TEDxCERN
Gian Giudice: Why our universe might exist on a knife-edge
Gian Giudice: Pse gjithësia jonë mund të ekzistojë në teh thike
Filmed:
Readability: 5.1
2,152,454 views
Surpriza më e madhe e zbulimit të bosonit të Higgs? Qe nuk kishte surpriza. Gian Giudice na flet për një problem në fizikën teorike: çfare ndodh nëse fusha e Higgs ekziston në një gjendje ultra të dendur që mund të shkatërrojë të gjithë materien atomike? Me sharm e zgjuarsi, Guidice përshkruan një fat të zymtë -- dhe pse ne nuk duhet të fillojmë të shqetësohemi tani, (Filmuar në TEDxCERN)
Gian Giudice - Theoretical physicist
Gian Giudice is a theoretical physicist who has contributed greatly to our present understanding of particle physics and cosmology. Full bio
Gian Giudice is a theoretical physicist who has contributed greatly to our present understanding of particle physics and cosmology. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
So last year, on the Fourth of July,
0
1179
2344
Vitin e kaluar, me Katër Korrik
00:15
experiments at the Large Hadron Collider
1
3523
2499
eksperimentet ne "Large Hadron Collider"
00:18
discovered the Higgs boson.
2
6022
2290
zbuluan bosonin e Higgs.
00:20
It was a historical day.
3
8312
1968
Ishte ditë historike.
00:22
There's no doubt that from now on,
4
10280
2295
Nuk ka dyshim se që nga sot,
00:24
the Fourth of July will be remembered
5
12575
1834
Katër Korriku do të mbahet mend
00:26
not as the day of the Declaration of Independence,
6
14409
2442
jo vetëm si dita e Deklaratës së Pavaresisë,
00:28
but as the day of the discovery of the Higgs boson.
7
16851
3834
por edhe si dita e zbulimit të bosonit të Higgs.
00:32
Well, at least, here at CERN.
8
20685
2432
Të pakten, këtu në "CERN".
00:35
But for me, the biggest surprise of that day
9
23117
4155
Por për mua, befasia më e madhe e asaj dite
00:39
was that there was no big surprise.
10
27272
2499
ishte se nuk ishte befasi e madhe.
00:41
In the eye of a theoretical physicist,
11
29771
2599
Në sytë e teoricienit fizik,
00:44
the Higgs boson is a clever explanation
12
32370
1893
bosoni i Higgs është shpjegim i mençur
00:46
of how some elementary particles gain mass,
13
34263
3523
se si disa grimca elementare fitojnë masë,
00:49
but it seems a fairly unsatisfactory
14
37786
2836
por duket zgjidhje mjaft
00:52
and incomplete solution.
15
40622
2206
e pakompletuar dhe e pakenaqshme.
00:54
Too many questions are left unanswered.
16
42828
3024
Shumë pyetje janë lënë pa përgjigje.
00:57
The Higgs boson does not share the beauty,
17
45852
2835
Bosoni i Higgs nuk e ndan bukurinë,
01:00
the symmetry, the elegance,
18
48687
1885
simetrinë, elegancen e pjeses tjeter
01:02
of the rest of the elementary particle world.
19
50572
2728
te botës së grimces elementare.
01:05
For this reason, the majority of theoretical physicists
20
53300
3622
Për këtë arsye, shumica e teoricienëve fizikë
01:08
believe that the Higgs boson could not
21
56922
2942
besojnë që bosoni i Higgs nuk mundet
01:11
be the full story.
22
59864
2482
të jetë tregim i plotë,
01:14
We were expecting new particles and new phenomena
23
62346
2854
Ne po prisnim grimca e dukuri të reja
01:17
accompanying the Higgs boson.
24
65200
2450
që shoqërojnë bosonin e Higgs.
01:19
Instead, so far, the measurements
25
67650
2318
Në vend te tyre, deri tani, matjet
01:21
coming from the LHC show no signs of new particles
26
69968
3758
që vinë nga "LHC" nuk tregojnë shenja të grimcave të reja
01:25
or unexpected phenomena.
27
73726
2149
ose dukuri të papritura.
