TEDSalon 2009 Compassion
Robert Wright: The evolution of compassion
Robert Wright: Ewolucja współczucia
Filmed:
Readability: 4.3
292,619 views
Wykorzystując biologię ewolucyjną i teorię gier, Robert Wright wyjaśnia dlaczego doceniamy Złotą Regułę ("Rób to, co chcesz, aby inni Ci czynili"), dlaczego czasami ją ignorujemy i dlaczego istnieje nadzieja, że w niedalekiej przyszłości wszyscy będziemy mieć wystarczająco dużo współczucia, aby się nią kierować.
Robert Wright - Journalist, philosopher
The best-selling author of "Nonzero," "The Moral Animal" and "The Evolution of God," Robert Wright draws on his wide-ranging knowledge of science, religion, psychology, history and politics to figure out what makes humanity tick -- and what makes us moral. Full bio
The best-selling author of "Nonzero," "The Moral Animal" and "The Evolution of God," Robert Wright draws on his wide-ranging knowledge of science, religion, psychology, history and politics to figure out what makes humanity tick -- and what makes us moral. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
I'm going to talk about compassion and the golden rule
0
1000
4000
Będę mówił o współczuciu i złotej regule
00:17
from a secular perspective and even from a kind of scientific perspective.
1
5000
6000
z perspektywy świeckiej, a w zasadzie nawet z perspektywy naukowej.
00:23
I'm going to try to give you a little bit of a natural history
2
11000
3000
Spróbuję przybliżyć wam odrobinę historii naturalnej
00:26
of compassion and the golden rule.
3
14000
2000
współczucia i złotej reguły.
00:28
So, I'm going to be sometimes using kind of clinical language,
4
16000
5000
Tak więc, czasami zdarzy mi się użyć rodzaju języka klinicznego,
00:33
and so it's not going to sound as warm and fuzzy
5
21000
2000
i zapewne nie będzie to brzmiało tak ciepło i przyjemnie
00:35
as your average compassion talk.
6
23000
2000
jak codzienna rozmowa o współczuciu.
00:37
I want to warn you about that.
7
25000
3000
Od razu chcę was o tym uprzedzić.
00:40
So, I do want to say, at the outset, that I think compassion's great.
8
28000
4000
Chcę więc na początku powiedzieć, że, no wiecie, współczucie jest wspaniałe.
00:44
The golden rule is great. I'm a big supporter of both.
9
32000
3000
Złota reguła jest wspaniała. Jestem wielkim fanem ich obu.
00:47
And I think it's great that
10
35000
2000
I uważam to za wspaniałe, że światowe religie,
00:49
the leaders of the religions of the world
11
37000
3000
ich przywódcy
00:52
are affirming compassion and the golden rule as fundamental principles
12
40000
5000
zgadzają się co do tego, że współczucie i złota reguła są fundamentalnymi elementami
00:57
that are integral to their faiths.
13
45000
3000
budującymi ich religie.
01:00
At the same time, I think religions don't deserve all the credit.
14
48000
3000
Jednak, myślę, że współczucie nie jest jedynie zasługą religii.
01:03
I think nature gave them a helping hand here.
15
51000
4000
Uważam, że natura w pewien sposób podała im swoją pomocną dłoń.
01:07
I'm going to argue tonight that compassion and the golden rule
16
55000
5000
Zamierzam dzisiaj dowieść, że współczucie i złota reguła
01:12
are, in a certain sense, built into human nature.
17
60000
3000
są, w pewnym sensie, częścią ludzkiej natury.
01:15
But I'm also going to argue
18
63000
2000
No dobra. Ale czego także zamierzam dowieść
01:17
that once you understand the sense in which they are built into human nature,
19
65000
4000
to to, że w momencie kiedy zrozumie się sposób w jaki są one wbudowane w ludzką naturę
01:21
you realize that just affirming compassion,
20
69000
4000
zrozumie się również, że umacnianie współczucia
01:25
and affirming the golden rule, is really not enough.
21
73000
3000
i stosowanie złotej reguły to za mało.
01:28
There's a lot of work to be done after that.
22
76000
3000
Oprócz tego pozostaje jeszcze dużo do zrobienia. Ok.
01:31
OK so, a quick natural history, first of compassion.
23
79000
5000
Dobra, to teraz trochę historii naturalnej. Najpierw współczucie.
01:36
In the beginning, there was compassion,
24
84000
3000
Na początku było współczucie
01:39
and I mean not just when human beings first showed up,
25
87000
3000
i nie mam tu na myśli czasu kiedy pojawili się pierwsi ludzie,
01:42
but actually even before that.
26
90000
2000
ale, w zasadzie, nawet przed tym.
01:44
I think it's probably the case that, in the human evolutionary lineage,
27
92000
4000
Prawdopodobnie zdarzyło się to tak, że w ludzkim rodowodzie ewolucyjnym,
01:48
even before there were homo sapiens,
28
96000
3000
nawet jeszcze zanim pojawił się Homo sapiens,
01:51
feelings like compassion and love and sympathy
29
99000
2000
uczucia takie jak współczucie, miłość czy sympatia
01:53
had earned their way into the gene pool,
30
101000
4000
wypracowały swoją drogę do naszej puli genów
01:57
and biologists have a pretty clear idea of how this first happened.
31
105000
3000
i biolodzy całkiem dobrze rozumieją jak to się stało.
02:00
It happened through a principle known as kin selection.
32
108000
4000
A stało się to przez zasadę zwaną doborem krewniaczym.
