22:34
and they formed bigger rocks, and then that's how the planets,
450
1338000
3000
tworzyły większe bryły, i tak powstały planety.
22:37
you know, were formed.
451
1341000
1000
tworzyły większe bryły, i tak powstały planety.
22:38
So, the idea is, by watching Saturn we're actually watching
452
1342000
3000
Dlatego sądzimy, że Saturn pokazuje,
22:41
our solar system in real time being formed on a smaller scale,
453
1345000
3000
jak powstawał Układ Słoneczny.
22:44
so it's like a test bed for it.
454
1348000
2000
To jakby taki model.
22:46
So, let me show you a little bit
455
1350000
2000
Pokażę wam teraz układ Saturna.
22:48
on what that Saturnian system looks like.
456
1352000
3000
Pokażę wam teraz układ Saturna.
22:51
First, I'm going to fly you over the rings.
457
1355000
3000
Najpierw przelećmy nad pierścieniami.
22:54
By the way, all of this is real stuff.
458
1358000
2000
To prawdziwe zdjęcia,
22:56
This is not animation or anything like this.
459
1360000
2000
nie żadna animacja.
22:58
This is actually taken from the satellite
460
1362000
2000
Zrobił je orbiter Cassini,
23:00
that we have in orbit around Saturn, the Cassini.
461
1364000
3000
który jest na orbicie Saturna.
23:03
And you see the amount of detail that is in those rings,
462
1367000
3000
Widzicie, jak złożone są pierścienie.
23:06
which are the particles.
463
1370000
1000
Widzicie, jak złożone są pierścienie.
23:07
Some of them are agglomerating together to form larger particles.
464
1371000
3000
Niektóre drobiny łączą się w większe.
23:10
So that's why you have these gaps, is because a small satellite, you know,
465
1374000
4000
Widoczne tu przerwy to miejsca,
23:14
is being formed in that location.
466
1378000
3000
gdzie formują się małe satelity.
23:17
Now, you think that those rings are very large objects.
467
1381000
2000
Pierścienie wydają się ogromne.
23:19
Yes, they are very large in one dimension;
468
1383000
2000
Pod jednym kątem są wielkie,
23:21
in the other dimension they are paper thin. Very, very thin.
469
1385000
3000
pod innym cienkie, jak papier.
23:24
What you are seeing here is the shadow of the ring on Saturn itself.
470
1388000
4000
Tu widzimy cień pierścieni na Saturnie.
23:28
And that's one of the satellites
471
1392000
1000
To jeden z satelitów,
23:29
which was actually formed on that one.
472
1393000
3000
który uformował się z pierścienia.
23:32
So, think about it as a paper-thin,
473
1396000
2000
Wyobraźcie sobie, że to cieniutki,
23:34
huge area of many hundreds of thousands of miles, which is rotating.
474
1398000
5000
wirujący obszar, szeroki na dziesiątki tysięcy kilometrów.
23:39
And we have a wide variety of kind of satellites which will form,
475
1403000
3000
Tworzą się tu różnorodne satelity,
23:42
each one looking very different and very odd, and that keeps
476
1406000
3000
każdy wygląda dziwnie, każdy inaczej,
23:45
scientists busy for tens of years trying to explain this,
477
1409000
3000
co od lat dziesiątek lat zajmuje naukowców,
23:48
and telling NASA we need more money so we can explain
478
1412000
3000
którzy proszą NASA o sfinansowanie badań.
23:51
what these things look like, or why they formed that way.
479
1415000
2000
Jak one powstają?
23:53
Well, there were two satellites which were particularly interesting.
480
1417000
3000
Dwa z satelitów są wyjątkowo interesujące.
23:56
One of them is called Enceladus.
481
1420000
2000
Jeden nazywa się Enkelados.
23:58
It's a satellite which was all made of ice,
482
1422000
3000
Składa się w całości z lodu, zbadaliśmy go z orbity.
24:01
and we measured it from orbit. Made of ice.