01:27
Of course, the verdict is not definitive.
28
75875
3653
Sigurisht, verdikti nuk është definitiv.
01:31
In 2015, the LHC will almost double
29
79528
3994
Në vitin 2015, "LHC" do të dyfishojë
01:35
the energy of the colliding protons,
30
83522
2691
energjine e protoneve të përplasura,
01:38
and these more powerful collisions
31
86213
2071
dhe këto përplasje më të fuqishme
01:40
will allow us to explore further the particle world,
32
88284
4584
do të na lejojnë që të zbulojmë edhe më tej boten e grimcave,
01:44
and we will certainly learn much more.
33
92868
3132
dhe ne sigurisht do të mësojmë më tepër,
01:48
But for the moment, since we have found
34
96000
3146
Por në këtë moment, ndersa nuk kemi
01:51
no evidence for new phenomena, let us suppose
35
99146
3149
gjetur dëshmi për dukuritë e reja, le të supozojmë
01:54
that the particles that we know today,
36
102295
3164
që grimcat që ne njohim sot,
01:57
including the Higgs boson,
37
105459
1856
përfshirë edhe bosonin e Higgs
01:59
are the only elementary particles in nature,
38
107315
3285
janë të vetmet grimca elementare në natyrë,
02:02
even at energies much larger
39
110600
2744
madje edhe më energjitike
02:05
than what we have explored so far.
40
113344
2766
se që kemi zbuluar deri tani.
02:08
Let's see where this hypothesis is going to lead us.
41
116110
4632
Le të shohim se nga do të na shpien këto hipoteza.
02:12
We will find a surprising and intriguing result
42
120742
3432
Do të shohim një rezultat befasues e intrigues
02:16
about our universe, and to explain my point,
43
124174
3799
rreth gjithësisë sonë, dhe për të përshkruar qëllimin tim,
02:19
let me first tell you what the Higgs is about,
44
127973
3876
më lejoni që fillimisht t'ju tregoj rreth Higgs,
02:23
and to do so, we have to go back
45
131849
3134
dhe për të bërë këte, ne duhet të kthehemi
02:26
to one tenth of a billionth of a second
46
134983
4357
në një të dhjetën e miliardit të sekondës
02:31
after the Big Bang.
47
139340
1531
pas Big-Bang.
02:32
And according to the Higgs theory,
48
140871
2041
Dhe sipas teorisë së Higgs
02:34
at that instant, a dramatic event took place
49
142912
3366
në atë çast, ndodhi një ngjarje dramatike
02:38
in the universe.
50
146278
1591
në gjithësi.
02:39
Space-time underwent a phase transition.
51
147869
4791
Koha e hapësires pësoi fazë tranzicioni.
02:44
It was something very similar to the phase transition
52
152660
3077
Ishte një gjë shumë e ngjashme me fazën e tranzicionit
02:47
that occurs when water turns into ice
53
155737
3545
qe ndodh kur uji shndërrohet në akull
02:51
below zero degrees.
54
159282
1961
në temperaturat nën zero.
02:53
But in our case, the phase transition
55
161243
2940
Por në rastin tonë, faza e tranzicionit
02:56
is not a change in the way the molecules
56
164183
2531
nuk ndryshon mënyren se si molekulat
02:58
are arranged inside the material,
57
166714
2286
janë përshtatur brenda materialit,
03:01
but is about a change
58
169000
1888
por është gati të ndryshojë
03:02
of the very fabric of space-time.
59
170888
3626
strukturen e hapësires kohore.
03:06
During this phase transition, empty space
60
174514
2626
Gjatë kësaj faze tranzicioni, hapësira boshe
03:09
became filled with a substance
61
177140
2672
mbushet me një substancë
03:11
that we now call Higgs field.
62
179812
3032
që ne sot e quajmë fusha e Higgs.
03:14
And this substance may seem invisible to us,
63
182844
2329
dhe kjo substancë mund të duket e padukshme për ne,
03:17
but it has a physical reality.
64
185173
2678
por është realitet fizik.