02:04
And the basic idea of kin selection is that,
33
112000
6000
A główny sens doboru krewniaczego jest taki,
02:10
if an animal feels compassion for a close relative,
34
118000
3000
że jeżeli zwierzę odczuwa współczucie wobec bliskiego krewnego,
02:13
and this compassion leads the animal to help the relative,
35
121000
4000
i współczucie skłania to zwierzę do pomocy krewnemu,
02:17
then, in the end, the compassion actually winds up helping the genes
36
125000
5000
to ostatecznie, współczucie właściwie nakręca wspomaganie genów
02:22
underlying the compassion itself.
37
130000
3000
sprzyjających samemu współczuciu.
02:25
So, from a biologist's point of view, compassion is actually
38
133000
4000
Tak więc, z biologicznego punktu widzenia, współczucie jest niczym innym jak
02:29
a gene's way of helping itself. OK.
39
137000
4000
sposobem genu na wspieranie samego siebie. Ok.
02:33
I warned you this was not going to be very warm and fuzzy.
40
141000
4000
Ostrzegałem, że nie będzie ciepło i przyjemnie. Ok.
02:37
I'll get there -- I hope to get a little fuzzier.
41
145000
3000
Ale to się jeszcze zmieni. Mam nadzieje, że jeszcze będzie trochę przyjemniej.
02:40
This doesn't bother me so much,
42
148000
2000
Dla mnie nie jest to... nie jest to specjalnie wielkim problemem,
02:42
that the underlying Darwinian rationale of compassion
43
150000
4000
że podstawowe darwinowskie uzasadnienie współczucia
02:46
is kind of self-serving at the genetic level.
44
154000
2000
służy samo sobie na poziomie genetycznym.
02:48
Actually, I think the bad news about kin selection
45
156000
3000
Właściwie, wydaje mi się, że złą wiadomością na temat doboru krewniaczego
02:51
is just that it means that this kind of compassion
46
159000
4000
jest raczej to, że taki rodzaj współczucia
02:55
is naturally deployed only within the family.
47
163000
3000
jest stosowany naturalnie jedynie w obrębie rodziny.
02:58
That's the bad news. The good news is compassion is natural.
48
166000
3000
Oto zła wiadomość. Dobra mówi natomiast, że współczucie jest naturalne.
03:01
The bad news is that this kin selected compassion
49
169000
3000
Zła wiadomość to to, że współczucie płynące z doboru krewniaczego
03:04
is naturally confined to the family.
50
172000
2000
jest naturalnie zarezerwowane dla rodziny.
03:06
Now, there's more good news that came along later in evolution,
51
174000
4000
Jest jednak więcej dobrych wiadomości, które przyniosła ewolucja
03:10
a second kind of evolutionary logic.
52
178000
3000
- drugi rodzaj logiki ewolucyjnej.
03:13
Biologists call that "reciprocal altruism." OK.
53
181000
3000
Biolodzy nazywają to altruizmem odwzajemnionym. Ok.
03:16
And there, the basic idea is that
54
184000
3000
I jego główną zasadą jest to,
03:19
compassion leads you to do good things for people who then will return the favor.
55
187000
8000
że współczucie prowadzi do czynienia dobra wobec ludzi, którzy w przyszłości to odwzajemnią.
03:27
Again, I know this is not as inspiring a notion of compassion
56
195000
5000
No i znów, wiecie, zdaję sobie sprawę, że nie jest to tak inspirująca wizja współczucia
03:32
as you may have heard in the past,
57
200000
2000
o jakiej mogliście słyszeć w przeszłości,
03:34
but from a biologist's point of view, this reciprocal altruism kind of compassion
58
202000
5000
ale z biologicznego punktu widzenia, taka związana z altruizmem odwzajemnionym wizja współczucia
03:39
is ultimately self-serving too.
59
207000
3000
jest ostatecznie także służąca sama sobie.
03:42
It's not that people think that, when they feel the compassion.
60
210000
2000
To nie tak, że ludzie się nad tym zastanawiają kiedy odczuwają współczucie.
03:44
It's not consciously self-serving, but to a biologist, that's the logic.
61
212000
5000
Nie jest ono świadomie służące samo sobie, ale dla biologa, tak właśnie wygląda ten tok rozumowania.
03:49
And so, you wind up most easily extending compassion to friends and allies.
62
217000
6000
W takim wypadku, łatwo przychodzi nam rozszerzanie zakresu współczucia do przyjaciół i sprzymierzeńców.
03:55
I'm sure a lot of you, if a close friend has something really terrible happen to them,
63
223000
6000
Jestem pewien, że wielu z was, czuje się naprawdę okropnie,
04:01
you feel really bad.
64
229000
2000
kiedy coś złego przytrafia się waszym dobrym przyjaciołom.
04:03
But if you read in the newspaper
65
231000
1000
Ale gdy przeczytacie w gazecie,
04:04
that something really horrible happened to somebody you've never heard of,
66
232000
3000
że coś bardzo złego przytrafiło się komuś, o kim nigdy wcześniej nawet nie słyszeliście,
04:07
you can probably live with that.
67
235000
2000
to, hmm, nie robi to na was większego wrażenia. Ok.
04:09
That's just human nature.
68
237000
2000
Tak po prostu wygląda ludzka natura.
04:11
So, it's another good news/bad news story.
69
239000
2000
Tak więc, jest to kolejna historia z dobrymi i złymi wieściami.
04:13
It's good that compassion was extended beyond the family
70
241000
2000
To dobrze, że zakres współczucia został rozszerzony poza rodzinę
04:15
by this kind of evolutionary logic.
71
243000
2000
w tym rozumieniu logiki ewolucyjnej.
04:17
The bad news is this doesn't bring us universal compassion by itself.