483
1425000
2000
Składa się w całości z lodu, zbadaliśmy go z orbity.
24:03
But there was something bizarre about it.
484
1427000
2000
Ale było w nim coś dziwnego.
24:05
If you look at these stripes in here, what we call tiger stripes,
485
1429000
4000
Widzimy tu prążki, które nazywamy tygrysimi.
24:09
when we flew over them, all of a sudden we saw
486
1433000
2000
Przelatując nad nimi,
24:11
an increase in the temperature, which said that those stripes
487
1435000
3000
wykryliśmy wzrost temperatury.
24:14
are warmer than the rest of the planet.
488
1438000
2000
Są cieplejsze, niż reszta gruntu.
24:16
So as we flew by away from it, we looked back. And guess what?
489
1440000
5000
Wróciliśmy - i co się okazało?
24:21
We saw geysers coming out.
490
1445000
2000
Zobaczyliśmy gejzery.
24:23
So this is a Yellowstone, you know, of Saturn.
491
1447000
2000
Jak w parku Yellowstone.
24:25
We are seeing geysers of ice which are coming out of that planet,
492
1449000
4000
Na tej planecie są lodowe gejzery,
24:29
which indicate that most likely there is an ocean, you know,
493
1453000
2000
co oznacza, że pod powierzchnią jest pewnie ocean.
24:31
below the surface.
494
1455000
2000
co oznacza, że pod powierzchnią jest pewnie ocean.
24:33
And somehow, through some dynamic effect, we're having these geysers
495
1457000
3000
I jakieś zjawisko dynamiczne powoduje,
24:36
which are being, you know, emitted from it.
496
1460000
3000
że tryskają z niego gejzery.
24:39
And the reason I showed the little arrow there,
497
1463000
2000
Ta strzałka oznacza wysokość, ok 50 km.
24:41
I think that should say 30 miles,
498
1465000
2000
Ta strzałka oznacza wysokość, ok 50 km.
24:43
we decided a few months ago to actually fly the spacecraft
499
1467000
3000
Kilka miesięcy temu postanowiliśmy przelecieć
24:46
through the plume of that geyser
500
1470000
2000
przez jego pióropusz,
24:48
so we can actually measure the material that it is made of.
501
1472000
5000
żeby zbadać, z czego jest złożony.
24:53
That was [unclear] also -- you know, because we were worried
502
1477000
3000
Było to wielkie ryzyko,
24:56
about the risk of it, but it worked pretty well.
503
1480000
2000
ale wszystko się udało.
24:58
We flew at the top of it, and we found that there is a fair amount of
504
1482000
3000
Okazało się, że wraz z lodem
25:01
organic material which is being emitted in combination with the ice.
505
1485000
4000
z gejzerów wypływa sporo substancji organicznych.
25:05
And over the next few years, as we keep orbiting, you know, Saturn,
506
1489000
4000
W najbliższych latach, krążąc wokół Saturna,
25:09
we are planning to get closer and closer down to the surface
507
1493000
3000
będziemy zbliżać się do powierzchni,
25:12
and make more accurate measurements.
508
1496000
2000
żeby zbadać to dokładniej.
25:14
Now, another satellite also attracted a lot of attention,
509
1498000
2000
Uwagę przyciąga też Tytan.
25:16
and that's Titan. And the reason Titan is particularly interesting,
510
1500000
3000
To satelita większy od Księżyca
25:19
it's a satellite bigger than our moon, and it has an atmosphere.
511
1503000
5000
i posiadający atmosferę.
25:24
And that atmosphere is very -- as dense as our own atmosphere.
512
1508000
3000
Atmosferę tak gęstą, jak ziemska.
25:27
So if you were on Titan, you would feel the same pressure
513
1511000
3000
Dlatego na Tytanie ciśnienie jest takie,
25:30
that you feel in here. Except it's a lot colder,
514
1514000
4000
jak tutaj, ale jest znacznie zimniej,
25:34
and that atmosphere is heavily made of methane.