03:19
It surrounds us all the time,
65
187851
2058
Na rrethon ne në çdo kohë
03:21
just like the air we breathe in this room.
66
189909
3701
ashtu si ajri që thithim në këtë dhomë.
03:25
And some elementary particles interact
67
193610
2318
Dhe disa grimca elementare bashkëveprojnë
03:27
with this substance, gaining energy in the process.
68
195928
3828
me këtë substancë, duke fituar energji në proces.
03:31
And this intrinsic energy is what we call
69
199756
3075
Dhe këtë energji të brendshme është ajo që ne e quajmë
03:34
the mass of a particle,
70
202831
2133
masa e grimces,
03:36
and by discovering the Higgs boson, the LHC
71
204964
3253
dhe me zbulimin e bosonit të Higgs, "LHC"
03:40
has conclusively proved that this substance is real,
72
208217
4532
përfundimisht ka provuar që kjo substancë është reale,
03:44
because it is the stuff the Higgs bosons are made of.
73
212749
3919
sepse është materiali nga është bërë bosoni i Higgs.
03:48
And this, in a nutshell, is the essence of the Higgs story.
74
216668
3444
Dhe kjo, në thelb, është esenca e tregimit të Higgs.
03:52
But this story is far more interesting than that.
75
220112
4743
Por tregimi është shume më interesant se kaq.
03:56
By studying the Higgs theory,
76
224855
2311
Duke studiuar teorinë e Higgs,
03:59
theoretical physicists discovered,
77
227166
2360
teoricienët fizike zbuluan,
04:01
not through an experiment
78
229526
1904
jo nepërmjet eksperimentit
04:03
but with the power of mathematics,
79
231430
2476
por nga fuqia e matematikës,
04:05
that the Higgs field does not necessarily exist
80
233906
3712
se fusha e Higgs nuk ekziston domosdoshmërisht
04:09
only in the form that we observe today.
81
237618
3337
vetëm në formën që ne e vëzhgojmë sot.
04:12
Just like matter can exist as liquid or solid,
82
240955
5045
Ashtu si lenda ekziston si lëng apo e ngurtë,
04:18
so the Higgs field, the substance that fills all space-time,
83
246000
4572
kështu edhe fusha e Higgs, substanca që mbush gjithë hapësiren kohore,
04:22
could exist in two states.
84
250572
3354
nuk mund të ekzistojë në dy gjendje.
04:25
Besides the known Higgs state,
85
253926
2310
Përveç gjendjes së njohur të Higgs,
04:28
there could be a second state in which the Higgs field
86
256236
3147
mund të jetë nje gjendje e dytë ku fusha e Higgs
04:31
is billions and billions times denser
87
259383
3536
ështe miliarda e miliarda herë me e dendur
04:34
than what we observe today,
88
262919
2045
se sa e vëzhgojmë ne sot,
04:36
and the mere existence of another state
89
264964
3487
dhe thjesht ekzistenca e një gjendje tjetër
04:40
of the Higgs field poses a potential problem.
90
268451
4245
e fushës se Higgs përbën një problem te madh.
04:44
This is because, according to the laws
91
272696
3238
Kjo është sepse, sipas ligjeve
04:47
of quantum mechanics, it is possible
92
275934
2693
të mekanikes kuantike, është e mundshme
04:50
to have transitions between two states,
93
278627
2832
të ketë tranzicione mes dy gjendjeve,
04:53
even in the presence of an energy barrier
94
281459
2949
edhe në prezencën e një pengese energjitike
04:56
separating the two states,
95
284408
2628
që ndan dy gjendjet,
04:59
and the phenomenon is called,
96
287036
2209
dhe dukuria quhet,
05:01
quite appropriately, quantum tunneling.
97
289245
4142
mjaft me vend, tuneli kuantik.
05:05
Because of quantum tunneling,
98
293387
1891
Për shkak të tunelit kuantik,
05:07
I could disappear from this room
99
295278
2533
unë mund të zhdukem nga kjo dhomë
05:09
and reappear in the next room,
100
297811
3322
dhe të shfaqem në dhomën tjetër,
05:13
practically penetrating the wall.
101
301133
3395
praktikisht duke zhbiruar murin.