72
245000
5000
Niestety, to nie prowadzi nas do uniwersalnego współczucia samego w sobie. Ok.
04:22
So, there's still work to be done.
73
250000
2000
Więc, nadal mamy kupę roboty.
04:24
Now, there's one other result of this dynamic called reciprocal altruism,
74
252000
5000
Następnie, jest tylko jeden rezultat tego mechanizmu zwany altruizmem odwzajemnionym,
04:29
which I think is kind of good news,
75
257000
2000
który uznałbym za dobrą nowinę.
04:31
which is that the way that this is played out in the human species,
76
259000
4000
Jest to to, że sposób w jaki funkcjonuje on u gatunku ludzkiego
04:35
it has given people an intuitive appreciation of the golden rule.
77
263000
4000
pozwala ludziom intuicyjnie doceniać złotą regułę.
04:39
I don't quite mean that the golden rule itself is written in our genes,
78
267000
4000
Nie mam tutaj na myśli, że złota reguła jest sama w sobie wpisana w nasze geny
04:43
but you can go to a hunter gatherer society
79
271000
4000
ale jeśli udacie się do społeczności zbieraczo-łowieckiej,
04:47
that has had no exposure to any of the great religious traditions,
80
275000
3000
która nie była wystawiona na żadną z wielkich tradycji religijnych
04:50
no exposure to ethical philosophy,
81
278000
2000
ani systemów etycznych,
04:52
and you'll find, if you spend time with these people,
82
280000
2000
to po spędzeniu jakiegoś czasu z tymi ludźmi,
04:54
that, basically, they believe that one good turn deserves another,
83
282000
3000
odkryjecie, że generalnie wierzą oni, że jeden dobry uczynek zasługuje na kolejny,
04:57
and that bad deeds should be punished.
84
285000
2000
i że złe uczynki powinny być karane.
04:59
And evolutionary psychologists think that these intuitions have a basis in the genes.
85
287000
6000
Psycholodzy ewolucyjni uważają, że taka intuicja ma swoją podstawę w genach,
05:05
So, they do understand that if you want to be treated well,
86
293000
4000
więc rozumieją, że jeśli ktoś chce być dobrze traktowany,
05:09
you treat other people well.
87
297000
2000
to powinien dobrze traktować innych,
05:11
And it's good to treat other people well.
88
299000
2000
i że dobre traktowanie innych jest pożądane.
05:13
That's close to being a kind of built-in intuition.
89
301000
4000
Jest to bliskie wbudowanej intuicji.
05:17
So, that's good news. Now, if you've been paying attention,
90
305000
3000
W takim razie, to dobra wiadomość. Następnie, jeśli uważaliście,
05:20
you're probably anticipating that there's bad news here;
91
308000
3000
to pewnie oczekujecie teraz złej wiadomości,
05:23
we still aren't to universal love,
92
311000
2000
czyli tego, że nadal nie docieramy do uniwersalnej miłości.
05:25
and it's true because, although an appreciation of the golden rule is natural,
93
313000
5000
I to jest prawda, bo chociaż docenianie złotej reguły jest naturalne,
05:30
it's also natural to carve out exceptions to the golden rule.
94
318000
5000
to naturalne jest także wykształcanie wyjątków od złotej reguły. Ok.
05:35
I mean, for example, none of us, probably, want to go to prison,
95
323000
4000
Chodzi mi o to, że, przykładowo, prawdopodobnie żaden z nas nie chce iść do więzienia,
05:39
but we all think that there are some people who should go to prison. Right?
96
327000
3000
ale wszyscy uważamy, że są pewni ludzie, którzy powinni się tam znaleźć. Mam rację?
05:42
So, we think we should treat them differently than we would want to be treated.
97
330000
4000
Tak więc, myślimy, że powinniśmy traktować ich inaczej niż sami chcielibyśmy być traktowani.
05:46
Now, we have a rationale for that.
98
334000
2000
No i mamy do tego powody.
05:48
We say they did these bad things that make it just that they should go to prison.
99
336000
5000
Twierdzimy, że ci ludzie są winni jakichś złych uczynków, które sprawiają, że powinni pójść do więzienia.
05:53
None of us really extends the golden rule in truly diffuse and universal fashion.
100
341000
4000
Żaden z nas, tak na prawdę, nie rozszerza złotej reguły do prawdziwie szerokiego, uniwersalnego wymiaru.
05:57
We have the capacity to carve out exceptions,
101
345000
3000
Mamy zdolność do kształtowania wyjątków,
06:00
put people in a special category.
102
348000
2000
do porządkowania ludzi według specjalnych kategorii.
06:02
And the problem is that -- although in the case of sending people to prison,
103
350000
4000
A problemem jest to, że chociaż w przypadku wysyłania ludzi do więzienia
06:06
you have this impartial judiciary
104
354000
3000
budzisz w sobie swego rodzaju bezstronnego sędziego,
06:09
determining who gets excluded from the golden rule --
105
357000
4000
który określa, kto powinien zostać wyłączony ze złotej reguły
06:13
that in everyday life, the way we all make these decisions
106
361000
4000
to na co dzień, sposób w który wszyscy dokonujemy decyzji
06:17
about who we're not going to extend the golden rule to,
107
365000
3000
o tym kogo powinniśmy wyłączyć ze złotej zasady
06:20
is we use a much rougher and readier formula.
108
368000
3000
używamy dużo ostrzejszej i prostszej reguły.