515
1518000
3000
a w składzie atmosfery przeważa metan.
25:37
Now, methane gets people all excited, because it's organic material,
516
1521000
3000
To wszystkich ciekawi, bo metan to związek organiczny,
25:40
so immediately people start thinking,
517
1524000
2000
To wszystkich ciekawi, bo metan to związek organiczny,
25:42
could life have evolved in that location,
518
1526000
3000
więc zastanawiają się, czy tam mogło powstać życie,
25:45
when you have a lot of organic material.
519
1529000
2000
bo są związki organiczne.
25:47
So people believe now that Titan is most likely what we call
520
1531000
4000
Obecnie uważamy, że to prawdopodobnie "planeta prebiotyczna",
25:51
a pre-biotic planet, because it's so cold organic material did not get
521
1535000
6000
bo związki organiczne na zimnym Tytanie nie doszły do etapu
25:57
to the stage of becoming biological material,
522
1541000
2000
powstania substancji biologicznych,
25:59
and therefore life could have evolved on it.
523
1543000
2000
więc nie mogło tam być życia.
26:01
So it could be Earth, frozen three billion years ago
524
1545000
4000
Jakby Ziemia, zamrożona 3 mld lat temu,
26:05
before life actually started on it.
525
1549000
2000
zanim powstało tu życie.
26:07
So that's getting a lot of interest, and to show you some example
526
1551000
3000
Dlatego Tytan przyciąga zainteresowanie.
26:10
of what we did in there, we actually dropped a probe,
527
1554000
4000
Podam wam przykład tego, co tam robimy:
26:14
which was developed by our colleagues in Europe, we dropped a probe
528
1558000
2000
zrzuciliśmy sondę, wykonaną przez kolegów z Europy.
26:16
as we were orbiting Saturn.
529
1560000
3000
zrzuciliśmy sondę, wykonaną przez kolegów z Europy.
26:19
We dropped a probe in the atmosphere of Titan.
530
1563000
2000
Prosto w atmosferę Tytana.
26:21
And this is a picture of an area as we were coming down.
531
1565000
3000
Te zdjęcia wykonała spadając.
26:24
Just looked like the coast of California for me.
532
1568000
2000
Przypomina to Kalifornię, na wybrzeżu mamy rzeki,
26:26
You see the rivers which are coming along the coast,
533
1570000
3000
Przypomina to Kalifornię, na wybrzeżu mamy rzeki,
26:29
and you see that white area which looks like Catalina Island,
534
1573000
2000
biała plama, jak wyspa Catalina,
26:31
and that looks like an ocean.
535
1575000
2000
reszta wygląda jak ocean.
26:33
And then with an instrument we have on board, a radar instrument,
536
1577000
3000
Poza tym, za pomocą urządzenia radarowego
26:36
we found there are lakes like the Great Lakes in here,
537
1580000
3000
znaleźliśmy jeziora, jak Wielkie Jeziora na Ziemi.
26:39
so it looks very much like Earth.
538
1583000
1000
znaleźliśmy jeziora, jak Wielkie Jeziora na Ziemi.
26:40
It looks like there are rivers on it, there are oceans or lakes,
539
1584000
4000
Wygląda na to, że są tam rzeki, oceany, jeziora,
26:44
we know there are clouds. We think it's raining also on it.
540
1588000
3000
na pewno chmury, może deszcz.
26:47
So it's very much like the cycle on Earth except
541
1591000
2000
Przypomina to cykl ziemski,
26:49
because it's so cold, it could not be water, you know,
542
1593000
3000
ale jest tam za zimno, żeby mogła to być woda - zamarzłaby.
26:52
because water would have frozen.
543
1596000
2000
ale jest tam za zimno, żeby mogła to być woda - zamarzłaby.
26:54
What it turned out, that all that we are seeing, all this liquid,
544
1598000
2000
Okazało się, że ten płyn
26:56
[is made of] hydrocarbon and ethane and methane,
545
1600000
3000
to węglowodory, etan i metan,
26:59
similar to what you put in your car.