05:16
But don't expect me to actually perform the trick
102
304528
2815
Por mos pritni që aktualisht të shfaq dredhinë
05:19
in front of your eyes, because the probability
103
307343
2578
para syve tuaj, sepse gjasat
05:21
for me to penetrate the wall is ridiculously small.
104
309921
4388
për mua që të zhbiroj këtë mur janë të vogla.
05:26
You would have to wait a really long time
105
314309
2598
Ju duhet të prisni për një kohë të gjatë
05:28
before it happens, but believe me,
106
316907
2132
para se të ndodhe, por më besoni,
05:31
quantum tunneling is a real phenomenon,
107
319039
3177
tuneli kuantik është dukuri reale,
05:34
and it has been observed in many systems.
108
322216
3195
dhe është vëzhguar në shumë sisteme.
05:37
For instance, the tunnel diode,
109
325411
2562
Për shembul, dioda e tunelit,
05:39
a component used in electronics,
110
327973
2197
komponent i përdorur në elektronikë,
05:42
works thanks to the wonders
111
330170
2422
punon falë mrekullisë
05:44
of quantum tunneling.
112
332592
2320
së tunelit kuantik.
05:46
But let's go back to the Higgs field.
113
334912
2292
Por le të kthehemi tek fusha e Higgs.
05:49
If the ultra-dense Higgs state existed,
114
337204
4563
Nëse gjendja ultra e dendur e Higgs do të ekzistonte,
05:53
then, because of quantum tunneling,
115
341767
2354
atëherë, për shkak tunelit kuantik,
05:56
a bubble of this state could suddenly appear
116
344121
3713
një flluskë e kësaj gjendje befas mund të shfaqej
05:59
in a certain place of the universe at a certain time,
117
347834
3242
një një vend e kohë të caktuar të gjithësisë,
06:03
and it is analogous to what happens when you boil water.
118
351076
3765
dhe është i ngjashëm me atë se çka ndodh kur ne vlojmë ujin.
06:06
Bubbles of vapor form inside the water,
119
354841
3089
Flluskat e avullit krijohen brenda ujit,
06:09
then they expand, turning liquid into gas.
120
357930
3856
pastaj zgjerohen, duke e kthyer lëngun në gaz.
06:13
In the same way, a bubble of the ultra-dense Higgs state
121
361786
4804
Në të njejtën mënyre, nje flluske e gjendjes ultra të dendur të Higgs
06:18
could come into existence because of quantum tunneling.
122
366590
3427
mund të ekzistojë për shkak të tunelit kuantik.
06:22
The bubble would then expand at the speed of light,
123
370017
2837
Flluska do të zgjerohej me shpejtësinë e dritës,
06:24
invading all space, and turning the Higgs field
124
372854
3486
duke e pushtuar gjithë hapësiren, dhe duke e kthyer fushën e Higgs,
06:28
from the familiar state into a new state.
125
376340
3649
nga gjendja e njohur, në nje gjendje të re.
06:31
Is this a problem? Yes, it's a big a problem.
126
379989
4161
A është ky problem? Po, i madh.
06:36
We may not realize it in ordinary life,
127
384150
2745
Ne nuk mund ta vërejmë ate në jetën e përditshme,
06:38
but the intensity of the Higgs field is critical
128
386895
3205
por fuqia e fushës së Higgs është kritike
06:42
for the structure of matter.
129
390100
2645
për strukturën e lendës,
06:44
If the Higgs field were only a few times more intense,
130
392745
4073
Nëse fusha e Higgs do të ishte vetem pak herë më intensive,
06:48
we would see atoms shrinking, neutrons decaying
131
396818
2944
ne do të shihnim atomet duke u tkurrur, neutronet të dobësohen
06:51
inside atomic nuclei, nuclei disintegrating,
132
399762
3686
brenda bërthames atomike, bërthama do të copëtohej,
06:55
and hydrogen would be
133
403448
2340
dhe hidrogjeni do të
06:57
the only possible chemical element in the universe.
134
405788
4352
mbetej ndoshta i vetmi element kimik në gjithësi.