06:23
Basically it's just like, if you're my enemy, if you're my rival --
109
371000
4000
Generalnie to jest tak, że jeśli jesteś moim wrogiem czy rywalem
06:27
if you're not my friend, if you're not in my family --
110
375000
2000
a nie moim przyjacielem czy krewnym,
06:29
I'm much less inclined to apply the golden rule to you.
111
377000
5000
to jestem o wiele mniej skłonny zastosować wobec ciebie złotą regułę.
06:34
We all do that,
112
382000
2000
Wszyscy tak postępujemy,
06:36
and you see it all over the world.
113
384000
3000
i widać to na całym świecie.
06:39
You see it in the Middle East:
114
387000
3000
No wiecie, tak jest na Bliskim Wschodzie.
06:42
people who, from Gaza, are firing missiles at Israel.
115
390000
3000
Ci ludzie, którzy ze Strefy Gazy kierują rakiety na Izrael,
06:45
They wouldn't want to have missiles fired at them, but they say,
116
393000
2000
nie chcieliby, aby ktoś kierował rakiety w ich stronę. Mówią wtedy:
06:47
"Well, but the Israelis, or some of them have done things
117
395000
2000
"No tak, ale Izraelczycy, lub przynajmniej niektórzy z nich, robili rzeczy,
06:49
that put them in a special category."
118
397000
2000
które sprowadzają ich do osobnej kategorii."
06:51
The Israelis would not want to have an economic blockade imposed on them,
119
399000
3000
Izraelczycy z kolei, nie chcieliby, żeby ktoś nałożył na nich blokadę ekonomiczną,
06:54
but they impose one on Gaza, and they say,
120
402000
2000
ale sami nakładają ją na Strefę Gazy. Mówią wtedy:
06:56
"Well, the Palestinians, or some of them, have brought this on themselves."
121
404000
3000
"No tak, ale Palestyńczycy, lub przynajmniej niektórzy z nich sami się o to prosili."
06:59
So, it's these exclusions to the golden rule that amount to a lot of the world's trouble.
122
407000
8000
W ten sposób, stosowanie podobnych wyjątków do złotej reguły jest powodem dużej części problemów na świecie.
07:07
And it's natural to do that.
123
415000
3000
I jest to całkiem naturalne.
07:10
So, the fact that the golden rule is in some sense built in to us
124
418000
3000
Więc fakt, że złota reguła jest w pewnym sensie w nas wbudowana,
07:13
is not, by itself, going to bring us universal love.
125
421000
6000
nie oznacza, że zaprowadzi ona nas do uniwersalnej miłości.
07:19
It's not going to save the world.
126
427000
2000
Nie ocali świata.
07:21
Now, there's one piece of good news I have that may save the world. Okay.
127
429000
5000
Jest jednak jeszcze jedna dobra wiadomość, która może go ocalić. No dobra...
07:26
Are you on the edges of your seats here?
128
434000
3000
Nie możecie się doczekać?
07:29
Good, because before I tell you about that good news,
129
437000
2000
To dobrze, bo zanim wam o niej opowiem,
07:31
I'm going to have to take a little excursion through some academic terrain.
130
439000
5000
mam zamiar zabrać was na małą wycieczkę w pewien naukowy obszar.
07:36
So, I hope I've got your attention with this promise of good news
131
444000
3000
Mam nadzieję, że zyskałem waszą uwagę obiecując wam dobrą nowinę,
07:39
that may save the world.
132
447000
3000
która może ocalić świat.
07:42
It's this non-zero-sumness stuff you just heard a little bit about.
133
450000
3000
Chodzi o sumowanie niezerowe o którym już trochę słyszeliście
07:45
It's just a quick introduction to game theory.
134
453000
3000
-to tylko krótki wstęp do teorii gier.
07:48
This won't hurt. Okay.
135
456000
2000
Nie będzie bolało. Ok.
07:50
It's about zero-sum and non-zero-sum games.
136
458000
2000
Chodzi o gry o sumie zerowej i o sumie niezerowej
07:52
If you ask what kind of a situation
137
460000
4000
Jeśli zastanowimy się nad tym jaki rodzaj sytuacji
07:56
is conducive to people becoming friends and allies,
138
464000
3000
prowadzi ludzi do zostawania przyjaciółmi lub sprzymierzeńcami,
07:59
the technical answer is a non-zero-sum situation.
139
467000
3000
to techniczną odpowiedzią będzie sytuacja sumy niezerowej.
08:02
And if you ask what kind of situation
140
470000
2000
A jeśli zastanowimy się jaki rodzaj sytuacji
08:04
is conducive to people defining people as enemies,
141
472000
2000
prowadzi ludzi do określania innych jako wrogów,
08:06
it's a zero-sum situation.
142
474000
2000
to wtedy będzie to sytuacja sumy zerowej. No dobrze...
08:08
So, what do those terms mean?
143
476000
2000
więc co te terminy w ogóle znaczą?
08:10
Basically, a zero-sum game is the kind you're used to in sports,
144
478000
3000
Generalnie, gra sumy zerowej to ten rodzaj gry, do której przyzwyczajeni jesteśmy w sporcie,
08:13
where there's a winner and a loser.
145
481000
2000
gdzie jest zwycięzca i przegrany.
08:15
So, their fortunes add up to zero.
146
483000
3000
- tak więc ich wyniki niwelują się. Ok...
08:18
So, in tennis, every point is either good for you and bad for the other person,
147
486000
5000
W tenisie więc, każdy punkt jest albo korzystny dla ciebie a zły dla przeciwnika,
08:23
or good for them, bad for you.
148
491000
2000
albo dobry dla niego a zły dla ciebie.
08:25
Either way, your fortunes add up to zero. That's a zero-sum game.