546
1603000
2000
coś, czym napędzamy samochód.
27:01
So here we have a cycle of a planet which is like our Earth,
547
1605000
4000
Mamy tu obieg, na planecie podobnej do Ziemi,
27:05
but is all made of ethane and methane and organic material.
548
1609000
4000
ale obieg etanu, metanu i substancji organicznych.
27:09
So if you were on Mars -- sorry, on Titan,
549
1613000
3000
Na Tytanie nie trzeba się martwić wzrostem cen benzyny.
27:12
you don't have to worry about four-dollar gasoline.
550
1616000
2000
Na Tytanie nie trzeba się martwić wzrostem cen benzyny.
27:14
You just drive to the nearest lake, stick your hose in it,
551
1618000
2000
Jedziemy nad jezioro, wsadzamy do niego szlauch
27:16
and you've got your car filled up.
552
1620000
3000
i ściągamy paliwo do auta.
27:19
On the other hand, if you light a match
553
1623000
2000
Ale jeśli zapalisz zapałkę,
27:21
the whole planet will blow up.
554
1625000
4000
wysadzisz całą planetę.
27:25
So in closing, I said I want to close by a couple of pictures.
555
1629000
3000
Na koniec pokażę parę zdjęć.
27:28
And just to kind of put us in perspective,
556
1632000
3000
Żeby nadać odpowiednią perspektywę:
27:31
this is a picture of Saturn taken with a spacecraft
557
1635000
3000
to zdjęcie Saturna z kosmosu, zza planety.
27:34
from behind Saturn, looking towards the Sun.
558
1638000
2000
to zdjęcie Saturna z kosmosu, zza planety.
27:36
The Sun is behind Saturn, so we see what we call "forward scattering,"
559
1640000
4000
Słońce jest za Saturnem, widzimy, że światło jest rozproszone,
27:40
so it highlights all the rings. And I'm going to zoom.
560
1644000
3000
podświetla pierścienie. Zaraz zrobię zbliżenie.
27:43
There is a -- I'm not sure you can see it very well,
561
1647000
3000
Nie wiem, czy coś tam widzicie,
27:46
but on the top left, around 10 o'clock,
562
1650000
2000
ale z lewej u góry jest mała plamka - to Ziemia.
27:48
there is a little teeny dot, and that's Earth.
563
1652000
3000
ale z lewej u góry jest mała plamka - to Ziemia.
27:51
You barely can see ourselves. So what I did, I thought I'd zoom on it.
564
1655000
4000
Prawie nas nie widać. Zrobimy zbliżenie.
27:55
So as you zoom in, you know, you can see Earth, you know,
565
1659000
4000
Niedługo zobaczymy Ziemię.
27:59
just in the middle here. So we zoomed all the way on the art center.
566
1663000
3000
Zrobię zbliżenie na Akademię Sztuk Pięknych.
28:06
So thank you very much.
567
1670000
2000
Dziękuję bardzo.
ABOUT THE SPEAKER
Charles Elachi - Planetary scientistCharles Elachi is the director of NASA's Jet Propulsion Laboratory, where he oversees space exploration programs such as the Mars Rovers.
Why you should listen
Charles Elachi is the director of NASA's Jet Propulsion Lab at Caltech. He leads JPL's efforts to build robots that explore space -- including the surprisingly long-lived Mars Rovers. In the wake of the Rovers' success (and even fame), it's worth remembering that they grew out of some troubled earlier attempts to reach Mars. Elachi's careful management of the Rover program, wrote the US News and World Report, was a key piece of its success. And Elachi gives equal credit to some extraordinary luck.
As JPL's director for space and Earth science programs from 1982 to 2000, and then its head since then, he's led the development of many new instruments and programs for observing Earth and exploring the planets. It's in part thanks to him that, as of May 2008, we have 17 different robots exploring space. His own academic specialty is active microwave remote sensing and electromagnetic theory.
Charles Elachi | Speaker | TED.com