07:02
And the Higgs field, in the ultra-dense Higgs state,
135
410140
3011
Fusha e Higgs, në gjendjen ultra të dendur të Higgs,
07:05
is not just a few times more intense than today,
136
413151
3814
nuk është vetëm disa herë më e fuqishme se sot,
07:08
but billions of times,
137
416965
2195
por miliarda herë,
07:11
and if space-time were filled by this Higgs state,
138
419160
3202
dhe nëse hapësira kohore do të mbushej nga kjo gjendje e Higgs,
07:14
all atomic matter would collapse.
139
422362
3153
e gjithe materja atomike do të shkatërrohej.
07:17
No molecular structures would be possible, no life.
140
425515
4490
Nuk do të kishte strukturë molekulare, nuk do të kishte jetë,
07:22
So, I wonder, is it possible
141
430005
3338
Pra, hamendem se, a është e mundshme
07:25
that in the future, the Higgs field
142
433343
2586
që në të ardhmen, fusha e Higgs,
07:27
will undergo a phase transition and,
143
435929
2565
do të kalojë nje fazë tranzitore dhe,
07:30
through quantum tunneling, will be transformed
144
438494
3129
nepërmjet tunelit kuantik, do të transferohet
07:33
into this nasty, ultra-dense state?
145
441623
4687
në këtë gjendje ultra të dendur?
07:38
In other words, I ask myself, what is the fate
146
446310
3525
Me fjalë të tjera, pyes vetën, cili është fati
07:41
of the Higgs field in our universe?
147
449835
3083
i fushës së Higgs në gjithësinë tonë?
07:44
And the crucial ingredient necessary
148
452918
2251
Dhe përbërësi kryesor i nevojshem
07:47
to answer this question is the Higgs boson mass.
149
455169
4386
për t'i dhënë përgjigje është masa e bosonit te Higgs.
07:51
And experiments at the LHC found that the mass
150
459555
4111
Provat e bëra në "LHC" kanë gjetur se masa e
07:55
of the Higgs boson is about 126 GeV.
151
463666
4274
bosonit të Higgs është rreth 126 GeV (gigaelektron volt).
07:59
This is tiny when expressed in familiar units,
152
467940
3036
Kjo është e vockel kur shprehet në njësitë e njohura,
08:02
because it's equal to something like
153
470976
1320
sepse është e barabartë me diçka si
08:04
10 to the minus 22 grams,
154
472296
2207
10 në minus 22 gram,
08:06
but it is large in particle physics units,
155
474503
3970
por është e madhe në njësite e fizikes se grimcave,
08:10
because it is equal to the weight
156
478473
2104
sepse është e barabartë me peshën
08:12
of an entire molecule
157
480577
2246
e një molekule të plotë
08:14
of a DNA constituent.
158
482823
2420
të përbërësit të DNA-së.
08:17
So armed with this information from the LHC,
159
485243
3387
I pajisur me këtë informacion nga LHC,
08:20
together with some colleagues here at CERN,
160
488630
1944
bashkë me disa kolegë këtu në CERN,
08:22
we computed the probability
161
490574
1909
kemi llogaritur gjasat
08:24
that our universe could quantum tunnel
162
492483
3015
se gjithësia jonë mund të përdore tunelin kuantik
08:27
into the ultra-dense Higgs state,
163
495498
3118
në gjendjen ultra të dendur të Higgs,
08:30
and we found a very intriguing result.
164
498616
3677
dhe kemi parë rezultat shumë intrigues.
08:34
Our calculations showed
165
502293
2149
Kalkulimet tona kanë treguar
08:36
that the measured value of the Higgs boson mass
166
504442
3172
që vlera e matur e masës së bosonit të Higgs
08:39
is very special.
167
507614
1845
është shumë e veçantë.
08:41
It has just the right value
168
509459
2919
Ka vlerën e duhur
08:44
to keep the universe hanging
169
512378
2693
të mbajë gjithësinë të varur
08:47
in an unstable situation.
170
515071
2570
në një situate te paqendrueshme.