149
493000
3000
W każdym razie, wasze wyniki niwelują się. To jest właśnie gra sumy zerowej.
08:28
Now, if you're playing doubles,
150
496000
2000
Natomiast, jeśli gracie w debla,
08:30
then the person on your side of the net
151
498000
2000
to relacją twojego partnera do ciebie
08:32
is in a non-zero-sum relationship with you,
152
500000
3000
jest suma niezerowa,
08:35
because every point is either good for both of you -- positive, win-win --
153
503000
3000
ponieważ każdy punkt jest albo dobry dla was obojga - pozytywny (zwycięstwo - zwycięstwo),
08:38
or bad for both of you, it's lose-lose.
154
506000
2000
lub zły dla was obojga (czyli przegrana - przegrana).
08:40
That's a non-zero-sum game.
155
508000
2000
To jest gra sumy niezerowej.
08:42
And in real life, there are lots of non-zero-sum games.
156
510000
3000
W codziennym życiu ma miejsce mnóstwo gier sumy niezerowej.
08:45
In the realm of economics, say, if you buy something:
157
513000
3000
W przypadku ekonomii, dajmy na to, jeśli coś kupujemy
08:48
that means you'd rather have the merchandise than the money,
158
516000
3000
oznacza to, że wolelibyśmy mieć dany towar zamiast kwoty pieniędzy którą płacimy.
08:51
but the merchant would rather have the money than the merchandise.
159
519000
3000
Sprzedawca natomiast, woli pieniądze zamiast towaru.
08:54
You both feel you've won.
160
522000
2000
Obaj czujecie się tu zwycięzcami.
08:56
In a war, two allies are playing a non-zero-sum game.
161
524000
3000
Na wojnie dwoje sprzymierzeńców uczestniczy w grze sumy niezerowej.
08:59
It's going to either be win-win or lose-lose for them.
162
527000
3000
Wtedy jest to albo wygrana-wygrana albo przegrana-przegrana.
09:02
So, there are lots of non-zero-sum games in real life.
163
530000
7000
Widzimy więc, że jest wiele gier sumy niezerowej w codziennym życiu.
09:09
And you could basically reformulate what I said earlier,
164
537000
4000
I pewnie można by przeformułować to co powiedziałem wcześniej,
09:13
about how compassion is deployed and the golden rule is deployed,
165
541000
3000
o tym, jak współczucie i złota reguła funkcjonują,
09:16
by just saying, well, compassion most naturally flows along non-zero-sum channels
166
544000
6000
mówiąc po prostu, że współczucie najbardziej naturalnie przepływa przez kanały sumy niezerowej,
09:22
where people perceive themselves as being in a potentially win-win situation
167
550000
3000
gdzie ludzie postrzegają siebie samych jako kandydatów na sytuację zwycięstwo-zwycięztwo
09:25
with some of their friends or allies.
168
553000
3000
razem ze swoimi przyjaciółmi lub sprzymierzeńcami.
09:28
The deployment of the golden rule
169
556000
2000
Zastosowanie złotej reguły
09:30
most naturally happens along these non-zero-sum channels.
170
558000
3000
najbardziej naturalnie przebiega przez te kanały sumy niezerowej
09:33
So, kind of webs of non-zero-sumness
171
561000
2000
- czyli przez swego rodzaju sieci sytuacji niezerowych
09:35
are where you would expect compassion and the golden rule
172
563000
4000
i tam, gdzie można się spodziewać magicznego funkcjonowania
09:39
to kind of work their magic.
173
567000
2000
złotej reguły i współczucia.
09:41
With zero-sum channels you would expect something else.
174
569000
2000
W przypadku kanałów sum zerowych można się spodziewać czegoś innego.
09:43
Okay. So, now you're ready for the good news that I said might save the world.
175
571000
4000
Dobra. No to teraz jesteście już gotowi na tą dobrą wieść, która może ocalić świat.
09:47
And now I can admit that it might not too,
176
575000
3000
A teraz mogę już przyznać, że może wcale tego nie dokonać,
09:50
now that I've held your attention for three minutes of technical stuff.
177
578000
6000
skoro już podtrzymałem waszą uwagę przez te trzy minuty technicznych bajerów.
09:56
But it may. And the good news is that history
178
584000
5000
Ale może. I tą dobrą nowiną jest to,
10:01
has naturally expanded these webs of non-zero-sumness,
179
589000
4000
że historia naturalnie poszerza te sieci sumowania niezerowego
10:05
these webs that can be these channels for compassion.
180
593000
4000
- tych sieci, które mogą być drogami do współczucia.
10:09
You can go back all the way to the stone age:
181
597000
3000
Nawet jeśli cofniemy się do epoki kamienia
10:12
technological evolution -- roads, the wheel, writing,
182
600000
8000
to myślę, że technologiczna ewolucja, drogi, koło, pismo,
10:20
a lot of transportation and communication technologies --
183
608000
3000
wszelkie technologie transportu i komunikacji
10:23
has just inexorably made it so that more people
184
611000
3000
niewątpliwie sprawiły, że więcej ludzi
10:26
can be in more non-zero-sum relationships
185
614000
3000
mogło znaleźć się w relacjach sum niezerowych
10:29
with more and more people at greater and greater distances.
186
617000
3000
będąc oddalonymi od siebie na coraz większe odległości.
10:32
That's the story of civilization.
187
620000
3000
To historia cywilizacji.
10:35
It's why social organization has grown from the hunter-gatherer village
188
623000
5000
To właśnie dlatego organizacja społeczna przerodziła się z wiosek łowiecko-zbieraczych
10:40
to the ancient state, the empire, and now here we are in a globalized world.