08:49
The Higgs field is in a wobbly configuration
171
517641
3256
Fusha e Higgs është në një konfigurim të dredhur
08:52
that has lasted so far
172
520897
2049
që ka zgjatur deri tani
08:54
but that will eventually collapse.
173
522946
3045
por eventualisht do të shkatërrohet.
08:57
So according to these calculations,
174
525991
3179
Pra sipas këtyre kalkulimeve
09:01
we are like campers
175
529170
2030
ne jemi si kampistët
09:03
who accidentally set their tent
176
531200
2452
të cilët aksidentalisht kanë vendosur tenden e tyre
09:05
at the edge of a cliff.
177
533652
1794
buzë shkëmbinjëve.
09:07
And eventually, the Higgs field
178
535446
1790
Dhe eventualisht, fusha e Higgs
09:09
will undergo a phase transition
179
537236
1936
do të kalojë fazën e tranzicionit
09:11
and matter will collapse into itself.
180
539172
3044
dhe materia do të shkatërrohet vetëvetiu.
09:14
So is this how humanity is going to disappear?
181
542216
3444
Pra kjo është se si do të zhduket njerëzimi?
09:17
I don't think so.
182
545660
1755
Nuk ma merr mendja.
09:19
Our calculation shows that quantum tunneling
183
547415
3353
Kalkulimet tona tregojnë se tuneli kuantik
09:22
of the Higgs field is not likely to occur
184
550768
3656
i fushës së Higgs nuk ka gjasa të ndodhe
09:26
in the next 10 to the 100 years,
185
554424
3504
në 10 deri në 100 vitet e ardhshme,
09:29
and this is a very long time.
186
557928
3042
e kjo është kohë e gjatë.
09:32
It's even longer than
187
560970
1768
Eshte edhe më gjatë se
09:34
the time it takes for Italy to form a stable government.
188
562738
3669
për Italinë të krijojë një qeveri te qendrueshme.
09:38
(Laughter)
189
566407
2407
(Të qeshura)
09:40
Even so, we will be long gone by then.
190
568814
3791
Megjithatë, ne do të jemi zhdukur deri atëherë.
09:44
In about five billion years,
191
572605
2608
Në rreth pesë miliardë vjet,
09:47
our sun will become a red giant,
192
575213
2457
dielli do të shndërrohet në një gjigand të kuq,
09:49
as large as the Earth's orbit,
193
577670
2513
i madh aq sa orbita e Tokës,
09:52
and our Earth will be kaput,
194
580183
3277
dhe Toka jonë do të bëhët "kaput" (zhduket),
09:55
and in a thousand billion years,
195
583460
2357
dhe në qindra miliarda vjet,
09:57
if dark energy keeps on fueling
196
585817
2286
nëse energjia e zezë do të vazhdojë të mbushe
10:00
space expansion at the present rate,
197
588103
2835
zgjerimin e hapësirës në shkallën e tanishme,
10:02
you will not even be able to see as far as your toes,
198
590938
4177
ne nuk do të mund të shohim as deri tek këpucët,
10:07
because everything around you
199
595115
1697
sepse çdo gjë rreth nesh
10:08
expands at a rate faster than the speed of light.
200
596812
3701
zgjerohet në një shkallë më të shpejtë se sa shpejtësia e dritës.
10:12
So it is really unlikely
201
600513
1985
Pra është me të vërtetë e pamundur
10:14
that we will be around to see the Higgs field collapse.
202
602498
3870
qe ne do të arrijme te shohim fushën e Higgs te shkatërrohet.
10:18
But the reason why I am interested
203
606368
3579
Por arsyeja që jam i interesuar
10:21
in the transition of the Higgs field
204
609947
2012
në tranzicionin e fushës së Higgs,
10:23
is because I want to address the question,
205
611959
3285
është se dua të drejtoj këtë pyetje,
10:27
why is the Higgs boson mass so special?
206
615244
4965
pse është masa e bosonit të Higgs kaq e veçantë?
10:32
Why is it just right to keep the universe
207
620209
2974
Pse është e drejtë të mbajmë gjithësinë
10:35
at the edge of a phase transition?
208
623183
3490
në buzë të fazës së tranzicionit?
10:38
Theoretical physicists always ask "why" questions.
209
626673
3862
Teoricienët fizik gjithmonë bëjnë pyetje "pse".
10:42
More than how a phenomenon works,
210
630535
2675
Më shumë se sa punon një dukuri,
10:45
theoretical physicists are always interested in
211
633210
2472
teoricienët fizik përherë janë të interesuar në atë
10:47
why a phenomenon works in the way it works.
212
635682
3232
se pse një dukuri punon në atë mënyrë që punon.
10:50
We think that this these "why" questions
213
638914
3362
Mendojmë që këto pyetje
10:54
can give us clues
214
642276
1723
mund të na japin të dhëna
10:55
about the fundamental principles of nature.
215
643999
3538
për principet thelbësore të natyrës.
10:59
And indeed, a possible answer to my question
216
647537
3905
Dhe me të vërtetë, përgjigjia e mundshme e pyetjes sime
11:03
opens up new universes, literally.
217
651442
4364
hap gjithësi të reja, vërtet.
11:07
It has been speculated that our universe
218
655806
3441
Ishte spekuluar se gjithësia jonë
11:11
is only a bubble in a soapy multiverse
219
659247
4133
është vetëm një flluskë në një shkumë multiversi
11:15
made out of a multitude of bubbles,
220
663380
2563
krijuar nga turma flluskash,
11:17
and each bubble is a different universe
221
665943
2216
dhe secila flluskë është nje gjithësi tjetër
11:20
with different fundamental constants
222
668159
1894
me konstante thelbësisht të ndryshme
11:22
and different physical laws.
223
670053
1865
dhe me ligje fizike të ndryshme.
11:23
And in this context, you can only talk about
224
671918
2006
Në këtë kontekst, ne vetëm mund të flasim
11:25
the probability of finding a certain value of the Higgs mass.
225
673924
4711
rreth gjasave për të gjetur një vlerë të sigurt të masës së Higgsit.
11:30
Then the key to the mystery
226
678635
2343
Pastaj celësi i misterit
11:32
could lie in the statistical properties
227
680978
3263
mund të shtrihet në vecorite statistikore
11:36
of the multiverse.
228
684241
2228
te multiversit.
11:38
It would be something like what happens
229
686469
2414
Do të ishte si diçka që ndodh
11:40
with sand dunes on a beach.
230
688883
2237
me dunat e rërës në plazh.
11:43
In principle, you could imagine to find sand dunes
231
691120
2872
Në parim, ju mund të imagjinoni të gjeni duna rëre
11:45
of any slope angle in a beach,
232
693992
2430
në çdo kënd të plazhit,
11:48
and yet, the slope angles of sand dunes
233
696422
4161
dhe ende, këndet e pjerresise së dunave të rërës
11:52
are typically around 30, 35 degrees.
234
700583
3470
janë diku rreth 30, 35 gradë.
11:56
And the reason is simple:
235
704053
1668
Dhe arsyeja është e thjeshtë:
11:57
because wind builds up the sand, gravity makes it fall.
236
705721
3678
sepse era e ngre rërën, graviteti e bën që të bjerë.
12:01
As a result, the vast majority of sand dunes
237
709399
2884
Si rezultat, pjesa më e madhe e dunave të rërës
12:04
have slope angles around the critical value,
238
712283
3919
ka kënde pjerrësie rreth vlerës kritike,
12:08
near to collapse.
239
716202
1984
afër shkatërrimit.
12:10
And something similar could happen
240
718186
2997
Dhe e njejta mund të ndodhë
12:13
for the Higgs boson mass in the multiverse.
241
721183
4537
me masën e bosonit të Higgs në multivers.
12:17
In the majority of bubble universes,
242
725720
2872
Në shumicen e gjithësive të flluskave,
12:20
the Higgs mass could be around the critical value,
243
728592
3057
masa e Higgs mund të jetë rreth vlerës kritike,
12:23
near to a cosmic collapse of the Higgs field,
244
731649
3596
afër shkatërrimit kozmik të fushës së Higgs,
12:27
because of two competing effects,
245
735245
1947
për shkak të dy efekteve konkurruese,
12:29
just as in the case of sand.