189
628000
3000
do pierwszych państw, imperiów, a ostatecznie do świata zglobalizowanego.
10:43
And the story of globalization is largely a story of non-zero-sumness.
190
631000
4000
A właśnie historia globalizacji jest w ogromnym stopniu kwestią sumowania niezerowego.
10:47
You've probably heard the term "interdependence"
191
635000
2000
W porządku. Pewnie obił wam się o uszy termin wzajemna zależność
10:49
applied to the modern world. Well, that's just another term for non-zero-sum.
192
637000
4000
który odnosi się do współczesnego świata. Cóż, to dokładnie to samo co suma niezerowa.
10:53
If your fortunes are interdependent with somebody,
193
641000
3000
Jeśli czyjś los jest współzależny od losu kogoś innego,
10:56
then you live in a non-zero-sum relationship with them.
194
644000
3000
to znaczy, że ta osoba żyje w relacji o sumie niezerowej z tą drugą.
10:59
And you see this all the time in the modern world.
195
647000
2000
I widać to na każdym kroku we współczesnym świecie.
11:01
You saw it with the recent economic crash,
196
649000
2000
Mieliśmy okazje zauważyć to podczas ostatniego kryzysu ekonomicznego,
11:03
where bad things happen in the economy --
197
651000
3000
kiedy źle się działo w gospodarce
11:06
bad for everybody, for much of the world.
198
654000
3000
-źle dla wszystkich, dla prawie całego świata.
11:09
Good things happen, and it's good for much of the world.
199
657000
3000
Jeśli dzieje się coś dobrego, jest to dobre dla prawie całego świata.
11:12
And, you know, I'm happy to say, I think there's really evidence
200
660000
3000
No i, szczęśliwie, myślę, że na prawdę istnieją dowody
11:15
that this non-zero-sum kind of connection
201
663000
3000
że takie powiązanie niezerowe
11:18
can expand the moral compass.
202
666000
3000
może pogłębiać zasięg moralności.
11:21
I mean, if you look at the American attitudes
203
669000
3000
No wiecie, jeśli przyjrzymy się nastawieniu Amerykanów
11:24
toward Japanese during World War II --
204
672000
4000
wobec Japończyków podczas Drugiej Wojny Światowej
11:28
look at the depictions of Japanese
205
676000
2000
jeśli spojrzymy na to jak Japończycy przedstawiani byli
11:30
in the American media as just about subhuman,
206
678000
2000
w amerykańskich mediach - jako niemalże podludzie
11:32
and look at the fact that we dropped atomic bombs,
207
680000
2000
i jeśli przypomnimy sobie fakt, że zrzucaliśmy bomby atomowe,
11:34
really without giving it much of a thought --
208
682000
3000
bez specjalnego zastanowienia,
11:37
and you compare that to the attitude now,
209
685000
2000
i jeśli porównamy to z obecnym nastawianiem,
11:39
I think part of that is due to a kind of economic interdependence.
210
687000
3000
to myślę, że w pewnym stopniu ta sytuacja jest wynikiem rodzaju gospodarczej współzależności.
11:42
Any form of interdependence, or non-zero-sum relationship
211
690000
3000
Jakakolwiek forma współzależności, relacji sumy niezerowej
11:45
forces you to acknowledge the humanity of people.
212
693000
3000
zmusza nas do wyrażenia uznania dla człowieczeństwa.
11:48
So, I think that's good.
213
696000
2000
Tak więc, myślę, że to jest dobre.
11:50
And the world is full of non-zero-sum dynamics.
214
698000
3000
A świat jest pełen mechanizmów sum niezerowych.
11:53
Environmental problems, in many ways, put us all in the same boat.
215
701000
4000
Problemy ekologiczne wrzucają nas wszystkich do jednego worka.
11:57
And there are non-zero-sum relationships that maybe people aren't aware of.
216
705000
5000
Istnieją relacje sum niezerowych, z obecności których ludzie pewnie nie zdają sobie sprawy.
12:02
For example, probably a lot of American Christians
217
710000
4000
No dobra, więc na przykład, prawdopodobnie wielu chrześcijan w Ameryce
12:06
don't think of themselves as being in a non-zero-sum relationship
218
714000
4000
nie zdaje sobie sprawy, że znajdują się w relacjach sum niezerowych
12:10
with Muslims halfway around the world,
219
718000
2000
razem z muzułmanami po drugiej stronie globu,
12:12
but they really are, because if these Muslims become happier and happier
220
720000
5000
ale na prawdę się w nich znajdują, ponieważ gdy ci muzułmanie stają się coraz szczęśliwsi
12:17
with their place in the world and feel that they have a place in it,
221
725000
3000
z powodu sensu swojego życia, i gdy czują, że mają ten sens,
12:20
that's good for Americans, because there will be fewer terrorists
222
728000
3000
to jest dobre dla Amerykanów ponieważ maleje liczba terrorystów
12:23
to threaten American security.
223
731000
2000
którzy mogliby zagrozić bezpieczeństwu Ameryki.
12:25
If they get less and less happy, that will be bad for Americans.
224
733000
4000
Gdy są coraz mniej szczęśliwi, to jest to złe dla Amerykanów. Ok.
12:29
So, there's plenty of non-zero-sumness.
225
737000
3000
Widzimy więc, że jest mnóstwo sytuacji o sumie niezerowej.
12:32
And so, the question is: If there's so much non-zero-sumness,
226
740000
5000
I w takim wypadku nasuwa się następujące pytanie: Jeśli jest tego tak wiele,
12:37
why has the world not yet been suffused in love, peace, and understanding?
227
745000
4000
to dlaczego świat wciąż nie jest przepełniony miłością, pokojem i zrozumieniem?
12:41
The answer's complicated. It's the occasion for a whole other talk.
228
749000
3000
Odpowiedź jest skomplikowana. Pewnie jest to temat na inną dyskujsję
12:44
Certainly, a couple of things are that,
229
752000
4000
ale co jest pewne to to,
12:48
first of all, there are a lot of zero-sum situations in the world.
230
756000
4000
że na świecie jest także wiele sytuacji o sumie zerowej.
12:52
And also, sometimes people don't recognize
231
760000
4000
No i znowu, wiecie, czasami ludzie nie zdają sobie sprawy
12:56
the non-zero-sum dynamics in the world.
232
764000
5000
z mechaniki sum niezerowych na świecie.
13:01
In both of these areas,
233
769000
2000
I mam wrażenie, że w obu tych przypadkach
13:03
I think politicians can play a role.
234
771000
3000
politycy mogą mieć na to swój wpływ.
13:06
This isn't only about religion.
235
774000
2000
Nie chodzi tylko o religię.
13:08
I think politicians can help foster non-zero-sum relationships,
236
776000
5000
Myślę, że politycy mogą wspomagać relacje sum niezerowych,
13:13
Economic engagement is generally better than blockades and so on,
237
781000
3000
no wiecie - zaangażowanie gospodarcze jest generalnie korzystniejsze niż blokady itp.
13:16
in this regard.
238
784000
2000
-tak myślę.
13:18
And politicians can be aware, and should be aware that,
239
786000
3000
A politycy mogą i powinni być świadomi tego, że
13:21
when people around the world are looking at them,
240
789000
2000
kiedy ludzie z całego świata patrzą na nich,
13:23
are looking at their nation
241
791000
2000
na ich naród,
13:25
and picking up their cues
242
793000
2000
i rozpoznają wskazówki dotyczące tego
13:27
for whether they are in a zero-sum or a non-zero-sum relationship with a nation --
243
795000
4000
czy pozostają oni w relacjach sumy zerowej czy niezerowej wobec narodu
13:31
like, say, America, or any other nation --
244
799000
3000
tak jak, powiedzmy, Ameryka, lub jakikolwiek inny naród,
13:34
human psychology is such that they use cues like:
245
802000
3000
to ludzki umysł będzie stawiał sobie pytania takie jak:
13:37
Do we feel we're being respected?
246
805000
2000
Czy czujemy się szanowani?
13:39
Because, you know, historically, if you're not being respected,
247
807000
3000
Bo wiecie... historia pokazuje, że jeśli nie jesteście szanowani
13:42
you're probably not going to wind up in a non-zero-sum,
248
810000
3000
to prawdopodobnie nie zaangażujecie się w sumę niezerową,
13:45
mutually profitable relationship with people.
249
813000
3000
która jest korzystną dla obu stron relacją międzyludzką.
13:48
So, we need to be aware of what kind of signals we're sending out.
250
816000
5000
Tak więc, musimy mieć świadomość sygnałów, które wysyłamy.
13:53
And some of this, again, is in the realm of political work.
251
821000
5000
I znów, część z tego pozostaje w obrębie działań politycznych.
13:58
If there's one thing I can encourage everyone to do,
252
826000
2000
Jeśli miałbym wszystkich zachęcić do czegoś,
14:00
politicians, religious leaders, and us,
253
828000
3000
-polityków, przywódców religijnych i nas samych,
14:03
it would be what I call "expanding the moral imagination" --
254
831000
5000
to było by to coś co nazywam poszerzaniem moralnej wyobraźni.
14:08
that is to say, your ability to put yourself in the shoes
255
836000
3000
Czyli innymi słowy, zdolności do stawiania się
14:11
of people in very different circumstances.
256
839000
3000
w sytuacji ludzi w różnych warunkach.
14:14
This is not the same as compassion,
257
842000
2000
To nie to samo co współczucie,
14:16
but it's conducive to compassion. It opens the channels for compassion.
258
844000
6000
ale do niego właśnie wiedzie. Otwiera kanały współczucia.
14:22
And I'm afraid we have another good news/bad news story,
259
850000
3000
Obawiam się, że mamy tutaj kolejną historie z dobrymi i złymi wieściami.
14:25
which is that the moral imagination is part of human nature.
260
853000
3000
Mówi ona, że wyobraźnia moralna jest częścią ludzkiej natury.
14:28
That's good, but again we tend to deploy it selectively.
261
856000
5000
To dobrze, ale i tak używamy jej raczej selektywnie.
14:33
Once we define somebody as an enemy,
262
861000
2000
W momencie gdy określimy kogoś jako wroga,
14:35
we have trouble putting ourselves in their shoes, just naturally.
263
863000
5000
ciężko nam jest postawić się w jego sytuacji. To naturalne.
14:40
So, if you want to take a particularly hard case for an American:
264
868000
4000
No więc, weźmy pod uwagę szczególnie trudny przypadek, na przykład dla Amerykanina.
14:44
somebody in Iran who is burning an American flag, and you see them on TV.
265
872000
4000
Dajmy na to, ktoś w Iranie kto pali amerykańską flagę i pokazywany jest w TV.
14:48
Well, the average American is going to resist
266
876000
3000
Cóż, przeciętny Amerykanin będzie się wzbraniał przed
14:51
the moral exercise of putting themselves in that person's head
267
879000
4000
moralnym ćwiczeniem postawienia siebie w sytuacji tego Irańczyka™
14:55
and is going to resist the idea that they have much in common with that person.