246
737192
3586
e njejtë si në rastin e rërës.
12:32
My story does not have an end,
247
740778
3145
Tregimi im nuk ka fund,
12:35
because we still don't know the end of the story.
248
743923
3735
sepse ne nuk e dimë akoma përfundimin e tregimit.
12:39
This is science in progress,
249
747658
3288
Kjo shkencë është në zhvillim,
12:42
and to solve the mystery, we need more data,
250
750946
3834
dhe për të zgjidhur misterin, na nevojitën më shumë të dhëna,
12:46
and hopefully, the LHC will soon add new clues
251
754780
4616
dhe shpresojmë që LHC së shpejt do t'i shtojë
12:51
to this story.
252
759396
2621
disa të dhëna te tjera këtij tregimi.
12:54
Just one number, the Higgs boson mass,
253
762017
3830
Vetëm një numër, masa e bosonit të Higgs,
12:57
and yet, out of this number we learn so much.
254
765847
5329
dhe ende, nga ky numër ne kemi mësuar shumë.
13:03
I started from a hypothesis, that the known particles
255
771176
3047
Fillova nga një hipotezë, që grimcat e njohura
13:06
are all there is in the universe,
256
774223
2036
është gjithçka që ekziston në gjithësi,
13:08
even beyond the domain explored so far.
257
776259
2706
madje përtej fushës së eksploruar deri tani.
13:10
From this, we discovered that the Higgs field
258
778965
3768
Nga kjo, ne zbuluam që fusha e Higgs
13:14
that permeates space-time may be standing
259
782733
3443
që depërton hapësirën kohore mund të qëndrojë
13:18
on a knife edge, ready for cosmic collapse,
260
786176
4557
në teh thike, gati për shkatërrimin kozmik,
13:22
and we discovered that this may be a hint
261
790733
3550
dhe ne zbuluam se kjo mund të jetë paralajmërim
13:26
that our universe is only a grain of sand
262
794283
4033
se gjithësia jonë është vetëm grimcë e rërës
13:30
in a giant beach, the multiverse.
263
798316
3613
në një plazh gjigand, në multivers.
13:33
But I don't know if my hypothesis is right.
264
801929
3251
Por nuk e di nëse hipotezat e mia janë të sakta.
13:37
That's how physics works: A single measurement
265
805180
3683
Kështu funksionon fizika: Një matje e vetme
13:40
can put us on the road to a new understanding
266
808863
2864
mund të na shpjerë në rrugvn e një kuptimi të ri
13:43
of the universe
267
811727
1663
të gjithësisë
13:45
or it can send us down a blind alley.
268
813390
3019
ose mund të na shpjerë në rrugë pa krye.
13:48
But whichever it turns out to be,
269
816409
2564
Por cila që të jetë
13:50
there is one thing I'm sure of:
270
818973
3192
për një gjë jam i sigurtë:
13:54
The journey will be full of surprises.
271
822165
3349
Rrugëtimi do të jetë përplot befasi.
13:57
Thank you.
272
825514
1373
Faleminderit.
13:58
(Applause)
273
826887
5248
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Gian Giudice - Theoretical physicistGian Giudice is a theoretical physicist who has contributed greatly to our present understanding of particle physics and cosmology.
Why you should listen
Gian Giudice is a permanent member of CERN's group for theoretical physics. He has researched topics like supersymmetry, extra dimensions and dark matter, and has formulated theories that describe the earliest stages of the universe and that apply our knowledge of the particle world to smaller distances.
As author of the popular book, A Zeptospace Odyssey, Giudice is active in communicating the complex work of the Large Hadron Collider to the public. Meant for the lay reader, the book shares both the innovations needed to build the LHC and the theories it was created to prove. After the Higgs boson discovery, Giudice found the surprising result that, if the Standard Model continues to hold up at very small distances, the universe must be in a critical state, near to a phase transition that could lead to the collapse of all atomic matter. Luckily, in his TED Talk, he shares that this would happen very, very, very far in the future.
Gian Giudice | Speaker | TED.com