268
883000
3000
i będzie się wzbraniał przed myślą, że ma sporo wspólnego z tą osobą.
14:58
And if you tell them, "Well, they think America disrespects them
269
886000
4000
Okazuje się jednak, że ten Irańczyk uważa, ze Ameryka go nie szanuje
15:02
and even wants to dominate them, and they hate America.
270
890000
3000
a nawet, że chce zdominować jego kraj. Z tego powodu nienawidzi Ameryki.
15:05
Has there ever been somebody who disrespected you so much
271
893000
2000
Czy nigdy nikt was nie znieważył tak mocno,
15:07
that you kind of hated them briefly"?
272
895000
2000
że przez moment czuliście do niego nienawiść?
15:09
You know, they'll resist that comparison and that's natural, that's human.
273
897000
3000
Rozumiecie, oni będą się bronić przed takim porównanie i to jest całkiem naturalne i ludzkie,
15:12
And, similarly, the person in Iran:
274
900000
2000
I podobnie, gdy spróbujesz usprawiedliwiać w Iranie
15:14
when you try to humanize somebody in America who said that Islam is evil,
275
902000
4000
Amerykanina, który powiedział, że Islam jest złem
15:18
they'll have trouble with that.
276
906000
2000
to Irańczycy nie będą chcieli tego zrozumieć.
15:20
So, it's a very difficult thing to get people to expand the moral imagination
277
908000
5000
Tak więc, bardzo trudno jest zmusić ludzi do kierowania swoją moralną wyobraźnią
15:25
to a place it doesn't naturally go.
278
913000
3000
w kierunku, do którego nie zmierza ona naturalnie.
15:28
I think it's worth the trouble because,
279
916000
3000
Wydaje mi się, że jest to warte zachodu,
15:31
again, it just helps us to understand.
280
919000
2000
ponieważ pomaga nam to zrozumieć
15:33
If you want to reduce the number of people who are burning flags,
281
921000
2000
co można zrobić jeśli chcemy zmniejszyć ilość
15:35
it helps to understand what makes them do it.
282
923000
2000
ludzi, którzy palą flagi.
15:37
And I think it's good moral exercise.
283
925000
3000
Poza tym, jest to dobra gimnastyka moralności.
15:40
I would say here is where religious leaders come in,
284
928000
3000
I tutaj znów pojawiają się przywódcy duchowi,
15:43
because religious leaders are good at reframing issues for people,
285
931000
7000
ponieważ potrafią przekazywać treści w przystępny dla ludzi sposób,
15:50
at harnessing the emotional centers of the brain
286
938000
2000
i ujarzmiać ośrodki odpowiedzialne za emocje w ich mózgach
15:52
to get people to alter their awareness and reframe the way they think.
287
940000
5000
w celu zmiany ich świadomości oraz sposobu myślenia.
15:57
I mean, religious leaders are kind of in the inspiration business.
288
945000
4000
Chodzi mi o to, że przywódcy duchowi są jakby częścią procesu inspiracji.
16:01
It's their great calling right now,
289
949000
2000
Stoi przed nimi teraz wielkie zadanie,
16:03
to get people all around the world better at expanding their moral imaginations,
290
951000
4000
aby zachęcić ludzi na całym świecie do poszerzenia swojej wyobraźni moralnej
16:07
appreciating that in so many ways they're in the same boat.
291
955000
4000
i dostrzec, że w gruncie rzeczy wszyscy jadą na tym samym wózku.
16:11
I would just sum up the way things look, at least from this secular perspective,
292
959000
6000
Podsumowując jak się rzeczy mają, przynajmniej z perspektywy świeckiej,
16:17
as far as compassion and the golden rule go,
293
965000
4000
współczucie i złota reguła
16:21
by saying that it's good news that compassion and the golden rule
294
969000
6000
są wbudowane w ludzką naturę
16:27
are in some sense built into human nature.
295
975000
5000
w ludzką naturę.
16:32
It's unfortunate that they tend to be selectively deployed.
296
980000
5000
Niestety, są stosowane selektywnie.
16:37
And it's going to take real work to change that.
297
985000
4000
I będzie na prawdę ciężko to zmienić,
16:41
But, nobody ever said that doing God's work was going to be easy. Thanks.
298
989000
5000
ale nikt nie powiedział, że odwalanie roboty za Boga będzie łatwe. Dzięki.
16:46
(Applause)
299
994000
2000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Robert Wright - Journalist, philosopherThe best-selling author of "Nonzero," "The Moral Animal" and "The Evolution of God," Robert Wright draws on his wide-ranging knowledge of science, religion, psychology, history and politics to figure out what makes humanity tick -- and what makes us moral.
Why you should listen
Author Robert Wright thinks the crises the human species now faces are moral in nature, and that our salvation lies in the intelligent pursuit of self-interest. In his book Nonzero, Wright argues that life depends on a non-zero-sum dynamic. While a zero-sum game depends on a winner and loser, all parties in a non-zero-sum game win or lose together, so players will more likely survive if they cooperate. This points to an optimistic future of ultimate cooperation among humans -- if we recognize the game.
Well-respected for his erudition and original thinking (Bill Clinton hailed him as a genius), Wright draws from multiple disciplines -- including science, religion, history and politics -- in his search for big-picture perspectives on today's problems, particularly terrorism, while offering guarded hope for where we might be headed. A Schwartz Senior Fellow at the New America Foundation, Wright also hosts an interview series with celebrated thinkers at Meaningoflifetv.com.
Wright's newest book, The Evolution of God, explores the history of the idea of God in the three Abrahamic religions, Judaism, Islam and Christianity.
Robert Wright | Speaker | TED.com